een prikkelende lezing: "Beeldenstorm in de bibliotheek. Een oude vos spoort aan tot meer ondernemerschap in dit belaagde instituut!”, door Julien Van Borm, ere-hoofdbibliothecaris Universiteit Antwerpen. Een lezing met een hoog levieten-gehalte!

1. Julien Van Borm
Ere-hoofdbibliothecaris
Universiteit Antwerpen
De levieten van Meandro
Gent, 17 december 2010 1

2. De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 2

3. Oud? 2010 op 5.125m in de Andes
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 3

4. Oud? Wel met wat hulp voor de laatste 100m
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 4

5.  Vos?
 Reputatie van een vos
 Gemeen
 Sluw
 Slim
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 5

6. Gemiddelde opinies van Britten in 1987
Robert Porter. The Mackeson Book of
averages, London, 1987
Stressing jobs
• Mijnwerkers
• Politie
• Journalisten
• Piloten
• Cipiers
• Politici
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 6

7. Robert porter. The Mackeson Book of averages,
London, 1987.
Relaxte beroepen
• Pastoor
• Astronoom
• Museumbediende
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 7

8. Robert porter. The Mackeson Book of averages,
London, 1987
Het rustigste beroep in 1987
Bibliothecaris
1987 is al lang verleden tijd, maar van die perceptie blijft vaak ten
onrechte zowat 25 jaar later nog wel wat over.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 8

9.  Belaagd instituut
 Ondernemerschap
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 9

10.  If you have to make predictions make them often
J. K. Galbraight, Amerikaans econoom (2006)
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 10

11.  Belaagd instituut?
 JA, zeker als men daar de oude, klassieke bibliotheek
mee bedoelt.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 11

12. Oorzaken
XXIe eeuw: een heel nieuwe tijd
Derde en vierde industriële revolutie: ICT
Maatschappelijke veranderingen
Monopolie van de uitgevers
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 12

13. Oorzaken
Mondiale veranderingen
Van USA als leidende wereldmacht naar de BRIC countries
Brazilië
Rusland
India
China
Gidsland voor bibliotheek wijzigt daardoor en zal niet meer
de USA blijven.
Slecht startpunt voor Europa: koloniaal verleden
Amerika
Afrika
Azië
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 13

14. Zomerpaleis westerse stijl
van keizerin Cixi in Beijing,
verwoest door Brits – Frans
expeditieleger in 1860 onder
de leiding van Lord Elgin
(de man van de Elgin
marbles in het British
Museum)
Woede van Victor Hugo.
‘Cette merveille a disparu! Les
gouvernements sont quelquefois
des bandits!’
In 1900 nog eens overgedaan.
Vandaag blijft er alleen nog
wat puin over. Elke Europese
bezoeker aan Beijing zou dit
moeten gaan zien om
beschaamd terug te keren
naar de Westerse beschaving.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 14

15. XXIe eeuw: een heel nieuwe tijd met veel uitdagingen
Duurzaamheid voor 9.000.000.000 mensen?
Elke seconde worden gemiddeld 2,6 mensen geboren.
Meer dan tachtig procent van de wereldbevolking leeft nu in
ontwikkelingslanden.
Stijgende kost voor gezondheid bij snelle vergrijzing!
Duurzame mobiliteit?
Beheersbaarheid van complexe globale systemen?
Ecologische duurzaamheid?
Behoud van voorspoed in een vlakke wereld?
Thomas Friedman. The world is flat. 2005.
‘Honey, I confided, I think the world is flat’.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 15

16. Derde industriële revolutie
ICT en informatiemaatschappij
- Wet van Moore uit 1965 (verdubbeling van de
rekenkracht elke 18 maanden raakt aan
zijn technologisch einde)
- Verdere ontwikkeling van RFID
- Slimme systemen en ICT verdwijnt op de
achtergrond
- AmL (Ambient Intelligence) nog slimmer dan slim
http://en.wikipedia.org/wiki/Ambient_intelligence
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 16

17. Vierde industriële revolutie staat al voor de deur
Nano-Bio-ICT convergentie
Nano
ICT op nanoschaal
Intrede van biologische componenten
o.a. Verdere ontwikkeling van RFID dat zal
ingebed worden in nano structuren
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 17

18. Robert Calliau (Vlaming), partner van Tim Berners
Lee in CERN, waarschuwt (De Standaard 15.12.2010)
Web is feodale maatschappij geworden!
Google op weg om the evil empire te worden
De zoekmachine is niet neutraal.
Te veel macht in handen van een organisatie die maar
één doel heeft: winst maken.
Face Book
Gesloten wereld. ‘We lopen over een ophaalbrug, buigen
neer en verkopen onze ziel en dan mogen we daar een paar
pagina´s neerzetten.’
Auteursrechten
Auteursrechten waren makkelijk te beheren zolang
kopiëren moeilijk was. Herstel directe lijn auteurs-
gebruikers De levieten van Meandro Gent, 17 via microbetalingen.18
december 2010

19. Situatie van de bibliotheek
De drie jeremiades van Robert Darnton (Harvard library)
1. Prijsverhoging van tijdschriften
10 keer hoger dan inflatie
> 75% van het budget naar tijdschriften
Problemen voor boekuitgevers
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 19

20. Situatie van de bibliotheek
De drie jeremiades van Robert Darnton (Harvard library)
2. Monopoliepositie van grote tijdschriftenuitgevers en OA als
reactie daarop
Grote winstmarges
Elsevier: winst 2009 $1,1 miljard
30-40% winst op STM tijdschriften
OA als alternatief business model
There is no free lunch
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 20

21. Situatie van de bibliotheek
De drie jeremiades van Robert Darnton (Harvard library)
3. Google Book Search
Een nieuw monopolie
Google booksetlement: document van > 300p.
Alternatieven
Oproep voor nieuwe ecologie
(nieuw voor iemand uit de USA)
Public good versus private gain
Probleem: auteurswetten
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 21

22. ARL Expenditures, 1986-2007
Source: “Expenditure Trends in
ARL Libraries, 1986–2007”A
RL Statistics 2006–2007,
Association of Research Libraries,
Washington, DC

23. Academic Library Expenditures
on Purchased and Licensed Content
90%
Projected change
80%
70%
60% Print books and journals
50% E-journals and e-books
You are here
40%
30%
20%
10%
0%
98
00
02
04
06
08
14
20
19
20
20
20
20
20
20
20
Source: US Dept of Education, NCES, Academic Libraries Survey, 1998-2008

24. While student enrollment
has increased (+25%) . . .
use of onsite library
collections/services has
decreased (-10 to -50%). . .
and reliance on external
collections has more than
doubled (+150%)
Students and researchers reliance
on library has changed
Source: “Service Trends in ARL
Libraries, 1991–2007 ”ARL Statistics
2006–2007, Association of Research
Libraries, Washington, DC

25.  Long tail (economie)
 Gevolgen voor het auteursrecht voor
bibliotheek en erfgoedinstelling
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 25

26.  Chris Anderson (°1961)
 Amerikaan (Ca)
 Publicaties en actief blog
 2006
The long tail: How endless choice is creating
unlimited demand.
 2009
Free: The future of a radical price.
 Blog
http://longtail.typepad.com/the_long_tail/
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010
26

27. 80%80
80% van het volume
20%
20% 80% van de tijd
De levieten van Meandro
Gent, 17 december 2010
27

28.  Statistische distributie
 The Pareto principle (80% voor de eerste 20% van de
distributie).
 Toepassing in de economie
 Ook die lange staart in tijd kan geld opbrengen.
 Voorwaarde: makkelijk kanaal waarlangs het goed
bij de klant wordt gebracht.
 ICT levert dat kanaal
 Voorbeeld: boekproductie.
 POD (Publication On Demand).
 SRDP (Short Run Digital Printing).
De levieten van Meandro
Gent, 17 december 2010
28

29.  Voorwaarde
Aanpassing van het auteursrecht
 Verlenging met zijn gevolgen
 Maakt het duurder
 Verlies aan creativiteit
 Meer verweesde werken
 Verbreding
 Duitsland: partieel verbod op e-kopie
De levieten van Meandro
Gent, 17 december 2010
29

30. USA Duurtijd bescherming
1790 28 jaar
1998 95 jaar
(in sommige gevallen 120 jaar)
Mickey Mouse act (1998)
De levieten van Meandro
Gent, 17 december 2010
30

31. Modewereld
A culture of legal copying
Hoge creativiteit
Farmaceutische industrie
Patenten vervallen na 20 j
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 31

32. Reacties van de bibliotheken
Ontkenning van benarde positie
IBW verplichte lectuur kort na 2001: hoop dat de
bibliotheek kan verder doen zoals in het verleden.
Harvard: forse reacties op plannen tot verhoogde
centralisatie van de ICT for libraries (2010). Vrees dat
het boek in de verdrukking komt.
Einde van de (klassieke) bibliotheek
Robert Cailliau wou eigenlijk e-bibliotheek voor de
CERN-researchers.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 32

33. Bibliotheken met Bibliotheken zonder die
waardevolle historische historische collecties
collecties
Zwaartepunten Zwaartepunt
 Digitalisering van de
collectie
 Serviceverlening voor het
 Serviceverlening voor het
moderne boek, tijdschriften
moderne boek, tijdschriften
en databanken
en databanken
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 33

34. Point n´a besoin de réussir pour entreprendre!
Word ondernemer, verlaat het ‘ambtenarendom’.
Het zal niet altijd lukken.
Maar kijk erop toe dat je regelmatig ook wel scoort.
Rijden en omzien.
Voorbeelden van goed ondernemerschap in bibliotheken
W. van Drimmelen, KB Den Haag
M. Nielsen, det Kongelige Bibliotek, Kopenhagen
E. Häkli, Kasallis Kirjasto, Helsinki
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 34

35. Nieuwe bibliotheekgebouwen moeten flexibel zijn
Verander het statische van de bibliotheek
Speel in op die voortdurende verandering
Creëer meerwaarde voor
Instelling
Gebruikers
Personeel is ontzettend belangrijk bij het ondernemen
PR voor de bibliotheek
Zorg, zo mogelijk, voor extra inkomsten
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 35

36. Lees: De architectuur van de kennis. De
bibliotheek van de toekomst
Nederlands Architecteninstituut, 2010.
Bibliotheek is nog steeds
- centrum van macht en potentieel van de burgers;
- een plek waar culturele identiteit ontstaat.
Ze is ook aanwezig buiten haar fysieke grenzen.
Maar …. Ze is daar niet de enige speler.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 36

37. B. Verschaffel. Guessing the future of the library
Scientia aedificavit sibi domum
We weten niet hoe de wetenschap/maatschappij
zal evolueren.
ERGO, een flexibele ruimte voor een deels
onbekende toekomst.
Voorbeelden
UB Delft (2001)
Brabant Bibliotheek (enkel idee uit 2002)
OB van Seattle (Rem Koolhaas, 2004)
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 37

38. De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 38

39. Idee voor provinciale OB
Noord-Brabant ,2002.
230 m hoog, pad van
17 km
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 39

40. Seattle Public library
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 40

41. De Hofpleinlijn (tramlijn) Rotterdam
Uit: De architectuur van de kennis. De bibliotheek van de toekomst
Nederlands Architecteninstituut, 2010.
Een voorbeeld van out of the box denken van een groep
studenten.
Gebruik alle middelen langs de tramlijn om info te vergaren
• bibliotheek
• bank
• museum
• winkel
• reisbureau
• restaurant De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 41
•…

42. De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 42

43.  Bibliotheken hebben de neiging veel te statisch
te zijn.
 Elke gelegenheid is goed om de bibliotheek
opnieuw te presenteren. Winkels geven het
voorbeeld.
 Activiteiten in de bib
 Participeren in activiteiten buiten de bib
 Tentoonstellingen
 Boeken tijdelijk bijeenbrengen rond actuele topics
 Periode van het jaar
 …
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 43

44. Linda van de warme bakker in de Antwerpse Zondag
Elk jaar met Kertsmis-Nieuwjaar maken we bewust een drietal
nieuwe producten.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 44

45.  Technologisch
 ICT mededelingsborden
 SMS boodschappen
 Twitter
 Gedrag van gebruikers
 De born digitals zijn gearriveerd
 Drank in bibliotheek?
 Lokalen voor groepsgesprekken
 Stille ruimtes
 …
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 45

46. Meerwaarde
Voor Instelling
Gebruikers
Kwaliteit
 Ons product moet goed zijn
 Goed aan de aan de man gebracht worden
 Het kan altijd beter!
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 46

47.  Klimaat van de organisatie
 Begin bij de baas
 Voorbeeldfunctie (goed en zichtbaar hard werkend)
 Je kan niet voor iedereen goed doen/zijn
 Medewerkers
 Liever te weinig dan te veel
 Competitieve werkers
 Reliëf opdoen door te gaan zien naar andere bibliotheken
 Actieve, dynamische mensen
 Aanwerving op niveau
 Maak tijd voor continue opleiding
 Durven nagaan of de vereiste kennis er effectief is
 Klantvriendelijkheid (cfr winkel)
 Bibliotheek is een plek waar boeken worden geplaatst, geen
‘afdankers ‘uit andere diensten
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 47

48.  Congolezen weten alvast de werkkracht van de
Chinezen te appreciëren.
Uit David Van Reybroeck. Congo: een geschiedenis. 2010.
Volksliedje
Bachinois batongaka kaka na butu
Met verhalen over de Chinezen die voort werken
wanneer de Congolezen gaan slapen en ´s anderdaags
staat er op de bouwwerf een nieuwe verdieping.
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 48

49. Het goed doen
Duidelijk maken dat je goed bezig bent
Liefst op een subtiele manier (cfr UA-Bibliotheek december 2010)
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 49

50.  De instelling zal dat appreciëren
 De instelling kan daar een overhead op heffen
 Het geeft je meer financiële armslag
 Daardoor krijg je meer autonomie
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 50

51. • Never miss a good crisis
• Do not copy
• KIS
• KISS
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 51

52. Never miss a good crisis!
(Hilary Clinton)
Het chinees gebruikt twee tekens voor crisis en dat heeft
twee betekenissen
• Gevaar
• Kans
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 52

53. • Do not copy
 Is niet

De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 53

54. De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 54

55. Keep it simple
Het is dan nog complex genoeg
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 55

56. De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 56

57. Keep it stupidly simple
Het zal dan nog lastig genoeg zijn
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 57

58. • Vragen
• Bezoek aan het museum
• Sociaal contact
• En nog wat anders
De levieten van Meandro Gent, 17
december 2010 58