Projekt Biologji XI

1. PROJEKT
QELLIMI : Te mesojme si te ushqehemi mire per
te patur nje trup e mendje te shendoshe .
Objektivat :
1. Te mesojme si te ushqehemi duke u bazuar te
piramida ushqimore .
2. Te njohim lendet ushqyese dhe rendesin e tyre
3. Te njohim disa nga semundjet e gjakut .
4. Te njihemi me semundjet qe shkakton
kequshqyerja
5. Te njihem me IMT-en dhe te mesojme
llogaritjen e saj .

2. PIRAMIDA USHQIMORE.

3. PIRAMIDA USHQIMORE
• Mënyra e ushqyerjes konsiderohet si një nga shkaqet e shfaqjes së sëmundjeve të
zemrës, diabetit, disa formave tumorale, sëmundje këto që vitet e fundit po përhapen
në mënyrë mjaft shqetësuese. Organizata Botërore e Shëndetësisë në udhëzimet e
veta, nënvizon rolin e një ushqyerjeje të ekuilibruar për të qenë të shëndetshëm dhe
për të parandaluar apo dhe trajtuar mjaft sëmundje.
Në vendin tonë vitet e fundit sëmundje si: diabeti, sëmundjet e aparatit kardiovaskular,
apo dhe kanceri, po përhapen mjaft dhe për specialistët mendohet se një ndër shkaqet
kryesore është një dietë jo e përshtatshme. Sot ne përdorim një dietë jo të
përshtatshme me nevojat e organizmit. Dieta përmban shumë yndyrna, sheqer, kripë
dhe është e varfër me fibra, minerale dhe vitamina. Ushqimet janë të përpunuara deri
në atë pikë që nuk ngjajnë aspak me ushqimin natyralë. Për dr.Shefqet Deliallisi, i cili
është i pari që studion në librin e tij “Ushqyerja dhe shëndeti. Shkenca e ushqyerjes”,
duhet ditur se bazën e një ushqyerjeje të shëndetshme e përbën sasia e moderuar dhe
larmia e ushqimeve. Me fjalë të thjeshta: shmangni sasitë e tepërta ose të pakta të çdo
ushqimi. Nuk ekziston asnjë ushqim që i vetëm të sigurojë mjaftueshëm të gjitha
elementët e domosdoshëm, për të garantuar shëndet. Prandaj është e nevojshme që
dieta të përmbajë larmi ushqimesh, por kjo duhet bërë duke seleksionuar dhe njohur
ushqimet e shëndetshme.

4. PIRAMIDA USHQIMORE.

5. Lendet Ushqyese
• Objektivat
1. Te njohim disa nga lendet ushqyese
2. Te mesojme funksionet e tyre ne
organizem
3. Te njohim disa nga karakteristikat e
tyre te pergjithshme .

6. Lendet
Ushqyese

7. LENDET USHQYESE
• Me lendet ushqyese kuptojme te gjithe ushqimin qe nje
person mund te haj dhe pije. I tere organizmi i njeriut
eshte i perbere prej ketij ushqimi dhe se e tere energjia
siguruar energjia vjen nga ushqimi. Ushqimi vepron ne
trup si derivat, duke siguruar energji dhe substance
kimike per levizje, rritje dhe mbajtje te shendosh te trupit.
Cfare lloj ushqimi na nevojitet varet prej moshes, gjinise,
ndertimit te trupit, nivelit te aktivitetit fizik dhe gjendjes
shendetesore.

8. Yndyra
• Yndyra është një lëndë ushqyese që përmban
më shumë energji, në 100 gramë yndyrë ka
dyfish më shumë energji se sa në 100
gramë karbohidrate. Do me thënë që njerëzit
duhet të bëjnë kujdes që të mos të hanë
shumë yndyrna, sepse njeriu absorbon shumë
energji shpejt dhe prandaj rrezikon të bëhet i
trashë. Mund të jetë e vështirë për të parë sa
yndyrë ka në një ushqim – vetëm kur
ka gjalpë, vaj ose margarinë, që janë
pothuajse yndyrna të pastra. Prandaj mund të
flitet për dhjamë të fshehur, që është ai dhjam
që nuk mund të shihet direkt me sy (për
shembull është e vështirë të shikohet se sa
dhjam ka në djathë që mund të përmbaj nga
10 % deri në 80 % yndyrë). Prandaj është mirë
që të lexohet përbërja sa yndyrë ka
në produktin ushqyes përkatës.

9. Yndyra
• Nuk është shumë e shëndetshme që të
hash shumë yndyrë. Midis të tjerave është
shumë e pashëndetshme për enët e
gjakut në trup të ekspozohen nga shumë
yndyra, sepse yndyra mund të
grumbullohet në muret e enëve të gjakut
dhe në këtë mënyrë rritet rreziku për
bllokimin e enëve të gjakut, prej të cilave
njeriu mund të vdesë. Ndër të tjerash
sasia e madhe e yndyrës në ushqim bën
që njeriu të peshojë shumë. Njeriu është
mbipeshë kur merr më shumë energji,
sesa ka nevojë, sepse trupi e grumbullon
këtë energji ekstra në formë dhjami
rreth barkut ose vende të tjera në trup.

10. Mineralet
• Klori i natriumit
Merr pjesë në proceset nervore dhe muskujt e
indeve.
I mban lëngjet në inde dhe e shpejton furnizimin e
qelizave me ujë
Mungesat shfaqen si:
Tension i ulët
Komplikime dhe mungesë e furnizimit me ujë në
indet dhe qelizat e organizmit
Kaliumi
Shërben për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e
qelizave të trupit si dhe rregullon nivelimin e
lëngjeve të trupit.
Merr pjesë në përcjelljen e impulseve nervore dhe
kontrollin e shtrëngimit të muskujve.

11. • Kalciumi
Shërben për ndërtimin dhe forcimin e eshtrave dhe të dhëmbëve.
Është i domosdoshëm për shtrëngimin e muskujve, thërrmimin e gjakut dhe përcjelljen e impulseve
nervore.
Për rregullimin fiziologjik të funksionimit të qelizave dhe të organizmit.
Mungesat shfaqen si:
Si bazë për zhvillimin e osteoporozës.
Sëmundje të cilat janë të lidhura ngushtë me. mungesën e kalciumit në organizëm.
Dhëmbë dhe eshtra të ndjeshme.
Magnezi
Shërben për aktivizimin e rreth 300 enzimave.
Për funksionimin e rregullt të metabolizmit të yndyrës dhe të sintezës së albuminave.
Pengimin aktiv të paraqitjeve të shtrëngimeve të muskujve.
Mundëson punën normale të zemrës
Mungesat shfaqen si:
Rritjen e nivelit të kolesterolit në gjak.
Komplikimet në funksionimin e organeve jetësore.
Probleme me lëkurën të shkaktuara nga stresi dhe ngacmimet
Hekuri
Është përbërja kryesore e hemoglobinës, e molekulave për përcjelljen e oksigjenit në gjak, e qelizave të
muskujve dhe të disa enzimave, të cilat marrin pjesë në krijimin e energjisë për frymëmarrjen e qelizave
Mungesat shfaqen si:
Dobësim i gjakut (anemia), që mund të sjellë deri te dëmtimi i rëndë i shëndetit të përgjithshëm të
organizmit.
Lëkurë e thatë.

12. Vitamina
• Vitamina (lat.: vita = jetë) janë
substanca organike të cilat
janë të përhapura te bimët,
shtazët dhe mikroorganizmat
ndërsa njeriu i merr nëpërmjet
ushqimit. Vitaminat kanë
rëndësi sepse ruajnë dhe
mirëmbajnë metabolizmin e
organizmit

13. Llojet e vitaminave
Viti i zbulimit Vitaminat
1909 Vitamina A (Retinol)
1912 Vitamina B1 (Thiamine)
1912 Vitamina C (Ascorbic acid)
1918 Vitamina D (Calciferol)
1920 Vitamin B2 (Riboflavin)
1922 Vitamina E (Tocopherol)
1926 Vitamin B12 (Cyanocobalamin)
1929 Vitamina K (Phylloquinone)
1931 Vitamin B5 (Pantothenic acid)
1931 Vitamin B7 (Biotin)
1934 Vitamin B6 (Pyridoxine)
1936 Vitamin B3 (Niacin)
1941 Vitamin B9 (Acidi folik)

14. Llojet e vitaminave
• Vitaminat jane te ndara ne dy grupe: te
tretshme ne uje dhe te tretshme ne
yndyrna.
• Te tretshme ne uje (vitamina C dhe
Bcomplex) jane lehtesisht te
absorbueshme nga indet trupore.Trupi i
njeriut nuk mundet ti ruaje apo ti
akumuloje vitaminat e tretshme ne uje
keshtu qe marrja e tyre ditore eshte e
domosdoshme per te plotesuar nevojat .
Vitamina B12 ben perjashtimnga ky
rregull.Nqs marrja e saj ka qene e
menjehershme melcia mundet ta ruaje ate
per disa muaj.
• Vitaminat e tretshme ne yndyrera (A, D, E
dhe K)absorbohen nga ushqimet ne
pergjithesi dhe ato te yndyreshme ne

15. • Emri proteinë rrjedh nga greqishtja
“prota” dhe do të thotë i rëndësishëm.
• Ato përbëjnë një pjesë të madhe të të
gjithë organizmit tonë dhe luajnë efekte
jetike.
• Formohen nga vargje aminoacidesh të
lidhur me lidhje peptidike.
• Ka gjithsej 20 lloje aminoacidesh ku 9
jane themelore dhe 11 jo-themelore.
• 9 proteinat esenciale nuk prodhohen dot
nga trupi ynë prandaj është me shumë
rëndës të merren nëpërmjet ushqimeve
me përmbajtje të lartë proteinash.
• Proteinat jo-themelore prodhohen nga
trupi ynë, por për prodhimin e tyre duhen
proteinat e tjera që shërbejnë
si katalizatorë.

16. Funksionet e proteinave
• Formimi i organeve të brendshme si mëlcia, muskujt,
ligamentet, kockat etj. Ruajtja e formës trupore.
• Përbëjnë 15% të trupit tonë.
• Shërbejnë si katalizatorë.
• Transportojnë oksigjenon në gjak.
• Marrin pjesë në transportin aktiv të lëndëve ushqyese.
• Nga to formohen edhe antirupat që mbrojnë trupin
nga sëmundjet.
• Rregullimi i hormoneve dhe metobolizmit të
ushqimeve.

17. • Karbohidratet (lat.:carbo-karbon,
hidrat-ujë) janë komponime
organike që gjenden në të gjitha
gjallesat por më së shumti tek
bimët. Me analizë kimike është
vërtetuar se karbohidratet janë
komponime të përbëra nga
karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni,
ku raporti mes oksigjenit dhe
hidrogjenit është si te uji (2:1)..

18. Karbohidratet
• Karbohidratet kanë formulë të
përgjithshme Cx(H2O)y prandaj
mund të duken si hidrate të
karbonit. Por ky emër është në
kundërshtim me molekulat e
karbohidrateve të cilat nuk
përmbajnë ujë. Nga përbërja
kimike ato ndahen në aldoze
dhe ketoze. Karbohidratet me
shije të ëmbël quhen sheqerna

19. Semundjet qe shkakton kequshqyerja
Objektivat:
1. Te kuptojme termin e te ushqyerit .
2. Te njohim disa nga semundjet qe
shkakton kequshqyerja.
3. Obeziteti dhe pasojat .
4. Te njohim 10 ushqimet kuder
Hipertensionit

20. Te ushqyerit
• Ushqyerja eshte nje proçes
nepermjet te cilit merren dhe
perdoren nga organizmi elementet
kryesore te ushqimit.Ushqimi
eshte nje nevoje baze fiziologjike
dhe nje kusht i domosdoshem per
nje shendet te mire.Trupi I njeriut
ka nevoje per elementet kryesore
ushqimore , te cilat ndahen ne
shtate klasa :
karbohidrate,proteina,yndyrna,vita
mina , minerale,uje dhe fibra.

21. Semundjet e shkaktuara nga kequshqyerja
• Disa prej sëmundjeve
më të rrezikshme që
vijnë si pasojë e të
ngrënit pa kriter janë
ato kardiovaskulare,
hipertensioni dhe
kanceret e ndryshëm
që mund të jenë
fatalë për jetën
1. Obeziteti
2. Anoreksia
3. Bulimia
4. Diabeti
5. Sëmundjet e veshkave
6. Kanceri i ovareve
7. Sëmundjet e tëmthit
8. Kanceri i gjirit
9. Sëmundjet e zemrës
10. Kanceri i zorrës
11. Sëmundjet e gjakut
12. Hipertensionit
13. Sëmundjet e arterieve të
trururit

22. Obeziteti
• Cfare eshte ?
Obeziteti konsiderohet një situate jonormale, ku ka
depozitim te tepërt te yndyrës ne trup. Kjo ndodhe
nga marrja e tepert te e ushqimit, dmth te
energjisë te tepërt.
• Faktore qe lidhen me obezitetin :
Stresi, lodhja, trishtimi,Mosha,Disa ilace,Çrregullime
hormonal,eNderprerja e pirjes se duhanit ,Mbajta e
kileve te teperta te shtatzanise,Trashëgimia.
o Si mundet njerezit obezit te humbasin kilet e teperta ?
E para duhet te vendosin me siguri qe duan te humbasi
kilet, ti nenshrohet nje seri analizave laboratike te
gjakut ( p.sh kolisterol, hormonale etj ) per te
indetifikuar shkakun e obezites dhe pastaj ti
drejtohet nje dietologu i cili do pergatisi nje diete
ne nevojat dhe zakonet e pacientit,perdorim I
produkteve me pak sheqer dhe yndyrna, te beni
stervitje cdo dite. 20- 30 min ecje ju ndihmon te
keni nje peshe ideale

23. • Anoreksia - nenkupton nje deshire
te egzagjeruar per te qen i dobet,
duka pasur tendencen te ruash te
njeten peshe trupore
perkohesisht. Personat te cilat
kane anorexi prezentojne nje
imazh te deformuar mbi trupin e
tyre duke e konsideruar veten
shume me te trashe se sa jan ne
realitet dhe ne periudhat kur jan
shume nen peshten normale. Kto
persona hane shume pak,
preferojne frutat dhe perimet,
evitojne sa me shume sheqernat
dhe pastat, mishin dhe djathrat
sic dhe gjellen e gatuar.

24. • Bulimia eshte e ngjashme me
anoreksine,por ka disa
ndryshime.Bulimiket nuk
humbasin shume ne peshe
dhe ne te vertete ata jane
pak mbipeshe.Gjithashtua
ata jane te shqetesuar per
masen e tyre trupore dhe
duan te dobesohen.Ata kane
shpesh nje babezi per te
ngrene,konsumojne sasi te
madhe karbohidratesh ne
nje periudhe te shkurter
kohe dhe perdorin laksative
qe shtojne jashteqitjen per
te eliminuar ushqimin qe
kane ose provokojne te
vjella.Bulimia nervore prek
me shume adoleshentet.

25. Diabeti
• Diabeti ne mjekësi Diabetes mellitus në
shqip njihet edhe si "sëmundja e sheqerit“
• Diabeti është çrregullimi i metabolizmit që
reflektohet në paraqitjen e sasisë
jonormale të glukozës në gjak, si pasojë e
rezistencës së qelizave të gjakut ndaj
insulinës, apo si pasojë e sasisë së vogël
të insulinës së tajitur nga pankreasi. Janë
dy gjendje që mund të shkaktohet nga
diabeti i sheqerit (diabetes
mellitus):hiperglikemia (niveli i lartë i
glukozës) dhe hipoglikemia (niveli i ultë i
glukozës).

26. Te jetuarit mire
• Dhjete ushqimet kunder hipertensionit .
• 1-Ne vendin e pare nje aleat qe nuk do ta prisnim: çokollata e hidhur
• . 2-Ne vendin e dyte thjerezat 3
• -Te gjitha llojet e frutave apo perimeve dhe ne veçanti bananet apo fruta e
perimet te pasura me potaz
• . 4- Ne vend te katert dritherat, te cilat ndihmojne ne rregullimin e tensionit te
larte
• . 5- Ketu gjejme prodhime te ndryshme te qumeshtit te perpunuara ne menyra
te ndryshme.
• 6. Fasulet dhe te gjitha derivatet e tyre
• 7. Arrat- burim i fuqishem antioksiduesish dhe acidesh yndyrore.
• 8. Peshku me permbajtjen e omega 3 luftojne tensionin e larte.
•
• 9 . Pak e njohur por e dobishme, patatja ngjyre vjollce
• 10. Mbyll klasifikimin panxharin roze, sidomos lengu i tij.

27. Gjaku dhe semundjet e tije
• Objektivat
1. Te njohim gjakun dhe perberesit e tije .
2. Te mesojme funksionet e gjakut ne
organizem .
3. Te njihemi me semundjet e gjakut dhe
pasojat .

28. Gjaku është një ind lidhor i
lëngshëm . Trupi i njeriut përmban
rreth 5-6 litra gjak. Gjaku mirëmban
funksionet e organeve te tjera te
trupit nëpërmjet transportit te
oksigjenit dhe lëndëve
ushqyese.Kjo falë punës
mekanike të muskulit te zemrës
.Gjaku përmban eritrocide(qelizat e
kuqe),trombocide (pllakëzat e
gjakut),leukocide(qelizat e
bardha),plazma në të cilën notojnë
qelizat.Qelizat e kuqe përmbajnë
hemoglobinën,përgjegjëse për
lidhjen dhe transportin e
oksigjenit.

29. Funksionet
• Furnizimi me oksigjen i indeve.
• Furnizon trupin me materie
ushqyese,(glukoza,aminoacide,acid
e yndyrore).
• Largimin e gazrave dëmtuese
dioksid karboni,acid laktik.
• Transportues I hormoneve dhe
sinjalizimi për dëmet e indeve.
• Ka rol mbrojtës në organizëm
nga sëmundjet

30. SĒMUNDJET
Zemra është organi që bën
pastrimin e gjakut,dhe në
sëmundjen e saj kemi prishje të
funksionit të saj si pompa.Kur
zemra nuk funksionon si duhet
ka vështirësi të shumta në
dërgimin e gjakut të pastruar në
pjes të ndryshme të
organizmit.Kjo çon në infrakt dhe
ngushtimin e enëve të gjakut,pra
mund të shkaktojë vdekje ose
gjymtime të organeve të ndryshme
të trupit të.

31. Hipertensioni
• Hipertensioni është rritja e
shifrave të trysnisë së gjakut.
Shkaku kryesor është humbja e
elasticitetit të enëve të gjakut.Por
megjithate nuk ekziston dicka
ekzakte sepse hipertensioni mund
te shkaktohet nga ndonje infeksion I
ndonje organi te brendshem.Gjate
stines se veres,shtypja e gjakut
stabilizohet per shkak te
temperaturave te larta ,organizmi
bymehet,ndersa gjate dimrit ajo
ngrihet per shkak te tkurrjes.

32. Migrena
Migrena eshte nje nder shfaqet me te
shpeshta te dhimbjes se kokes.Kjo
dhimbje shkaktohet nga enet e gjakut te
trurit kur ato nuk punojne normalisht.Enet e
zgjeruara te gjakut ne koke jane nxitesi i
pare per dhimbjen e migrenes.Nje ne 4 gra
dhe nje ne 12 burra mund ta perjetoje kete
dhimbje.Migrena eshte dhimbje e
perqendruar,e cila shtohet ne pjesen e
pasme te kokes dhe sidomos ne nyjen
mes kokes dhe qafes.Me migrene
nenkuptohen nje vale dhimbjesh akute, te
nje gjysme te kokes ,shpesh te shoqeruara
nga te vjella dhe marramendje.

33. Arterioskleroza
• Arterioskleroza ndryshimi i tensionit
arterial që shkon në
zemër.Shkaktohet nga trashja dhe
ngurtesimi murit te arterieve.Zgavra e
artierieve zvogelohet,keshtu edhe
sasia e gjakut qe e pershkon ate
,pakesohet.Indet vuajne per oksigjen
dhe lende ushqyese .Kur prishet ritmi
i zemrës kemi aritmeti që janë 1,me
ritëm të shtuar ose takikardi 2,me
ritëm të ngadaltë bradiokardi.Prek
zemren , trurin dhe mund te shpjeri gjer
ne vdekje.

34. Talesemia
• Talesemia sëmundje e
karakterizuar nga një defekt
gjenetik i sintezës së
hemoglobinës, proteina e
rruazave të kuqe të gjakut
.Prodhimi i pamjaftueshëm i
hemoglobinës çon në dëmtimin
e organeve të brendshme.sic
eshte edhe zemra.Pacienteet qe
vuajne nga talasemia jane te varur
nga transfuzionet periodike te
gjakut,pasi ky eshte I vetmi
mjekim I pershtatshem sot per sot
per pacientet talasemik.

35. Leuçemia
• Leuçemia kanceri i gjakut ,karakterizohet
nga prezenca e disa celulave jo normale ,quhet
ndryshe si pamjaftueshmëri e gjakut dhe e
palcës kurrizore.Ketu kemi shumic të rruazave
të bardha dhe pakic të rruazave të kuqe.Në
shumicën e rasteve kjo sëmundje shkakton
dhimbje të forta koke, lodhje fizike,
takikardi,dhe personat e prekur janë shumë të
zbehtë.Shërimi i saj varet shumë nga grada në
të cilën e kap sëmundjen pacienti.Kemi dy lloje
leuçemie ,1.leuçemia akute,2.leuçemia kronike.
• Akute bazohet kryesisht në atë se sa shpejt
sëmundja paraqitet dhe përkeqësohet.
• Kronike përkeqësimi ndodh në mënyr të
ngadaltë.

36. Anemia
• Anemia ose pagjakësi.Ndikon në
zvogëlimin e masës së eritrociteve
në gjak ,kemi humbje të normës
normale të gjakut.Shoqerohet me
humbje te nje sasie te
konsiderueshme te sasis se
hemoglobines. Disa nga shenjat më
të dukshme janë
këputje,lodhje,marrje
mendësh,zverdhje të pjesëve të
ndryshme të trupit etj.Kjo vjen si
pasoje e pamjaftueshmerise se
hekurit,hemoragjive,helmimeve.

37. BMI : Body mass index
Indeksi i masës trupore - IMT

38. • Llogaritja e Indeksit te Mases Trupore behet lehte
me ane te nje formule te thjeshte matematikore
• Indeksi I Mases Trupore njohur ndryshe BMI, ky
indeks percaktohet nga perpjestimi I peshes me
(lartesin ne meter)2

39. • Nje BMI I
shendetshem varion
nga 18.5 ne 24.9. nje
rezultat poshte 18.5
tregon se jeni nen
peshe, apo nje rezultat
siper 24.9 tregon se
jeni mbi peshe ne
raport me lertesin e
trupit tuajIMT
IMT 30 + Obezitet
IMT
IMT 25.00-29.99 Mbipeshe
IMT
IMT 18.50-24.99 Normale
IMT
IMT Nen 18.5 Nenpeshe

42. KONKLUZIONI
• Mbas mbarimit te ketije projekti ne jemi te afte
te njohim semundjet qe prekin trupin tone dhe
si te ruhemi nga to. Por me e rendesishmja
eshte parandalimi I nje semundjeje dhe per
kete na ndihmon IMT-ja , njohja me rendesin e
lendeve ushqyese ndikimi ne organizem , dhe
sasin e marrjes se tyre . Te gjitha keto I
permbledhim me nje term “Ushqyerje e mire”
qe na ndihmone shume te kemi nje trup e
mendje te shendoshe .