Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
1. 110
Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA
PANAHON
Panimula
“Change is inevitable”. Karaniwan nang naririnig ang ganitong
kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit
ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang
ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa
daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan?
Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais
mo ba itong malaman?
Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon.
Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay
masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga
kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng
pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?
Mga Aralin At Sakop Ng Modyul
Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe
Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America,
Africa, at mga Pulo sa Pacific
Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:
Aralin 1 Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean
Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng Greece
Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari sa
kabihasnang klasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome
hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng
pandaigdigang kamalayan
Aralin 2 Nasusuri ang mga kaganapan sa kabihasnang klasikal ng
America
Naipaliliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikal na
kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai)
2. 111
Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa
Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan
Aralin 3 Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong
Medieval
Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”
Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Panahong Medieval
Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval:
Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap
ng pandaigdigang kamalayan
1.Alin sa sumusunod ang naglalawaran sa “polis” bilang isang lungsod-
estado?
A. Ang “polis” ay isang uri ng pamahalaan ng mga Greeks kung saan
binibigyang-diin ang demokrasya.
B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili at
nakasentro sa isang lungsod.
C. May iba’t ibang uring panlipunan ang isang “polis” at nahahati ito sa
iba’t ibang yunit ng pamahalaan
D. Ang bawat mamamayan ay may bahaging ginagampanan sa isang
“polis”.
2. Alin sa sumusunod ang tawag sa mga uring panlipunan ng sinaunang
Rome?
A. Censor at Praetor
B. Etruscan at Roman
C. Patrician at Plebeian
D. Maharlika at Alipin
Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagsusulit na magtatakda kung ano na
ang iyong alam sa mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo
masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito. Handa
ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.
PANIMULANG PAGSUSULIT
3. 112
3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang
Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia?
A. maraming isla
B. maliit na mga isla
C. maitim na mga isla
D. maitim ang mga tao sa isla
4. Ang “Holy Roman Empire” ang sinasabing bumuhay sa Imperyong Roman.
Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 C.E.?
A. Charlemagne
B. Charles Martel
C. Clovis
D. Pepin the Short
5. Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong
European dahil sa panawagan ni Pope Urban II. Ano ang pangunahing
layunin ng Krusada?
A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano
B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim
C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo
D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko
Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa
http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece
4. 113
6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod
na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag-
unlad ng kabihasnan sa islang ito?
I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging
ligtas ang isla sa mga mananakop
II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa,
at Asya ang isla ng Crete
III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan
dahil nakahiwalay ito sa Europe
IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at
Asya ang Kabihasnang Minoan
A. I at II
B. II at III
C. II at IV
D. I, II, at III
Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:
7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga
Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring
mabuo batay sa larawan?
A. Nagsilbing batayan ng kaalaman sa Astronomiya ng mga Greek ang
paniniwala sa iba’t ibang diyos
B. Nagmula sa mga Greek ang lahat ng kaalaman tungkol sa Astronomiya
C.Natutuhan ng mga Greek ang kaalaman sa Astronomiya mula sa mga
Roman
D. Naitatag ng mga Greek ang pundasyon ng kaalaman sa astronomiya
noong Panahong Hellenistic
5. 114
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:
8. Ano ang ibig sabihin ng pahayag?
A. Nasusunod ang kagustuhan ng minorya sa pamahalaang Demokrasya
B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa
C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang
Demokrasya
D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa
pamahalaan
Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga Kabihasnan sa America
9. Alin sa mga kabihasnan ng America ang umusbong noong panahong Pre-
historic?
A. Kabihasnang Olmec
B. Kabihasnang Maya
C. Kabihasnang Aztec
D. Kabihasnang Inca
“ Our constitution is called a democracy because power is in the hands not of a
minority but of the whole people. When it is a question of settling private disputes,
everyone is equal before the law;…”
-
PERICLES
Funeral Oration
Mga Kabihasnan sa America
1200-
500 B.C.E.
Olmec Teotihuacan
200-700
C.E.
250-900
C.E.
Maya
900-1100
C.E.
Toltec Aztec
1200-1521 1300-1525
Inca
6. 115
Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip
10. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag ng mga tinukoy na karakter sa comic
strip tungkol sa Piyudalismo?
A. Ito ay ugnayang panlipunan sa pagitan ng hari at ng kaniyang mga
nasasakupan
B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay
pagmamay-ari ng lupa
C. Ito ay sistemang pang-ekonomiya na ipinatupad sa Europe noong
Panahong Medieval
D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe noong
Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo
Ako ang HARI,
pagmamay-ari ko ang
lahat ng lupain. Subalit
ibinigay ko ang iba sa
mga BARON.
Ako ang BARON, dapat akong maging
TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain.Dapat na
handa akong ipaglaban siya at magsanay
ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan
sa aking lupain sa aking mga KNIGHT.
Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain upang
mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong
magbayad ng buwis at magkaloob sa kaniya
ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa
lupain na kaniyang nasasakupan nang walang
pahintulot ang KNIGHT.
7. 116
Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan
11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang
Manor?
A. Pakikipagkalakalan
B. Pagsasaka
C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa
D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan
Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph:
10
5
20
15
30
25
35
45
40
0
20
0
40
0
60
0
80
0
1000 1200
Bilangngpopulasyonsamilyon
Taon – Common Era (C.E.)
8. 117
12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang
bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph,
sa anong mga taon ito naganap?
A. 1000 at 1500 C.E.
B. 800 at 1000 C.E.
C. 800, 1000, at 1500 C.E.
D. 600, 800, at 1000 C.E.
13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman
sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan
nito?
A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.
B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.
C. Nakarating sa iba’t ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.
D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.
14. Ang sinaunang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estado na ang
bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng
pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?
A. Iba’t iba ang pinagmulan ng mga sinaunang mamamayan ng Greece
B. Ang Greece ay nasa timog na dulo ng Balkan Peninsula sa Silangan ng
Europe na isang mabundok na lugar.
C. Mahaba ang mga daungan ng Greece kaya nagkaroon ng maraming
mangangalakal sa bawat lungsod-estado.
D. Iba’t iba ang kulturang nabuo sa Greece kaya iba’t ibang kabihasnan ang
umusbong dito
15. Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilang
pinakamakapangyarihan sa Mediterrenean?
A. Nakatulong ang maunlad na aspetong pang-ekonomiya ng Rome kung
ikukumpara sa mga karatig-lugar.
B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa
Mediterrenean tulad ng Carthage at Greece.
C. Naipagpatuloy ng Rome ang kalakasan ng kulturang Greece
D. Wasto ang lahat ng nabanggit
9. 118
16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali
at Songhai sa pag-unlad nito?
A. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng
pagsasaka
B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang
produkto sa pagitan ng kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab sa
Sahara
C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at
kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop
D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng
Sahara
17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo
ng Pacific?
A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay
pagsasaka at pangingisda.
B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala
sa banal na kapangyarihan o “mana”.
C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.
D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa
o dagat-dagatan.
18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: Pari,
Kabalyero, at Serf. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa serf?
A. May karapatan at kalayaan silang bumuo ng sariling pamilya.
B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya.
C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval.
D. Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan
19. “Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga
mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kaya
naitatag ang sistemang Piyudalismo”. Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag?
A. Magulo ang Europe dahil sa pagsalakay ng mga barbaro
B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon
C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga grupong barbaro
D. Ang sistemang Piyudalismo ay sagot sa kahirapan ng mga tao
10. 119
20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng
Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng
Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa
Kapapahan o sa Papacy?
A. Ito ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan at
kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.
B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang pinuno ng
estado ng Vatican.
C. Itinuturing ang Papa bilang Ama ng mga Kristiyano na siya pa ring tawag
hanggang sa kasalukuyan.
D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng
Simbahang Katoliko noong Panahong Medieval
11. 120
ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
Europe
Ang Olympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng
mga atleta mula sa iba’t ibang bansa. Noong 2008, natuon ang pansin ng
lahat sa Asia dahil sa ginanap na Olymics sa Beijing, China. Saan at kailan
nga ba nagsimula ang paligsahang ito?
Naganap ang kauna-unahang Olympics noong 776 BC sa Olympia-
isang lungsod-estado ng sinaunang Greece. Kontribusyon ito ng Klasikal na
Kabihasnan sa Europe na kinabibilangan ng Kabihasnang Greece at Rome.
Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang
pangyayari tungkol sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga
Kabihasnang Greece at Rome. Masasagot din ang katanungang:paano
nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng
pandaigdigang kamalayan?
12. 121
ALAMIN
Gawain 1. Ano ang Gusto Ko?
Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tipikal na anyo ng isang lungsod-estado
noong Panahong Klasikal? Ipaliwanag.
2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo sa
mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan
Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India,
Mesopotamia, at Egypt sa mga lambak-ilog. Ganito rin kaya ang mga
kabihasnang nabuo sa Europe partikular sa Greece at Rome? Alamin sa
araling ito ang kasagutan.
Pilosopo
Politiko Artist
Kababaihan
Mandirigma
Makikita sa
larawan ang isang
tipikal na tagpo sa isang
lungsod-estado sa
Europe noong
Panahong Klasikal.
Bawat isa ay may
tungkuling
ginagampanan. Kung
ikaw ay nabuhay nang
panahong iyon, alin sa
sumusunod na
tungkulin ang nais
mong gampanan?
Bakit?
Mangangalakal
13. 122
Gawain 2. I-R-F CHART
Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging
“initial” ng diagram ang maiisip na sagot.
BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi
PAUNLARIN
Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa
mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa
pagsasagawa ng iba’t ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan
ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol
sa paksa.
Paano
nakaimpluwensya
ang Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
INITIAL
REVISED
FINAL
14. 123
PAUNLARIN
Gawain 3. Mapa-Suri. Suriin ang mapa upang makita ang kaugnayan ng
lokasyon ng Greece sa pag-unlad ng kabihasnan nito.
Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang
nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang
pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga
ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang
paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.
Pamprosesong
Tanong
1. Ano ang mga
anyong tubig na
malapit sa Greece?
2. Saang direksyon
ng Greece makikita
ang Isla ng Crete?
3. Paano
nakaimpluwensiya ang
lokasyon ng Greece
sa pag-usbong ng
Kabihasnang Greek?
Mapa 1.1 Mapa ng Europe
15. 124
Gawain 4. Magbasa at Matuto
Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto
tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
Suriin ang timeline bilang gabay sa pagtalakay sa Kabihasnang Greece.
Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng
Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan
ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Greece sa iba pang panig ng mundo.
Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang pinakamainam na daanan sa
paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang
mula sa baybay-dagat.
Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging
sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang
paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat
lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa
kanilang kultura.
Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa
maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin
ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t ibang uri ng tao na nakatulong
naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging
tagumpay sa iba’t ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan.
Halaw sa “Project Ease Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego pp. 8-10
431 B.C. E
Nagsimula ang
Peloponnesian
War
460 B.C.E
Nagsimula
ang Golden
Age ng
Athens
404 B.C.E
Tinalo ng
Sparta ang
Athens
334-323 B.C. E
Pananakop ni
Alexander the
Great
700 B.C.E 600 B.C.E 500 B.C.E 200 B.C.E300 B.C.E400 B.C.E
700 B.C.E
Umusbong
ang mga
Lungsod-
estado ng
Greece
499 B.C.E
Nagsimula
ang Persian
War
Pigura 1.1 Timeline ng mga
pangyayari sa Kabihasnang
Greece.
16. 125
Ang mga Minoans
Ayon sa mga arkeologo, ang kauna-
unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula
sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the
Common Era. Tinawag itong Kabihasnang
Minoan batay sa pangalan niHaring Minos,
ang maalamat na haring sinasabing
nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang
mahuhusay gumamit ng metal at iba pang
teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na
yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng
pagsulat. Magagaling din silang
mandaragat.
Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos
bilang isang makapangyarihang lungsod at
sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito
matatagpuan ang isang napakatayog na
palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya
ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na
bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod
na sunog at iba pang mga natural na
kalamidad.
Paglipas ng ilan pang taon na
tinataya 1600 hanggang 1100 B.C.E.,
narating ng Crete ang kanyang tugatog.
Umunlad nang husto ang kabuhayan dito
dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga
Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean.
Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang
Knossos ang naging pinakamalaki.
Sa pamayanang Minoan ay may apat
na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga
mangangalakal, mga magsasaka, at ang
mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at
mahiligin sa magagandang bagay at
kagamitan. Maging sa palakasan ay di
nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro
ang unang nakagawa ng arena sa buong
daigdig kung saan nagsasagawa ng mga
labanan sa boksing.
Gabay na Tanong
Saan nagsimula ang Kabihasnang
Minoan?
____________________________
____________________________
Ano ang dahilan ng pag-unlad ng
kabuhayan ng mga Minoan?
____________________________
____________________________
Sino-sino ang mga pangkat ng tao
sa pamayanang Minoan?
____________________________
____________________________
Bakit nagwakas ang Kabihasnang
Minoan?
____________________________
____________________________
Ang kabihasnang Minoan ay
tumagal hanggang mga 1400 B.C.E.
Nagwakas ito nang salakayin ang
Knossos ng mga di nakikilalang mga
mananalakay na sumira at nagwasak
sa buong pamayanan. Tulad ng
inaasahan, ang iba pang mga
lungsod ng mga Minoan ay
bumagsak at isa-isang nawala.
17. 126
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
Ang mga Mycenaean
Bago pa man salakayin at sakupin ng mga
Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang
paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa
Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro
ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang
naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga
lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan
at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na
paderang lungsod upang magsilbing pananggalang
sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400
B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang
mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at
magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa
lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga
salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek.
Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng
mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan
ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek.
Bagamat walang naiwang mga nakasulat na
kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng
mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di
naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa
mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing
naging batayan ng mitolohiyang Greek.Sa bandang
huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa
ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga
mananalakay.
Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao
mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo
ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang mga Dorian.
Samantala, isang pangkat naman ng tao na
mayroon dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang
tumungo sa timog ng Greece sa may lupain sa Asia
Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean.
Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag
itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian.
Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang
dark ageo madilim na panahon natumagal din nang
halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng
mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan,
pagsasaka, at iba pang gawaing
pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at
pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.
Ano-anong impormasyon ang
mahahalaw mula a teksto?
1. _________________________
_________________________
2. _________________________
__________________________
3. __________________________
__________________________
4. __________________________
__________________________
5. __________________________
__________________________
Halaw sa “Project Ease Modyul 4: Pagsibol
ng Sibilisasyong Griyego pp 10-11
Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea
18. 127
Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari
Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang
pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean.
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang
Minoan at Mycenean?
2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng
kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan
sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?
Minoan
Mycenean
19. 128
Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring
nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at pagbagsak ng Klasikal na
kabihasnang Greece.
Gawain 6. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging ito.
Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon.
Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang
bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan
sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang
nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang
Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula
800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong
naganap sa kasaysayan ng daigdig.
Ang mga Polis
Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong
Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga
lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng
bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa
pagsalakay ng iba’t ibang pangkat. Ang mga pook na ito
ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsod-
estado o polis kung saan hango ang salitang may
kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at
politiko. May malalaki at maliliit na polis. Ang
pinakahuwarang bilang na dapat bumuo ng isang polis ay
5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang
nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng
lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga
pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na
tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa panahon
ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para
sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang
matatayog na palasyo at templo kung kaya’t ito ang
naging sentro ng politika at relihiyon ng mga Greek.
Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na
agora o pamilihang bayan. Napapaligiran ng mga
pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa
malayang bilihan at kalakalan.
Batay sa teksto, isulat
ang kahulugan ng mga
sumusunod na salita:
polis-______________
___________________
___________________
acropolis-___________
___________________
___________________
agora- _____________
___________________
___________________
20. 129
Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma
Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus
na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat ng mga lungsod-estado, ang
Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na
patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang
lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang sakahan at
pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa nasakop na mga lugar ay dinala nila
sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan.
Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na nag-
alsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay. Dahilan
sa palagiang pag-aalsa ng mga helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang
kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang
maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo et. al.
pp. 114-116.
Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga
Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang
dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang
kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga
nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga
lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang
bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng
posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa
mga korte.
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa
pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga
polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito,
dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay
daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay
nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging
pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang
lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid
ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat
napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di
nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang
lungsod-estado o metropolis.
Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang
panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga
bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay
nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi
naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila
ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng
mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian
naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula
naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit
ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.
Pamprosesong
Tanong
1. Ano-ano ang mga
karapatang
tinatamasa ng mga
lehitimong
mamamayan ng
isang lungsod-
estado?
2. Ano-ano ang
responsibilidad ng
isang mamamayan
sa lungsod-estado?
3. Bakit mahalaga ang
pakikipagkalakalan
para sa mga
Greek?
21. 130
Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng
Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang
walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan.
Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag
nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay
dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay
doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang
lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit
ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga
batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang
sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo
militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa
pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin
ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang
reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang
pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga
kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at
ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30,
sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at
manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa
gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa
hukbo.
Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa
upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging
ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di
tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang
ginagampanan sa lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay
maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso
ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa
kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at
malayang nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang
mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong
tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.
Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng
pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa
simula, labu-labo kung makipagdigma ang mga Greek. Oo
nga’t sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang
mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway
hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang
mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging
maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng
isa-isa sa mga kalaban,sila ay nananatiling sama-sama sa
pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang
pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan.
Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang
binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag
namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na
sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga
bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang
polis.
Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng Sparta
bilang isang
lungsod-estado ng
Greece?
2. Paano sinasanay
ang mga Spartan
upang maging
malakas?
3. Paano nakabuti at
nakasama ang
paraan ng disiplina
ng mga Spartan?
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo et. al.
pahina 117
22. 131
Ang Athens at ang Pag-unlad Nito
Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa
lamang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece
na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi
angkop sa pagsasaka kaya karamihan sa mga
mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan,
gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o
mandaragat. Hindi nanakop ng mga kolonya ang
Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo
na naging dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica
ay sumali sa kanilang pamamahala.
Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay
pinamunuan ng mga tyrant na noon ay
nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng
karapatan ng karaniwang tao at maayos na
pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging
mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na
umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong
kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na
pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.
Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari
na inihalal ng asembleya ng mamamayan at
pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang
asembleya ay binubuo naman ng mayayaman na may
malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito ay
tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga
may kaya sa lipunan.
Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga
artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang
lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang
karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o
aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco isang
tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at
hindi ito binago ni Draco ngunit kahit na paano ang
kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantay-
pantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang
mga namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito
nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng
Athens. Maraming Athenian ang nagpaalipin upang
makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa
kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa
larangan ng politika.
Batay sa teksto, ano ang
kahulugan ng sumusunod?
tyrant-________________
_____________________
_____________________
Archon- _____________
_____________________
_____________________
https://encrypted-
tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:A
Nd9GcReawl5Xp8agCB-
TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64
yykmPzc7kg
Larawan 1.1 Ang Parthenon ng Greece
23. 132
http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
e:Solon2.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/
Cleisthenes
Larawan 1.2 Si Solon, isang
mambabatas na Greek
Larawan 1.3 Si Pisistratus, isang
mahusay na pinunong Greek
Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong
594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga
pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at
patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at
ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.
Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng
malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga
magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa
mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni
Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at
karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang
pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga
mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang
mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad
ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang
ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para
sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa
kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag
sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na
umuugit ng batas.
Noong mga 546 B.C.E., isang politikong
nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan
ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang
suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang
mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi
ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga
magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng
malawakang trabaho sa malalaking proyektong
pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa
lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang
templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang interes sa sining at
kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga
pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong
niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang
Athens na sentro ng kulturang Greek.
24. 133
.
Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa sistemang
politikal ng Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens
sa sampung distrito. Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat
distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula ng
batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral na batas. Sa kauna-
unahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang mga mamamayan,
may-ari man ng lupa o wala.
Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad
ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng
pagkakataon ang mga mamamayan na ituro ang taong nagsisilbing
panganib sa Athens. Kapag ang isang tao ay nakakuha ng mahigit 6,000
boto, siya ay palalayasin sa Athens ng 10 taon. Dahil sa ang pangalan ay
isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang
sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na
ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito,
nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan.
Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga repormang
naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang
ng demokrasya sa Athens, kung saan nagkaroon ng malaking bahagi ang
mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan.
Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng
Sibilisasyong Griyego pahina 15-21.
Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng Athens
bilang iang lungsod-
estado ng Greece?
2. Para sa iyo, ano ang
pinakamahalagang
ambag ng Athens sa
daigdig?
3. Nakabuti ba sa
Greek ang
pagpapatupad ng
demoksrasya?
Patunayan.
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 116-117
25. 134
Gawain 7. Paghahambing
Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng
sinaunang Greece.
Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga
Spartan at Athenian?
2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pag-
unlad ng Kabihasnang Greek?
3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas
pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.
Gawain 8. Magbasa at Matuto
Sparta Athens
Bagamat ang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estadong malaya sa
isa’t isa, iisa lamang ang wika at kultura ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa isa’t
isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi Greek.
Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit
na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga digmaang kinasangkutan
ng Greece.
26. 135
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pp 117-118
Ang Banta ng Persia
Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo
nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus
the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni
Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang
hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang
mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong
ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa
labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E.
Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius
na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at
gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang
paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia,
sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota
o fleet na pandigma.
Ang Digmaang Graeco- Persia (499-479 B.C.E.)
Ang unang pagsalakay ng Persia sa Greece ay
naganap noong 490 B.C.E. sa ilalim ni Darius. Tinawid
ng plota ng Persia ang Aegean Sea at bumaba sa
Marathon , isang kapatagan sa hilagang-silangan ng
Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang
humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia.
Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang
tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E.,
isang madugong labanan ang naganap sa
Thermopylae, isang makipot na daanan sa gilid ng
bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece.
Pitong libong Greek, tatlong daan sa mga ito ay taga-
Sparta sa ilalim ni Leonidas ang nakipaglaban sa
puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes na
madali niyang malulupig ang mga Greek. Hindi niya
inasahan ang katapangan at kahusayan ng mga taga-
Sparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw,
dumanak ang dugo ng mga taga Persia. Subalit
ipinagkanulo ng isang Greek ang lihim na daanan
patungo sa kampo ng mga Greek. Pinayuhan ni
Leonidas ang mga Greek na lumikas habang
ipinagtatanggol ng kanyang puwersa ang
Thermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa
ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni
Leonidas.
Sinalakay at sinakop ni Xerxes ang Athens.
Subalit dinala ni Themistocles ang labanan sa
dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang
dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng
malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ng
Athens na pilit na binabangga ang mga ito hanggang
sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota ng Persia.
Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinalo ng mga
alyansa ng mga lungsod-estado ng Greece sa
pamumuno ni Pausanias ng Sparta. Kabilang sa
alyansang ito ang Athens, Sparta, Corinth, at Megara.
Larawan 1.4. Paglalarawan ng
Digmaang Graeco-Persia
Ano ang dahilan ng
pagtatagumpay ng Greek
laban sa malaking puwersa
ng Persia? Ipaliwanag.
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________.
http://althistory.wikia.com/wiki/Greek
_Glory?file=GRECO-PERSIAN-
WARS.gif
27. 136
Mapa 1.3 Lokasyon ng Digmaang Peloponnesian
Digmaang Peloponnesian
Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di
lamang sa Athens kundi maging sa mga kalapit nitong
mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang
umuunlad ang Athens, lumawak din ang kanilang
kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan
kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging
isang imperyo ang Athens.
Hindi lahat ng lungsod-estado ay sumang-ayon
sa ginawa ng Athens na pagkontrol sa Delian League
subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa.
Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian
League tulad ng Sparta, Corinth at iba pa ay nagtatag
ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at
tinawag itong Peloponnesian League.
Noong 431 B.C.E., nilusob ng Sparta ang mga
karatig pook ng Athens na naging simula ng Digmaang
Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na
mandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat
iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa
pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang
sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan
ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad na may
lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao,
kasama na si Pericles, noong 429 B.C.E.
Lahat ng mga pumalit kay Pericles ay hindi
nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga
desisyon. Isa na rito si Alcibiades. Matapos siyang
akusahan ng mga Athenian na lumalabag sa
paniniwalang panrelihiyon, tumakas siya patungong
Sparta upang iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon
siya ay naglingkod laban sa kanya mismong mga
kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa
Athens at siya ay pinatawad at binigyang-muli ng
pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng
Athens. Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila
sa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong
404 B.C.E., sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti,
ipinapatay ng mga Spartan si Alcibiades.
Ang dalawampu’t pitong taong Digmaan ng
Peloponnesian ay isang malaking trahedya para sa
Greece. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng
ari-arian at pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang
suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng
presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.
Halaw sa Project EASE Modyul 4: Ang Pag-usbong ng
Sibilisasyong Greece pp. 31-32
Ano ang epekto sa Greece ng
hidwaan at digmaan sa pagitan ng
mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
_____________________________.
Karagdagang Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo
et.al. pp 119
http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian
_War
28. 137
Gawain 9. A-K-B Chart
Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa
binasang teksto.
Pamproseng Tanong
1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian
sa daigdig?
2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa
kasalukuyan? Patunayan.
Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece
Aktor (Sino ang
magkalaban?)
Kaganapan
(Anu-ano ang
mga
mahahalagang
pangyayari?)
Bunga
(Ano ang
resulta ng
digmaan?)
29. 138
Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol
Ginintuang Panahon ng Athens.
Ginintuang Panahon ng Athens
Noong 461 B.C.E., si Pericles, isang
strategos o heneral na inihalal ng mga
kalalakihang mamamayan ang namuno sa
Athens. Taon-taon ay nahahalal si Pericles
hanggang sa sumapit ang kaniyang kamatayan
noong 429 B.C.E.
Sa loob ng mahabang panahon ng
kaniyang panunungkulan, maraming pinairal
na mga programang pampubliko si Pericles.
Lahat ay naglalayong gawing
pinakamarangyang estado ang Athens.
Nais ni Pericles na lumawak pa ang
umiiral na demokrasya sa Athens kung kaya’t
dinagdagan niya ang bilang ng mga
manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan
niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay
nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa
pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di
nagtagal mga ikatlong bahagi (1/3) ng
populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga
gawain ng pamahalaan.
Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga
repormang ipinatupad ni Pericles. Para sa
mayayaman ang ginawa niyang mga
pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa
pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa
mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol
niya ang kanyang mga ginawang pagbabago
sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang
pahayag na naitala naman ni Thucydides, na
isang historyador. Ayon kay Pericles “Ang ating
konstitusyon ay isang demokrasya sapagkat ito
ay nasa mga kamay ng nakararami at hindi ng
iilan.”
Mahalaga ang edukasyon para sa mga
Athenian. Ang mga lalaki ay pinag-aaral sa
mga pribadong paaralan kung saan sila ay
natuto ng pagbasa, matematika, musika,at mga
obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat
din silang talakayin ang sining, politika at iba
pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng
kanilang pag-aaral.
Sa edad na 18 taong gulang, ang mga
lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at
pagkatapos ay maaari nang maging
mamamayan ng Athens at makibahagi sa
pamahalaan nito. Samantala, ang mga
kababaihan ay itinuring na mas mababa sa
mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng
pagkamamamayan at hindi maaaring
makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila
maaaring magmay-ari. Ang kanilang buhay ay
umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga
ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay
ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang
mga magulang.
Pagsasaka ang karaniwang
ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani
ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang
produkto ay ipinapalit nila ng iba pang
kagamitang pambahay.
Bagamat marangya at magarbo ang
ang mga gusaling pampubliko, ang mga
tahanan naman ay simple lamang, maging ito
ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.
Sa kabuuan, simple lamang ang naging
pamumuhay sa sinaunang Greece.Ngunit mula
sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang
pinakamahuhusay na artista, manunulat, at
mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan
hanggang sa ating makabagong panahon.
Ang may-akda ng mga natatanging
pilosopong Greek sa larangan ng politika
ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni
Plato at Politics ni Aristotle.
Maging sa larangan ng arkitektura ay
nakilala ang mga Greek. Kahangahanga ang
arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay
matatagpuan sa Athens, Thebes, Corinth, at
iba pang siyudad. Ang tatlong natatanging
estilo na Ionian, Doric, at Corinthian ay
naperpekto nila nang husto.
30. 139
Ang pinakamagandang halimbawa ay
ang Parthenon, isang marmol na templo sa
Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus
at Calicrates at inihandog kay Athena, ang
diyosa ng karunungan at patrona ng Athens.
Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay
matatagpuan din sa mga templo ng Crete,
Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang
Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay
ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan
pang mga natatanging iskultura ay ang
Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni
Praxiteles na parehong itinanghal na Seven
Wonders of the Ancient World.
Kinilala rin ang kontribusyon ni
Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang
kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay
nakatulong upang maging obra maestro niya
ang Kasaysayan ng Digmaang Persian.
Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan.
Sinundan ito ng isa pang historyador, si
Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang
Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng
mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black
Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga
kuwento ng guro niyang si Socrates.
Nagkaroon din ng kaalaman sa
makabagong medisina sa sinaunang Greece.
Ang pinakadakilang Greek na manggagamot ay
si Hippocrates na kinilala bilang Ama ng
Medisina. Itinaas niya ang larangan ng
medisina bilang agham at hindi bunga ng
mahika.
Marami ring Greek ang kinilala at
dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa
larangan ng agham at pilosopiya. Ang kauna-
unahang pilosopiya ay ipinakilala ni Thales ng
Militus. Ayon sa kaniya ang sandaigdigan ay
nagmula sa tubig, ang pangunahing elemento
ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman
ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero
kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo,
lima at pito ay maswerteng mga numero.
Ilang dekada matapos ang Digmaang
Persian, isang pangkat ng mga guro na
tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa
Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa mga
umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring
turuan ang mga tao na gumawa ng
magagandang batas,
makapagsalita, at makipagdebate sa mga
Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa
sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito
ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na
kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself).
Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong
ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay
upang matiyak kung sila ay may mga
kasagutan sa mga katanungang ito.
Ang pamamaraang ito ay kinikilala
ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng
mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni
Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga
diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens.
Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng
kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan,
siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng
paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni
Socrates ay hindi niya naisulat.
Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na
mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang
lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas
higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang
Republic, isang talakayan tungkol sa katangi-
tanging polis at ang uri ng pamahalaan na
makapagbibigay ng kaligayahan sa mga
mamamayan nito.
Samantala, si Aristotle, ang
pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay
nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman,
hayop, astronomiya, at pisika na pawang
nangangailangan ng masusing pagmamasid.
Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari
lamang tanggapin kung ito ay batay sa
masusing pagmamasid ng mga katotohanan.
Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan
sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic,
isang pagsusuri sa mga iba’t ibang dula-
dulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung
paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati
ang kanyang talumpati, at ang Politics kung
saan tinalakay ng mga mamamayan ang iba’t
ibang uri ngpamahalaan.
Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong
ng Sibilisasyong Griyego.
31. 140
Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo.
Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng Athens,
buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa iba’t ibang larangan.
Larangan Ambag Kahalagahan
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?
2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na
epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.
32. 141
Gawain 12. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto
tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga
lungsod-estado ng Greece.
.
Imperyong Macedonian
Hinangad ni Philip, hari ng
Macedonia , na pag-isahin ang mga
lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng
kanyang pamamahala. Upang matupad
ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng
isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang
paraan ng pakikipagdigma. Bilang
pagtatanggol ng kanilang kalayaan,
sinalakay ng magkasanib na puwersa ng
Athens at ng Thebes ang Macedonia noong
338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang
hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang
pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat
ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga
lungsod-estado. Ang buong Greece,
maliban sa Sparta, ay napasailalim sa
kapangyarihan ng Macedonia.
Naging tanyag na pinuno ng
Macedonia ang anak ni Philip na si
Alexander the Great. Noong siya ay bata
pa lamang, naging guro niya si Aristotle na
nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa
kultura at karunungan. Habang lumalaki,
natutuhan niya ang kagalingan sa
pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang
nang mamatay ang kanyang ama at naging
hari ng Macedonia at Greece. Matalino,
malakas ang loob at magaling na pinuno si
Alexander. Sinalakay niya ang Persia at
Egypt at pagkatapos ay tumungo sa
silangan at sinakop ang Afghanistan at
hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo
na sumakop sa kabuuan ng kanlurang
Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya
ang kaisipang Greek sa silangan.
Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32
taon namatay si Alexander sa Babylon sa
hindi matiyak na karamdaman.
Gabay na Tanong
1. Ano ang dahilan ng paghina
ng mga lungsod-estado ng
Greece?
2. Ano ang nagbigay-daan sa
paglakas ng Macedonia?
3. Ano ang maituturing na
kontribusyon ng Imperyong
Macedonia sa mundo?
Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
119-120
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm
ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaic-
detail1.jpg
Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander
the Great
33. 142
GAWAIN 13: GREECE…SA ISANG TINGIN
Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat
konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan
ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.
Sinaunang Kabihasnang Greece
Heograpiya
Politika
Ekonomiya
Pilosopiya Sining at
Arkitektura
Agham at
Teknolohiya
Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
34. 143
Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit
itong gabay sa mga susunod na pagtalakay.
Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak
na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe,
isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang
Greece ay kilala sa taguring “the glory that was Greece” makikilala ang Rome sa
taguring “the grandeur that was Rome”. Ano kaya ang kahulugan nito? Halina’t
iyong tuklasin.
27 B.C.E
Nagsimula
ang Pax
Romana sa
pamumuno
ni Augustus
450 B.C.E
Naging
pundasyon
ng batas ng
mga
Romans
ang Twelve
Tables
264 B.C.E.
Sumiklab
ang Punic
War
202 B.C.E.
Natalo ng
mga
Romans si
Hannibal
45 B.C.E
Naging
diktador ng
Rome si
Julius
Caezar
180 C.E.
Nagtapos
ang Pax
Romana
306 C.E.
Naging
emperador ng
imperyo si
Constantine
750 B.C.E 500 B.C.E 250 B.C.E 500 A.D.250 C.E1 C.E.
509 B.C.E.
Itinatag
ang
Roman
Republic
284 C.E.
Hinati ni
Diocletian
ang
imperyong
Rome
476 C.E.
Nagtapos
ang
imperyong
Romano sa
Kanluran
Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa
Imperyong Rome.
35. 144
Gawain 14. Magbasa at Matuto.
Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.
.
Ang Italy ay isang bansang
matatagpuan sa kanlurang Europe.
Ito ay isang peninsula na nakausli
sa Mediterranean Sea. Katulad ng
Greece, ang Italy ay binubuo ng
maraming kabundukan at ilang mga
kapatagan. Isang mahalagang
kapatagan ang Latium. Ang Ilog
Tiber ay dumadaloy sa kapatagang
ito. May ilang bakas ng sinaunang
kabihasnan sa kapatagan ng Latium
at sinasabing dito umusbong ang
dakilang lungsod ng Rome.
Masasabing istratehiko ang
lokasyon ng Rome dahil sa Ilog
Tiber na nag-uugnay dito at sa
Mediterranean Sea. Ang lokasyong
ito ay nagbigay-daan sa
pakikipagkalakalan ng Rome sa
mga bansang nakapalibot sa
Mediterranean Sea. Ang saganang
kapatagan at maunlad na
agrikultura ay kayang suportahan
ang pagkakaroon ng malaking
populasyon.
Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa
pag-usbong ng Rome bilang isang
matatag na lungsod?
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome
36. 145
Ang Rome ay itinatag sa
kalagitnaan ng ikawalong siglo
B.C.E. ng mga unang Roman na
nagsasalita ng Latin, isang sangay
ng wikang nabibilang sa Indo-
Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang
Italy at nagtayo ng sakahang
pamayanan sa Latium Plain.
Ayon sa isang
matandang alamat ang
Rome ay itinatag ng
kambal na sina Romulus at
Remus. Habang mga
sanggol pa lamang,
inilagay sila sa isang
basket at ipinaanod sa
Tiber River ng kanilang
amain sa takot na angkinin
ng kambal ang kaniyang
trono.
Ang kambal ay
sinagip at inaruga ng isang
babaing lobo. Nang lumaki
ang dalawa at nalaman
ang kanilang pinagmulan,
inangkin nila ang trono at
itinatag ang Rome sa
pampang ng Tiber River
noong 753 B.C.E.
Ang mga Roman ay tinalo
ng mga Etruscan, ang kalapit na
tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay
magagaling sa sining, musika, at
sayaw. Dalubhasa rin sila sa
arkitektura, gawaing metal, at
kalakalan . Tinuruan nila ang mga
Roman sa pagpapatayo ng mga
gusaling may arko, mga aqueduct,
mga barko, paggamit ng tanso,
paggawa ng mga sandata sa
pakikipagdigma, pagtatanim ng
ubas, at paggawa ng alak.
Paano nagsimula ang Rome?
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
126-127
http://upload.wikime
dia.org/wikipedia/co
mmons/6/6a/She-
wolf_suckles_Romul
us_and_Remus.jpg
Ang Simula ng Rome
1
3
2
4
37. 146
Ang Republikang Romano
Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng
mga Roman ang punong Etruscan at
nagtayo ng Republika, isang pamahalaang
walang hari.
Noong 509 B.C.E, namuno si Lucius
Junius Brutus at nagtagumpay sa pagtataboy
sa mga Etruscan. Pagkatapos maitaboy ang
huling haring Etruscan na si Tarquinius
Superbus, itinatag ni Lucius Junius Brutus
ang isang Republika. Tumagal ito mula 509
hanggang 31 B.C.E.
Sa halip na pumili ng hari, naghalal
ang mga Roman ng dalawang konsul na may
kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan
sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay
may kapangyarihang pigilin ang pasya ng
isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan
ng mga konsul, humina ang sangay
tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan,
kinakailangang pumili ng diktador na
manunungkulan sa loob lamang ng anim na
buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit
na kapangyarihan kaysa mga konsul.
Republika lamang sa pangalan ang
mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa
mga maharlika o patrician. Pawang mga
patrician ang dalawang konsul, ang diktador
at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga
kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi
ng Assembly na binubuo ng mga
mandirigmang mamamayan. Walang
kapangyarihan ang plebeian at hindi rin
makapag-aasawa ng patrician.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.
Batay sa binasang teksto,
ilarawan ang mga
sumusunod na bahagi ng
Republikang Romano.
konsul- _________________
_______________________
_______________________
diktador- ________________
_______________________
_______________________
Patrician- _______________
_______________________
_______________________
Plebeian- ______________
_______________________
_______________________
Para sa karagdagang kaalaman,
basahin ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 127
38. 147
Tagumpay ng Plebeian Laban sa
Patrician.
Ayon sa kasaysayan, nagsimulang
maghimagsik ang mga plebeian noong 494
B.C.E. upang magkamit ng pantay na
karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome
at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang
Banal na Bundok. Doon sila nagbalak
magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng
mga patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian
upang itigil ang kanilang balak sa
pamamagitan ng pagpapatawad sa dati
nilang utang; pagpapalaya sa mga naging
alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang
paghahalal ng mga plebeian ng dalawang
mahistrado o tribune na magtatanggol ng
kanilang karapatan.
May karapatan ang tribune o
mahistrado na humadlang sa mga hakbang
ng senado na magkasama sa mga plebeian.
Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang
isang panukalang-batas, dapat lamang
niyang isigaw ang salitang Latin na veto!
(Tutol Ako!). Sa loob ng isang siglo at
kalahati, nagkaroon ng higit na maraming
karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E,
dahil sa mabisang kahilingan ng mga
plebeian, nasulat ang mga bataas sa 12
lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum
upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang
kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome
at naging ugat ng Batas Roman. Sa
pamamagitan nito, nabawasan ang
panlilinlang sa mga plebeian at
napagkalooban sila ng karapatang makapg-
asawa ng patrician, mahalal na konsul, at
maging ksapi ng Senado.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.
Para sa karagdagang kaalaamn, basahin
ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 127-128
Ano ang kahalagahan ng
pagkakaroon ng nakasulat na
batas para sa mga plebeian?
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________
Magbigay ng halimbawa ng
pangyayari sa kasalukuyang
panahon na maihahalintulad sa
tinahak ng mga plebeian upang
matamo ang kanilang
karapatan. Ipaliwanag
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________
Sa kasalukuyan, nabibigyan din
ba ng kahalagahan ang
kapakanan ng mga karaniwang
tao? Patunayan
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________
39. 148
Paglaganap ng Kapangyarihan ng
Rome
Lumaganap ang kapangyarihan ng
Rome sa buong Italy matapos ang sunud-
sunod na digmaan mula pa noong 490
B.C.E. Nasakop ang mga Latino, mga
Etruscan at iba pang pangkat tulad ng
Hernici, Volscian, Sabine at Samnite.
Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod
ang lungsod-estado ng Greece sa timog.
Naganap ang unang sagupaan ng Rome at
Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E.
Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si
Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang
pinsang si Alexander the Great at dahil din
sa paggamit ng mga elepanteng
kinatatakutan ng mga mandirigmang
Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring
Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang
nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang
napakamahal na tagumpay ay tinaguriang
Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si
Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa
Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna
ng peninsula ng Italy.
Ang tagumpay ng isang labanan ay
hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng
Roman at pagtatamo ng kabantugang militar.
Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang
nagaping kaaway at magiging kolonya ng
Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga
hukbong nagapi ay nagiging karagdagang
mandirigma para sa hukbong Roman. Sa
ganitong sistema unti-unting lumaganap ang
kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog
Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy.
Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa
Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa
Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16
na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng
mga Roman sa Sicily ang naging
pinakamabigat na kaaway nito- ang mga
Carthagenian.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 93
Mula sa binasang teksto,
isa-isahin ang pangyayaring
nagbigay-daan sa paglaganap ng
Kapangyarihan ng Rome.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Para sa karagdagang kaalaman, basahin
ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 128.
40. 149
Digmaang Punic
Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang
pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy.
Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na
maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng
Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis
ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong
814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre,
naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng
imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang
Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica,
Sardinia at Sicily.
Nasubok ang
kapangyarihan ng Rome at
Carthage sa tatlong Digmaang
Punic- salitang Latin na nagmula sa
pangalang Phoenicia. Sa
digmaang ito napagpasyahan kung
sino ang mamumuno sa
Mediterranean. Sa simula
makapangyarihan ang Carthage sa
dagat bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito dahil sa
maliit na populasyon. Ang mga
Roman naman sa simula ay walang
hukbong pandagat ni karanasan sa
digmaang pandagat.
Sa simula
makapangyarihan ang
Carthage sa dagat
bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito
dahil sa maliit na
populasyon. Ang mga
Roman naman sa simula ay
walang hukbong pandagat
ni karanasan sa digmaang
pandagat.
http://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/7/79/First_Punic
_War_264_BC.png
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Vivar et. al. pahina 94
2
3
1Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang Punic
41. 150
Digmaang
Punic
Mahahalagang Pangyayari Kinahinatnan
Unang
Digmaang
Punic (264-
241 B.C.E)
Bagamat walang malakas
na plota, dinaig ng Rome
ang Carthage noong 241
B.C.E.
Nagpagawa ang Rome ng
plota at sinanay ang mga
sundalo nito na maging
magagaling na
tagapagsagwan.
Bilang tanda ng
pagkakapanalo ng Rome,
sinakop nito ang Sicily,
Sardinia at Corsica
Nanalo ang Rome
laban sa Carthage.
Ikalawanag
Digmaang
Punic (218-
202 B.C.E)
Nagsimula ito noong 218
B.C.E. nang salakayin ni
Hannibal, ang heneral ng
Carthage, ang lungsod ng
Saguntum sa Spain na
kaalyado ng Rome.
Mula Spain, tinawid ni
Hannibal ang timog Frane
kasama ng mahigit na 40,
000 sundalo.
Tinawid din nila ang
bundok ng Alps upang
makarating sa Italy.
Tinalo ni Hannibal ang
isang malaking hukbo ng
Rome saCannae noong
216 B.C.E. subalit hindi
naghangad si Hannibal na
salakayin ang Rome nang
hindi pa dumarating ang
inaasahang puwersa na
manggagaling sa
Carthage.
Sa ilalim ng pamumuno ni
Scipio Africanus, sinalakay
ng mga Roman ang
hilagang Africa upang
Natalo si Hannibal
sa labanan sa
Zama noong 202
B.C.E.
Sa isang
kasunduang
pangkapayapaan
noong 201 B.C.E,
pumayag ang
Carthage na siraon
ang plota nito,
isuko ang Spain, at
magbayad ng
buwis taon-taon sa
Rome
42. 151
pilitin si Hannibal na iwan
ang Italy at tumungo sa
Carthage upang sagipin
ang kaniyang mga
kababayan.
Ikatlong
Digmaang
Punic (149-
146 B.C.E)
Matapos ang 50 taon,
naganap ang Ikatlong
Digmaang Punic.
Mahalaga ang papel ni
Marcus Porcius Cato,
isang pinuno at manunulat
na Roman, sa pagsiklab ng
digmaan. Sa kanyang
pagbisita sa Carthage,
nakita niya ang
kasaganahan at luho ng
pamumuhay rito. Batid
niyang malakas ang
Carthage at nananatili
itong banta sa seguridad
ng Rome. Pagbalik sa
Rome, itinanim niya sa
isipan ng Senate at publiko
na dapat wasakin ang
Carthage.
Nang salakayin ng
Carthage ang isang
kaalyado ng Rome,
sinalakay ng Rome ang
Carthage. Sinunog nito
ang lungsod at ipinagbili
ang mga mamamayan
bilang alipin.
Muling natalo ang
Carthage sa
digmaan.
Kinuha ng Rome
ang lahat ng pag-
aari ng Carthage
sa Hilagang Africa
Bakit mahalaga par
pagkontrol sa Mediterra
Ano ang dahilan ng p
naganap na Digmaang
Paano nakabuti sa R
laban sa Carthage?
Tagumpay sa
Pagkatap
pumunta sa sila
Macedonia ay n
ang Corinth at
pangangasiwa n
Mula 13
lupain. Sa pags
ay nasakop ng n
ang Mediterrane
Halaw sa Kasaysa
nina Mateo et. a
Kabihasnang Roman
Sa pagsakop ng Rome sa mga
lungsod-estado ng Greece, libo-libong
Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay
din ng mga heneral ng Rome ang mga
gawang sining at aklat ng Greece sa
pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang
kabihasnang Greece sa Rome at
maraming Roman ang tumungo sa
Athens para mag-aral.
Naimpluwensiyahan ng Greece ang
kabihasnang nabuo sa Rome.
Gayunpaman, may sariling
katangian ang kabihasnang Roman.
Pangunahin na rito ang kaalaman sa
43. 152
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view
/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg
Inhenyeriya
Ipinakita ng mga
Roman ang kanilang galing
sa inhenyeriya. Nagtayo sila
ng mga daan at tulay upang
pag-ugnayin ang buong
imperyo kabilang ang
malalayong lugar. Marami sa
mga daan na ginawa nila
noon ay ginagamit pa
hanggang ngayon. Isang
halimbawa ang Appian Way
na nag-uugnay sa Rome at
timog Italy. Gumawa rin sila
ng mga aqueduct upang
dalhin ang tubig sa lungsod.
Arkitektura
Ang mga Roman ang
tumuklas ng semento.
marunong na rin silang
gumamit ng stucco, isang
plaster na pampahid at
pantakip sa labas ng pader.
Umaangkat sila ng marmol
mula sa Greece. Ang arch na
natutuhan ng mga Roman
mula sa mga Etruscan ay
ginagamit sa mga temple,
aqueduct, at iba pang mga
gusali. Ang gusali na
ipinakilala ng mga Roman ay
ang basilica, isang bulwagan
ng nagsisilbing korte at
pinagpupulungan ng
Pananamit
Dalawa ang kasuotan
ng mga lalaking Roman. Ang
tunic ay kasuotang
pambahay na hanggang
tuhod. Ang toga ay isinusuot
sa ibabaw ng tunic kung sila
ay lumalabas ng bahay.
Ang mga babaeng
Roman ay dalawa rin ang
kasuotan. Ang stola ay
Kabihasnang
Roman
Batas
Ang mga Roman ay kinikilala
bilang pinakadakilang mambabatas ng
sinaunang panahon. Ang kahalagahan
ng Twelve Tables ay ang katotohanan
na wala itong tinatanging uri ng
lipunan. Ito ay batas para sa lahat,
patrician o plebeian man. Ito ang
ginamit upang alamin ang mga krimen
at tantiyahin ang kaukulang parusa.
Nakasaad dito ang mga karapatan ng
mga mamamayan at ang pamamaraan
ayon sa batas.
Panitikan
Ang panitikan ng Rome ay nagsimula
noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga
tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si
Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey
sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay
ang mga unang manunulat ng comedy. Ang
iba pang manunulat ay sina Lucretius at
Catullus. Si Cicero naman ay isang
manunulat at orador na nagpahalaga sa
batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi
dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan
o sirain ng pera kailanman.
Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome.
44. 153
Gawain 15. Lagumin Mo.
Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang
talahanayan.
Pangyayaring Nagdulot ng
Paglakas ng Rome
Patunay/ Paliwanag
45. 154
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng
Kabihasnang Rome?
2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang
Punic?
3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang
Rome.
Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak
ng Kapangyarihang Roman
Habang patuloy ang pagkakasangkot
ng Rome sa mga usaping panlabas,
dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at
katanyagan nito sa pamamagitan ng
pangangasiwa ng mga kasunduan.
Bagama’t ang pagpapatibay ng mga tratado
at deklarasyon ng digmaan ay dapat na
isinasangguni sa Assembly, ang lupong ito
ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng
nais ng Senate. Ang monopoly ng
kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa
katiwalian sa pamahalaan. Madalas na
gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa
mga lalawigan ang kanilang katungkulan
upang magpayaman. Ang mga pagkakataon
sa katiwalian ay lumalaki dulot ng mga
kapaki-pakinabang na kontrata para sa
kagamitan ng hukbo.
Masama naman ang naging epekto
ng mga digmaan sa pagsasaka. Ang timog
na bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa
pamiminsala na ginawa ng hukbo ni
Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka
ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap
ng trabaho sa malalaking lupain ng
mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay
mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo
ang mga magsasaka ng Rome upang
maghanap ng trabaho ngunit wala namang
malaking industriya ang Rome na
magbibigay ng kanilang trabaho.
Ang yaman na pumasok sa Rome
Batay sa tekstong binasa,
ano-ano ang mga suliraning
kinaharap ng Rome bunsod ng
paglawak ng kapangyarihan nito?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
________________________
Paano nakaapekto ang mga
nabanggit na suliranin sa
Republikang Roman?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Maihahalintulad ba ang mga
pangyayaring isinasaad sa teksto
sa kalagayan ng kasalukuyang
lipunan? Sa paanong paraan?
46. 155
Gawain 16. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga
pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome tungo
sa pagtatag ng Imperyong Roman.
Pinuno/Taon Pangyayari Epekto
Tiberius
133 B.C.E
Nagpanukala ng batas sa
pagsasaka kung saan ang mga
lupang nakamit sa
pamamagitan ng digmaan ay
ipamamahagi upang
magkaroon ng bukirin ang
mahihirap.
Nais niyang limitahan ang dami
ng lupa na maaring ariin ng
mayayaman upang pigilin ang
Upang hadlangan si Tiberius
at takutin ang iba pang
nagnanais ng pagbabago,
ipinapatay siya ng isang
grupo ng mayayaman.
Ang Banta ng Digmaang Sibil
Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapwa
tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bilang
panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng
pagbabago katulad ng mga sumusunod:
47. 156
Tunghayan mo sa mga sumusunod na teksto ang ilan sa mga
mahahalagang pangyayari sa Rome.
mga ito sa pagkamkam ng higit
pang maraming lupa.
Gaius Gracchus
123 B.C.E
Sinundan ni Gaius Gracchus
ang hakbang tungo sa
pagbabago na sinimulan ng
kanyang nakakatandang
kapatid, subalit, ang mga
mayayaman ay hindi rin sang-
ayon sa kanyang mga
panukala.
Sinalakay si Gaius at ang
kanyang 3,000 na tagasunod
ng isang pangkat ng mga
senador kasama ang
inupahang hukbo at alipin.
Ipinapatay ng Senate ang
mga tagasunod ni Gaius
Gracchus. Siya naman ay
nagpatiwakal.
Si Julius Caesar Bilang Diktador
Sa unang siglo ng B.C.E., matindi ang agawan
sa kapangyarihan ng mga heneral at pinunong militar
sa Rome. Karaniwang nauuwi sa digmaang sibil.
Noong 60 B.C.E., binuo ni Julius Causa,
Pompey, at Marcus Licinius Crassus ang First
Triumvirate, isang union ng tatlong makapangyarihang
tao na nangasiwa ng pamahalaan. Hinawakan nila ang
kapangyarihang politikal at militar. Si Crassus ang
pinakamayamang tao sa Rome na nanguna sa
pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin.
Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani
dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si
Caesar ay isang gobernador ng Gaul kung saan
matagumpay niyang napalawak ang mga hangganan
ng Rome hanggang France at Belgium. Bagama’t
nagkasundo silang pamunuan ang Rome, may
namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.
Batay sa bahaging ito ng
teksto, ano ang kahulugan
ng Triumvirate?
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
Gabay na Tanong:
Ano ang dahilan ng mga kaguluhang naganap sa Rome?
Ano ang ipinapahiwatig ng mga nabanggit na kaguluhan sa relasyon ng mga
patrician at plebeian? Ipaliwanag
Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na sitwasyon?
Ipaliwanag.
Nilinaw ng kamatayan ng magkapatid na Gracchus ang mainit na
tunggalian ng mga patrician sa Senate at ng mga plebeian at alipin.
Sumiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil noong 105
B.C.E. Bumalik ang kaayusan sa Rome nang maging diktador si Sulla
noong 82 B.C.E.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 133.
48. 157
Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si
Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang
naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw
ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang
makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi
lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar.
Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din
siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad
ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga
beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na
bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang
hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng
Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang
hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar,
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga
kasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni
Caesar at natalo nito ang puwersa ni Pompey.
Ginawang diktador si Caesar sa kaniyang pagbalik sa
Rome sapagkat kontrolado na niya ang buong
kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang
kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman
niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi
nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng
naninirahan sa Italy. Sa mga lalawigan, ang
pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang
pamahalaan ay pinagbuti.
Bakit naging tanyag si
Julius Caesar?
Bakit siya tinawag na
diktador sa kanyang
pagbalik saRome?
Anu-ano ang mga
pagbabagong ipinatupad
niya sa Rome?
Nangamba ang Senate na maaring ideklara
ni Caesar ang sarili bilang hari at magwakas ang
Republika. Binuo ang isang sabwatan upang
patayin si Caesar. Isa sa mga sumali sa sabwatan
ay si Marcus Brutus, matalik na kaibigan ni Caesar.
Noong March 15, 44 B.C.E., isinakatuparan ang
pagpatay kay Caesar. Habang nagpupulong ang
Senate, sinaksak si Caesar ng unang grupo ng
senador sa pangunguna nina Brutus at Gaius
Cassius.
Ano ang ipinapahiwatig ng
kamatayan ni Julius
Caesar?
49. 158
Augustus: Unang Roman Emperor
Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang
tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkin na si
Octavian. Noong 43 B.C.E, kasama sina Mark Antony
at Marcus Lepidus, binuo ni Octavian ang Second
Triumvirate upang ibalik ang kaayusan sa Rome. Ito
ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang
mamatay si Caesar. Sa pagkakabuo ng Second
Triumvirate, tinalo nila ang hukbo nina Brutus at
Cassius.
Sa loob ng sampung taon, naghati sa
kapangyrihan sina Octavian at Mark Antony.
Pinamunuan ni Octavian ang Rome at ang kanlurang
bahagi ng imperyo, samantalang pinamunuan ni
Antony ang Egypt at ang mga lugar sa silangan na
kinilala bilang lalawigang sakop ng Rome. Si Lepidus
ang namahala sa Gaul at Spain.
Habang nasa Egypt, napamahal kay Antony si
Cleopatra, reyna ng Egypt. Nang dumating sa Rome
ang balita na binigyan ni Antony ng lupa si Cleopatra at
balak salakayin ang Rome, bumuo ng malaking hukbo
at plota si Octavian upang labanan si Antony.
Naganap ang malaking labanan sa pagitan ng
dalawang puwersa sa Actium noong 31 B.C.E.
Matapos matalo sa Actium, iniwan ni Antony ang
kanyang hukbo at sinundan si Cleopatra sa Egypt.
Nang sumunod na taon, nagpakamatay si Antony dahil
sa maling pag-aakala na nagpakamatay si Cleopatra.
Samantala, dahil nagpakamatay na ang minamahal na
si Antony at sa harap ng pagkatalo kay Octavian,
nagpakamatay na rin si Cleopatra.
Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan.
Nawala sa kanya ang pamamahala sa Gaul at Spain.
Noong 36 B.C.E., hinikayat niya ang rebelyon sa Sicily
laban kay Octavian subalit tinalikuran siya ng kaniyang
mga sundalo. Ipinatapon ni Octavian si Lepidus sa
Circeii, Italy.
Nang bumalik si Octavian sa Rome, nangako
siyang bubuhayin muli ang Republic bagama’t hawak
niya ang lahat ng kapangyarihan. Bilang pinuno ng
hukbo, si Octavian ay tinawag na imperator. Noong 27
B.C.E., iginawad ng Senate kay Octavian ang titulong
Augustus. Ang katagang Augsutus ay karaniwang
ginagamit patungkol sa isang banal na lugar o banal na
akto. Samakatuwid, ang titulong Augustus ay
nagpapahiwatig ng pagiging banal o hindi
Sinu-sino ang bumuo sa
Second Triumvirate?
Bakit mahalaga ang
pagkapanalo ni Octavian
sa labanan sa Actium?
Bakit tinawag na Augustus
si Octavian?
Mula noon, si
Octavian ay nakilala sa
pangalan na ito. Sa
wakas, pagkatapos ng
halos isang siglong puno
ng digmaang sibil, ang
Rome ay napagbuklod
sa ilalim ng isang
pinuno. Inihatid ng
pamamahala ni
Augustus ang panahon
n g Imperyong Roman.
50. 159
o
Limang Siglo ng Imperyo
Si Augustus ay tagapagmana ng isang malawak na
imperyo. Ang hangganan nito ay ang Euphrates River sa
silangan; ang Atlantic Ocean sa kanluran; ang mga ilog ng
Rhine at Danube sa hilaga; at ang Sahara desert sa
timog. Sa pagsapit ng Ikalawang siglo C.E., ang
populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon na
binubuo ng iba’t ibang lahi, pananampalataya, at
kaugalian.
Gaano kalawak ang sakop
ng Imperyong Roman?
Sa pangkalahatan, tahimik at masagana ang
unang dalawa at kalahating siglo ng imperyo. Ang
panahong ito ay mula sa 27 B.C.E. hanggang 180 C.E.
Kadalasang tinatawag ang panahong ito bilang Pax
Romana o Kapayapaang Roman. Umunlad ang
kalakalan sa loob ng imperyo. Ang mga daan at
karagatan ay ligtas sa mga tulisan at mga pirate.
Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na
nanggagaling sa Egypt, Hilagang Africa, at Sicily. Ang
kahoy na gamit sa paggawa ng bahay at iba pang
produktong agrikultural ay nagmumula sa Gaul at
Gitnang Europe; ginto, pilak, at tingga sa Spain; tin sa
Britain; tanso sa Cyprus; at bakal at ginto sa Balkan.
Sa labas ng imperyo, isang masaganang
kalakalan ang nag-uugnay sa Rome sa iba’t ibang
bahagi ng Asya. Mula sa India at China, dumarating sa
Rome ang seda, mga pampalasa o rekado, pabango,
mamahaling bato, at iba pang luho.
Ano ang Pax Romana?
Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana.
Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay
nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid,
ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng
pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni
Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang
Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural
History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng
nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang
Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng
pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni
Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the
City, ang kasaysayan ng Rome.
Ano ang kahalagahan ng
pag-unlad ng panitikan sa
kasaysayan ng Rome?
51. 160
Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian
Pinuno Nagawa
Tiberius (14-37 C.E.) Magaling na administrador si Tiberius bagama’t isang
diktador.
Caligula (37-41 C.E.) Nilustay niya ang pera ng imperyo sa maluluhong
kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga
gladiator. May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang
siya ay isang gladiator.
Claudius (41-54 C.E.) Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga
batikang administrador.
Nero( 54-68 C.E.) Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.
Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa
pa siya diumano habang ginagawa ito.
Mula sa Dinastiyang Flavian
Pinuno Nagawa
Vespasian
(69-79 C.E.)
Kinilala ang dinastiyang Flavian sa maayos na patakarang
pananalapi at pagtatayo ng imprastrukturang tulad ng
Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus
Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay
iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa
pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo noong
476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng iba’tibang uri ng emperador.
52. 161
pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng
mga gladiator.
Ang Limang Mahuhusay na Emperador
Pinuno Nagawa
Nerva (96-98 C.E.) Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang
kinitang interes ay inilaan niya para tustusan ang mga
ulila.
Trajan (98-117
C.E.)
Sa panahon ng pamumuno ni Trajan, narating ng
imperyo ang pinakamalawak nitong hangganan.
Hadrian( 117-138
C.E.)
Patakaran ni Hadrian na palakasin ang mga
hangganan at lalawigan ng imperyo.
Antoninus Pius
(138-161 C.E.)
Ipinagbawal ni Antoninus Pius ang pagpapahirap sa
mga Kristiyano.
Marcus Aurelius
(161-180 C.E.)
Siya ay isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya ang
pilosopiyang stoic. Binibigyang-diin ng pilosopiyang ito
ang paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng
pamumuhay ayon sa banal na kalooban (divine will).
Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.
Ano ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno sa pagpapanatili ng isang
imperyo?
53. 162
Gawain 17. Rome… Sa Isang Tingin
Panuto: Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng
hirap sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.
Sanhi Bunga
Naging malakas na imperyo
ang Rome sa Mediterranean.
Humina at unti-unting
bumagsak ang imperyong
Roman.
Bakit maituturing na Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnan ng mga Roman ?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________
54. 163
Gawain 18. Pagsulat ng Sanaysay. Sumulat ng sanaysay tungkol sa
pagkakaiba at pagkakatulad ng Kabihasnang Greece at Rome. Suriin din
ang impluwensiya ng dalawang kabihasnang ito sa daigdig.
Gawain 19: I-R-F CHART
Panuto: Isulat sa bahaging “revised” ang sagot sa tanong na nasa loob ng
kahon.
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.
Paano
nakaimpluwensiya
ang Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
Upang mapalalim pang lalo ang iyong kaalaman tungkol sa
Panahong Klasikal sa Europe, maaari ka nang magpatuloy sa susunod na
bahagi ng modyul na ito.
INITIAL
REVISED
FINAL
55. 164
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Gawain 20. E-Postcard
Panuto: Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na
Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito.
Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang
nagawang E-postcard.
Gawain 21. I-R-F Chart
Panuto: Muling sagutin ang tanong sa kahon. Isulat sa bahaging “final” ang
iyong sagot.
Sa bahaging ito, inaasahang higit mong mapalalalim ang iyong kaalaman sa
paksa sa pamamagitan ng kritikal na pagsusuri sa mga impluwensiya ng
Kabihasnang Klasikal sa Europe tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan.
Larawan
Impormasyon
Kahalagahan sa
kasalukuyan.
56. 165
BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain sa araling ito.
p
Paano
nakaimpluwensiya
ang Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa
tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan pagsibol, pag-
unlad at pagbagsak ng mga klasikal na Kabihasnan sa
Europe. Ang mga aral na iyong natutunan mula sa araling ito
ay magagamit mo upang maunawaan ang mga susunod na
aralin at sa kabuuan ay pag-unawa sa mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig at ang kahalagahan ng mga ito sa
kasalukuyan.
Magagamit mo ang mga aral ng kasaysayan ng mga
Klasikal na Kabihasnang European sa susunod na aralin.
Magsisilbi rin itong gabay upang maunawaan mo at masuri
ang kahalagahan ng kasaysayan ng daigdig sa kasalukuyan.
INITIAL
REVISED
FINAL
58. 167
ARALIN2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
America, Africa, at mga Pulo sa Pacific
Ano-ano ang naiisip mo kapag nababanggit ang mga salitang America,
Ang Africa? At ang mga Pulo sa Pacific? Ano-ano na ang alam mo tungkol
sa mga lugar na ito?
Masasalamin sa kasalukuyang kalagayan nit at sa pamumuhay ng
kanilang mamamayan ang impluwensiya ng mga sinaunang kabihasnang
naitatag sa mga kontinenteng ito.
Mapag-aaralan mo sa araling ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga
imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific. Masusuri mo rin kung
paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa hamon
ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente tungo
sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan.
59. 168
ALAMIN
Gawain 1. ImbestigaSaysayan
Panuto: Palatandaan ng isang maunlad na kabihasnan ang matatag na
arkitektura na ipinatayo bunga ng magkakaibang dahilan. Bilang isang
imbestigador, suriin ang sumusunod na arkitektura sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga gabay na tanong.
Natutuhan mo sa nakaraang aralin tungkol sa pagkakatatag at mga
kontribusyon ng Kabihasnang Greek at Roman sa mundo.
Tatalakayin naman sa susunod na aralin ang pagkakatatag ng mga
kabihasnan at imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific.
Bilang panimula, sagutin ang mga gawain sa bahaging Alamin.
Ilarawan ang
disenyo
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
Bakit
ipinagawa?
1
2
Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?
3
Ilarawan ang
disenyo
1
Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?
3
Bakit
ipinagawa?
2
60. 169
Gawain 2.Ang Aking Paglalakbay.Simulan mo ang iyong paglalakbay sa
araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon.
Isulat mo sa bahaging “Simula” ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng
“Kalagitnaan” at “Katapusan” ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling
ito.
BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin.
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?
Simula
Kalagitnaan
Katapusan
Sa pamamagitan ng pagtutupad sa iba’t ibang
gawain sa modyul na ito, higit na madaragdagan ang dati
mo nang kaalaman tungkol sa paksa.
61. 170
PAUNLARIN
Gawain 3.Sulyap sa Nakaraan.Suriin ang timeline tungkol sa pagkakatatag
ng iba’t ibang kabihasnan sa daigdig mula 3000 B.C.E. hanggang 500 C.E.
Pagkatapos na masuri, sagutin ang mga tanong sa ibaba.
Sa bahaging ito, inaasahang maiisa-isa mo ang mga kontribusyon at
impluwensiya ng kabihasnang Klasikal ng America, Africa, at mga Pulo sa
Pacific sa daigdig. Inaasahan ring masusuri mo ang kahalagahan ng mga
kontribusyong ito sa kasalukuyang panahon. Sikaping suriin ang nilalaman
ng bahaging ito ng aralin at sagutin ang mga gawain upang lalo pang
mapagyaman ang iyong kaalaman sa paksa. Simulan na!
Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman
kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, America, at mga Pulo sa Pacific?
Ang mga pangyayari na makikita sa timeline ay natalakay na sa mga nakaraaang
aralin.
Makikita dito ang pag-unlad ng kabihasnan sa iba’t ibang lugar sa daigdig mula 3000 B.C.E.
hanggang 500 C.E.
Gabay na tanong:
1. Kailan umusbong ang mga kabihasnan sa Mesopotamia, Africa, China at India?
2. Anong mga lungsod ang naitatag sa Kanlurang Asya noong 3000 B.C.E.?
3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o
sa America? Ipaliwanag.
4. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo tungkol sa pag-usbong ng mga kabihasnan sa
daigdig?
62. 171
Mesopotamia at
Persia
Egypt Africa Mediterranean
Lands of Europe
Northern
Europe
Western Asia India China America
3000
B.C.E.
- Pag-unlad ng
agrikultura
- Pag-usbong
ng Sumer
- Naimbento
ang Cuneiform
at paggamit ng
gulong
- Pag-unlad ng
agrikultura
Paggawa ng
palayok
- Naimbento
ang
Hieroglyphics
OLD
KINGDOM
Mga guhit sa
bato sa
gitnang
Sahara na
nagpapakita
ng tao
Pagtayo ng mga
batong monument
sa Malta
SINAUNANG
PANAHON NG
MINOAN sa
Crete
Pagtayo
ng mga
batong
monu-
mento sa
hilaga at
timog
Europe
Mga unang
magsasaka.
Mga unang
siyudad ng
Jericho at Catal
Huyuk
Pag-usbong ng
kabihasnang Indus
Mga unang
magsasaka
Pagtatanim
ng Maize
2500
B.C.E.
Pamumuno ni
Sargon g
Akkad
Pagtatayo ng
mga pyramid
Pagdating ng mga
Assyrian upang
makipagkalakalan
Pagtatag sa siyudad
ng Mohenjo-Daro
at Harappa
2000
B.C.E.
- Pag-usbong
ng Babylon
- Pamumuno ni
Haring
Hammurabi
- Pag-usbong
ng Assyria
- MIDDLE
KINGDOM
- Pananakop
ng Nubia
- Pananakop
ng Hyksos
GITNANG
PANAHON NG
MINOAN
HULING
PANAHON NG
MINOAN
Paglakas ng
Mycenean
Pagtatag
ng Stone-
henge
Paggawa
ng
kagami-
tang
bronze
Pagdating ng mga
Hittites sa
Anatolia
Pagbasak ng
kabihasnan sa
Indus
Pagdating ng mga
dayuhang Aryan
1500
B.C.E.
Ang pamumuno
ng Mitanni sa
hilagang
Mesopotamia
- NEW
KINGDOM
- Pamumuno
ng mga
warrior-
pharaoh
- Queen
Hatshepsut
Pagbagsak ng
Crete
Pagwasak sa
Knossos
Paglakas ng
Imperyong
HITTITE
- Pag-unlad ng
Sistemang Caste
- Pag-unlad ng
relihiyong
Hinduismo
SHANG
DYNASTY
Naimbento
ang sistema
ng pagsulat
Pigura 2.1. Timeline ng Ilang Mahahalagang Pangyayari sa Daigdig (3000 B.C.E. – 500 C.E.)
63. 172
-Tutankhamun
1000
B.C.E. Pag-usbong at
pagbagsak ng
Imperyong
Assyria
Unti-unting
pagbagsak ng
kabihasnan
Pananakop ng
Assyrian at
Kushite
Pagsimula ng
Kaharian ng
Kush
Pagtatag ng
Carthage
- Pagbagsak ng
Mycenean
-Pagdating ng
mga Dorian sa
Greece
- DARK AGES sa
Greece
- Ang mga
Etruscan sa
Hilagang Italy
- Ang pagtatag ng
- Rome 753
B.C.E.
- Pag-unlad ng
mga lungsod-
estado sa Greece
Pandara-
yuhan ng
mga
Celts sa
iba’t ibang
bahagi ng
Europe
Pagdating ng mga
Israelite sa
Canaan
Pamumuno nina
Haring David at
Haring Solomon
sa Israel
Pananakop ni
Alexander the
Great sa Eastern
Mediterranean
- Pagsulat ng
Vedas (religious
writings)
- Isinilang si
Gautama (Buddha)
DINASITI-
YANG
CHOU
Isinilang si
Confucius
Ang pag-
usbong ng
mga Olmec
sa Mexico
500
B.C.E.
Ang PERSIAN
EMPIRE sa
kaniyang
kalakasan
Pananakop ni
Alexander the
Great kung
saan naisama
ang sa kaniyang
teritoryo ang
Persian Empire
- Pananakop
ng Imperyong
Persia,
pananakop ni
Alexander the
Great
- Pamumuno
ng mga
Ptolemies
- Pamumuno
ni Cleopatra
- Pananakop
ng Imperyong
Roman
Digmaang
Punic sa
Pagitan ng
Carthage at
Rome
Natalo at
nasakop ng
Carthage ang
teritoryo ng
Imperyong
Rome sa
Hilagang
Africa
- Digmaang
Persian sa pagitan
ng Greeks a
Persians
- Pagiging
makapangyarihan
ng lungsod-estado
ng
Athens
- Digmaang
Peloponnesian
- Pamumuno ni
Alexander the
Great
Pag-usbong ng
Rome
Panana-
kop ng
mga
Roman sa
malaking
bahagi ng
Hilagang
Europe
Pananakop ng
mga Roman
Paglunsad ng
tangkang
pananakop ni
Alexander sa India
- Panahon
ng warring
states
- Pag-iisa ng
China sa
ilalim ni
Shih
Huang Ti
- Itinayo ang
Great Wall
- CHI’IN
DYNASTY
- HAN
DYNASTY
Naimbento
ang papel
Pag-usbong
ng mga
Maya
64. 173
Gawain 4.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa
Kabihasnang Maya.
Mga Kabihasnan sa Mesoamerica
Kabihasnang Maya (250 C.E. – 900 C.E.)
Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa
Timog Mexico hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng
Maya tulad ng Uaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan. Nakamit ng Maya ang rurok ng
kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 C.E. at 700 C.E.
Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang
Kabihasnan sa Mesopotamia, India, at China, nagsisimula naman ang mga
mamamayan sa Mesoamerica na magsaka. Ang maliliit na pamayanang agrikultural
na ito ay nabuo sa Gitna at Timog na bahagi ng Mesoamerica. Nang lumaon, naging
makapangyarihan ang ibang pamayanan at nakapagtatag ng lungsod-estado. Ang
mga bumuo ng lungsod-estado ay nakapagtatag ng sarili nilang kabihasnan. Ilan dito
ay ang kabihasnang Olmec at Zapotec na tinalakay sa nakaraang Modyul.
Sumunod na nakilala sa Mesoamerica ang Kabihasnang Maya at Aztec.
Naging maunlad rin ang Kabihasnang Inca sa Timog America. Katulad ng
kabihasnang Greece, at Rome, ang pagiging maunlad at makapangyarihan ay
nagtulak sa mga kabihasnan sa Mesoamerica at Timog America na manakop ng
lupain at magtayo ng imperyo. Malawak ang naging impluwensiya ng mga Maya,
Aztec, at Inca kung kaya’t itinuturing ang mga ito na Kabihasnang Klasikal sa
America.
65. 174
Nang lumaon, nabuo rito ang mga
lungsod-estado. Sila ay nagtataglay ng
ganap na kapangyarihan. Naiugnay ng
malalawak at maayos na kalsada at
rutang pantubig ang mga lungsod-estado
ng Maya. Banaag sa kaayusan ng
lungsod ang pagkakahati-hati ng mga tao
sa lipunan. Hiwalay ang tirahan ng
mahihirap at nakaririwasa. Ang sentro ng
bawat lungsod ay isang pyramid na ang
itaas na bahagi ay dambana para sa mga
diyos. May mga templo at palasyo sa
tabi ng pyramid.
.
Mapa. 2.1 Lokasyon ng
Kabihasnang Maya
1. Ano-anong lungsod ang makikita sa
timog na bahagi ng Yucatan Peninsula?
2. Paano nakipagkalakalan ang mga
Maya sa iba pang bahagi ng
Mesoamerica?
Sa larangan ng ekonomiya,
kabilang sa mga produktong
pangkalakal ay mais, asin, tapa,
pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy,
at balat ng hayop. Nagtatanim sila sa
pamamagitan ng pagkakaingin. Ang
pangunahing pananim nila ay mais,
patani, kalabasa, abokado, sili, pinya,
papaya, at cacao. Dahil sa
kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng
mga Maya, ang sinamba nilang diyos ay
may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng
mais gayundin ang tungkol sa ulan.
Sa lipunang Maya,
katuwang ng mga pinuno ang
mga kaparian sa
pamamahala. Pinalawig ng
mga pinunong tinatatawag na
halach uinic o “tunay na
lalaki” ang mga pamayanang
urban na sentro rin ng
kanilang pagsamba sa
kanilang mga diyos.
66. 175
Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa
pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng
kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak.
Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga sentrong Maya ay
tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa
pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang
pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang
sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang
pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na
nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi
gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.
Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay nanatili
nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa paghina ng
Chichen at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang
sa maganap ang isang pag-aalsa noong 1450.
Kasingtulad ng pyramid ang
estrukturang ito. Subalit,
mapapansin, na ang itaas na
bahagi nito ay patag. Sa loob
nito ay may altar kung saan
isinasagawa ang pag-aalay.
Ipinagawa ang templo
upang pagdausan ng
mga seremonyang
panrelihiyon. Ito ay
parangal para kay
Kukulcan, ang
tinaguriang “God of
the Feathered Serpent”
Gawa ang pyramid
mula sa malalaking
bato. Mayroon itong
apat na panig na may
mahabang hagdan.
Ang pyramid na ito ay
patunay ng mataas na
kaalaman ng mga
Mayan sa arkitektura,
inhenyeriya, at
matematika.
Larawan 2.1 ang Pyramid of Kukulcan