SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 44
PLANOEN IRUZKINA
+450 m.
NS
IRUÑEKO PLANOAREN IRUZKINA
Plano hau aztertu eta iruzkintzeko, honako alderdiak hartuko dira kontuan:
1. Kokalekua
Iruña muino estrategiko baten gainean kokaturik dago, Arga ibaiaren ezker
hegian, itsas gainetik 450 mko altitudean.
Iruña Arga (I aldetik) eta Sadar (H aldetik) ibaien artean dago. Biak defentsa
naturalak izan zaizkio eta ur horniketa erraztu diote mendez mende.
Iruña bidegurutze tradizional batean aurkitzen da, bertan biltzen baitziren
Ebro ibarretik Euskal Herrirako bideak. Hori pizgarri handia izan zen bere
ekonomiarako. Iruña, bestalde, nahitaezko pasagunea zen Galia eta Hispania
lotzeko bide erromatar mendebaldekoan.
SADAR ibaia ARGA ibaia
2. Planoa eta haren bilakaera
Iruñean hiru plano mota diferente aurkitzen ditugu:
Plano desordenatua, kale irregular, mehar eta bihurriz eta forma jakinik gabeko
plazaz betea. Plano mota honetakoa da Iruñeko erdigunea. Hiri zati zaharrenari
dagokio.
Plano ortogonala, koadrikula edo xake taula baten formakoa. Kaleak angelu
zuzenean batzen dira. XIX. mendeko eta XX. mendeko lehen erdian
egindako bigarren Zabalgunea, Serapio Esparza udalaren arkitektoak
proiektatua, da plano mota honen agerkari nagusia.
Plano modernoa, hirigintza funtzionalistakoa (etxe koadro irekiak, jardin
itxurako eremuak eta kale zabalak). Gehienbat XX. mendeko bigarren erdian
garatu zen.
3. Fijazio lerroak
Fijazio lerroak, hau da, Iruñaren hazkundea mugatu duten barrerak fisikoak
eta humanoak izan dira.
Fijazio lerro fisikoak: Arga ibaia izan da Iruñak iparraldetik zabaltzeko izan
duen oztopo nagusia; horregatik Zabalguneak mendebalderantz eta
hegoalderantz egin behar izan ziren.
Fijazio lerro humanoak: Historian
zehar hiria inguratu duten murrailek ere
(bat baino gehiago izan baitira) neurri
handian behartu dute zabaltzearen
norabidea; hala ere, hiria nahitaez
zabaldu beharra sortu zenean, murraila
horien parte bat eraitsi zen 1912.
urtean, gehienbat hegoaldean, bigarren
Zabalguneari bide emateko.
Hala ere, harresien parte handixko bat
oraindik zutik zegoen: ekialde fronte
osoa, Labriteko baluartetik Erredinera;
iparraldekoa, Erredindik Taconerako
behatoki edo Gonzaga baluarteraino; eta
mendebaldekoa, handik Navas de Tolosa
kaleraino.
4. Hiri egitura
Iruñeko planoan hiru eremu bereizten ahal dira: Parte zaharra, Zabalguneak
eta Periferia.
4.1 Parte zaharra. Iruñaren iparraldean dago. Ponpeio erromatar jeneralak
fundatu zuen Iruña K. A.ko 75. urtean, lehengo baskoi herrixka baten gainean,
Runa edo Arga ibaiaren ezponda buruan.
Iruña erromatarraren planoak gaurko Nabarreria
auzoarenarekin bat egiten du eta hiri erromatarren
irizpideen arabera eratu zen: Ipar-hego norabideko
ardatz bat (cardus) gaur Dormitalería kalea dagoen
tokian, eta beste ardatz bat, ekialde-mendebalde
norabidekoa (decumanus), gaur Curia kalea den tokian.
Nabarreria (nafarren hiria) hiri harresitu txikia izan
zen, hiri erromatar zaharraren ondorengo zuzena.
Haren gaineko begirale, katedrala eta erregeordearen
jauregia, urte askoan abandonatua baina gaur
Liburutegia eta Nafarroako Agiritegia izateko
berritua.
Katedrala Asuntzioko eliza zaharraren gainean eraiki
zen. Pedro de Roda elizgizon frantsesak eraitsi egin
zuen XI. mendeko hondar aldera, tenplo erromaniko bat
eraikitzeko. Tenplo hori gehiena XIV. mendearen
bukaeran hondatu zen.
NABARRERIAKO
HIRIA
(Estilo gotikoko tenplo berria egiteko lanak XVI. mende hasieraraino luzatu ziren).
XI. mendetik aurrera Antso Ramirez erregeak eta Pedro de Roda monje frantsesak
“Burguak” bultzatu zituzten
a). San Zerningo burgua etorkin eta
merkatari frankoz osatua zegoen; 1129an
planeatu zen, oin hexagonal harresituarekin.
Hura zen gorengo mailako gizartegunea,
aberatsena eta jendetsuena. Burgu honetako
eliza San Saturninori eskaini zioten, bestizenez
San Zernin.
b). San Nikolasko burgua Nafarroako
euskaldunez jendeztatu zen, katedral
erromanikoa eraikitzeko lanetara etorritakoez.
Burgu hau oin errektangularrekoa da. Bertako
eliza San Nikolasi eskainia dago. San Zerningo
burguak bezala honek ere defentsarako
murraila izan zuen.
Oin berriko etxegune hauek antolatzeko,
trazadura geometrikoak erabili ziren, garai
hartan nobedadea. Barnealdeko eremuak
banatzeko,
SAN ZERNINGO BURGUA
SAN NIKOLASKO JENDEGUNEA
lanbideak hartu ziren irizpide, eta hortaz lanbide berekoak kaletan edo auzotan
ezarri ziren, eta kale horiek bertako lanbide usatuenaren izena hartu zuten.
XII. mendean Iruñak hiru gune zituen, etniaz, zuzenbidez, ekonomiaz eta
kulturaz banatuak, zein bere udalarekin eta murrailez bereiziak.
SAN ZERNINGO BURGUA
NABARRERIAKO HIRIA
SAN NIKOLASKO JENDEGUNEA
Burguen arteko liskar eta talka askoren ondotik, Karlos III.a Noblea erregeak
Bategite pribilejioa eman zuen 1423an. Haren aginduz lehengo hiru guneak,
Nabarreriako hiria, San Zerningo burgua eta San Nikolasko jendegunea edo
burgua, udal bakar batean batu ziren. 1571n Felipe II.ak Ziudadela eraikitzeko
agindu zuen, oin pentagonalekoa, angeluetan baluartez hornitua. Munduko
gotorlekurik ikusgarriena izateko fama izan zuen.
Ziudadela XVI eta XVII. mendeetan
eraikitzean, harresi bakar batez itxi zen
burguen ingurulerroa eta baluarteak,
atariak eta hiri osoaren inguruko arroilak
egin ziren. Iruña, hortaz, lehen mailako
plaza bihurtu zen, nahiz horrek gero
batean garapena galaraziko zion hiriari.
Nabarreriaren eta San Nikolasko
burguaren arteko zelai librea (gaur
Gaztelu Plaza den tokian), hego aldetik
itxita gelditu zen Teatro Nagusia
eraikitzean. Beranduago, teatro hori
Karlos III.a kalearen hasierara aldatu
zen eta gaur Gaiarre teatroa da.
Parte Zaharreko eraikin esanguratsuenak.
Honako eraikinak aipagarriak dira: katedrala, XV. m.; Erregeordearen jauregia
XII.ekoa, Nafarroako Liburutegi eta Agiritegi izateko berritua; Kontu ganbera,
XIV.ekoa; Nafarroako museoa, XVI.ekoa; zenbait eraikin barroko ere bai:
Ezpeletatarren jauregia, Artzapezpikuen jauregia, Gendulain jauregia eta
Udaletxea, denak XVIII. mendekoak. Ospital militarra, Santo Domingoko
aldapan, eraitsi egin zen gehiena. Haren orubean eraikin berria egin zen (lehengo
klaustroa gordeta), non Hezkuntza Dpartamentuak egoitza daukan.
Lurzoruaren erabilera eta funtzioak, bizilekukoa, komertziala eta aisiakoa dira.
Erakusketa aretoak ere badaude, zaharki dendak, taberna tipikoak eta zerbitzu
publikoko bulegoak, gehienak udalarenak eta Hezkuntza Departamentukoak.
Parte Zaharreko gaurko problemak eta daitezkeen soluzioak. Kale eta etxeak
fisikoki endekatzen ari dira, biztanleria zahartzen eta marginalitatea handitzen.
Horrez gain, hirugarren sektoreko jarduera gehiegi egotearen ondorioz, parte
zaharra jendez, trafikoz, zarataz eta kutsaduraz bete da.
Problema horiek ebazteko, etxeak zaharberritu, kaleak oinezkoentzakotu,
aparkalekuak egin, argi eta estolda zerbitzuak hobetu, eta gas naturala ezarri da,
beste neurri batzuez gain..
4.2 Zabalguneak
1800ean Iruña artean hiri harresitua zen eta bertako bizilagunak harresi
barnealdean pilaturik bizitzen ziren, ordenantza militarrek debekatzen zutelako
hiria murrailez landara zabaltzea eta ekonomia gehienbat nekazaritza ingurukoa
zelako, baina 1888an lehen Zabalgunea egiteko baimena eman zen.
Lehen Zabalgunea.
Lehen Zabalgunea egiteko Ziudadela eta
etxegunearen arteko eremu librea
aprobetxatu zen. Hiria, hortaz,
mendebaldeko eremu horretan zabaldu zen,
baina harresitik atera gabe artean ere, eta
Ziudadelako bi baluarte suntsituz: San Anton
eta la Victoria. Ziudadela babesten zuten
arroilak bete ziren eta zubiak ere estali,
kaleak egiteko. Gaur Armadaren Etorbidea
pasatzen da handik, bigarren Zabalgunean
Juango auzoarekin lotzeko.
Lehen Zabalgune honek, oso txikia, erabilera
zibileko bost etxe- koadro zituen osagai, eta
justizi jauregia bestetik, gaur erabat
zaharberritua Nafarroako Parlamentua
izateko
Bigarren Zabalgunea.
Iruñaren demografia ez zen Lehen Zabalgunearekin gelditu: goraka segitu zuen
abaila handian. Lehen Zabalgunea oso txikia zen eta Bigarren Zabalgune bat egin
beharra sortu zen, 1915ean Serapio Esparza udal arkitektoak proiektatua, Cerdák
Bartzelonan egindakoaren erara eta antzera.
Hartarako, harresia eraitsi beharrean
egon ziren Labriteko baluartetik Ziudade-
laraino.
1931n Teatro Nagusia eraitsi eta hortaz
Gaztelu Plaza bigarren Zabalguneko etor-
bide nagusiarekin lotu zen: Karlos III.a.
Teatroko fatxada bere hartan ezarri zen
etorbide horren hasierako teatro berrian:
Gayarre teatroa.
Gerra Zibilaren ondotik, Hildakoen Monu-
mentua eraiki zen Conde de Rodezno plazan,
Karlos III.a etorbidearen eta bigarren
Zabalgunearen bukaeran.
Gaztelu Plaza, gaur, Iruñaren erdigune
funtzional eta soziala da.
Bigarren Zabalguneko ezaugarriak
Parte Zaharraren hegoaldean dago. Bi eraikuntza alditan egin zen, tartean
Espainiako gerra zibila zela.
Klase ertaineko auzo burgesa da.
Kale bilbea.Planoa ortogonala da, koadrikula edo xake taula baten itxurakoa.
Kaleak zuzenak eta elkarrekiko zutak dira, eta etxe koadroak karratuak eta
txaflanik gabeak. Barne patioak izaten dituzte. Kaleak ez dira zabalak eta hortaz
kale-gurutzeak ikusmen txarrekoak izaten dira. Zabalgunean burutik burura erraz
joan ahal izateko bi etorbidek gurutzatzen dute osorik: Karlos III.ak, Gaztelu
Plaza eta Conde Rodezno plaza lotzen dituena, eta Nafarroa Beherekoak,
diagonalean, bi plaza tartekaturik baitauzka: Vianako Printzearena eta
Merindadeetakoa. Bi etorbideok Merindadeen Plazan gurutzatzen dira.
1939tik 1955era aurrera segitu zuten bigarren Zabalguneko lanek, altura
gehiagoko blokeak eginaz eta material txarrak erabiliz. Conde de Rodezno Plazako
blokeak kalitate hobeko materialez eginak daude eta Plaza arkupedun ederra
osatzen dute, jardin eremua, arboldegia eta eraiki berriko iturri ederra dauzkana.
Garaitsu hartan eraiki ere zen Argaray kolonia, bilbe irekikoa eta familia
bakarrreko etxe jardindunez osatua. Bizileku funtzio bakarra du. Bigarren
Zabalguneko ekialdean dago eta Egues ibarra, Zaraitzu ibarra, Media Luna kaleak
eta Nafarroa behereko etorbidea ditu muga.
Eraikin esanguratsuak.
Bigarren Zabalguneko eraikinik esanguratsuenak hauek dira: Diputazioaren
Jauregia, XIX. mende erditsuko eraikin neoklasikoa. 1934an handiagotu eta
fatxada klazisista berria eman zitzaion Karlos III.a etorbidera; Nafarroako
Agiritegi Orokorra (Diputazioaren jauregiaren ondoan); Gayarre teatroa, Karlos
III.a etorbidearen ezker aldean eta hasieran, lehenagoko teatro nagusiaren
fatxada aldatu eta jarri zioten honi Gaztelu Plaza Bigarren Zabalgunerantz
irekitzeko teatro hura eraitsi zutenean; Zezen plaza, Elizbarrutiko apaizgaitegia,
Eskolapioak, Pauldarrak eta Erruki Etxea, denak Víctor Eusa arkitekto
iruindarrak proiektatuak; Gobernu Zibila, Gurutze Plazako institutuak eta San
Frantzisko Xabier eta San Migel parrokiak. Berrikiko eraikinen artean Caja
Navarrakoak aipagarriak dira, Bakearen Plazan eta Karlos III.ean daudenak.
Lurzoruaren erabilerak eta funtzioak. Hasiera batean bizilekutakoak ziren,
klase ertainentzat.
50. urteetatik erabilera tertziarioak ugaldu ziren: komertzialak, finantzarioak eta
zerbitzu liberalak, Parte Zaharretik honat lekualdatuta. Iruñeko CBD delakoa dela
esan liteke. Bertan Nafarroako Gobernuaren egoitza, banku etxe
garrantzitsuenak, profesional liberalen bulegoak, kafeteriak eta jatetxeak, eta
abar daude eta Iruñeko komertziogune nagusia da. Hiriko edozein puntutatik
erraz iristea dago bertara, komunikazio bide onak baititu.
Problemak eta soluzioak. Biztanleria zahartzen ari da, etxebizitzak gaurko
beharretarako desegokiak dira (igogailurik ez, kalefakzio zentralik ez, eta etxe
gehienetan garajerik ez), trafikoa usua da eta aparkatzeko problemak oraindik ez
dira erabat konpondu.
Problema hauek konpontzeko, igogailuak jartzen ari dira etxe askotan, etxeak
eta fatxadak zaharberritzen, zenbait eraikin eraisten, beste batzuk modernoa-
goak eta etxebizitza zein bulegoetarako egokiak egiteko, gas naturala auzoan jar-
tzen, zona urdina ezartzen, aparkalekuak egiten eta Karlos III.a etorbidea
autoentzat debekatzen.
VIANAKO PRINTZEA PLAZA (Bigarren Zabalgunea)
Hirugarren Zabalgunea (1960 - 1980)
Hazkunde demografiko handia zela medio, Udalak 1956an Hiria Sustatzeko Plan
Orokorra eratu zuen. Lurzoru merkea erosi zuen hiri bazterretan: Arrosadia,
Sadar, Ziudadela eta, batez ere, San Juango ordokian, non Hirugarren Zabalgunea
sortu zen. Ziudadelak eta Taconerako parkeak bereizten dute lehengo Iruñetik.
Hirugarren Zabalguneak San Juan eta
Iturrama, auzoak ditu osagai, Pio XII.a
etorbidea bereizgarri dutela.
San Juan auzoan lurzorua gehiegi
aprobetxatu da eta lurzoru
espekulazioaren adibidea da. Planoa
etorbide nagusi baten inguruan eratzen da,
Baionako etorbidea. Bilbeak usutasun
handia du eta eraikinak askotarikoak dira
bai formaz eta bai alturaz.
San Juango kale sareari esker
erdigunearekiko eta periferiarekiko
komunikazioa erraza da, Baiona, Antso
Azkarra eta Pio XII.a etorbideen bidez.
San Juanen bi bizimodu desberdin
aurkitzen dira: eremu zaharrenekoa,
Batetik, non Nafarroako herrietatik etorritako langile jendea ezarri zen.
Bestea, gizarte klase izandun batena: profesio liberaletako jendea, Bigarren
Zabalgunetik etorria, eta senar-emazte gazteak.
Auzoa ongi ekipatua dago eta beste auzo berriago batzuen zerbitzugunea da.
Komertzio tradizionalaz gain taberna, kafeteria, pub, jatetxe eta diskoteka
ugari daude, gazte jendearen biltoki.
Iturrama auzoak San Juanek baino erregularragoko planoa du eta luzetarako
bi ardatzen inguruan antolatzen da: Antso Azkarra etorbidea eta Iturrama
kalea. Auzo honetan jende gaztea biltzen da, komertziante txikiak,
profesionalak eta burgesia berria. Bertako saltokiak alitatekoak dira, eta
tabernak, kafeteriak, pubak, jatetxeak eta zine aretoak direla medio, auzo hau
Iruñeko modako dibertsiogunea da, etorkizun handikoa.
4.3 Hiri Periferia (langile auzoak)
1864an tren geltokia egin zelarik Iruñeko iparraldean, Argaren eskuin
bazterrean, Donostia eta Gasteiztik sartzeko errepidearen ondoan, lehenbiziko
fabrikak eta industriak ezarri ziren inguruetan eta ondorioz langile auzoak ere
agertu, non industriara lan eske etorri ziren langileak ostatatu ziren.
Direlako langile auzo horiek Txantrea, Rotxapea eta San Jorge dira.
Txantrea 1950ean hasi zen eraikitzen. Solairu bakarreko edo biko etxeak
izaten ziren, patioa, oilategia eta baratzea izaten zituztenak, langile
bihurtutako nekazariek hobeki etsi zezaten bertan. Ondoren, bloke luzeak egin
ziren, terrenoa hobeki aprobetxatzeko. Langile jendea ezarri zen bertan.
Rotxapea, denboraz, Iruñeko baratze lekua zen. Harresiez landarako hiripea
zen eta da. 60. urteetatik aurrera eraikuntza asko egin ziren, gaizki egin ere.
Fabrikak eta behean tailerrak dauzkaten etxebizitza blokeak nahaste daude
bertan. Kaosa, hortaz, handia da, behar bezalako hirigintza proiekturik ez
izatearen ondorioz. Auzo honen diseinuan, adibidez, ez zen aurreikusi plazarik,
eta gaur, beraz, ez daude.
SAN JORGE ROTXAPEA
TXANTREA
San Jorge. Auzo hau tren geltokia 1864an egin zenean sortu zen. Erlauntza
itxurako blokez betetako auzoa da, fabrika kutsagarriz eta almazen arriskutsuz
inguratua. RENFE geltokia dago oraindik bertan eta Landabengo industrialdea,
Iruñeko industrialde handienetakoa.
Auzo hauek plano irregularra dute, bilbe itxia, kalitate txarreko eraikinak eta
zerbitzu-ekipamenduetan diferentzia handiak. Guztietan, baina batez ere San
Jorgen, etxe zaharrak berritzen ari dira eta aldi berean beste etxe zahar batzuk
eta nabe industrialak eraisten ere bai bloke berriak, babes ofizialekoak, altxatzeko,
gaurko beharretarako egokiagoak. Horrela marginalitatea gutxitu eta auzoa
gazteagotu egin nahi da.
Beste auzo periferiko batzuk.
Santa Maria la Real ekialdean, Milagrosa eta Azpilagaña hegoaldean (Iturrama
eta Bigarren Zabalgunearen artean) Zaragozako etorbidearen bidez lotuta daude
erdigunearekin, bien arteko bereizgarria baita.
Hiria mendebalde aldera ere hedatua dago, Ermitagaña, Mendebal-
dea eta Irunlarrea auzoekin. Irunlarrean ospitale multzoa dago. Auzo berriak
dira, jende gaztea bizilagun dutenak, kale zabal eta berdegune askokoak; horregatik
dira hain jendetsuak.
Iruñeko hego muturrean, berdegune zabalez inguratuta, Nafarroako Unibertsitate
Publikoa, UNED eta Nafarroako Unibertsitatea daude.
Iruñeko planoa ikustean, deigarria da zenbat berdegune dituen hiriak; horrek
izaera berezia ematen dio: Media Luna, Taconera, Ziudadela, la Vaguada,
Yamaguchi, Arrosadia, José Vila eta bi unibertsitateetako campusak. Berdegune
Handi bioz gain beste batzuk ere badaude, klub batzuen jabetza direnak: Tenis,
Larraina, San Juan, Natación, Oberena eta Amaya, besteak beste
Hiri egiturak aldiriko zerrenda bat du osagarri.
Iruñak, honetan, sargune bat egiten du landa
aldean, errepide nagusien bidea segituz.
Eremu etenkatua da, zeinean nekazaritza
aldeak, industrialdeak edo industria bakanduak
eta sortu berriko beste auzo batzuk nahasten
diren: Mendillorri eta zenbait urbanizazio:
Altzuza, Gorraiz, Mutiloa Goiti, Mutiloa
Beiti, Zizur Nagusia eta ZizurTxikia, Olatz eta
Ezkaba mendiaren magaleko beste batzuk.
IRUÑEKO ALDIRIEN MAPA
NABARRERIA
SAN ZERNINGO BURGUA
SAN NIKOLAS BURGUA
LEHEN ZABALGUNEA
BIGARREN ZABALGUNEA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
32
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
IRUÑEKO MONUMENTUAK
MAPAN NON DIREN 1 UDALA
2 KATEDRALA
3 ARTZAPEZPIKUEN JAUREGIA
4 GAZTELU PLAZA
5 NAFARROAKO GOBERNUA
6 NAFARROA PARLAMENTUA
7 NAFARROA AGIRITEGIA
8 FORUEN MONUMENTUA
9 GAYARRE TEATROA
10 NAFARROAKO MUSEOA
11 FRANTZIAKO ATARIA
12 CABALLO BLANCOKO ZOKOA
13 MAGDALENAKO ZUBIA
14 MEDIA LUNAKO LORATEGIA
15 HILDAKOEN MONUMENTUA
16 ZIUDADELA
17 TACONERAKO LORATEGIA
18 ERREKOLETEN KOMENTUA
19 SAN LORENTZO
20 SAN NIKOLAS
21 SAN SATURNINO
22 KONTUEN GANBERA
23 GOBERNU ZIBILA
24 ESKOLAPIOAK
25 PAULDARRAK
26 KAPUTXINOAK
27 SAN MIGEL
28 GURUTZE PLAZAKO INSTITUTUAK
29 eta 30 AURREZKI KUTXA
31 BALUARTE AUDITORIOA
32 ZEZEN PLAZA
NABARRERIA
SAN ZERNINGO BURGUA
SAN NIKOLAS BURGUA
LEHEN ZABALGUNEA
BIGARREN ZABALGUNEA
MONUMENTOS DE PAMPLONA
LOCALIZACIÓN EN EL PLANO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
32
14
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
15
1 UDALA
2 KATEDRALA
3 ARTZAPEZPIKUEN JAUREGIA
4 GAZTELU PLAZA
5 NAFARROAKO GOBERNUA
6 NAFARROA PARLAMENTUA
7 NAFARROA AGIRITEGIA
8 FORUEN MONUMENTUA
9 GAYARRE TEATROA
10 NAFARROAKO MUSEOA
11 FRANTZIAKO ATARIA
12 CABALLO BLANCOKO ZOKOA
13 MAGDALENAKO ZUBIA
14 MEDIA LUNAKO LORATEGIA
15 HILDAKOEN MONUMENTUA
16 ZIUDADELA
17 TACONERAKO LORATEGIA
18 ERREKOLETEN KOMENTUA
19 SAN LORENTZO
20 SAN NIKOLAS
21 SAN SATURNINO
22 KONTUEN GANBERA
23 GOBERNU ZIBILA
24 ESKOLAPIOAK
25 PAULDARRAK
26 KAPUTXINOAK
27 SAN MIGEL
28 GURUTZE PLAZAKO INSTITUTUAK
29 eta 30 AURREZKI KUTXA
31 BALUARTE AUDITORIOA
32 ZEZEN PLAZA
MONUMENTUAK IKUSTEKO,
KLIK EGIN DAGOKIEN ZENBAKIAN
IRUÑEKO PLANOA
HIRIAREN HURRENEZ HURRENGO BILAKAERA
(Iruña erromatarretik gaurdaino)
IRUÑA ERROMATARRA
IRUÑA ERDI AROAN
IRUÑAXVI. MENDEA (1571)
IRUÑAXVI. MENDEA (1571)
IRUÑA XIX. MENDEA (LEHEN ZABALGUNEA 1888)
IRUÑA XIX. MENDEA (BIGARREN ZABALGUNEA 1.930 -1990)
BIGARREN
ZABALGUNEA
BIGARREN
ZABALGUNEA
SAN JUAN
ITURRAMA
IRUÑA (HIRUGARREN ZABALGUNEA, 1960 - 1980)
BIGARREN
ZABALGUNEA
SAN JORGE
SAN JUAN
ITURRAMA
IRUÑEKO AUZO PERIFERIKOAK 1864 -1980
ROTXAPEA
SAN JORGE
SAN JUAN
BIGARREN
ZABALGUNEA
ITURRAMA
IRUÑEKO AUZO PERIFERIKOAK1864 -1980
TXANTREA
ROTXAPEA
SAN JORGE
SAN JUAN
ITURRAMA
BIGARREN
ZABALGUNEA
IRUÑEKO AUZO PERIFERIKOAK 1864 -1980
SAN JORGE
ROTXAPEA
TXANTREA
SAN JUAN
IRUNLARREA
ITURRAMA
BIGARREN
ZABALGUNEA
IRUÑEKO AUZOAK
TXANTREA
ROTXAPEA
SAN JORGE
SAN JUAN
BIGARREN
ZABALGUNEA
IRUNLARREA
ITURRAMA
MILAGROSA
IRUÑEKO AUZOAK
SAN JORGE
ROTXAPEA
TXANTREA
IRUÑEKO AUZOAK
BIGARREN
ZABALGUNEA
SAN JUAN
ITURRAMA
IRUNLARREA
AZPILAGAÑA
MILAGROSA
TXANTREA
ROTXAPEA
SAN JORGE
BIGARREN
ZABALGUNEA
SAN JUAN
IRUNLARREA
BARAÑAIN
ITURRAMA
MILAGROSA
AZPILAGAÑA IRUÑEKO AUZOAK
IRUÑEKO AUZOAK
SAN JORGE
ROTXAPEA
TXANTREA
BIGARREN
ZABALGUNEA
SAN JUAN
MENDEBALDEA
ITURRAMA
IRUNLARREA
BARAÑAIN
MILAGROSA
AZPILAGAÑA
IRUÑEKO AUZOAK
TXANTREA
ROTXAPEA
SAN JORGE
ERMITAGAÑA SAN JUAN
MENDEBALDEA
IRUNLARREA
BARAÑAIN
ITURRAMA
BIGARREN
ZABALGUNEA
MILAGROSA
AZPILAGAÑA
IRUÑEKO PLANOA
LURZORUAREN ERABILERA NAGUSIAK
Iruñeko planoa
Iruñeko planoa
Iruñeko planoa

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Embalses y lagunas de Navarra
Embalses y lagunas de NavarraEmbalses y lagunas de Navarra
Embalses y lagunas de NavarraLarragueta
 
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)Mentxu Gandarias
 
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbao
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbaoAdh práctica 003 comentario plano urbano bilbao
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbaoAula de Historia
 
Inguru litologikoak
Inguru litologikoakInguru litologikoak
Inguru litologikoakjaionetxu
 
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insular
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insularGEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insular
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insularSergi Sanchiz Torres
 
Tema 10 El proceso de urbanización en españa
Tema 10 El proceso de urbanización en españaTema 10 El proceso de urbanización en españa
Tema 10 El proceso de urbanización en españaJosé Miguel Castanys
 
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAK
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAKESPAINIAKO LANDA PAISAIAK
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAKjaionetxu
 
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAK
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAKHISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAK
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAKIES F.J.Z. BHI
 
Antolaketa politikoa
Antolaketa politikoaAntolaketa politikoa
Antolaketa politikoaabvb
 
6.gaia. al-andalus
6.gaia. al-andalus6.gaia. al-andalus
6.gaia. al-andalusaingura
 
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalak
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalakAro geologikoak eta unitate morfoestrukturalak
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalakTxemaElvira
 
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoa
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoaESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoa
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoaMentxu Gandarias
 
ERDI AROA 5. B
ERDI AROA 5. BERDI AROA 5. B
ERDI AROA 5. Btalaia
 

Was ist angesagt? (20)

Embalses y lagunas de Navarra
Embalses y lagunas de NavarraEmbalses y lagunas de Navarra
Embalses y lagunas de Navarra
 
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA (1936-39)
 
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbao
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbaoAdh práctica 003 comentario plano urbano bilbao
Adh práctica 003 comentario plano urbano bilbao
 
Tema11
Tema11Tema11
Tema11
 
Plano de Valencia. comentario
Plano de Valencia. comentarioPlano de Valencia. comentario
Plano de Valencia. comentario
 
Inguru litologikoak
Inguru litologikoakInguru litologikoak
Inguru litologikoak
 
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insular
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insularGEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insular
GEO 01 G. El espacio geográfico español. Relieve 5. Relieve costero e insular
 
Tema 10 El proceso de urbanización en españa
Tema 10 El proceso de urbanización en españaTema 10 El proceso de urbanización en españa
Tema 10 El proceso de urbanización en españa
 
Un mundo de ciudades
Un mundo de ciudadesUn mundo de ciudades
Un mundo de ciudades
 
Turismorako espazioak
Turismorako espazioakTurismorako espazioak
Turismorako espazioak
 
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAK
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAKESPAINIAKO LANDA PAISAIAK
ESPAINIAKO LANDA PAISAIAK
 
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAK
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAKHISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAK
HISPANIAKO KRISTAU-ERRESUMAK
 
Lehen Mundu Gerra
Lehen Mundu GerraLehen Mundu Gerra
Lehen Mundu Gerra
 
Ciudad2832
Ciudad2832Ciudad2832
Ciudad2832
 
Antolaketa politikoa
Antolaketa politikoaAntolaketa politikoa
Antolaketa politikoa
 
6.gaia. al-andalus
6.gaia. al-andalus6.gaia. al-andalus
6.gaia. al-andalus
 
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalak
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalakAro geologikoak eta unitate morfoestrukturalak
Aro geologikoak eta unitate morfoestrukturalak
 
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoa
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoaESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoa
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA-ardatz kronologikoa
 
Industria Iraultza
Industria IraultzaIndustria Iraultza
Industria Iraultza
 
ERDI AROA 5. B
ERDI AROA 5. BERDI AROA 5. B
ERDI AROA 5. B
 

Ähnlich wie Iruñeko planoa

Hirien berpizkundea - Erdi Aroa
Hirien berpizkundea - Erdi AroaHirien berpizkundea - Erdi Aroa
Hirien berpizkundea - Erdi AroaIES F.J.Z. BHI
 
Euskal hirien planoak analisatuta
Euskal hirien planoak analisatutaEuskal hirien planoak analisatuta
Euskal hirien planoak analisatutaMARIJE AGUILLO
 
Bilbaoko Planoaren Garapena
Bilbaoko Planoaren GarapenaBilbaoko Planoaren Garapena
Bilbaoko Planoaren GarapenaMARIJE AGUILLO
 
Arabako lautadako eskualdeak
Arabako lautadako eskualdeakArabako lautadako eskualdeak
Arabako lautadako eskualdeakIrantzu Idoeta
 
Euskal herriko historia
Euskal herriko historiaEuskal herriko historia
Euskal herriko historiaAitzi Es
 
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lur
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta LurErdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lur
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lurorixe5maila
 
Bilbo Handia(Plastikako Lana),Telon
Bilbo Handia(Plastikako Lana),TelonBilbo Handia(Plastikako Lana),Telon
Bilbo Handia(Plastikako Lana),TelonMargari León
 
Pompeia .pptx
Pompeia .pptxPompeia .pptx
Pompeia .pptxjuanacua
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi aroraMargaGutierrez
 

Ähnlich wie Iruñeko planoa (20)

Hirien berpizkundea - Erdi Aroa
Hirien berpizkundea - Erdi AroaHirien berpizkundea - Erdi Aroa
Hirien berpizkundea - Erdi Aroa
 
Euskal hirien planoak analisatuta
Euskal hirien planoak analisatutaEuskal hirien planoak analisatuta
Euskal hirien planoak analisatuta
 
Bilbaoko Planoaren Garapena
Bilbaoko Planoaren GarapenaBilbaoko Planoaren Garapena
Bilbaoko Planoaren Garapena
 
EUROPAKO HIRI BATZUK
EUROPAKO HIRI BATZUKEUROPAKO HIRI BATZUK
EUROPAKO HIRI BATZUK
 
IruñA
IruñAIruñA
IruñA
 
Iruña veleia
Iruña veleiaIruña veleia
Iruña veleia
 
Arabako lautadako eskualdeak
Arabako lautadako eskualdeakArabako lautadako eskualdeak
Arabako lautadako eskualdeak
 
Euskal herriko historia
Euskal herriko historiaEuskal herriko historia
Euskal herriko historia
 
Santiago Bidea
Santiago BideaSantiago Bidea
Santiago Bidea
 
Pasaia
PasaiaPasaia
Pasaia
 
Donostia egokitzapena
Donostia egokitzapenaDonostia egokitzapena
Donostia egokitzapena
 
Gure herria villabona
Gure herria villabonaGure herria villabona
Gure herria villabona
 
Gure herria villabona
Gure herria villabonaGure herria villabona
Gure herria villabona
 
Portu
PortuPortu
Portu
 
Uxue
UxueUxue
Uxue
 
Gure herria Villabona-3.A
Gure herria Villabona-3.AGure herria Villabona-3.A
Gure herria Villabona-3.A
 
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lur
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta LurErdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lur
Erdi Aroa Julen Aiora Irati eta Lur
 
Bilbo Handia(Plastikako Lana),Telon
Bilbo Handia(Plastikako Lana),TelonBilbo Handia(Plastikako Lana),Telon
Bilbo Handia(Plastikako Lana),Telon
 
Pompeia .pptx
Pompeia .pptxPompeia .pptx
Pompeia .pptx
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora
 

Mehr von j errando

Mehr von j errando (20)

Madrileko planoa
Madrileko planoaMadrileko planoa
Madrileko planoa
 
Bartzelonako planoa
Bartzelonako planoaBartzelonako planoa
Bartzelonako planoa
 
19 hiri egitura
19 hiri egitura19 hiri egitura
19 hiri egitura
 
19 populaketa
19 populaketa19 populaketa
19 populaketa
 
1833 31
1833 311833 31
1833 31
 
8 landaretza
8 landaretza8 landaretza
8 landaretza
 
Isabel i ia
Isabel i iaIsabel i ia
Isabel i ia
 
Aekrisia
AekrisiaAekrisia
Aekrisia
 
14 indusziazioa
14 indusziazioa14 indusziazioa
14 indusziazioa
 
13 energiak
13 energiak13 energiak
13 energiak
 
12 arrantza
12 arrantza12 arrantza
12 arrantza
 
11 paisaiak
11 paisaiak11 paisaiak
11 paisaiak
 
10 nekazaritza
10 nekazaritza10 nekazaritza
10 nekazaritza
 
9 ingurumena
9 ingurumena9 ingurumena
9 ingurumena
 
5 klima
5 klima5 klima
5 klima
 
7 urak
7 urak7 urak
7 urak
 
6 ibaiak
6 ibaiak6 ibaiak
6 ibaiak
 
4 erliebea
4 erliebea4 erliebea
4 erliebea
 
3 geologia
3 geologia3 geologia
3 geologia
 
2 eb2
2 eb22 eb2
2 eb2
 

Iruñeko planoa

  • 2. +450 m. NS IRUÑEKO PLANOAREN IRUZKINA Plano hau aztertu eta iruzkintzeko, honako alderdiak hartuko dira kontuan: 1. Kokalekua Iruña muino estrategiko baten gainean kokaturik dago, Arga ibaiaren ezker hegian, itsas gainetik 450 mko altitudean. Iruña Arga (I aldetik) eta Sadar (H aldetik) ibaien artean dago. Biak defentsa naturalak izan zaizkio eta ur horniketa erraztu diote mendez mende. Iruña bidegurutze tradizional batean aurkitzen da, bertan biltzen baitziren Ebro ibarretik Euskal Herrirako bideak. Hori pizgarri handia izan zen bere ekonomiarako. Iruña, bestalde, nahitaezko pasagunea zen Galia eta Hispania lotzeko bide erromatar mendebaldekoan. SADAR ibaia ARGA ibaia
  • 3. 2. Planoa eta haren bilakaera Iruñean hiru plano mota diferente aurkitzen ditugu: Plano desordenatua, kale irregular, mehar eta bihurriz eta forma jakinik gabeko plazaz betea. Plano mota honetakoa da Iruñeko erdigunea. Hiri zati zaharrenari dagokio.
  • 4. Plano ortogonala, koadrikula edo xake taula baten formakoa. Kaleak angelu zuzenean batzen dira. XIX. mendeko eta XX. mendeko lehen erdian egindako bigarren Zabalgunea, Serapio Esparza udalaren arkitektoak proiektatua, da plano mota honen agerkari nagusia.
  • 5. Plano modernoa, hirigintza funtzionalistakoa (etxe koadro irekiak, jardin itxurako eremuak eta kale zabalak). Gehienbat XX. mendeko bigarren erdian garatu zen.
  • 6. 3. Fijazio lerroak Fijazio lerroak, hau da, Iruñaren hazkundea mugatu duten barrerak fisikoak eta humanoak izan dira. Fijazio lerro fisikoak: Arga ibaia izan da Iruñak iparraldetik zabaltzeko izan duen oztopo nagusia; horregatik Zabalguneak mendebalderantz eta hegoalderantz egin behar izan ziren. Fijazio lerro humanoak: Historian zehar hiria inguratu duten murrailek ere (bat baino gehiago izan baitira) neurri handian behartu dute zabaltzearen norabidea; hala ere, hiria nahitaez zabaldu beharra sortu zenean, murraila horien parte bat eraitsi zen 1912. urtean, gehienbat hegoaldean, bigarren Zabalguneari bide emateko. Hala ere, harresien parte handixko bat oraindik zutik zegoen: ekialde fronte osoa, Labriteko baluartetik Erredinera; iparraldekoa, Erredindik Taconerako behatoki edo Gonzaga baluarteraino; eta mendebaldekoa, handik Navas de Tolosa kaleraino.
  • 7. 4. Hiri egitura Iruñeko planoan hiru eremu bereizten ahal dira: Parte zaharra, Zabalguneak eta Periferia. 4.1 Parte zaharra. Iruñaren iparraldean dago. Ponpeio erromatar jeneralak fundatu zuen Iruña K. A.ko 75. urtean, lehengo baskoi herrixka baten gainean, Runa edo Arga ibaiaren ezponda buruan. Iruña erromatarraren planoak gaurko Nabarreria auzoarenarekin bat egiten du eta hiri erromatarren irizpideen arabera eratu zen: Ipar-hego norabideko ardatz bat (cardus) gaur Dormitalería kalea dagoen tokian, eta beste ardatz bat, ekialde-mendebalde norabidekoa (decumanus), gaur Curia kalea den tokian. Nabarreria (nafarren hiria) hiri harresitu txikia izan zen, hiri erromatar zaharraren ondorengo zuzena. Haren gaineko begirale, katedrala eta erregeordearen jauregia, urte askoan abandonatua baina gaur Liburutegia eta Nafarroako Agiritegia izateko berritua. Katedrala Asuntzioko eliza zaharraren gainean eraiki zen. Pedro de Roda elizgizon frantsesak eraitsi egin zuen XI. mendeko hondar aldera, tenplo erromaniko bat eraikitzeko. Tenplo hori gehiena XIV. mendearen bukaeran hondatu zen. NABARRERIAKO HIRIA
  • 8. (Estilo gotikoko tenplo berria egiteko lanak XVI. mende hasieraraino luzatu ziren). XI. mendetik aurrera Antso Ramirez erregeak eta Pedro de Roda monje frantsesak “Burguak” bultzatu zituzten a). San Zerningo burgua etorkin eta merkatari frankoz osatua zegoen; 1129an planeatu zen, oin hexagonal harresituarekin. Hura zen gorengo mailako gizartegunea, aberatsena eta jendetsuena. Burgu honetako eliza San Saturninori eskaini zioten, bestizenez San Zernin. b). San Nikolasko burgua Nafarroako euskaldunez jendeztatu zen, katedral erromanikoa eraikitzeko lanetara etorritakoez. Burgu hau oin errektangularrekoa da. Bertako eliza San Nikolasi eskainia dago. San Zerningo burguak bezala honek ere defentsarako murraila izan zuen. Oin berriko etxegune hauek antolatzeko, trazadura geometrikoak erabili ziren, garai hartan nobedadea. Barnealdeko eremuak banatzeko, SAN ZERNINGO BURGUA SAN NIKOLASKO JENDEGUNEA
  • 9. lanbideak hartu ziren irizpide, eta hortaz lanbide berekoak kaletan edo auzotan ezarri ziren, eta kale horiek bertako lanbide usatuenaren izena hartu zuten. XII. mendean Iruñak hiru gune zituen, etniaz, zuzenbidez, ekonomiaz eta kulturaz banatuak, zein bere udalarekin eta murrailez bereiziak. SAN ZERNINGO BURGUA NABARRERIAKO HIRIA SAN NIKOLASKO JENDEGUNEA
  • 10. Burguen arteko liskar eta talka askoren ondotik, Karlos III.a Noblea erregeak Bategite pribilejioa eman zuen 1423an. Haren aginduz lehengo hiru guneak, Nabarreriako hiria, San Zerningo burgua eta San Nikolasko jendegunea edo burgua, udal bakar batean batu ziren. 1571n Felipe II.ak Ziudadela eraikitzeko agindu zuen, oin pentagonalekoa, angeluetan baluartez hornitua. Munduko gotorlekurik ikusgarriena izateko fama izan zuen. Ziudadela XVI eta XVII. mendeetan eraikitzean, harresi bakar batez itxi zen burguen ingurulerroa eta baluarteak, atariak eta hiri osoaren inguruko arroilak egin ziren. Iruña, hortaz, lehen mailako plaza bihurtu zen, nahiz horrek gero batean garapena galaraziko zion hiriari. Nabarreriaren eta San Nikolasko burguaren arteko zelai librea (gaur Gaztelu Plaza den tokian), hego aldetik itxita gelditu zen Teatro Nagusia eraikitzean. Beranduago, teatro hori Karlos III.a kalearen hasierara aldatu zen eta gaur Gaiarre teatroa da.
  • 11. Parte Zaharreko eraikin esanguratsuenak. Honako eraikinak aipagarriak dira: katedrala, XV. m.; Erregeordearen jauregia XII.ekoa, Nafarroako Liburutegi eta Agiritegi izateko berritua; Kontu ganbera, XIV.ekoa; Nafarroako museoa, XVI.ekoa; zenbait eraikin barroko ere bai: Ezpeletatarren jauregia, Artzapezpikuen jauregia, Gendulain jauregia eta Udaletxea, denak XVIII. mendekoak. Ospital militarra, Santo Domingoko aldapan, eraitsi egin zen gehiena. Haren orubean eraikin berria egin zen (lehengo klaustroa gordeta), non Hezkuntza Dpartamentuak egoitza daukan. Lurzoruaren erabilera eta funtzioak, bizilekukoa, komertziala eta aisiakoa dira. Erakusketa aretoak ere badaude, zaharki dendak, taberna tipikoak eta zerbitzu publikoko bulegoak, gehienak udalarenak eta Hezkuntza Departamentukoak. Parte Zaharreko gaurko problemak eta daitezkeen soluzioak. Kale eta etxeak fisikoki endekatzen ari dira, biztanleria zahartzen eta marginalitatea handitzen. Horrez gain, hirugarren sektoreko jarduera gehiegi egotearen ondorioz, parte zaharra jendez, trafikoz, zarataz eta kutsaduraz bete da. Problema horiek ebazteko, etxeak zaharberritu, kaleak oinezkoentzakotu, aparkalekuak egin, argi eta estolda zerbitzuak hobetu, eta gas naturala ezarri da, beste neurri batzuez gain..
  • 12. 4.2 Zabalguneak 1800ean Iruña artean hiri harresitua zen eta bertako bizilagunak harresi barnealdean pilaturik bizitzen ziren, ordenantza militarrek debekatzen zutelako hiria murrailez landara zabaltzea eta ekonomia gehienbat nekazaritza ingurukoa zelako, baina 1888an lehen Zabalgunea egiteko baimena eman zen. Lehen Zabalgunea. Lehen Zabalgunea egiteko Ziudadela eta etxegunearen arteko eremu librea aprobetxatu zen. Hiria, hortaz, mendebaldeko eremu horretan zabaldu zen, baina harresitik atera gabe artean ere, eta Ziudadelako bi baluarte suntsituz: San Anton eta la Victoria. Ziudadela babesten zuten arroilak bete ziren eta zubiak ere estali, kaleak egiteko. Gaur Armadaren Etorbidea pasatzen da handik, bigarren Zabalgunean Juango auzoarekin lotzeko. Lehen Zabalgune honek, oso txikia, erabilera zibileko bost etxe- koadro zituen osagai, eta justizi jauregia bestetik, gaur erabat zaharberritua Nafarroako Parlamentua izateko
  • 13. Bigarren Zabalgunea. Iruñaren demografia ez zen Lehen Zabalgunearekin gelditu: goraka segitu zuen abaila handian. Lehen Zabalgunea oso txikia zen eta Bigarren Zabalgune bat egin beharra sortu zen, 1915ean Serapio Esparza udal arkitektoak proiektatua, Cerdák Bartzelonan egindakoaren erara eta antzera. Hartarako, harresia eraitsi beharrean egon ziren Labriteko baluartetik Ziudade- laraino. 1931n Teatro Nagusia eraitsi eta hortaz Gaztelu Plaza bigarren Zabalguneko etor- bide nagusiarekin lotu zen: Karlos III.a. Teatroko fatxada bere hartan ezarri zen etorbide horren hasierako teatro berrian: Gayarre teatroa. Gerra Zibilaren ondotik, Hildakoen Monu- mentua eraiki zen Conde de Rodezno plazan, Karlos III.a etorbidearen eta bigarren Zabalgunearen bukaeran. Gaztelu Plaza, gaur, Iruñaren erdigune funtzional eta soziala da.
  • 14. Bigarren Zabalguneko ezaugarriak Parte Zaharraren hegoaldean dago. Bi eraikuntza alditan egin zen, tartean Espainiako gerra zibila zela. Klase ertaineko auzo burgesa da. Kale bilbea.Planoa ortogonala da, koadrikula edo xake taula baten itxurakoa. Kaleak zuzenak eta elkarrekiko zutak dira, eta etxe koadroak karratuak eta txaflanik gabeak. Barne patioak izaten dituzte. Kaleak ez dira zabalak eta hortaz kale-gurutzeak ikusmen txarrekoak izaten dira. Zabalgunean burutik burura erraz joan ahal izateko bi etorbidek gurutzatzen dute osorik: Karlos III.ak, Gaztelu Plaza eta Conde Rodezno plaza lotzen dituena, eta Nafarroa Beherekoak, diagonalean, bi plaza tartekaturik baitauzka: Vianako Printzearena eta Merindadeetakoa. Bi etorbideok Merindadeen Plazan gurutzatzen dira. 1939tik 1955era aurrera segitu zuten bigarren Zabalguneko lanek, altura gehiagoko blokeak eginaz eta material txarrak erabiliz. Conde de Rodezno Plazako blokeak kalitate hobeko materialez eginak daude eta Plaza arkupedun ederra osatzen dute, jardin eremua, arboldegia eta eraiki berriko iturri ederra dauzkana. Garaitsu hartan eraiki ere zen Argaray kolonia, bilbe irekikoa eta familia bakarrreko etxe jardindunez osatua. Bizileku funtzio bakarra du. Bigarren Zabalguneko ekialdean dago eta Egues ibarra, Zaraitzu ibarra, Media Luna kaleak eta Nafarroa behereko etorbidea ditu muga.
  • 15. Eraikin esanguratsuak. Bigarren Zabalguneko eraikinik esanguratsuenak hauek dira: Diputazioaren Jauregia, XIX. mende erditsuko eraikin neoklasikoa. 1934an handiagotu eta fatxada klazisista berria eman zitzaion Karlos III.a etorbidera; Nafarroako Agiritegi Orokorra (Diputazioaren jauregiaren ondoan); Gayarre teatroa, Karlos III.a etorbidearen ezker aldean eta hasieran, lehenagoko teatro nagusiaren fatxada aldatu eta jarri zioten honi Gaztelu Plaza Bigarren Zabalgunerantz irekitzeko teatro hura eraitsi zutenean; Zezen plaza, Elizbarrutiko apaizgaitegia, Eskolapioak, Pauldarrak eta Erruki Etxea, denak Víctor Eusa arkitekto iruindarrak proiektatuak; Gobernu Zibila, Gurutze Plazako institutuak eta San Frantzisko Xabier eta San Migel parrokiak. Berrikiko eraikinen artean Caja Navarrakoak aipagarriak dira, Bakearen Plazan eta Karlos III.ean daudenak. Lurzoruaren erabilerak eta funtzioak. Hasiera batean bizilekutakoak ziren, klase ertainentzat. 50. urteetatik erabilera tertziarioak ugaldu ziren: komertzialak, finantzarioak eta zerbitzu liberalak, Parte Zaharretik honat lekualdatuta. Iruñeko CBD delakoa dela esan liteke. Bertan Nafarroako Gobernuaren egoitza, banku etxe garrantzitsuenak, profesional liberalen bulegoak, kafeteriak eta jatetxeak, eta abar daude eta Iruñeko komertziogune nagusia da. Hiriko edozein puntutatik erraz iristea dago bertara, komunikazio bide onak baititu. Problemak eta soluzioak. Biztanleria zahartzen ari da, etxebizitzak gaurko beharretarako desegokiak dira (igogailurik ez, kalefakzio zentralik ez, eta etxe gehienetan garajerik ez), trafikoa usua da eta aparkatzeko problemak oraindik ez dira erabat konpondu.
  • 16. Problema hauek konpontzeko, igogailuak jartzen ari dira etxe askotan, etxeak eta fatxadak zaharberritzen, zenbait eraikin eraisten, beste batzuk modernoa- goak eta etxebizitza zein bulegoetarako egokiak egiteko, gas naturala auzoan jar- tzen, zona urdina ezartzen, aparkalekuak egiten eta Karlos III.a etorbidea autoentzat debekatzen. VIANAKO PRINTZEA PLAZA (Bigarren Zabalgunea)
  • 17. Hirugarren Zabalgunea (1960 - 1980) Hazkunde demografiko handia zela medio, Udalak 1956an Hiria Sustatzeko Plan Orokorra eratu zuen. Lurzoru merkea erosi zuen hiri bazterretan: Arrosadia, Sadar, Ziudadela eta, batez ere, San Juango ordokian, non Hirugarren Zabalgunea sortu zen. Ziudadelak eta Taconerako parkeak bereizten dute lehengo Iruñetik. Hirugarren Zabalguneak San Juan eta Iturrama, auzoak ditu osagai, Pio XII.a etorbidea bereizgarri dutela. San Juan auzoan lurzorua gehiegi aprobetxatu da eta lurzoru espekulazioaren adibidea da. Planoa etorbide nagusi baten inguruan eratzen da, Baionako etorbidea. Bilbeak usutasun handia du eta eraikinak askotarikoak dira bai formaz eta bai alturaz. San Juango kale sareari esker erdigunearekiko eta periferiarekiko komunikazioa erraza da, Baiona, Antso Azkarra eta Pio XII.a etorbideen bidez. San Juanen bi bizimodu desberdin aurkitzen dira: eremu zaharrenekoa,
  • 18. Batetik, non Nafarroako herrietatik etorritako langile jendea ezarri zen. Bestea, gizarte klase izandun batena: profesio liberaletako jendea, Bigarren Zabalgunetik etorria, eta senar-emazte gazteak. Auzoa ongi ekipatua dago eta beste auzo berriago batzuen zerbitzugunea da. Komertzio tradizionalaz gain taberna, kafeteria, pub, jatetxe eta diskoteka ugari daude, gazte jendearen biltoki. Iturrama auzoak San Juanek baino erregularragoko planoa du eta luzetarako bi ardatzen inguruan antolatzen da: Antso Azkarra etorbidea eta Iturrama kalea. Auzo honetan jende gaztea biltzen da, komertziante txikiak, profesionalak eta burgesia berria. Bertako saltokiak alitatekoak dira, eta tabernak, kafeteriak, pubak, jatetxeak eta zine aretoak direla medio, auzo hau Iruñeko modako dibertsiogunea da, etorkizun handikoa. 4.3 Hiri Periferia (langile auzoak) 1864an tren geltokia egin zelarik Iruñeko iparraldean, Argaren eskuin bazterrean, Donostia eta Gasteiztik sartzeko errepidearen ondoan, lehenbiziko fabrikak eta industriak ezarri ziren inguruetan eta ondorioz langile auzoak ere agertu, non industriara lan eske etorri ziren langileak ostatatu ziren. Direlako langile auzo horiek Txantrea, Rotxapea eta San Jorge dira.
  • 19. Txantrea 1950ean hasi zen eraikitzen. Solairu bakarreko edo biko etxeak izaten ziren, patioa, oilategia eta baratzea izaten zituztenak, langile bihurtutako nekazariek hobeki etsi zezaten bertan. Ondoren, bloke luzeak egin ziren, terrenoa hobeki aprobetxatzeko. Langile jendea ezarri zen bertan. Rotxapea, denboraz, Iruñeko baratze lekua zen. Harresiez landarako hiripea zen eta da. 60. urteetatik aurrera eraikuntza asko egin ziren, gaizki egin ere. Fabrikak eta behean tailerrak dauzkaten etxebizitza blokeak nahaste daude bertan. Kaosa, hortaz, handia da, behar bezalako hirigintza proiekturik ez izatearen ondorioz. Auzo honen diseinuan, adibidez, ez zen aurreikusi plazarik, eta gaur, beraz, ez daude. SAN JORGE ROTXAPEA TXANTREA
  • 20. San Jorge. Auzo hau tren geltokia 1864an egin zenean sortu zen. Erlauntza itxurako blokez betetako auzoa da, fabrika kutsagarriz eta almazen arriskutsuz inguratua. RENFE geltokia dago oraindik bertan eta Landabengo industrialdea, Iruñeko industrialde handienetakoa. Auzo hauek plano irregularra dute, bilbe itxia, kalitate txarreko eraikinak eta zerbitzu-ekipamenduetan diferentzia handiak. Guztietan, baina batez ere San Jorgen, etxe zaharrak berritzen ari dira eta aldi berean beste etxe zahar batzuk eta nabe industrialak eraisten ere bai bloke berriak, babes ofizialekoak, altxatzeko, gaurko beharretarako egokiagoak. Horrela marginalitatea gutxitu eta auzoa gazteagotu egin nahi da. Beste auzo periferiko batzuk. Santa Maria la Real ekialdean, Milagrosa eta Azpilagaña hegoaldean (Iturrama eta Bigarren Zabalgunearen artean) Zaragozako etorbidearen bidez lotuta daude erdigunearekin, bien arteko bereizgarria baita. Hiria mendebalde aldera ere hedatua dago, Ermitagaña, Mendebal- dea eta Irunlarrea auzoekin. Irunlarrean ospitale multzoa dago. Auzo berriak dira, jende gaztea bizilagun dutenak, kale zabal eta berdegune askokoak; horregatik dira hain jendetsuak. Iruñeko hego muturrean, berdegune zabalez inguratuta, Nafarroako Unibertsitate Publikoa, UNED eta Nafarroako Unibertsitatea daude.
  • 21. Iruñeko planoa ikustean, deigarria da zenbat berdegune dituen hiriak; horrek izaera berezia ematen dio: Media Luna, Taconera, Ziudadela, la Vaguada, Yamaguchi, Arrosadia, José Vila eta bi unibertsitateetako campusak. Berdegune Handi bioz gain beste batzuk ere badaude, klub batzuen jabetza direnak: Tenis, Larraina, San Juan, Natación, Oberena eta Amaya, besteak beste Hiri egiturak aldiriko zerrenda bat du osagarri. Iruñak, honetan, sargune bat egiten du landa aldean, errepide nagusien bidea segituz. Eremu etenkatua da, zeinean nekazaritza aldeak, industrialdeak edo industria bakanduak eta sortu berriko beste auzo batzuk nahasten diren: Mendillorri eta zenbait urbanizazio: Altzuza, Gorraiz, Mutiloa Goiti, Mutiloa Beiti, Zizur Nagusia eta ZizurTxikia, Olatz eta Ezkaba mendiaren magaleko beste batzuk. IRUÑEKO ALDIRIEN MAPA
  • 22. NABARRERIA SAN ZERNINGO BURGUA SAN NIKOLAS BURGUA LEHEN ZABALGUNEA BIGARREN ZABALGUNEA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 32 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 IRUÑEKO MONUMENTUAK MAPAN NON DIREN 1 UDALA 2 KATEDRALA 3 ARTZAPEZPIKUEN JAUREGIA 4 GAZTELU PLAZA 5 NAFARROAKO GOBERNUA 6 NAFARROA PARLAMENTUA 7 NAFARROA AGIRITEGIA 8 FORUEN MONUMENTUA 9 GAYARRE TEATROA 10 NAFARROAKO MUSEOA 11 FRANTZIAKO ATARIA 12 CABALLO BLANCOKO ZOKOA 13 MAGDALENAKO ZUBIA 14 MEDIA LUNAKO LORATEGIA 15 HILDAKOEN MONUMENTUA 16 ZIUDADELA 17 TACONERAKO LORATEGIA 18 ERREKOLETEN KOMENTUA 19 SAN LORENTZO 20 SAN NIKOLAS 21 SAN SATURNINO 22 KONTUEN GANBERA 23 GOBERNU ZIBILA 24 ESKOLAPIOAK 25 PAULDARRAK 26 KAPUTXINOAK 27 SAN MIGEL 28 GURUTZE PLAZAKO INSTITUTUAK 29 eta 30 AURREZKI KUTXA 31 BALUARTE AUDITORIOA 32 ZEZEN PLAZA
  • 23. NABARRERIA SAN ZERNINGO BURGUA SAN NIKOLAS BURGUA LEHEN ZABALGUNEA BIGARREN ZABALGUNEA MONUMENTOS DE PAMPLONA LOCALIZACIÓN EN EL PLANO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 32 14 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 15 1 UDALA 2 KATEDRALA 3 ARTZAPEZPIKUEN JAUREGIA 4 GAZTELU PLAZA 5 NAFARROAKO GOBERNUA 6 NAFARROA PARLAMENTUA 7 NAFARROA AGIRITEGIA 8 FORUEN MONUMENTUA 9 GAYARRE TEATROA 10 NAFARROAKO MUSEOA 11 FRANTZIAKO ATARIA 12 CABALLO BLANCOKO ZOKOA 13 MAGDALENAKO ZUBIA 14 MEDIA LUNAKO LORATEGIA 15 HILDAKOEN MONUMENTUA 16 ZIUDADELA 17 TACONERAKO LORATEGIA 18 ERREKOLETEN KOMENTUA 19 SAN LORENTZO 20 SAN NIKOLAS 21 SAN SATURNINO 22 KONTUEN GANBERA 23 GOBERNU ZIBILA 24 ESKOLAPIOAK 25 PAULDARRAK 26 KAPUTXINOAK 27 SAN MIGEL 28 GURUTZE PLAZAKO INSTITUTUAK 29 eta 30 AURREZKI KUTXA 31 BALUARTE AUDITORIOA 32 ZEZEN PLAZA MONUMENTUAK IKUSTEKO, KLIK EGIN DAGOKIEN ZENBAKIAN
  • 24. IRUÑEKO PLANOA HIRIAREN HURRENEZ HURRENGO BILAKAERA (Iruña erromatarretik gaurdaino)
  • 29. IRUÑA XIX. MENDEA (LEHEN ZABALGUNEA 1888)
  • 30. IRUÑA XIX. MENDEA (BIGARREN ZABALGUNEA 1.930 -1990) BIGARREN ZABALGUNEA
  • 37. SAN JORGE ROTXAPEA TXANTREA IRUÑEKO AUZOAK BIGARREN ZABALGUNEA SAN JUAN ITURRAMA IRUNLARREA AZPILAGAÑA MILAGROSA
  • 39. IRUÑEKO AUZOAK SAN JORGE ROTXAPEA TXANTREA BIGARREN ZABALGUNEA SAN JUAN MENDEBALDEA ITURRAMA IRUNLARREA BARAÑAIN MILAGROSA AZPILAGAÑA
  • 40. IRUÑEKO AUZOAK TXANTREA ROTXAPEA SAN JORGE ERMITAGAÑA SAN JUAN MENDEBALDEA IRUNLARREA BARAÑAIN ITURRAMA BIGARREN ZABALGUNEA MILAGROSA AZPILAGAÑA