1. Mga Huling Araw ni Rizal Hanggang
Kamatayan (part 1)
Neil Tagle
1-7

2. Mula Dapitan Papuntang Maynila
– Hulyo 31, 1896 (hatinggabi): Barkong Espanya
– Agosto 1, 1896 (madaling-araw): Dumaong sa
Dumaguete, Negros oriental
o “Ang Dumaguete nakalatag sa dalampasigan. Malaki ang bahay dito, ang ilan ay may
bubong na yero. Pinakamaganda ang bahay ng isang babae – na ang ngalan ay
nakalimutan ko na – na inokupa ng pamahalaan at isa pang katatayo lamang at may
haliging ipil.”
o Binisita ang ilang kaibigan at dating kaklase
 Herrero Regidor: huwes ng lalawigan
 Pamilyang Periquet at Rufuna
 Inoperahan isang kapitang Espanyol ng
Guardias Civiles
o Umalis ng hapon papuntang Cebu

3. • Cebu (sunod na umaga)
– Nabighani sa kagandahan ng Cebu
– Bahay ni Mateos (abogado): nakita ang
matandang mag-asawang nakilala sa Madrid
– Nasulat sa talaarawan: “dalawang operasyon ng
strabotomiya ang ginawa ko, isang operasyon sa
tainga, at isa sa isang tumor.”
– Umalis kinaumagahan papuntang Iloilo

4. • Iloilo
– “Mainam ang biyahe papunta”
– Napuna sa kanyang gawing kanan ang Mactan, ang
islang kinasapitan ni Magellan
– Namili sa lungsod
– Simbahan ng Molo : « ..maganda kahit sa labas pa
lamang, ang loob ay di rin kapangitan, lalo pa ito’y
pinintahan lamang ng isang binatilyo. »
• Ang mga larawan ay kopya ng mga eksenang iginuhit ni
Gustave Dore(Pranses)
– Mula Iloilo, pumalaot papuntang Capiz tapos tumuloy
sa Maynila sa pamamagitan ng pagdaan sa Romblon
• Biyahe papuntang Maynila ay inabot ng 6 na araw

5. Hindi naabutan ni Rizal ang Barkong
Pa-Espanya
– Dumating sa Maynila umaga ng Agosto 6, 1896
– Barkong Isla de Luzon :bumyahe ng 5pm ng
nakaraang araw
– Sumulat kay Blumentritt ukol dito
– Nilipat si Rizal sa Barkong Espanyol na Castilla
(Agosto 6 – Setyembre 2, 1896)
o Utos ni Gobernador Heneral Ramon Blanco
o Kapitan Enrique Santalo
 Magandang akomodasyon : di siya isang preso
kundi isang panauhin

6. Ang Pagsiklab ng Rebolusyong
Pilipino
– Agosto 19, 1896 : natuklasan ni Padre Mariano
Gil, kurang Agustino ng tondo, ang plano ng
mga Katipunero
– Agosto 26, 1896 : Sigaw ng Balintawak na
pinamunuan ni Bonifacio

7. – Agosto 30, 1896 : Labanan sa San Juan sa
pamumuno ni Bonifacio at Jacinto
– Noong Hapon, idineklara ni Gobernador Heneral
Blanco na nasa estado ng giyera ang walong
lalawigang nag-alsa sa Espanya (Maynila, Bulacan,
Cavite, Batangas, Laguna, Pampanga, Nueva Ecija,
Tarlac)
– Nabasa ni Rizal sa pahayagan ang mga pangyayari
at nangamba siya dahil
o Naniniwala siyang hindi pa handa ang bayan sa isang
madugong rebolusyon
o magdudulot lamang ito ng labis na pagdurusa,
pagbubuwis ng buhay at pagkasira ng mga pag-aari
o Magiging sanhi ito ng paghihiganti ng mga Espanyol sa
lahat ng mga makabayang Pilipino

8. Paglisan Papuntang Espanya
– Agosto 30 : nakatanggap si Rizal ng dalawang
sulat mula kay Gob. Heneral Blanco
o Sulat ng pagpapakilala para sa
Ministro ng Digmaan: Hen. Marcelo de Azcarraga, at
sa Ministro ng mga Kolonya
 Nililinaw umano ang pangalan ni Rizal sa pagkadawit niya sa
nagaganap na rebolusyon
– Setyempre 2 : isang araw bago Gob. Hen. Ramon Blanco
umalis pa-Espanya
o Sinulatan ni Rizal ang kanyang ina
 Sinasabing nasa mabuting kalusugan siya
 Nag-aalala siya sa kanyang ina sa mga susunod na araw dahil
sa nangyayaring kaguluhan
 Sana daw ay hindi magkasakit ang matanda na niyang ama
 Nangakong susulat sa mga dadaungan ng barko
 “ hindi lahat ng nagpupunta sa Cuba ay namamatay, at sa
bandang huli, ang lahat ay namamatay; kaya mabuti nang
mamatay na may ginagawang mabuti”
 Humihingi ng basbas

9. o Lumipat sa barkong Isla de Panay na papuntang
Barcelona
– Setyembre 3:nagsimula ng huling paglalakbay
ni Rizal
o Kasama sa paglalakbay
 Don Pedro Roxas (mayamang creole, industriyalista,
kaibigan)
 Periquin (anak ni Don Roxas)

10. Si Rizal sa Singapore
– Setyembre 7 nakarating
o Unang narating noong 1882
o Namili at namasyal
o Napuna ang maraming pagbabago : mas maraming Tsinong
mangangalakal at kaunti ang mga Indian
– Pinayuhan ni Don Pedro na magpaiwan kasama niya at
ng kanyang anak para makinabang sa proteksyon ng
batas Ingles
o Sa pamumuno ni Don Manuel Camus maraming Pilipinong
residente ang naghikayat rin kay Rizal upang maligtas ang
kanyang buhay
• Hindi sumunod si Rizal alinsunod sa pangako niya kay
Gob. Hen. Ramon Blanco.

11. Biktima ng Panloloko ng mga
Espanyol
– Linggid sa kanyang kaalaman nagsabwatan
sina Gob. Hen. Blanco, at ang mga Ministro ng
Digmaan at mga Kolonya
o Malaking pagkakamali ang pagtiwala kay Blanco
o Akala niya’y kaibigan at may dignidad ito dahil
pinayagan siyang pumunta ng Espanya bilang
isang malayang tao para sa kanyang serbisyo sa
Cuba
• Mapanganib na Pilipino daw si Rizal na
responsible sa mga nagaganap na kaguluhan

12. Pag-aresto kay Rizal
– Setyembre 25, nang papaalis ng Daungan ng Said sa Kanal
Suez
o Napuna ni Rizal ang maraming sundalong Espanyol sa Isla de
Luzon
– Setyembre 27
o Naging bali-balita sa barko na may telegramang dumating galing
Maynila na nagsasaad ng pagbitay kina Franisco Roxas, Genato,
at Osorio
– Setyembre 28
o Isang pasahero ang nagbalita kay Rizal na iniutos ni Gob. Hen.
Blanco ang pag-aresto sa kanya
 Ipakukulong daw siya sa Ceuta (Espanyol na Morocco), sa kabila ng
Gibraltar
 Noon lamang niya napagtanto ang paglolokong nagawa sa kanya
o Sumulat kay Blumentritt
 Ibinalita ang sinabi ng pasahero
 Hindi makapaniwala sa panlilinlang at kawalan ng katarungan mula sa
opisyal ng militar, ito’y nararapat lamang sa pinakamababang bandido
 Nagreklamo na ang kanyang serbisyo at sakripisyo ay sinuklian ng
pagkakulong

13. – Setyembre 29
o Wala pa naming opisyal na utos sa kanyang pagdakip
 Sumulat si Rizal sa kanyang talaarawan na may mga tao na
wala ng maisip kundi siraan siya at gumawa ng mga
kakatwang kwento
– Setyembre 30
o Kinumpirma ni Kapitan Alemany ang tsismis
 Doon lang daw siya sa kanyang kwarto mamamalagi habang
wala pang utos mula Maynila
 Sinunod ito ni Rizal
o Gabi ng Setyembre 30
 Dumaong ang barko sa Malta
 Si Rizal ay nakapiit sa kwarto
 Hindi niya nabisita ang mga kilalang islang-kuta ng mga
tagapagtaguyod ng Krusada ng Kristyano
 Naisulat sa talaarawan : « Nakita ko mula sa maliit niyang
bintana ang magagandang tanawin ng kuta kasama na ang
mga nagtataasang kastilyo nitong may tatlong palapag.. na
lalong gumaganda dahil iniilawan ng mga lampara. »

14. Pagdating sa Barcelona bilang isang
Preso
– Oktubre 3
o Dumating sa Barcelona (30 araw)
o Ang tanod na ay ang Komander Militar ng
Barcelona: Hen. Eulogio Despujol
 Nag-utos ng kanyang destiyero sa Dapitan noon 1892
o Sa kanyang pangalawang araw napuna niyang
ipinagdiriawang ang Pista ni San Francisco de
Assisi
 Sinulat niya sa kanyang talaarawa na narining lamang
niya ang mga putok ng kanyon at ang konsiyerto

15. – Oktubre 6
o Dinala si Rizal sa kulungan sa Monjuich
o Pagdating ng hapon ay dinala sa tanggapan ni
Despujol
 Inusisa ng 15 mins
 Ipinabalik si Rizal sa Maynila
o Barkong Colon

16. Huling Pagbabalik-bayan ng Isang
Martir
– Araw-araw nagsulat sa talaarawan
– Maayos ang pagtrato kay Rizal
o Hindi kinadena
o Hindi nagtangkang tumakas
– Oktubre 8
o Nabalitaan niyang sinisisi siya sa rebolusyon sa
Pilipinas
 Mula sa mga pahayag sa Madrid
o Biyaya ang makabalik sa Pilipinas (talaarawan)
 Maituwid ang pangalan

17. Pagkompiska ng Talaarawan
– Oktubre 11
o Natural lamang na gusto malaman ng mga opisyal
ang mga sinusulat niya
 Maaring nagplaplano na naman ng sedisyon
 Walang ebidensyang magdidiin sa ibinibintang sa kanya
– Nobyembre 2
o Nasauli ang talaarawan
 22 na araw natigil ang kanyang pagtatala

18. Nabigong Pagligtas sa Singapore
– Nakarating ang balita sa Europa at Singapore
o Dr. Antonio Ma. Regidor
 Abogadong si Hugh Fort
 habeas corpus: Illegal ang pagkakulong kay Rizal
o Punong Mahistrado: Loinel Cox
 barkong pandigma ay hindi sakop ng Singapore
o Walang alam si Rizal sa mga pangyayari

19. Pagdating sa Maynila
– Nobyembre 3
o Dagdag puwersang militar at armas
o Rizal ay nilipat sa Fort Santiago
– Mga makabayang Pilipinong pinagmalupitan
o Deodato Arellano, Dr. Pio Valenzuela, Moises
Salvador, Jose Dizon, Domingo Franco, Timoteo
Paez, Pedro Serrano Laktaw, Paciano
 Isangkot si Rizal

20. Paunang Imbestigasyon
– Nobyembre 20
o Huwes : Koronel Francisco Olive
o Rebelyon, Sedisyon, Conspiracy
 Dokyumento
 Testimonya (hindi pinaharap sa kanya)

21. – Nobyembre 26
o Kapitan Rafael Dominguez
o Don Nicolas dela Peña
1. Kaagad litisin
2. Kailangan ikulong
3. Pag-aaring Php1M bilang bayad pinsala
4. Ipagtanggol ng opisyal ng sandatahan; hindi abogado
Ten. Luis Taviel de Andrade (kapatid)