Эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийн загвар

1. Ëåêö 6. Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàð
1. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàðûí îíöëîã
2. Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã òºëºâø¿¿ëýõ îíîëûí
¿íäýñ
1.Òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàðûí îíöëîã.
Ýðäýìòýäèéí ä¿ãíýæ áàéãààãààð îð÷èí ¿åèéí ýêîëîãèéí õóðöàäìàë
àñóóäàë íü ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí îíîëûí ñýòãýëãýýíèé ÿâöóóðëààñ
¿¿äýëòýé áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ýêîëîãèéí õÿçãààðëàëò áàéõ
ó÷èðòàéã ýäèéí çàñãèéí óõààíû ñîíãîäîã îíîë÷èä À.Ñìèò, Ä.Ðåêàðä
áîëîí òýäíèé çàëãàìæëàã÷ Ê.Ìàðêñ, Ä.Êåéíñ, À.Ìàðøàëà íàðûí õýí íü
÷ àíçààð÷ à÷ õîëáîãäîë ºãººã¿é áàéíà.
XX çóóíû 70-ààä îíîîñ ýêîëîãèéí áàéäàë õóðöàäàõ ¿åýñ ýäèéí
çàñãèéí øèíæëýõ óõààí ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí øèíý
çàãâàðûí òóõàé áîäîõ áîëñîí áàéíà. Áàéãàëèéí íººöèéí áàãòààìæ
èõòýé òåõíèêèéí ãàðàëòàé ýäèéí çàñàã íü àæ ¿éëäâýðæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã
ýð÷èìæ¿¿ëñýí áàéíà. Ýíý çàãâàðûí ýäèéí çàñãèéí õºãæèë íü áàéãàëèéí
¿ë ñýðãýýãäýõ áàÿëàãèéã (äàâûí ºìíº àøèãò ìàëòìàëûã) ò¿ðãýí
õóðäàöòàé àøèãëàí øîðîîí õºðñ, îé ìýòèéí ñýðãýýãäýõ áàÿëàãèéí
íººöèéã íºõºí ñýðãýýõ ÷àäâàðààñ íü íºõºí ¿éëäâýðëýãäýõ õýìæýýíýýñ
õýòð¿¿ëýí õýðýãëýõ áîëæýý. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí áàéãàëèéí íººöèéí
õîìñäîë, õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áîõèðäîë ãàçàð àâ÷ õ¿íèé àìüäðàëûí íºõöºë
ìóóäàõ àþóë í¿¿ðëýõ áîëæýý.
Òåõíèêèéí ÷àäâàðòàé ýäèéí çàñãèéí îíîë ïðàêòèêò áàðèìòàëæ
áàéñàí ãîë ¿çýë íü áàéãàëèéí áàÿëàã øèðãýøã¿é íººöòýé ãýæ ¿çýõýýñ
ãàäíà õ¿ðýýëýã÷ îð÷èí áóþó ýêîëîãèéí òýíöâýðèéí òóõàé îãò
õýðýãñäýãã¿é îðõèäîã áàéæýý. Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí èéì çàãâàð íü
çºâõºí õºäºëìºð êàïèòàë õî¸ðûã ÷óõàëä ¿çýæ ¿¿íýýñ ¿íäýñëýñýí
Êåéíñûí îíîëîîð ¿éëäâýðëýëèéí ôóíêöûã òîîöîí ¿éëäâýðëýëèéí
õýìæýýã äàðààõ òîìú¸îãîîð îëíî.
V=F(K*L)
K-êàïèòàë; L-õºäºëìºðèéí íººö ãýæ òîäîðõîéëñíîîð ºäèéã
õ¿ð÷ýý.
Ýíý òîìú¸îíä áàéãàëèéí íººöèéí çàðäàë òóñãàãäààã¿é. Ýíý îíîë
òîìú¸îëîãäîæ áàéõ ¿åä áàéãàëèéí íººöèéí òàëààð õî¸ð ñ¿ðõèé
òººðºãäºë áàéñàí ãýæ ¿çäýãèéí íýã íü áàéãàëèéí íººö áàðàãäàøã¿é
àðâèí, íºãºº íü êîëîíè áîëîí õàðààò îðíóóäààñ áàðàã çàðäàëã¿é øàõàì

2. àâ÷ õýðýãëýäýã áàéñàí ó÷èð çàðäàë ãýæ ¿çäýãã¿é áàéæ. Ýêîëîãèéí
çàðäëûí òóõàéä áîë îäîî ÷ ãýñýí ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë á¿ðýí
õýìæýýãýýð òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõã¿é õýâýýð áàéíà.
¯éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä áàéãàëü îð÷èíä ó÷ðóóëæ
áóé õîõèðëûã òîîöîõ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý
àâàõã¿é áàéíà. ¯¿íýýñ ¿¿äýí áàéãàëü îð÷èíä ó÷èðñàí õîõèðëûã íºõºí
ñýðãýýõ àæëûã õèéõã¿é áàéíà.
Áàéãàëü ýêîëîãèéí òýíöâýð àëäàãäàæ áàéãàëü îð÷èí áîõèðäîæ,
áàéãàëèéí íººö õîìñäîæ óñã¿é îé ìîäã¿é àí àìüòàí õºðñ óðãàìàë
óñòàæ ¿ã¿é áîëîõ, îçîíû äàâõàðãûí íèìãýðýë, äóëààðàë, öºëæèëò,
õ¿÷ëèéí áîðîî, óëààí ò¿éðýí áîëîõ ãàí çóäûí äàâòàìæ îéðòîæ
¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü óðòñàæ õ¿íèé àìüäðàë àæ àõóéä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã
íºëººëºë íü èõñýæ áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë
àæèëëàãààíààñ ãàðàõ ñºðºã íºëººë뺺ñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ¿ð
äàãàâàðûã íü àðèëãàõ íºõºí ñýðãýýõ, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é àæèëëàõ
àìüäðàëûí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàëä
òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áàéíà.
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí çóóíä àæ ¿éëäâýðëýëèéí çóóíààñ
ÿëãàãäàõ áàñ íýã ºâºðìºö îíöëîã áîë øèíý çóóíû õ¿íèé íººöèéí
õºãæëèéí àãóóëãà ýðñ ººð÷ëºãäºæ çºâõºí ìýðãýæèëòýé àæèëëàõ õ¿÷
áàéõàà áîëüæ ìýäëýãòýé áîëîâñðîëòîé, äàäëàãà òóðøëàãàòàé,
÷àäàâõèòàé, ñàíàà÷ëàãàòàé òîäîðõîé íºõöºëä áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ
÷àäâàðòàé áóë÷èíãèéí õ¿÷ýýð áóñ îþóíû àðâèí áàãòààìæòàé õóâü õ¿í
áàéõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Èéì áîëîâñðîë îëãîõîä çàðäàë öàã õóãàöàà õýðýãòýé. Ýíý á¿õíèéã
¿éëäâýðëýëèéí çàðäàëä ñóóëãàæ ºãºõ íü çàéëøã¿é ç¿éë. Ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé õºãæëèéí ýäãýýð øààðäëàãà íü ¿éëäâýðëýëèéí ôóíêöûã öîî
øèíýýð òîìü¸îëîõûã øààðäàæ ýäèéí çàñãèéí îíîëûã øèíý÷ëýõýä
õ¿ðãýæ áàéãàà þì. Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàðò
íèéöñýí ¿éëäâýðëýëèéí øèíý ôóíêöèéã äàðààõ áàéäëààð òîìü¸îëæ
áàéíà.
V=F(K*L*P*I)
Ýíä: Ê - êàïèòàë, L - õ¿íèé íººö,
P - áàéãàëèéí áàÿëàã, I - ýêîëîãèéí çàðäàë
L=L1+L2+L3+. . . +Ln

3. I =I1+I2+I3+ . . . +In
I1- ñýðãýýí áîñãîëòûí çàðäàë
I2- óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çàðäàë
I3- òóõàéí öàãèéí çàðäàë
Iè- èðýýä¿é öàãèéí áóþó òºãñãºëèéí çàðäàë
L1- ñóðãàëòûí çàðäàë
L2- äàäëàãûí çàðäàë
L3- óð ÷àäâàðûí çàðäàë
Lè- øèíý÷ëýëòèéí çàðäàë
Çàðäëûí ýäãýýð ºñºëò íü õýðýãëýã÷ õÿçãààðëàæ óëìààð
òîãòâîðæóóëæ ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ ÷óõàë
õºø¿¿ðýã áîëíî.
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí íºõöºëä õºðºí㺠îðóóëàëòèéí ñàíõ¿¿ ýäèéí
çàñãèéí ¿ð àøãèéã ¿íýëýõäýý çºâõºí ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ¿ð àøãààð áóñ
ýêîëîãèéí áîëçîøã¿é ñºðºã ¿ð äàãàâàðûã ¿íýëýæ ò¿¿í äýýð òóëãóóðëàí
ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã ¿íýëäýã áàéõ ¸ñòîé áàéíà. ªºðººð õýëáýë
õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð àøèã ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýãýýð
òîäîðõîéëîãäîõ áîëæ áàéíà.
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ôèëîñîôè èéì áîëæýý.
Õºãæëèéí òóõàé ôèëîñîôè èéíõ¿¿ ººð÷ëºãäñºí ó÷ðààñ àæ ¿éëäâýð
ºíäºð õºãæñºí îðíóóäûí õºãæëèéí çàãâàð öààøèä õàà ÷ òîõèðîõã¿é
áîëæ øèíý çàãâàðò äýëõèé íèéòýýðýý øèëæèõ áîëæ áàéíà.
Èéì íºõöºëä áàéãàëüòàéãàà çîõèöîí àìüäàð÷ ºíººãèéí
õîöðîãäëûí òîéðîãò ÿâàà óëñ îðíóóä òîãòâîðòîé õºãæëèéã ìàíëàéëàõ
àðãàã¿é þì.
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëä õ¿ðýõ çàì íü ºíººãèéí áóóðàé
õºãæèëòýé îðíóóäûí õºãæëèéã ºíäºð õºãæèëòýé îðíû ò¿âøèíä õ¿ðãýæ
ºñãºõ òóõàé áèø õàà ÷ ãýñýí àëü ÷ óëñ îðîí ººðèéíõºº õºãæëèéã
áàéãàëü ýêîëîãèéí òýíöâýðòýé áàéäëûã õàäãàëàõ õýìæýýíä òîãòâîðòîé
áàéëãàõ çàð÷èì äýýð òóëãóóðëàñàí õºãæëèéí ò¿âøèíòýé áàéõ òóõàé ë
àñóóäàë.
Ýíý õýìæ¿¿ðýýð Ìîíãîë Óëñ òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàð îðîí
áîëîõîä Àçèéí áàðóóäûí ìàíëàéä ãàðàõ ¿å õîëã¿é áàéæ ìýäýõ þì.
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ýäèéí çàñãèéí çàðèì àñïåêòààñ õýëýõýä :

4.  Õîé÷ ¿åäýý àëü áîëîõ áàãà çàðäàë ¿ëäýýñýí (÷èðýãäýëã¿é
áàéõ) õºãæèë
 ªíºº èðýýä¿éí õîîðîíäîõ õàíäëàãûí íºëººëëèéã õàìãèéí
áàãà áàéëãàõ õºãæèë
 Ýíãèéí áà ºðãºòãºñºí íºõºí ¿éëäâýðëýëèéã òàñðàëòã¿é
¿ðãýëæëýõ ÷àäàâõèéã àëñ õýòäýý õàäãàëæ ¿ëäýýõ õºãæèë
 Õ¿í òºðºëõòºí áàéãàëèéí ¿íäñýí êàïèòàëàà õºíäºëã¿é
çºâõºí ò¿¿íèé õ¿¿ãýýð àìüäðàõ áîëîìæòîé õºãæèë
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí êàïèòàëûí óòãûã ºíººãèéí
õ¿ì¿¿ñ, óëñ ã¿ðýí èíãýæ îéëãîæ áàéíà. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí îíîëûí
òàëààð îëîí ÿíçûí òîäîðõîéëîëò, òîìü¸îëîë õýëæ, îëîí íîì áè÷èãäýæ
îíîë ïðàêòèêèéí îëîí õóðàë õèéæ, îëîí èëòãýë õýëýëöýæ áàéãàà áîëîâ÷
áèäíèé àìüäðàë äýýð äýëõèéí á¿õ óëñ ã¿ðýí ýíý çàð÷ìûã õ¿ëýýí
çºâøººð÷ ¸ñ÷ëîí äàãàõàà Ðèîä, Èîõàííåñáóðãò íýãýí äóóãààð
èëýðõèéëæ íýãäìýë ¿çýë áîäîëòîé áàéãàà íü õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õýíä
óðüä ºìíº áàéãààã¿é ºðãºí çºâøèëöºë þì.
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àëòàí ä¿ðýì áîë
“Ýêîëîãæñîí á¿õýí ýäèéí çàñàãæèíà” ãýñýí ¿ã. ¯¿íýýñ ¿íäýñëýí
ýäèéí çàñãèéí áàéãàëèéí íººöèéí áàãòààìæèéã áàãàñãàæ, áàéãàëèéí
áàÿëàãèéã àøèãëàõ õýðýãëýý, ¿éëäâýðëýëèéã áàãàñãàõ íü òîãòâîðòîé
õºãæëèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí ãîë õýìæ¿¿ð áîëîõ ¸òîé. ¯¿íýýñ
¿íäýñëýí òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðâºí õýìæ¿¿ð áàéæ áîëíî.
1. ͺõºí ñýðãýýãäýõ ýõ ¿¿ñâýð íü öàãèéí ýðõýíä õîðîãäîõã¿é
õàìãèéí íààä çàõ íü ýíãèéí íºõºí ¿éëäâýðëýëèéã õàíãàõ õýìæýýíä
áàéõ. Ýíä íýã ãà òàëáàéãààñ àâàõ óðãàöûã íýìýãä¿¿ëýõ, õàäëàíãèéí
áîëîí áýë÷ýýðèéí íººöèéã õàäãàëàõ, óñëàõ, áîðäîõ, õàìãààëàõ àðãà
õýìæýýã àâàõ õýðýãòýé.
2. Áàéãàëèéí ñýðãýýãäýõã¿é íººöèéã àøèãëàæ äóóñàõ õóãàöààã
äýýä çýðãýýð óðòàñãàõ, ¿¿íèé òóëä õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ àøèãò
ìàëòìàëûã îëîí äàõèí àøèãëàõ çàìààð àìüäàðëûí ìº÷ëºãèéã óðòàñãàõ
3. Õàÿãäàë áàãàòàé, ò¿¿õèé ýä õýìíýõ òåõíîëîã õýðýãëýõ çàìààð
õàÿãäëûã áàãàñãàõ
4. Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áîõèðäëûã ºíººãèéí ò¿âøèí㺺ñ
íýìýãä¿¿ëýõã¿é, öààøèä óëàì áàãàñãàõ
Èéìýðõ¿¿ õýìæýýñ¿¿äèéã äºð⺺ð õÿçãààðëàõã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëæ
áîëíî.

5. 2.Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã òºëºâø¿¿ëýõ îíîëûí
¿íäýñ
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òºëºâøèëò íü õî¸ð ¿íäñýí
õýñãýýñ á¿ðäýíý. Íýã íü ýêîëîãèéí ýäèéí çàñãèéã õýâø¿¿ëýõ, íºãºº íü
ýäèéí çàñãèéí àðä÷èëàëûã òºëºâø¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Ýäèéí çàñãèéã
ýêîëîãèæóóëàõ àñóóäëûã áóñàä á¿ëã¿¿äýä äýëãýðýíã¿é òóñãàñàí ó÷èð
ýíä ýäèéí çàñãèéí àðä÷èëàëûí òóõàé òîãòîæ ÿðèëöúÿ.
Äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí õî¸ð ºâºðìºö çàãâàð áàéíà. Íýã
íü óëñ òºðèéí àðä÷èëàëààð ýõýëæ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººð õºãæëèéí
ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðñýí Åâðîï, ÀÍÓ-ãèéí õºãæëèéí çàãâàð áàéíà. ͺ㺺
íü óëñ òºðèéí äàðàíãóéëàëûí íºõöºëä ýäèéí çàñãàà ëèáåðàë÷èëæ ºíäºð
õºãæèëä õ¿ðñýí Àçèéí áàðóóäûí çàãâàð áàéíà. Ýíý õî¸ð çàãâàðûí àëü
íü ÷ ýäèéí çàñãèéí á¿ðýí àðä÷èëàëã¿é, ýêîëîãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã
õàíãààã¿é çàãâàð.
Òýãâýë Ìîíãîë Óëñûí òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàãâàðûí äýýðõ
çàãâàðóóäààñ ÿëãàãäàõ îíöëîã íü Ìîíãîë÷óóä ýðò äýýð ¿åýñýý áàéãàëü
îð÷íîî ø¿òýí ò¿¿íòýé çîõèöîí áàéãàëèéí õóóëüä çàõèðàãäàí àìüäàð÷
èðñýí. ªì÷, õºäºëìºð, óäèðäëàãûã àðä÷èëàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí
àðä÷èëàëûã ìºí ÷àíàðààð íü õºãæ¿¿ëæ õ¿ì¿¿íëýã èðãýíèé àðä÷èëñàí
íèéãýì öîãöëóóëàõ ýðõýì äýýä çîðèëãûã äýâø¿¿ëñýí. Ýêîëîãèéí
óðüä÷èëàãäñàí ýäèéí çàñãèéí óëñ òºðèéí àðä÷èëàëòàé àðãà áèëýãèéí
íýãäëýýð õîëáîæ ÷àäâàë òîãòâîðòîé õºãæëèéã òºëºâø¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ
áîëîìæòîé þì. ¯¿íä îíîëûí õýä õýäýí ¿íäýñëýë áàéíà.
Íýã äýõ îíîë íü Êîíâåðãåíöèéí îíîë. Øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí
õºãæëèéí ýðèí ¿åä íèéãìèéí êàïèòàëèçì ñîöèàëèçì ãýñýí õî¸ð ñèñòåì
îéðòîí íÿãòðàõ ¿éë ÿâö áîäèò ç¿éë áîëæ õàìòûí íèéãýì ¿¿ñ÷ áàéíà.
 ªì÷èéí àðä÷èëàëûã õèéõýä êàïèòàëèçì ñîöèàëèçì õî¸óëàà
ºì÷èéí ãàæèãòàé. Íýãýíä íü ºì÷èéí ¿íäñýí õýñýã áàÿí
õºðºíãºòºí¿¿äèéí ãàðò áàéõàä íºãºº íü òºðèéí ìýäýëä áàéíà. ªì÷èéí
èéì õýëáýðèéã çàäàëæ õºëñíèé õºäºëìºð ýðõëýã÷èéã ºì÷ ýçýìøèõ
ãóðàâäàã÷ ýçýí áîëîõ õýðýãòýé. ¯¿íèéã áèä ºì÷èéí àðä÷èëàë ãýæ ¿çýæ
áóé áºãººä ýíý õ¿ðýýíä ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñëýëèéã ÷ ºì÷ëºõ, àæèëëàõ
õ¿÷èéã ÷ ºì÷ëºõ, õºðºíãèéã ÷ ºì÷ëºõ ýðõ òºð, ýçýí, õºëñíèé àæèë÷èí
ãóðâûí àëü àëèíä íü áàéõ ýäèéí çàñãèéí ñèñòåì ¿¿ñ÷ ¿ð àøèãòàé îðøèí
òîãòíîæ ÷àäàõ áîëíî.

6.  Õºäºëìºðèéí àðä÷èëàëûí òóõàéä ãýâýë õºëñíèé àæèë÷èäûã
÷ºëººò ¿éëäâýðëýã÷ áîëãîõ çàìààð ¿éëäâýðëýëä õºðºíãèéí ñóóðèéã
ãîë÷èëõîîñîî õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã ÷óõàë÷èëàõ çàð÷èìä øèëæèõèéã
õºäºëìºðèéí àðä÷èëàë ãýæ ¿çíý. Ýíý íºõöºëä ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøèã
íü òºðººñ, õºðºíãºòíººñ, ºì÷òýé áîëñîí àæèë÷èíààñ ãóðâóóëàíãààñ íü
øàëòãààëàõ áîëíî.
 Óäèðäëàãûí àðä÷èëàë ãýäýã íü ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëàõ á¿õ ò¿âøèíä àæëûí áàéðíààñ ýõëýí ÷ºëººò
¿éëäâýðëýëèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõäýý
àæèë÷èíûã îðîëöóóëäàã áàéõ çàð÷ìûã õýëæ áàéíà. Èíãýæ ºì÷,
õºäºëìºð, óäèðäëàãûã àðä÷èëæ ÷àäâàë ¿íäñýíäýý ýäèéí çàñãèéí
àðä÷èëàëä õ¿ðëýý ãýñýí ¿ã.
 Óëñ òºðèéí àðä÷èëàëûí õ¿ðýýíä îëîí íàìûí òîãòîëöîî. Îëîí
óðãàë÷ ¿çýë äýýð òóëãóóðëàñàí èë òîä áàéäëûã õºãæ¿¿ëæ, õ¿íèé ýðõ,
ýðõ ÷ºëºº, øóäðàãà ¸ñûã äýýäëýí ãàíö ¿çýë ñóðòëûí òóéëøðàë, òºðèéí
äàðàíãóéëàë, çàõèðãààäàëòûí ñèñòåìèéã õàëæ ïàðàãìàòèê ¿çýë, ëèáåðàë
àðä÷èëàëûã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð îéðòîí íÿãòàð÷ áîëîõ þì. Èíãýæ
íèéãìèéí õî¸ð ººð áàéãóóëàë ôîðìàöûí àãóóëãààñàà ñàëæ õ¿í
òºðºëõòºíèé ñî¸ë èðãýíøëèéí íèéòëýã áîëîí ººð ººðèéí ¿íýò ç¿éëèéí
íýãäëèéã õàíãàí îéðòîõ ¿éë ÿâö ýð÷èìæèæ áàéíà.
Õî¸ðäîõ îíîë íü Êåëñîãèéí ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà ¸ñíû îíîë þì.
Óã îíîëûã ¿íäýñëýã÷ ÀÍÓ-ûí Êàëèôîðíèéí õóóëü÷, áàíê ÷ Ëóèñ Êåëñî
ººðèéíõºº íèéãìèéã òîäîðõîéëæ õýëýõäýý: “Áèä áîë óëñ òºðèéí
àðä÷èëëûã áàÿ÷óóäûí ýäèéí çàñãèéí íî¸ðõîëòîé õîñëóóëñàí õàãàñ
àðä÷èëñàí ýäèéí çàñàãòàé íèéãìèéã òºëººëäºã óëñ. Õýðýâ áèä
ñîöèàëèñò îðíóóäàä ìàíàé ýäèéí çàñãèéã õóóëáàðëàæ õýðýãëýõèéã
çºâëºõ þì áîë áèä òýäíèéã áàÿ÷óóäûí ýäèéí çàñàã íî¸ðõñîí
êàïèòàëèçìûí ýñðýã äàõèí êîììóíèñò õóâüñãàë õèéõèéã óðèàëñàíòàé
àäèë áîëíî” ãýñýí áàéíà.
 Êàïèòàëèçìä ÷ áàé ñîöèàëèçìä ÷ áàé ºì÷ íýã ë ãàðò
òºâëºðñºí íºõöºëä çàõ çýýë ¿ð àøèãòàé õºãæèõ áîëîìæã¿é
áºãººä èõýýõýí ñààä áîëæ õîõèðîë ó÷ðóóëäàã íü áàòëàãäñàí
ç¿éë ãýæ ¿çäýã õ¿í þì áàéíà.
Íî¸í Êåëñî áîë êàïèòàëèçìûí ýñðýã ¿çýëòýí áèø, õàðèí ÷ êàïèòàëèçìä
õàéðòàé ò¿¿íèéã õàìãààëàõûí òºëºº òýìöýã÷ þì. Ò¿¿íèé îíîëîîð

7. êàïèòàëèçìûã àâðàõûí òóëä êàïèòàëèñòóóäûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.
ßàæ íýìýãä¿¿ëýõ, õààíààñ òºð¿¿ëýõ âý? ãýâýë àæèë÷äûã ë
õºðºíãºòºí áîëãîæ õóâèðãàõ õýðýãòýé. ¯¿íèé òóëä ºì÷èéã õóâü÷ëàõ
õýðýãòýé. Èíãýâýë ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà ¸ñ áóé áîëíî. Àìåðèêèéã
÷ºëººò ôåðìåð, ãàð óð÷óóäûí ¿íäýñòýí áîëãîõñîí ãýñýí Òîìàñ
Äæåôôåðñîíû ìºðººäºë áèåëæ ºíººäºð Àìåðèê óëñ ÷ºëººò
¿éëäâýðëýã÷äèéí îðîí áîëæ áàéãàà àæýý. Ãýõäýý ýäèéí çàñãèéí
àðä÷èëëûã èæ á¿ðýí õèéãýýã¿éãýýð, ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà ¸ñ áóé
áîëîõã¿é.
Õóâèéí ºì÷èéã óñòãàæ õàìòûí ºì÷, íèéãìèéí ºì÷, òºðèéí ºì÷
íýðòýéãýýð øèíý õýëáýðèéí öººíõèéí ãàðò øèëæ¿¿ëñýí Ìàðêñûí îíîë
÷ áóðóó. Áóðóó áàéñàí ó÷ðààñ òýð îíîëîîð ÿâñàí Ǻâëºëò ìàÿãèéí
ñîöèàëèçì íóðëàà. ªì÷èéí ýçýìøëèéã ººð÷ëºõã¿éãýýð õºëñíèé
õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéã äóíä àíãèä äýâø¿¿ëýõ çàìààð íèéãýì óëñ òºðèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ áàðóóíû êàïèòàëèçìûí ¿çýë ÷ áóðóó.
Êåëñîãèéí ¿çýæ áàéãààãààð íýã íü áàÿæèæ íºãºº íü ÿäóóðäàã òèéì àæ
àõóéí ñèñòåì øóäàðãà ¸ñîíä õàðø áºãººä ò¿¿íèéã íèéãìèéí óõàìñðûí
õ¿ðýýíä çºâòãºõ ¸ñ ñóðòàõóóíû ÿìàð ÷ ¿íäýñã¿é þì.
Äýýðõýýñ ¿íäýñëýí ýäèéí çàñàã äàõü ºì÷èéí õàðüöààíû çàð÷èì
êàïèòàëèçì, ñîöèàëèçìûí àëü àëèíä ÷ áóðóó áàéíà. Íèéãìèéí ýíý õî¸ð
áàéãóóëàë õî¸óëàà èðãýäèéíõýý àæ àìüäðàëûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëæ
àìüäðàëûí ÷àíàðûã àõèóëàõûí òºëºº áàéäàã. Òýãñýí àòëàà ýäèéí
çàñãèéí øóäàðãà ¸ñûã òîãòîîõã¿é, íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñíû çàð÷ìûã
õàíãàõã¿é áàéãàà íü áóðóó þì.
Ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõýä õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã øèéäâýðëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çäýã. Øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí ýðèí ¿åä íèéãìèéí
õºãæèëä ãîë ¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí áîëñîí õ¿í, õ¿íèé ç¿éëèéí ¿¿ðýã, à÷
õîëáîãäîë óëàì èõ ºñºæ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà ¸ñíû çàð÷èìä
¸ñ ñóðòàõóóíû áîëîí õ¿ì¿¿íëýã ýíýðýíã¿é õàíäëàãûã ãîë ¿ç¿¿ëýëò
áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõ íü íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñîíä ÿâ öàâ íèéöýõ ¸ñòîé.
Èíãýæ ÷àäâàë àæèëëàãñäûí á¿òýýë÷ èäýâõè, ìýäëýã áîëîâñðîë,
ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõýä øèéäâýðëýõ
õ¿÷èí ç¿éë áîëãîí õóâèðãàæ áîëíî.
Õ¿ì¿¿íëýã ¸ñ, õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã õºãæ¿¿ëýõ íèéãìèéí øóäàðãà
¸ñûã õàíãàõ çýðýã ýëåìåíò¿¿ä íü Êåëñîãèéí ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà

8. ¸ñíû îíîëûí ¿íäýñ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí øóäàðãà ¸ñíûõîî êîíöåïöèéã
Êåëñî õàðèëöàí õàìààðàë á¿õèé 3 çàð÷èì áîëîõ îðîëöîî, õóâààðèëàëò,
òýíöâýð äýýð òóëãóóðëàñàí áàéíà.
1.Îðîëöîîíû çàð÷ìûí øààðääàã ç¿éë áîë íèéãìèéí áàéãóóëëóóä
òóõàéëáàë òºðººñ èðãýí á¿ðèéí ºì÷òºíèé õóâüä ÷ àæèëòíû õóâüä ÷
ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãò ººðñäèéí õóâü íýìðèéã îðóóëàõ òýãø
íºõö뺺ð õàíãàõ, ò¿¿í÷ëýí ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñëèéã ýçýìøèõýä
öººíõºä äàâóó áóþó õºíãºëòòýé îðîëöîõ ýðõ îëãîõ àëèâàà õóóëü
ãàðãàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí áàéãóóëëàãààñ èðãýäèéã
õàìãààëàõ õýðýãòýé þì áàéíà. Òýãýõã¿é áîë ºì÷ äàõèàä öººíõèéí ãàðò
òºâëºðºõ àþóëòàé. ßâààíäàà ºì÷èéí ýçýí áîëîõ ¿¿ä õààëãà íýýõýä,
ò¿¿í÷ëýí àæèë õýðãèéã èäýâõèòýé ýõëýõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé
õºðºíãèéí çýýë àâàõ áîëîìæîîð èðãýäèéã õàíãàõàä òºðèéí îðîëöîî áàñ
õýðýãòýé áàéíà.
2.Õóâààðèëàëòûí çàð÷èì áîë õ¿í á¿ðèéí ¿éëäâýðëýëä îðóóëñàí
õóâü õýìæýýãýýð áóþó “õèéñíèéõ íü õèðýýð” ãýñýí çàð÷èì þì. ªì÷òºí
áîëñîí àæèëòíóóäûí õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿í òýäíèé äóíä õ¿í á¿ðèéí
õºðºíãº, õºäºëìºðèéí îðîëöîîíû õýìæýýãýýð øóäàðãà
õóâààðèëàãäàõûã øààðääàã çàð÷èì þì áàéíà.
3.Òýíöâýðèéí çàð÷èì íü íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñíû çàð÷èì
çºð÷èãäñºí ýñýõèéã øàëãàí òîãòîîæ íèéãìèéí ãèø¿¿í á¿ð ýäèéí
çàñãèéí àìüäðàëä àäèë òýãø îðîëöîõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý. ¯¿íòýé
óÿëäàí îðîëöîîíû çàð÷èì äýýð õÿçãààðëàëòûí çàð÷ìûã íýìæ
òýíöâýðèéí çàð÷ìûã õàíãàõ þì áàéíà. ßìàð÷ ºì÷ àëèâàà öººíõèéí ýðõ
ìýäýëä õóðèìòëàãäàõ íü áóñäûã ºì÷òºé áîëîõ çàìûã áîîãäóóëäàã ó÷èð
èéíõ¿¿ õÿçãààðëàëòûí çàð÷ìûã õýðýãëýí òýíöâýðæ¿¿ëæ íèéãìèéí
øóäàðãà ¸ñûã õàíãàäàã áàéíà.
Ýíý õî¸ð îíîëûí çàð÷ìóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé õºãæëèéã òºëºâø¿¿ëæ ÷àäàõ áîëíî.