Txanelako 3. gaiaren laburpena

1. AURKIBIDEA ( 3. GAIA)
“ETA HORRELA BIZITZEN GARA”
1. APARATUAK ETA SISTEMAK
2. BIZIDUNEN FUNTZIOAK
3. ARNAS APARATUA ETAARNASKETA
3.1. ARNASKETA
3.2. ARNASKETAREN UNEAK
4. LARINGEA: FONAZIO ORGANOA
5. ZIRKULAZIO APARATUA
5.1. ZIRKULAZIO APARATUA
5.2. ODOLA
5.3. BIHOTZA
5.4. BIHOTZAREN FUNTZIONAMENDUA
5.5 ODOL HODIAK
5.6. ODOL ZIRKULAZIOA
6. IRAITZ APARATUA ETA IRAIZTEA
6.1. HONDAKINAK
6.2. IRAIZTEA
6.3. IZERDIA
7. NERBIO SISTEMA
7.1. NERBIO SISTEMA
7.2. NERBIO SISTEMAREN FUNTZIONAMENDUA
[UNITATEAREN LABURPEN HAU ARBELA DIGITALEAN ERABILI DAITEKE,
GAIAAZALTZEN DUGUN BITARTEAN, ERREPASOA EGITEKO… ]
EGILEA: TOKI EDER IKASTOLA (GASTEIZ)

2. 1. APARATUAK ETA
SISTEMAK
DIGESTIO
APARATUA ARNAS APARATUA
ZIRKULAZIO
APARATUA
IRAITZ APARATUA
NERBIO SISTEMA
UGALTZE
APARATUA
LOKOMOZIO
APARATUA

3. 2. BIZIDUNEN FUNTZIOAK
BIZIDUNEN FUNTZIOAK
Nutrizio funtzioa Erlazio funtzioa Ugaltze funtzioa

4. 3. ARNAS APARATUA ETA
ARNASKETA
3.1. ARNASKETA
Oxigenoa ezinbestekoa da bizidunon
arnasketarako, eta gure arnas aparatuak
gorputzeko zeluletaraino eraman behar
du.
Ahotik eta sudurzuloetatik hartzen dugu
arnasa. Aire hori faringetik, laringetik

5. eta trakeatik barrena, biriketaraino
iristen da.
Hobe da sudurretik arnastea, sudurretik
bideratzen den airea berotu, iragazi eta
hezetu egiten baita, faringera iritsi
aurretik.
Sudur barnean mukosa pituitarioa
mintz mehea dago. Gorputzaren
tenperatura igo eta moldatzen du.
Sudurraren barnealdea ilez eta
mukiz horniturik dago, eta aireak
daramatzan hautsa eta zikinkeriak bertan
gelditzen dira.
Arnas aparatua eta digestio aparatua
faringearen goiko aldean komunikatuta
daude: elikagaiek, esofago edo
hestegorritik jarraitzen dute, urdailera,

6. eta aireak, aldiz, trakea edo
zintzurrestetik, biriketara.
ELIKAGAIAK esofago edo hestegorritik urdailera
AIREA trakea edo zintzurrestetik biriketara
Epiglotisa: Janaria
irensten dugunean,
airearen bidea ixten du,
eta arnasa hartzean
ireki egiten du.
Trakea edo zintzurrestea: Eraztunez
osaturiko hodi
bat da.

7. Bronkioak: Birikien parean kokatuta
dauden bi adar dira. Bi bronkio hauek
bronkiolo hoditxoetan banatzen dira. Eta
bronkiolo hauen adar txikienetan
albeoloak daude.
BRONKIOAK
BIRIKAK
BRONKIOLOAK

8. Birikak bular-kaiolan daude, omoplatoek,
saihets hezurrek eta bular hezurrak
babestuta.
Pleura: Mintzak biltzen
ditu, birikak kanpoko
erasoetatik babestuz.
Diafragma: Birikien behe aldean dago,
eta arnasketan laguntzen du, uzkurtuz
eta zabalduz.

9. ARNASA HARTZEN DUGUNETIK-
BOTATZEN DUGUNERARTE PROZESUA
Gas trukea albeolotan gertatzen da.
Kanpotik iristen den aireak proportzio
nahiko altuan edukitzen du oxigenoa.
Oxigenoa albeolotik odolera doa eta
karbono dioxidoa odoleko globuxka
gorrietatik askatu eta albeoloetara
pasatzen da. Eta hemendik karbono
dioxido hori kanporatu egiten dugu
arnasa botatzean.
3.2. ARNASKETAREN UNEAK
- Bi une ditu:
1- Arnasa botatzeko unea:
arnasbehera. Birikak ondo hustu behar
dira eta arnasa berriz lasai eta mantso
bota behar da, abdomeneko giharren

10. laguntzarekin.
2- Arnasa hartzeko unea: Sudurretik
mantso-mantso arnasa hartzen da
biriken barruraino. Era horretan
hartzen baduzu arnasa airea garbi eta
tenperatura egokian iritsiko da
birikietara.
4-LARINGEA. FONAZIO
ORGANOA
Laringea fonazioaren organoa da,
ahotsaren organoa, eta mihiaren atzean
dago. Barrualdea hutsa du eta eztula
egitean mugitu egiten da.
Laringearen barrenean ahots kordak
daude eta irteten
den airearekin
mugitzen direnean

11. sortzen dira soinuak. Soinu hauek hitz
egiteko baliagarriak dira.
Ahotsaren tonua bakoitza muskuluen
borondatezko mugimenduen bidez
kontrolatzen du, tonu altuak(agudoak) eta
baxuak(grabeak) bereiztuz.
Gizonezkoek ahots kordak luzeagoak
dituzte. Emakumeak berrriz ahots kordak
laburragoak izanik ahots tonu altuagoa
izaten dute. Haurren ahots kordak ere
laburragoak dira, eta nerabezaroan
laringearen eta ahots korden luzera
aldatu egiten da.

12. 5. ZIRKULAZIO
APARATUA
5.1. ZIRKULAZIO APARATUA
FUNTZIOAK
1- Mantenugaiak gorputz osora eta gorputzeko zelula guztietara garraiatu.
2- Gauza bera arnasketan jasotako oxigenoarekin.
3- Hondakinak iraitz aparatura eramaten ditu.
4- Karbono dioxidoa biriketara garraiatzen ditu.
ELEMENTUAK
1-Odola: gauzak garraiatzen dituen ibilgailua da.
2-Bihotza: garraioan dabiltzan ibilgailuen motorra.
3- Odol hodiak: gure gorputz osoa zeharkatzen dituzten bideak. (benak eta
arteriak).
ZIRKULAZIO
APARATUA

13. 5.2. ODOLA
Odola likido gorri, gazi eta sendoa da eta
gorputzeko leku batetik bestera hainbat
gai garraiatzen ditu.
Odola gai likidoz eta solidoz osatuta dago:
GAI LIKIDOAK:
• Odol Plasma: Likido horixka bat da
eta ura du osagai nagusia. Uraz gain
gatz mineralak, mantenugaiak eta
hondakinak ditu osagai ur horretan
disolbatuta. Mantenugaiak
zeluletara eramatea eta zeleletan
jasotako hondakinak
giltzurrunetara garraiatzea dira
funtzio nagusiak.

14. GAI SOLIDOAK:
• Globuxka gorriak: hemoglobina
sustantzia gorriaz osatuta daude
eta horrek ematen dio odolari
kolore gorria. Eginkizun nagusia
biriketatik zeluletara oxigenoa eta
zeluletatik biriketara karbono
dioxidoa garraiatzea da.
• Globuxka zuriak: Infekzioetatik
babesten gaituzte, gorputzean
sartzen diren germenak suntsitzen
dituztelako.
• Plaketak: zelula zati txiki-txikiak
dira eta zauriak ixteko balio dute.
(fibrina izeneko sustantziaren
bidez).

15. 5.3. BIHOTZA
Bihotza organo oso gihartsua da eta bi
bentrikuluz (behe aldean) eta bi aurikulaz
(goian) osatuta dago. Alde bakoitzeko
aurikulatik alde bereko bentrikulura
pasatzen da odola, baina inoiz ez du
egiten alderantzizko bidea, hori
eragozten duten balbula batzuk baitaude
bihotzean.
Odolaren ibilbidea:

16. 1- Bihotzaren eskuin aldetik
igarotzen den odola, biriketara joan
eta oxigenatu egiten da eta gero
bihotzaren ezkerreko aldera pasatzen
da.
2- Bihotzaren ezkerraldetik
abiatzen den odolak oxigenoa eta
mantenugaiak eramaten ditu
gorputzeko hainbat lekutara eta
ondoren bihotzeko eskuin aldera
pasatzen da.
5.4. BIHOTZAREN
FUNTZIONAMENDUA

17. Bihotzak bi mugimendu egiten ditu:
sistolea (uzkurdura) eta diastolea
(zabalkuntza, dilatazioa).
Funtzionamendua:
1- Bi aurikulak uzkurtzen dira odola bi
bentrikuluetara pasaraziz.
2- Bentrikuluak uzkurtzen dira odola
arterietara bidaliz.
3- Diastolea edo zabalkuntzaren
bidez, aurikulak eta bentrikuluak
zabaldu egiten dira eta odola berriz
aurikuletatik sartzen da.

18. 5.5 ODOL HODIAK
Gorputz osoa zeharkatzen duten
garraiobideak dira. Hiru motatakoak dira:
- ARTERIAK: bihotzetik kanporantz
doaz eta odola bihotzetik atera eta
gorputz osora banatzen dute.
- BENAK: gorputz osoan jasotako odola
bihotzera ekartzen dute.
- KAPILARRAK: hodi txikitxoak dira.
Hauen bidez arteria-sarea eta bena-
sarea komunikatzen dira.

19. 5.6. ODOL ZIRKULAZIOA
Bihotzak taupada bat egiten duen
bakoitzean odola arterietatik ateratzen
da.
Bi ibilbide egiten ditu.
1- ZIRKULAZIO HANDIA EDO
NAGUSIA: Odola ezkerreko
bentrikulutik ateratzen da zelula
guztietara elikagaiak eta oxigenoa
eramateko. Ondoren, zeluletan

20. hondakinak eta karbono dioxidoa jaso
eta eskuin aurikulatik itzultzen da
bihotzera.
2- ZIRKULAZIO TXIKIA EDO
BIRIKA ZIRKULAZIOA: odola
eskuineko bentrikulutik atera eta
birika-arterietatik biriketara doa han
oxigenoa hartzeko. Gero, birika-
benetatik bihotzera itzultzen da
aurikulan sartuz.
6. IRAITZ APARATUA ETA IRAIZTEA
6.1. HONDAKINAK
Hesteetatik xurgatutako mantenugaiak
oxigenoarekin elkartuta zeluletan erretzen dira materia
eta energia lortzeko, eta errekuntza horretan hainbat
hondakin sortzen dira: ura, karbono dioxidoa, gatzak,
urea… Sustantzia horiek gorputzetik kanporatu beharra
dago: Karbono dioxidoa arnasketaren bidez eta
gainerako hondakinak uretan diluitu, iraitz-aparatuan iragazi eta izerdiaren eta
gernuaren bidez.
6.2. IRAIZTEA
Iraiztea honela gertatzen da: odola giltzurrunetara iristean, giltzurrunetan

21. dauden iragazkiek odoleko hondakin guztiak jaso eta odola garbitzen dute, jasotako
hondakinekin gernua edo pixa osatuz. Gernu hori ureterretatik maskurira pasatzen
da, han pilatzeko. Maskuria betetzen denean, pixagalea sentitzen dugu, eta txiza
egitean gernuan uretratik kanporatzen dugu.
6.3. IZERDIA
Gure gorputzeko larruazalean izerdi-guruinak daude. Gorputz osoan
banaturik daude, baina gune batzuetan askoz ugariagoak dira: eskuak, besapeak eta
oinazpiak.
Izerdia etengabe jariatzen dugu, poroen bidez kanporatuz. Izerdia batik bat urez
osatuta dago, eta gatz mineralak etab. ditu osagai. Izerdiak lurrintzean, larruazala
freskatzeko eta gorputzeko tenperatura maila egokian mantentzen laguntzen du.
7.- NERBIO SISTEMA
7.1.- Nerbio sistema
Giza gorputzeko aparatuak koodinaturik arintzen dira lanean.
Aparatuek bere lanean jarduten dute, automatikoki.
Aparatu horiek guztiak martxan jartzen eta zaintzen ditu nerbio-sistemak. Ekintza
horiez gainera erlazioak ahabidetzen ditu.

22. Gizakiok baditugu hainbat bizi funtzio: nutrizioa, erlazioa eta ugalketa. Ingurumeneko
estimuluak jaso eta horiei eman beharreko erantzunak erabakitzea.
Zemtzumenen bidez (ikusmena, entzumena, datamena, usaimena eta ukimena)
ezagutzen dugu nolakoa den gure ingurua. Nerbioen bidez iristen da informazio hori
garunera eta han erabakitzen da nolako erantzunak eman behar diren. Nerbioek
eramaten dituzte agindu horiek guruinetara, muskuluetara edo behar den lekuetara.
7.2.- Nerbio sistemaren funtzionamendua
Nerbio-sistema neurona izeneko milioika nerbio zelulez osatuta dago. Garunean,
bizkarrezur-muinean eta nerbioetan daude.
Kanpotik jasotako estimuluen arabera funtzionatzen du.
Zentzumenen bidez jasotzen ditugu kanpoko sentipenak edo sentsazioak eta
nerbioen bidez garunera joaten dira sentsazio horiek.
Gero, jasotako mezuari erantzunez, garunak aginduren bat bidal dezake.
Garunean koordinaten dira gorputzeko nerbio guztiak eta handik sortzen dira
aginduak. Bizkarrean ere nerbio asko biltzen da.