Digitale Bibliotheekcollecties

digitale bibliotheekcollecties

Beheer van een digitale
bibliotheekcollectie
Jan Van Hee

Brussel, 22 januari 2008

22 januari 2008 Beheer van een digitale bibliotheekcollectie / Jan Van Hee 1
Foto : uit de film Star Wars


Menu
●
Enkele uitgangspunten
●
Digitale collecties / digitale bibliotheken : wat en
waarom
●
De klassieke bibliotheektaken in een digitale omgeving :
− Collectievorming
− Ontsluiting
− Beschikbaarstelling
− Inlichtingenwerk
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Aantal webpagina's



De kost van digitale opslag

Bron : www.lesk.com



Opbrengst van het internet

Bron : http://www.sajim.co.za


Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Een historische benadering van het
concept

●
Klassieke bibliotheek (2000 BC)
●
Digitale collecties (1970-)
●
Hybride bibliotheek (1990-)
●
Digitale bibliotheek (2000-)
●
Virtuele bibliotheek (2000-)
●
Bibliotheek2.0 (2005-)



Ontwikkelingen in de informatiesector
(bedreigingen voor de bibliotheek)
●
Tijdsversnelling in de IT-sector
●
i-Tunes
●
Google !
− Google Books
− Google Scholar
●
Web2.0
● Informatie-inflatie leidt tot informatiejungle
●
Steeds hogere eisen flexibiliteit en kwaliteit


Scenario 1 : (papieren) boeken,
tijdschriften en kranten verdwijnen.*

Uitgevers zijn massaal overgeschakeld naar
digitale uitgaves, die kunnen gedownload worden
in zogenaamde e-books.
Papieren boeken zijn hebbedingen geworden
voor bibliofielen.

* met uitzondering van bibliofiele uitgaven



Scenario's voor de bibliotheek (vervolg)

●
GSM, PDA, MP3, GPS, e-book, ... worden steeds meer
geïntegreerd in één toestel.
●
Veel “boeken” zijn gratis download-baar (door
reclamegelden)
●
Mensen verliezen zich in de informatie-overdaad.
●
Mensen gebruiken steeds meer interactieve
webtoepassingen om met elkaar te communiceren en
om informatie uit te wisselen.
●
Zoekmachines kennen een nooit geziene staat van
perfectie in het zoeken naar juiste informatie.
●
Veel informatie wordt niet meer gratis aangeboden
en wordt opgeslagen in afgesloten databestanden.


Ultieme scenario's voor de bibliotheek
Volledige digitalisering
De bibliotheekdiensten van de
Het semantische web overheid worden een centrale
ontwikkelt zich tot een dienst die zorgt voor digitale
volledig alternatief voor de content. De bibliotheek is de
bibliotheek. behoeder van kwaliteitsvolle en
neutrale informatie.

Privaat Publiek

De bibliotheek verdwijnt door De afzonderlijke bibliotheken
de concurrentie van andere worden steeds meer
aanbieders van informatie. De kenniscentra, waar experten
zogenaamde “information- aan kennisbeheer doen en
brokers”. complexe zoekvragen
uitvoeren.

Menselijke tussenkomst


“De bibliotheek moet leren omgaan met de veranderende spelers in
de buitenwereld. De belangrijkste nieuwe groep van actoren zijn
(commerciële) online informatiespelers zoals Google, Youtube,
enz. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 84% van de
ondervraagden een zoektocht naar informatie begint via een
zoekmachine, terwijl slechts 1% denkt aan de site van een
bibliotheek (zie Perceptions of Libraries and Information
Resources, OCLC, 2005). De bibliotheek moet absoluut vermijden
om deze nieuwe initiatieven te imiteren. De oplossing voor
een mogelijk conflict zit in het identificeren van ieders sterke
eigenheid en bestaansreden, en in het zoeken naar de
complementariteit wanneer de verschillende initiatieven intelligent
aan elkaar worden gekoppeld.
(...) Bovendien moet de bibliotheek leren functioneren in een (semi-)
commerciële omgeving.”
(bron : de digitale openbare bibliotheek in Vlaanderen : een
22 januari 2008 strategische kijk een digitaletoekomst. - / Brussel : VCOB, 2007)
Beheer van op de bibliotheekcollectie Jan Van Hee 12


Unique Selling Proposition van de
Bibliotheek

●
expertise van de medewerkers
●
kritisch vermogen tot analyse en selectie
●
lokale relevantie van de werken
●
kwaliteitscontrole en kwaliteitsgarantie
●
neutraliteit en vrijheid t.o.v.
commerciële, religieuze, politieke of
andere belangen



Waarom een digitale bibliotheek
uitbouwen (1)
●
Veranderende omgeving :
− Digitale uitgaven en Open Archieven (bijv.
DARE, ...)
− Eigen digitalisering
− Nieuwe zoekmogelijkheden
●
Google scholar
●
Federated search
●
Semantisch web
●
Veranderende verwachtingen



Mogelijkheden : Long tail - content

Fysieke collectie

Digitale bronnen +
bezit andere bibliotheken



Mogelijkheden

●
“Het geheel is groter dan de som van de
afzonderlijke delen”
− Delen van :
●
Middelen
●
Competenties
●
Bronnen
− Vormen van aankoopconsortia :
●
Case : Het VOWB en Elektron
− http://www.vowb.be



uitbouwen (2)
●
Managementredenen :
− Effectiviteit, Efficiëntie en Economy
●
Afstoten back-office taken
●
Dienstverlening tijd/plaatsonafhankelijk
●
Stroomlijnen processen
− Bijv. : losbladige werken, collectieverzorging, ...
●
Existentiële reden :
− Overschakelen of verdwijnen
●
Opkomst commerciële diensten



uitbouwen (3)
• Veranderende visie
– Van product- naar user-oriented : focus op de
werkomgeving
– Van aanbod- naar vraaggestuurd
– Van een pull naar een push-benadering
• Pull model : Klanten komen naar de bibliotheek om
informatie te zoeken en lenen/gebruiken bibliotheek
materialen
• Push model : De bibliotheek verspreidt informatie, zet
geschikte informatie klaar voor gebruikers. De
bibliotheek gaat naar hen toe

Source: Lorcan Dempsey, Liber 2005
lab books

PDAs
campus portal

learning management systems

course material exhibitions
text book

personal collections
reading
lists

user environments library Virtual reference
resource environment

Institutional repository

Aggregations
Digital collections
Licensed
Catalog collections
22 januari 2008 E-reserve van een digitale bibliotheekcollectie / Jan Van Hee
Beheer 19
Cataloging
Lorcan Dempsey Blog ILL


De rollen van de nieuwe bibliotheek

●
de bibliotheek als gatekeeper
●
de bibliotheek als curator
●
de bibliotheek als gids
●
de bibliotheek als participant

(bron : de digitale openbare bibliotheek in Vlaanderen : een
strategische kijk op de toekomst. - Brussel : VCOB, 2007)



Veranderende rol : verwachtingen van
de dienstverlening
●
vraaggericht: de inrichting van dienstverlening wordt bepaald
door de behoeften van de omgeving en de gebruikers/klanten;
●
geïntegreerd: de focus komt te liggen op vraagpatronen van
gebruikers/klanten;
●
proactief: dienstverlening wordt niet meer alleen door de
gebruiker/klant geïnitieerd, maar kan ook proactief aangeboden
worden;
●
multichanneling: diensten worden via meerdere kanalen
aangeboden;
●
maatwerk: diensten worden op individuele wijze aangeboden;
●
holistisch en generalistisch: een logische samenhang en
combinatie van diensten;
●
actieve klantparticipatie: klanten worden actief betrokken bij
(de inrichting van) het dienstverleningsproces.



Nieuwe taken van de bibliotheek

− Archivering : integratie (digitaal) archief met
documentatie/informatie
●
Uitbouw digitaal archief
− Kennisbeheer : uitbouw “lerende organisatie”
●
Ontwikkelen van een elektronische leeromgeving
●
Ontwikkelen van een wiki
− Beheer van de informatiestromen
●
Werken met contentmanagement systemen (cms)



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Wat is een digitale collectie ?

●
Verzameld en georganiseerd door en voor
de specifieke noden van een bepaalde
organisatie of gemeenschap
<=> WWW
●
Gegarandeerde toegang
●
Menselijke tussenkomst



Typologie van digitale collecties

1. Verworven digitale data (licenties !)
●
Lokaal gestockeerd (verdwijnt)
●
Toegang
2. Lokaal digitaal geproduceerde data
3. Mash-ups
4. Lokaal gemaakte gateways (relatie met
ontsluiting)



1. Verworven digitale data

●
Commerciële aanbieders
− Databanken
− e-zines
− e-books
●
Repositories
− (Consortia van) universiteiten of
wetenschappelijke instituten
− Overheden



Repositories – open access

Een Digital Repository (digitale bewaarplaats)
is een digitaal archief van publicaties.
Het bestaat uit opslagruimte om digitale en
gedigitaliseerde informatie
op een zo duurzaam mogelijke manier op te slaan (server)
en software om deze bestanden toegankelijk
te maken (database).



Deze repositories
waren een
antwoord van de
academische
wereld op de sterk
stijgende prijzen
van de
tijdschriften.
Steeds meer
organisaties
volgen deze trend
en organiseren
een eigen
repository.




5/6
In : D-Lib Magazine. - May/June 2007, Volume 13 Number
Hitchcock, Tim Brody, Jessie M.N. Hey , and Leslie Carr.
Repositories : Towards Distributed Services / Steve
Digital Preservation Service Provider Models for Institutional


Niet-academische repositories in
Vlaanderen



2. Lokaal digitaal geproduceerde data

●
Digitalisering
− Scanning
●
Case : Google Library project (universiteit Gent)
●
Digitaal archief
− Aandachtspunt : Vluchtige data
●
Bijv. : websites
− Tip : e-David (http://www.edavid.be/)
●
Eigen repository


Eigen repository : software

●
Server-site
− Apache
− Databank : MySQL, SQL, Ingres, ...
●
Software
− CMS (bijv. Alfresco)
− Specifiek :
●
Eprints (http://www.eprints.org/)
●
Pure (http://www.atira.dk)



3. Bestaande informatie herwerken :
Mashup's

• 1 + 1 = iets anders
• “A mashup combines two or more other
applications creating another application
that can help you better perform
different activities”
• Bekendste voorbeeld : Google-maps
• Ook bibliotheek mash-ups



Voorbeeld van een mashup



Integratie van database van
Amazon.com met
bibliotheekcatalogus



4. Een eigen gateway



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Ontsluiting

●
Stap 1 : gemeenschappelijk
referentiekader
●
Stap 2 : gemeenschappelijke catalogus
●
Stap 3 : verrijkte catalogus (social OPAC)



Het belang van catalogi en metadata

●
Verdwijnen ?
− Vervangen door User Generated Content ?
●
Tagging
●
Standaard : Dublin Core
●
...



Dublin Core : 15 elementen
●
Title ●
Identifier: een duidelijke
●
Creator referentie naar het document
●
Subject binnen een gegeven context,
●
Description zoals een URL of een ISBN.
●
Publisher
●
Source: een referentie naar
een bron waarvan het
●
Contributor
document is afgeleid.
●
Date ●
Language: de taal van de
●
Type: de aard of het genre
intellectuele inhoud van het
van de inhoud.
document.
●
Format: de fysieke of digitale ●
Relation: een referentie naar
manifestatie van het
een verwant documdocument.
●
Rights: informatie over de ●
Coverage: het bereik van de
rechten over het document.
inhoud, wat typisch een
ruimtelijke, tijdsgebonden of
wettelijke locatie is.


Gemeenschappelijke catalogus

●
Via federated search
− Met “Federated search” is het mogelijk om
via één interface en één zoekvraag simultaan
verschillende informatiebronnen en
databases te bevragen.
− Voorbeelden :



Voorbeeld gemeenschappelijke catalogus



(Verrijkte) catalogus

●
Gemeenschappelijke catalogus :
− Via Federated search
●
Intuïtieve zoekmogelijkheden
− Associatief zoeken
●
Bijv. : Aquabrowser
− UGC :
●
Tagging
●
Scores
●
Commentaar


Versterken van de gegevens

●
Gebruikers kunnen zelf “trefwoorden”
(taggen), quoteringen of commentaar
toevoegen (=social OPAC)
●
Boekomslagen gebruiken van
Amazon.com
●
Vanuit catalogus en
documentatiebestanden kan je
doorschakelen naar andere relevante
bronnen



Tagging : voorbeelden

23/01/08 Bescherming privacy / Jan Van Hee 45


Voorbeelden in bibliotheken



Scriblio (about.scriblio.net)

●
Catalogus freebased op blogsoftware
(WP)
− Permanente links
− Commentaar
− Feeds
− Integratie met Amazon
− Doorzoekbaar voor zoekmachines!



Browser add-ons



www.LIBRARYTHING.nl



Library thing
●
Library thing is een Web 2.0-applicatie,
waarmee men online boeken kan beheren
●
Deze informatie wordt gedeeld met
andere gebruikers van het platform
●
Integratie met Amazon.com en bestaande
bibliotheekcatalogi
●
Bij elk boek kun je bijkomende informatie
toevoegen



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Belang van de interface

●
Usability
●
Helpfunctie
●
Mogelijkheden tot browsen



Intellectuele eigendom

●
Auteursrecht en copyright (©)
●
Open Access
●
Creative Commons
●
“Copyleft” en open content

23/01/08 53


Creative Commons



Open content (voorbeeld)



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Nieuwe digitale hulpmiddelen

• Ask an expert-sites
– Gebruikte software :
http://www.questionpoint.org/
●
Syndicatie (RSS)







Attenderen door syndicatie (RSS)

• Abonneren op berichten die op websites of in
databanken verschijnen
• Attenderen op gewijzigde content
• Zeer geschikt voor allerlei actuele informatie :
– Actualiteit
– Blogs
– Juridische informatie
– Aanwinsten in catalogi



Syndicatie : benodigdheden

Een reader of aggregator
– Meestal geïntegreerd in een mailprogramma
– of in de browser
– Kan ook online :
• Bloglines
• Google Reader
• Netvibes
• Windows Live
− Kan ook op een website geïntegreerd worden
• Bijv. steeds het recentste nieuws over het
departement op de website



Case : Ovinob



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Uitgangspunten

●
Centrale visie
●
Krachtige projectgroep
●
Ondersteuning medewerkers
●
Communicatie van het stappenplan
●
Concrete en snelle realisaties



Strategische krachten

Wenselijk
(willen)

Voor de evolutie van
Voor het overleven van de organisatie
de organisatie Volgens de missie
Volgens de regels Voor de gebruikers

Legitimiteit
en mandaat
Haalbaar
Noodzakelijk (kunnen)
(moeten)

Volgens doelstellingen
Volgens het budget, medewerkers en regels
Volgens de technologische evolutie Jan Van Hee
22 januari 2008 Beheer van een digitale bibliotheekcollectie / 65


Strategische krachten

●
Weten we wat we
kunnen ?
●
Weten we wat we Visie-
mogen ? ontwikkeling
●
Weten we wat we
willen ?
Reactief :
●Oplossen van problemen

●Trends volgen

●Regels volgen



Strategisch keuzemodel van de
bibliotheek

De universiteitsbibliotheek in de netwerkmaatschappij: een strategisch keuzemodel voor
de digitale bibliotheek. - In : Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 5.


Het project aanpakken
Bron : www.prevent.be



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Bedreigingen : tijdsversnelling

Exponentiële groei van
Innovatie Redenen :
mogelijkheden, dus niet ●Nieuwe middelen door

bij te houden groeiende advertentiemarkt
●Vrije informatie en applicaties

●Kapitalisatie van

gemeenschappelijke kennis
●Mash-ups van bestaande

systemen

Tijd

Stijging van mislukte implementaties
informatiesystemen door een gebrekkige
voorstudie.
2000

Miljarden euro's
1800

1600

1400

1200

1000

800
kt
Mislu
600

400

200
Met voldoening
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

22 januari 2008
Extrapolatie van : EuropeanBeheer van een digitale bibliotheekcollectie / Jan Van Hee 2002. - EITO,
information technology observatory report 71
2OO2.


Factoren tot succesvolle implementatie

Steun van het
management Contextuele
Kwaliteit van de
werkgroep factoren
Faciliteiten

Systeem
succes

Attitude Intrinsieke kwaliteit
Vaardigheden Gebruikers- Ervaren
georiënteerde gebruiksvriendelijkheid
Gebruikerstevredenheid
factoren Mate van gebruik

Gebaseerd op : Information Systems Success: Dimensions and Determinants / Rajiv
Sabherwal, Anand Jeyaraj en Charles Chowa. - Sint Louis : University of Missouri, 2004. -
niet gepubliceerde workingpaper. - van een digitale bibliotheekcollectie / Jan Van Hee
22 januari 2008 Beheer Terug te vinden op : 72
http://www.devsmith.umd.edu/dit/news/pdf/MetaSEM2004Presented2004.pdf


Informatiearchitectuur : integratie

Applicatie- +
laag
Catalogus Website Blog Wiki

usability
Controle-
laag Contentmanagement

Opslag- Datawarehouse
laag /
Geïntegreerde database
-


Basisvoorwaarden voor elke applicatie

●
Beschikbaarheid : het systeem is steeds
bereikbaar
●
Betrouwbaarheid : het systeem gedraagt
zich zoals verwacht
●
Performantie : het systeem werkt vlot
●
Capaciteit : het systeem kan het
verwachte debiet aan
●
Veiligheid : ongewenst gedrag wordt
tegengegaan


Rekening houden met ... (vanuit de
techniek)
●
Functionaliteit, vertrouwdheid, eenvoud,
bedieningsgemak, inwerktijd, ...
●
Open standaard ?
●
Integreerbaarheid
●
Mogelijkheid tot kwaliteitscontrole op de content
●
Dekt het een reële behoefte ?
●
De intrinsieke meerwaarde
gadgetgehalte vs. problemsolvend
●
Trendgevoelig of tijdloosheid


Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Veranderende rol

●
Veranderende rol
− Personeel
− Gebruikers

●
Veranderende competenties
− Personeel
− Gebruikers
●
Homogene groep ?
●
Mogelijkheid tot training (virtueel of contact)



Vele wensen, schaarse middelen :
keuzes maken : management
●
Wat we zelf doen, doen we ...
− Make or buy-decission
●
Back-office uitbesteden
●
Taken centraliseren
− Delegeren
− Profiteren van bestaande diensten (bijv.
Google, Amazon.com, ...)



Competenties

●
De bibliotheekmedewerker is
− Geen caissière, routinetaken worden zoveel
mogelijk geautomatiseerd
− Geen wandelende encyclopedie, maar een
informatieprofessional
− Geen mensenschuwe back-officer, maar
sociale bemiddelaar tussen informatie en
klant
− Geen passieve aanbieder, maar levert pro-
actief maatwerk af


Een selectie

● Ik zorg ervoor dat ik op de hoogte blijf van de
informatiecultuur van onze gebruikers en probeer die
kennis te ‘vertalen’ naar bibliotheekdiensten.
● Ik werk actief mee aan de vooruitgang van mijn
bibliotheek.
● Ik gooi oude werkwijzen overboord als er betere zijn,
ook al leken die oude werkwijzen ooit fantastisch.
● Ik ben niet bang voor Google of verwante diensten. Ik
profiteer ervan voor onze gebruikers en bied
tegelijkertijd hoogwaardige bibliotheekdiensten aan die
gebruikers nodig hebben.
(bron : WOW! Wouter on the web)



“In deze tijden van 'High-tech' is er steeds
meer nood aan 'High-touch'”



Rekening houden met ... (vanuit de
organisatie)

Adaptief vermogen van de organisatie
?
●

●
Bedachtzaam en kritisch
●
Aanwezige competenties en attitudes
●
Mate van aanvaardbaarheid/bekendheid van
een applicatie of dienst
●
Druk van de omgeving
●
Beschikbare middelen tot introductie
(communicatie, instructie, experimenteertijd,
...)


Aanpak introductie
1. Creëer een gemeenschapsgevoel
2. Hou het simpel (vooral de uitleg), begin simpel
3. Wek nieuwsgierigheid
4. Betrek iedereen, laat iedereen content aanleveren (UGC)
5. Zorg voor een diverse content-mix
6. Zorg voor een leerweg
7. Zorg voor een snelle (eerste) impact
8. Zorg voor constante ontwikkeling
9. “Let the outside in and the inside out” (Paul Lomax,
twopointoh.co.uk)

10. Evalueer constant en stuur bij


Innovatietheorie van Rogers

Kloof

Bron : Diffusion of Innovations / Everett Rogers.



Leerweg actoren Bewustzijn vergroten :
● Missionarissen

● Niet dwingen

● Learning by doing
Passief
cfr. : “23 dingen”
Vermijden

Gewennen

Gebruik

Creatie van meerwaarde
Actief



Het is maar de bibliotheek ...

Zorg voor een goede zichtbaarheid op
website, intranet en extranet.
– Zorg dat de bibliotheek mee opgenomen is in
de workflow
• Bijv. : integratie in de Desktopsearch,
centraal beheer van documenten, ...
– Creëer vraag door zichtbaarheid en
vindbaarheid in meerdere omgevingen
• Bureaublad, browservenster, toolbar,
startpagina's



Menu
●
●
waarom
●
− Ontsluiting
●
Strategie
− Algemeen
− Technologie
− Actoren
− Evaluatie



Evalueren : indicatoren

● Gebruiker
●
Wie, waarom, hoe en wat
●
Lograpporten
●
Kwaliteitsperceptie, kloofanalyse, ...
●
Voorkeur- en usability-studies
● Organisatie
Afmeten aan :
●
Input normen, standaarden,
benchmarks, gemiddelden,
●
Output trends, ...
●
Outcome


Integratieniveau digitale bibliotheek in
een organisatie
Karakteris- Georgani- Geconsoli- Geoptimali-
tieken Ad hoc Basis seerd deerd seerd
Standaard- Standaard- Eigen vorm-
Vorm vorm vorm geving Huisstijl Huisstijl
Structurele
Functionali- Standaard- Experimente- Aanpassin- aanpassin- Volledig op
teiten vorm ren gen gen maat
Functieom- Verantwoor-
Organisatie Eenzaat Werkgroep schrijving ding Incorporatie
Kwaliteits- Performan-
bewaking Zelfevaluatie Standaarden Standaarden Usability tiemeting
Beleidsplan- Doelgerichte
Planning Geen Project Proces ning innovatie
Interne trai-
Training Zelfstudie Occasioneel ning Mentorschap Integraal
Verantwoor-
Kosten Ad hoc Budget ding Begroting Begroting


De digitale bibliotheek evalueren

Bron : http://equinox.dcu.ie/reports/pilist.html



Besluit

Als de geesten klaar zijn,
is de helft van werk achter de rug.
Nog vragen ?
jvanhee@maarifa.be


Digitale Bibliotheekcollecties

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (18)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (7)

Ähnlich wie Digitale Bibliotheekcollecties

Ähnlich wie Digitale Bibliotheekcollecties (20)

Mehr von Jan Van Hee

Mehr von Jan Van Hee (20)

Digitale Bibliotheekcollecties