2. SUBJEKTET E SË DREJTËS BIZNESORE
Shqyrtime të përgjithshme
- Subjektet juridike të së drejtës
- Objekti I Biznesit
Personat Fizikë
- Nocioni , lindja dhe shuarja e personave fizikë
- Atributet e personave fizikë
- Zotësia juridike e personave fizikë
Personat Juridikë
- Nocioni , veqorit dhe karakteristikat
- Llojet e personave juridikë dhe rëndësia e tyre
- Krijimi i personave juridikë
- Zotësia e personave juridikë
- Ndërprerja ( shuarja ) e veprimtarisë së personave juridikë
3. Subjektet juridike të së drejtës
Në marrëdhëniet biznesore , subjektet e së drejtës
biznesore , mund të jenë bartës të të drejtave apo të
autorizimeve te caktuara . Subjektet e së drejtës biznesore ,
kanë këto veqori të përbashkëta :
- që mund të paraqiten si bartës të të drejtave dhe
detyrimeve te caktuara në transaksionet biznesore dhe
- që janë subjekte te tilla , të cilat duke u paraqitur në
marredhënie të caktuara , biznesore në esenc dhe në të
vërtet ushtrojnë ndonjë aktivitet apo veprimtari biznesore
, përkatsisht janë në lidhje me to .
Në qoftë se subjektet juridike –biznesore nuk e
përmbushin njërin nga dy kushtet e sipërpërmendura apo
nuk kanë njërën nga këto veqori nuk mund të kenë cilësin
e subjektit biznesor .
4. Subjektet biznesore si bartës te te drejtave dhe detyrimeve
duhet të kenë :
- aftësinë juridike
- aftësinë biznesore rrjedhimisht aftësinë per te vepruar .
Zotësia juridike vetëkupton aftësin e një personi , që të jetë
subject i së drejtës .
Zotësia e veprimit ose aftësia biznesore nënkupton aftësin
e personit që të krijoj të drejta dhe detyrime ose te kryej
punë juridike .
Me Sintagmën marrëdhënie biznesore , nënkuptojmë
marrëdheniet juridike dhe marrëdhëniet e tjera , të cilat
krijohen në mes të subjekteve me rastin e ndonjë objekti
biznesor ose ndërlidhur me te .
5. Objekti i Biznesit
Objekt i Biznesit mund të jetë : prodhimi i mallrave , kryerja e
sherbimeve , transfer – qarkullimi i tyre etj. Veprimet e mësipërme
që kanë te bejnë me objektin e biznesit kryhen me qellim të
përmbushjes së nevojave te veqanta dhe te përgjithshme shoqërore
.Nocioni “ Objekt i Biznesit “ paraqet tërësin e veprimtarive të një
subjekti.
Objekt i biznesit është ai gjësend ose ajo lëndë në të cilen fokusohen
te drejtat dhe detyrimet e subjekteve te caktuara biznesore . Këto
mund të jenë :
- Sendet ( malli , qmimi )
- Veprimet ( sjelljet e subjekteve biznesore )
- Të drejtat
- Produktet
- Të mirat ( vetanake , private dhe publike )
6. Gjatë marrëdhënieve te ndrryshme biznesore , subjektet e së
drejtës biznesore inkorporohen në qarkullimin juridik dhe atë
ekonomik .
Këto subjekte janë personat juridik dhe në përputhje me ligjin
mund te formohen dhe regjistrohen pranë organit kompetent
në forma të ndrryshme dhe emërtime të ndrryshme .
Sipas rëndësisë subjektet biznesore ndahen në subjektet
biznesore ne kuptim të ngushtë dhe në kuptim të gjerë .
Subjektet biznesore ne kuptim të ngushtë janë : formacionet ,
asociacionet apo organizatat biznesore të cilet në të vërtetë
janë edhe persona juridik , kurse subjektet biznesore ne
kuptim te gjerë janë : personat fizik , shteti dhe organizatat
ndërkombetare .
Organizatat biznesore mund të paraqiten në qarkullim si :
ndërmarrje , shoqëri , grupacione ndërmarrjesh siq janë p.sh.
Holdingjet , ndërmarrjet apo kompanit shum kombësie etj.
7. Subjektet e së drejtës
biznesore janë :
- Personat Fizikë
- Personat Juridikë
8. Personat Fizikë
Nocioni , lindja dhe shuarja e personave fizikë
Qdo qenie e shëndoshë fizikisht dhe normale , me aktin e lindjes e
fiton subjektivitetin e plotë dhe cilësin e subjektit të së drejtës .E
drejta këtë status ia njeh edhe embrionit pra fëmijës së palindur . Pra
me person fizikë nënkuptojmë qenien e lindur gjallë njërzore që nga
paralindja e deri ne vdekje . Kjo d.m.th. se subjektiviteti i personit
fizikë nderpritet me aktin e vdekjes por edhe me rast te humbjes se
zotësis juridike dhe asaj të veprimit . Si pasojë e shuarjes së personit
fizik , vjen deri te shuarja e të drejtave të caktuara dhe statusit (
pasuria , statusi martesor etj.)
9. Atributet e personave fizikë
Qdo qenie njerëzore , përkatsisht personi fizikë ka veqantit ,
tiparet dhe karakteristikat vetanake autentike .
Nder te tjera kjo është e nevojshme edhe per te konstatuar dhe
ushtruar subjektivitetin e tyre ne jetë dhe ne biznes .
Atributet e personave fizikë janë :
Emri
Vendbanimi i përhershëm
Nënshtetësia
Emri , identiteti i personit Fizikë përbehet nga emri personal
dhe ai familjar apo mbiemri .
Pas lindjes emri dhe mbiemri shenohen ne librin amëz të të
lindurve . Perpos ksaj egzistojn edhe librat amëz te kurorëzimit
dhe ato te personave te vdekur .
Vendbanimi i përhershëm është vendi i jetësës së
vazhdueshme ne te cilin personi fizik i realizon te drejtat e tij i
përmbush detyrimet dhe ushtron subjektivitetin e tij .
Vendbanimi i përhershëm duhet te lajmrohet ne fillim dhe te
q’lajmrohet ne fund te organet kompetente të puneve te
brendshme .
10. Nënshtetësia e percakton nderlidhjen juridiko –
publike ndermjet një personi fizikë dhe shtetësis te
caktuar ose shteteve te caktuara . Nënshtetasi i gëzon te
gjitha llojet e te drejtave dhe beneficioneve qe i takojn
me ligjet pozitive te atij vendi .
Varësisht nga menyra e rregullimit ligjor shtetësia
fitohet nga babai ose nga te dy prinderit ose sipas
përkatsive territoriale te shtetit ne te cilin personi ka
lindur . Këto janë menyrat e rregullta te fitimit të
shtetësis . Mirëpo egzistojn edhe mënyra tjera
plotësuese siq janë : natyralizimi parashtrimi i kerkeses
per shtetësi dhe fitimi i shtetësis ne bazë te
marrëveshjes ndërkombetare.
Ka njërëz qe nuk kanë shtetësi ata quhen Opartid , ata
me 1 shtetësi Monopartid , qe kanë 2 shtetësi Bipartid
dhe me shumë Polipartid .
Nënshtetësia ndërpritet ose pushon me aktin e vdekjes
së bartesit te saj , me heqjen dorë nga nënshtetësia , me
marrjen e nënshtetësis nga autoritetet e shtetit dhënës
të saj dhe në bazë të marrëveshjes ndërkombetare .
11. Zotësia juridike e personave fizikë
Zotësia juridike pëkufizohet dhe vetëkuptohet si aftesi e
personit te caktuar fizikë , që si subjekt i se drejtes te
jetë bartes i te drejtave dhe detyrimeve te caktuara . Kjo
zotësi fitohet me aktin e lindjes se personit dhe shuhet
me aktin e vdekjes . Në këtë rast te drejtat vetanake te
personit shuhen ndersa te drejtat tjera dhe detyrimet e
natyres pasurore kalojn te trashegimtaret e personit
fizikë.
Zotësia per te vepruar është aftesi dhe shkathtësi e
personit fizikë qe me vullnetin e tij pa presionin e askujt
te krijoj te drejta dhe detyrime. Zotësin per te vepruar
nuk e kanë te gjithë personat fizikë kjo lidhet me
pjekurinë psiko – fizike pra me moshen madhore qe me
12. Personat fizikë ndahen ne 3 kategori :
- Zotësia e plotë për te vepruar – fitohet me arritjen e moshës
madhore , ndërsa para ksaj moshe me pavarsim . Kjo nënkupton
aftësin e e personit fizik qe me veprimet e tij te vullnetshme e me
vetëdije te hyjë ne marrëdhenie juridike – biznesore .
- Zotësia e pjesërishme per te vepruar ka te bëj me personat
fizik te moshes se mitur nga mosha 14 – 18 vjet si dhe me personat
madhor të cilëve me vendim gjyqësor aftesia biznsore iu është
kufizuar .
- Personat fizik plotësisht te paaftë per biznes ne këtë kategori
bejn pjes personat qe kanë me pakë se 14 vjet dhe personat e
sëmurë psikikë . Këta persona duhet te kenë kujdestaret ose
perfaqsuesit ligjor .
Zotësia DELIKTORE nënkupton gatishmerin e personave
perkates qe te pergjigjen per pasojat e veprimeve te tyre deliktore
Ktu perfshihet edhe aftesia e rezonimit , logjikimit dhe te gjykuarit
e personave perkates lidhur me veprimet e tyre deliktore.
13. Personat Juridikë
Nocioni , veqoritë dhe karakteristikat
Personat juridik paraqesin një grup modalitetesh organizative ,
veprimore dhe funksionale te disa personave fizikë te organizuar
ne nivele ndërmarrëse , nivel komune , rajoni apo ne nivel
qendror . Personat juridk themelohen , funksionojn ,
legjitimohen dhe veprojn ne bazë te dispozitave ligjore . Me nji
fjal personat juridik janë organizma shoqëror . Per tu pranuar nga
sistemi juridik i një vendi personat juridik duhet ti kenë këto
veqori :
- Të jenë te organizuar si grup i personave fizikë
- Të kenë pasurin e tyre dhe atë te veqant e cila dallon nga ajo e
anëtareve tjerë
- Që te sherbej per ushtrimin e ndonjë veprimtarie
- Që rendi juridik tua pranoj cilesin e subjektit te se drejtes
14. Atributet e personave juridik janë :
- Emri apo emërtimi afarist – biznesor
- Selia e personit juridk – biznesor
- Veprimtaria apo aktiviteti operativ
- Nënshtetësia
Aktivitetet biznesore personi juridik i realizon
nëpërmjet të organeve te caktuara siq janë :
- Kuvendi
- Këshilli drejtues
- Këshilli mbikëqyres
- Drejtori
15. Llojet e personave juridikë dhe rëndësia e tyre
Varësisht nga karakteri dhe sistemi ekonomik , shoqëror , juridik dhe politik
të një vendi percaktohet edhe karakteri i personave juridik te nje vendi apo
shoqerie te caktuar . Personat juridik ndahen ne 2 lloje kryesore :
- personat juridik publikë
- personat juridik privatë
Veqoria kryesore dhe parësore e përbashket e personave juridik te karakterit
publik siq është shteti me te gjitha modalitetet dhe nivelet e organizimit e të
funksionimit të tij ( shkollat , spitalet , universitetet , akademit etj.) është se e
kanë autorizimin shtetëror dhe i nënshtrohen mbikëqyrjes dhe te kontrollit
te mekanizmave te autorizuara shtetërore . Këta persona po ashtu mund te
kryejnë vetëm ato punë te cilat me akte ligjore e nënligjore janë te precizuara
taksativisht . Objektivat dhe qëllimet e ketyre personave juridik janë mbrojtja
e interesit publik dhe shoqëror .
Personat juridik privat kanë tjeter karakter qëllimi I tyre kryesor është interesi
vetanak .
16. Personat juridik mund te klasifikohen ne bazë te 3 ndarjeve :
Sipas ndarjes se pare personat juridik mund te themelohen , funksionojn dhe
veprojn si organizata dhe si fondacione te pavarura . Në rastin e pare si subjekt i se
drejtes paraqitet organizata , ndersa pasuria e saj si bazë ekonomike , ndersa
personat fizik te cilet vendosin te veprojn ose disponojnë me at pasuri janë
produkt dhe rrezulltat i asaj pasurie .
Sipas ndarjes se dytë personat juridik mund te ndahen ne persona juridik te
organizuar ne ente dhe shoqata , themelta apo institucione . Shoqatat përbehën
nga anëtaret e tyre te cilet janë te lidhur ne mes vete me interesa te përbashkëta
p.sh. ( shoqata e shkrimtarëve , artistëve , ekonomistëve , sociologëve , mjekëve etj
.)
Institucioni është person juridik i cili nuk ka anëtar specifikë por është organizuar
në bazë te ligjit ashtu qe t’iu shërbej interesave te caktuara publike si p.sh. (
spitalet , shkollat , galeritë , teatrot , muzeumet etj.) Ndarja e tretë ka te bejë me
personat juridik në ekonomi siq janë ndërmarrjet dhe shoqërit biznesore dhe në
ato jashtë ekonomis siq janë shoqatat e ndrryshme .
Bazuar ne qëllimin e tyre te cilin personat juridik dëshirojn ta realizojn ato mund
te klasifikohen në :
- Bashkësi shoqërore politike ( shteti , qyteti , komuna )
- Organizatat shoqërore - politike ( partit politike )
- Organizatat joprofitabile ( odat dhe sindikatat )
17. Rëndësia e personave juridik
Rëndësia shoqërore dhe ekonomike e personave juridik është tejet
e madhe , me peshë specifike dhe te pazëvendësueshme ngase e
tejkalon fuqinë ekonomike dhe moshë – jetën e një personi fizik .
Personat juridik pra mund te ushtrojn dhe zhvillojn një spektër me
te gjerë aktivitetesh sesa personat fizik . Përfundimisht nëpërmjet
personave juridik zhvillohen qëllime te shumta ekonomike ,
sociale , politike dhe shoqërore te një vendi .
18. Krijimi i personave juridikë
Themelimi i personave juridik behët sipas
procedurave dhe dispozitave , paraprakisht te
parapara me ligj , me aktin e përgjithshem juridik .
Janë 3 momente relevante lidhur me formimin e
personave juridik .
- Momenti i organizimit
- Momenti i regjistrimit
- Momenti i lejimit
Secili nga momentet e krijimit te personave juridik
varet nga natyra e vetë personit juridik dhe kushtet
ligjore te cilat lypset përmbushur
19. Zotësia e personave juridik
Zotësia ose aftësia biznesore paraqitet ashtu si te personat fizik
edhe tek ata juridik .
Mirëpo ajo këtu është me e ngushtë per nga vellimi dhe ne lidhje
te drejtpërdrejt me veprimtarin me te cilen merret dhe per te
cilen është themeluar personi perkates juridik .
Personi juridikë ne fakt është bartes i vetem i të drejtave dhe
detyrimeve te caktuara , te cilat edhe janë përcaktuar me :
- aktin e themelimit
- statutin e personit konkret juridikë
- me ligj.
20. Zotësin juridike - personi juridik e fiton në momentin e
themelimit rrespektivisht te regjistrimit pran organit
kompetent
- Zotësia afariste – biznesore nënkupton aftësin e personit
juridik qe të marrë pjesë ne marrëdhenie juridike –
biznesore me vullnetin vetanak te krijoj te drejta e detyrime
e ti bart ato .Të drejtat fitohen e detyrimet krijohen me
rastin e regjistrimit të personit juridik ne regjistrin gjëgjës
dhe ato jan te ndërlidhura fuqishem me veprimtarin , me te
cilen personi juridik gjegjës merret .
- Zotësia deliktore nënkupton gatishmerin e personave
juridik qe te pergjigjen per veprimet e tyre te demshme
ekonomike dhe kundervajtesore te cilat ua shkaktojn te
tjerëve gjat ushtrimit te aktiviteteve te tyre biznesore –
ekonomike .
Mirëpo per veprime te caktuara te cilat me ligj
sanksionohen si vepra penale përgjegjsia është individuale
21. Ndërprerja ( shuarja ) e veprimtarisë së personave juridikë
Shuarja apo ndërprerja e veprimtaris se personave juridik – biznesor bëhet
ne përputhje me kushtetutën , ligjin dhe akteve te tjera me rëndësi .
Ato mund te ndërpriten ne disa mënyra :
- Në bazë të dispozitave ligjore .
- Nëse personi juridik është themeluar me një qëllim i cili ne ndërkohë
është realizuar .
- Për shkak te ndrryshimeve statusore , nëse bashkohet me persona te
tjerë juridik – biznesor dhe nëse ndahet ose transformohet në ndonjë form
tjeter .
- Me vendimin e organit kompetent te personit juridik – biznesor .
- Mund te ndërprehet edhe per shkak te pavlefshmëris se regjistrimit ne
regjistrin e duhur pranë organit kompetent .
Literatura:RIZA SMAKA
