3. ડ્રીલ અને ડ્રીલ મશીન
૧)ડ્રીલનો ઉપયોગ:- ડ્રીલ એક કટ િંગ ટૂલ છે.
જેનો ઉપયોગ જોબમ ાં હોલ
બન વવ મ ે થ ય છે.
૨)ડ્રીલીંગની વ્યાખ્યા:- ડ્રીલ અને ડ્રીલીંગ મન ન વડે
ગોળ
હોલ બન વવ જે ટિય કરવ મ ાં
આવે છે તેને ડ્રીલીંગ ટિય કહે છે.
૩)ડ્રીલનુ મટેરિયલ:- ડ્રીલ હ ઈ ક બબન સ્ ીલ અથવ
હ ઈસ્પ ડ સ્ ીલ કે અલોય
સ્ ીલમ ાંથNAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
4. ૪) ડ્રીલનાાં પ્રકાિ
સ મ ન્ય રીતે ડ્રીલ ત્રણ પ્રક રન હોય છે.
(૧) ફ્લેટ ડ્રીલ
(૨) સ્રેઈટ ફ્લુઈટેડ ડ્રીલ
(૩) ટ્િીસ્ટ ફ્લુઈટેડ ડ્રીલ
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
5. (૧) ફ્લેટ ડ્રીલ (FLAT DRILL)
આ પ્રક રન ડ્રીલ ને હ ઈક બબનસ્ ીલ કે ટૂલસ્ ીલમ ાંથ
બન વવ મ ાં આવે છે.તેન એક છેડ ને ઢ ળવ ળો અને
ચપ ો પ ન જેવો આક ર આપવ મ ાં આવે છે.તેનો કટ િંગ
એંગલ ૯૦ ઔંસ થ ૧૨૦ ઔંસ સધ ક મન પ્રક ર
મજબ આક ર આપવ મ ાં આવે છે.આ ડ્રીલ નો ઉપયોગ
મો ભ ગે લ કડ મ ાં હોલ પ ડવ મ ે થ ય છે.ધ તમ ાં
હોલ પ ડત વખતે તેમ ાંથ ધ ત ન ચ પ્સ બહ ર
ન કળી સકત નથ .તેથ ડ્રીલ ફસ ઈ જવ ન કે ત ૂ ી
જવ ન નક્યત રહે છે.તેમજ ડ્રીલન ધ ર પણ ઘસ ઈ
જાય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
7. (૨) સ્રેઈટ ફ્લુઈટેડ ડ્રીલ
(STRAIGHT FLUTED DRILL)
બોડીમ ાં બે સ ધ અને સમ ાંતર ફ્લઈ (ખ ાંચ ) આવેલ
હોય છે.હોલ પડત વખતે તેમ ાંથ ચ પ્સ જાતે બહ ર
આવ નકત નથ ,તેથ આ પ્રક રન ડ્રીલનો ઉપયોગ
ધ તમ ાં ડ્રીલીંગ મ ે કરવ મ ાં આવતો નથ ધ ત ન
પ તળી ન અને ત ાંબ પપત્તળ જેવ નરમ સ્ ીલ
અથવ હ ઈ સ્પ ડસ્ ીલમ ાંથ બન વવ મ ાં આવે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
8. (૩) ટ્િીસ્ટ ફ્લુઈટેડ ડ્રીલ
(TWIST FLUTED)
હ લ દરેક વકબનોપમ ાં આ પ્રક રન ડ્રીલનો ઉપયોગ
વધ રે કરવ મ ાં આવે છે.તે હ ઈ ક બબન સ્ ીલ,હ ઈ સ્પ ડ
સ્ ીલ મ ાંથ બન વવ મ ાં આવે છે. તેન છેડ ઉપર
કટ િંગએજ અને આખ બોડી ટ્વ સ્ કરેલ હોય છે તેમ ાં
ફ્્ય હોય છે. તેન કટ િંગ એજને ગ્ર ઈન્ડ કરીને ૫૯
ઔંસ નો ખ ૂણો બન વવ મ ાં આવે છે.
ટ્પવસ્ ફ્લઇ ન લ ધે કટ િંગ ચ પ્સ સહેલ ઈથ બહ ર
ન કળી સકે છે.તેમજ કલાં પણ કટ િંગ એજ સધ પહોચ
નકે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
12. (૧) નેંક (SHANK)
નેંક એ ટ્પવસ્ ડ્રીલન બોડીન સૌથ ઉપરનો ભ ગ હોય
છે. જેને ડ્રીલમન નન સ્પ ન્ડલ અથવ ચકમ ફી
કરવ મ ાં આવે છે.નેંકને આધ ટરત ડ્રીલબ ન ત્રણ
પ્રક ર છે.
(૧) સ્રેઈ નેંક
(૨) ેપર નેંક
(૩) રેચે નેંક
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
13. (૧) સ્રેઈટ શેંક(Straight shank):- સ્રેઈ નેંકમ ાં નેંક વ ળો ભ ગ
સ ધો એ લે સમ ાંતર હોય છે.તે ૧૩ પમમ કે ૧/૨ સ ઇજમ ાંજ
મળે છે.તેને ડ્રીલ ચકમ પકડ વ ને ઉપયોગ કરી નક ય છે.
(૨) ટેપિ શેંક(Tapper shank):- ૧૩ પમમ કે ૧/૨ થ મો ી
સ ઇઝન ડ્રીલમ ાં ેપર નેંકજોવ મળે છે.જેમ ાં નેંક ેપર આક રન
હોય છે.આ પ્રક રન ડ્રીલ ને ચકમ પકડ વવ મ ાંઆવતાં નથ તેને
મન ન સ્પ ન્ડલમ ાં પકડ વવ મ ાં આવે છે.
(૩) િેચેટ શેંક(Rachet Shank):- આ પ્રક રન નેંક ચોરસ ેપર
આક રન હોય છે.તેને રેચે બ્રેસ ચકમ ફી કરવ મ ાં આવે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૧) નેંક (SHANK)
14. (2) ેન્ગ (TENG)
ેપર નેંક ડ્રીલ ન છેડ ન ભ ગમ ાં આવેલ ાં ચપ ભ ગને
ેંગ કહે છે.
ેપર નેન્ક ડ્રીલમ ાં જ ેન્ગ આવે છે.સ્રેઈ નેન્કમ ાં અને
રેચે ેન્ગ આવત નથ .
નેન્ક ઉપર ેન્ગ બન વેલ હોવ થ મન ન સ્પ ન્ડલ કે
સોકે મ ાં ડ્રીલ સ્લ પ મ રતાં નથ .
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
15. (૩) નેક (NECK)
ડ્રીલન નેન્ક અને બોડીનો વચ્ચેનો ભ ગ નેક તરીકે
ઓળખ ય છે.
તે ડ્રીલન સ ઈઝ કરત ન ન સ ઇઝન હોય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
16. (૪) ફ્્ય સ (FLUTES)
ડ્રીલન બોડી ઉપર આવેલ સ્પ ઈરલ ખ ચ ઓને ફ્લઈ કહે
છે. ફ્લઈ વડે કટ િંગ એજ તૈય ર થ ય છે.
કટ િંગ ટિય દરપમય ન ચ પ્સ સહેલ ઈથ ફ્લઈ ધ્વ ર
ન કળી સકે છે.કટ િંગ ફ્લઈડ ફ્લઈ ધ્વ ર ડ્રીલન પોઈન્
સધ પોહ્ચે છે. અને પોઈન્ ને ઠાંડો ર ખે છે.
ડ્રીલ ઉપર ફ્લઈ બે ત્રણ ચ ર જે લ સાંખ્ય મ ાં હોય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
17. (૫) લેન્ડ (LAND)
ડ્રીલ બોડી ઉપર આવેલ ફ્લઈ વચ્ચેન પોહળ ભ ગને
લેન્ડ કહે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૬)બોડી (BODY)
ડ્રીલન નેન્કથ પોઈન્ સધ ન ભ ગને બોડી કહે છે.બોડી
ઉપર ફ્લઈ લેન્ડ મ ર્જિન બોડી ક્લ યરન્સ વેબ કટ િંગ
લ પ્સ જેવ ભ ગો હોય છે.
18. (૭) વેબ (WEB)
અક્ષ રેખ થ બે ફ્લઈ વચ્ચેનાં અંતર વેબ તરીકે ઓળખ ય
છે.આ જાડ ઈ હાંમેન નેન્ક તરફ વધત જાય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૮) મ જીન (MARJIN)
ફ્લઈ ન ટકન રી ઉપર આવેલ ચમકત ધ રને મ ર્જિન કહે
છે.મ જીનનો વ્ય સ ડ્રીલનો વ્ય સ તરીકે ઓળખ ય છે.
19. (૯) લ પ્સ અને કટ િંગ એજ
(LIPS AND CUTTING EDGE)
ડ્રીલન સૌથ ન ચેન ન ન ભ ગને લ પ્સ કહે છે.જે કટ િંગ
એન્ગલ વડે બને છે.તેન થ તૈય ર થતો ભ ગ કટ િંગ એજ
કહેવ ય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૧૦) બોડી ક્લ યરન્સ
(BODY CLEARANCE)
મ જીનન ન ચેન ન ન ભ ગનેબોડી ક્લ યરન્સ કહે
છે.ડ્રીલ ન્ગ દરમ્ય ન ડ્રીલન સાંપૂણબ બોડી હોલન દીવ લોન
કોન્ ેક્ મ ાં આવત નથ .તેન થ ઘર્બણ ઓછુ થ ય છે.
અને ડ્રીલ તેનાં ક યબ યોગ્ય રીતે કરી સકે છે.
20. (૧૧) હીલ (HEEL)
કટ િંગ એજન પ છળન ભ ગને હીલ કહે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૧૨) ડેડ સેન્ ર(DEAD CENTER)
લ પ્સન વચ્ચેથ ડ્રીલન અક્ષ રેખ ઉપર આવેલ અણ દ ર
ભ ગને ડેડ સેન્ ર કહે છે.તેન બાંને બ જએ કટ િંગ એજ
આવેલ હોય છે.
21. ડ્રીલન પવપવધ એંગલ
સ મ ન્ય રીતે ડ્રીલ એંગલ ત્રણ પ્રક રન હોય છે.
(૧) લ પક્લ યરન્સ એંગલ
(૨) હેલલક્સ એંગલ
(૩) કટ િંગ એંગલ
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
22. (૧) લ પક્લ યરન્સ એંગલ
(LIP CLEARANCE ANGLE)
કટ િંગ એજન પ છળન ભ ગને ચોક્કસ ખ ૂણે ગ્ર ઈન્ડ કરવ મ ાં
આવે છે.જે લલપ ક્લ યરન્સ એંગલ કહેવ ય છે.
તે ૧૨º થ ૧૫º જે લો બન વવ મ ાં આવે છે.
હ ડબ મ ીરીય્સ મ ે લ પ ક્લ યરન્સ એંગલ ઓછો અને
નરમ (સોફ્ ) મ ીરીયલ મ ે ક્લ યરન્સ એંગલ વધ રે
ર ખવ મ ાં આવે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
23. (૨) હેલલક્ષ્ એંગલ
ટડ્રલન સેન્ ર લ ઈન અને મ જીન વચ્ચેન એંગલને હેલલક્ષ
એંગલ કહે છે.
અલગ અલગ ડ્રીલીંગ મ ેટરયલ પ્રમ ણે હેલલક્ષ એંગલ અલગ
અલગ હોય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
(૩) કટ િંગ એંગલ (CUTTING ANGLE)
ડ્રીલન ાં પોઇન્ નો એંગલ છે.તે ૧૧૮º જે લો ર ખવ મ ાં
આવે છે.ડ્રીલન બાંને બ જએ ૫૯º - ૫૯º ર ખવ મ ાં આવે છે.
નરમ ધ ત મ ે કટ િંગ એંગલ ૧૧૮º થ ઓછો અને કઠણ
ધ ત મ ે તેન કરત વધ રે એંગલ ર ખવ મ ાં આવે
છે.
24. ૬) ડ્રીલીંગ મશીન
(DRILLING MACHINE)
ધ તન અંદર હોલ પ ડવ ન ટિય ને ડ્રીલીંગ કહે છે.ડ્રીલીંગ
ટિય મ ે ડ્રીલને મન નમ ાં મજબત પકડ વ ને ધ તન
જોબમ ાં હોલ પ ડી નક ય છે.આ મ ે ડ્રીલને મન નમ ાં
મજબત પકડ વ ને સ્પ ડમ ાં ફેરવવ મ ાં આવે છે. આ મન નને
ડ્રીલીંગ મન ન કહે છે.
ડ્રીલીંગ મશીનના પ્રકાિ નીચે મુજબ છે.
(૧) પો ેબલ ડ્રીલીંગ મન ન
(૨) ટફક્ષ ડ્રીલીંગ મન ન
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
25. (૧) પો ેબલ ડ્રીલીંગ મન ન
(PORTABLE DRILLING MACHINE)
ઘણ વખત ભ રે,ટફક્ષ,મો ,લ ાંબ જોબને ડ્રીલીંગ કરવ ન
જરૂર પડે છે.તેવ જગ્ય ઉપર દ્ર્લીંગ મન નને સરળત થ
ઉઠ વ ને લઇ જઇ ડ્રીલીંગ કરી નક ય છે.પો ેબલ ડ્રીલીંગ
મન ન મ ણસ પોત ન નક્ક્ત અને પવધત નક્ક્ત નો ઉપયોગ
કરીને ચલ વ સકે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
26. પો ેબલ ડ્રીલીંગ મન નન પ્રક ર
(૧) હેન્ડ ડ્રીલ મન ન
* ઇલેક્ટ્ક્રકડ્રીલ મન ન
* રેચે બ્ર સ મન ન
(૨) પ વર ડ્રીલ મન ન
*લ ઈ ડય ી ડ્રીલીંગ મન ન
*હેવ ડય ી ડ્રીલ મન ન
*ન્યમે ીક ડ્રીલીંગ મન ન
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
27. (૨) ટફક્સ ડ્રીલ મન ન
(FIXED DRILLING MACHINE)
રફક્સ ડ્રીલીંગ મશીનના પ્રકાિ
* સેન્સે ીવ બેંચ ડ્રીલીંગ મન ન
* રેડીયલ ડ્રીલીંગ મન ન
* પપલર ઇપ ડ્રીલીંગ મન ન
* મ્ ી ક્સ્પન્ડલ ડ્રીલીંગ મન ન
* કોલમ ઇપ ડ્રીલીંગ મન ન
* ગેંગ ડ્રીલીંગ મન
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
28. સેન્સેટીિ ડ્રીલીંગ મશીન
તેનો ઉપયોગ લ ઈ ડય ી ક યબ મ ે જ ઉપયોગ કરવ મ ાં
આવે છે.તેને બેંચ ઉપર ફી કરીને ઉપયોગમ ાં લેવ ય
છે.તેન વડે ૧૨.૫ પમમ ન સ ઈજમ ાં હોલ પડી નક ય
છે.ડ્રીલને ચકમ ફી કરવ મ ાં આવે છે.અથવ મન ન
ક્સ્પન્ડલ ન ાં ેપર હોલમ ાં સ ધજ ડ્રીલ ફી કરી નક ય છે.
તેનેઇલેક્ટ્ક્રક મો રન ગપત અને નક્ક્ત પૂરી પ ડવ મ ાં આવે
છે.પલ સ્ ેપ આક રન હોવ થ બે્ ન ક્સ્થપત બદલ ને
ક્સ્પન્ડલન સ્પ ડ અલગ અલગ મેળવ નક ય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
29. ૭) ડ્રીલીંગ મશીનમાાં જરૂિી
અસેસિીઝ
ડ્રીલીંગ મન નમ ાં ડ્રીલ પકડવ મ ે ફી ર ખવ મ ે તેમજ
ખોલવ મ ે એસેસરીઝનો ઉપયોગ કરવ મ ાં આવે છે.આ
એસેસરીઝ ન ચે પ્રમ ણે છે.
(૧) ડ્રીલ ચક
(૨) સોકે
(૩) મન નવ ઈસ
(૪) ડ્રીલ
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
30. (૧) ડ્રીલ ચક (DRIL CHAK)
ડ્રીલીંગ ટિય દરમ્ય ન સ્રેઈ નેન્ક ડ્રીલને પકડવ મ ે
ચકનો ઉપયોગ કરવ મ ાં આવે છે.
ડ્રીલ ચકન ઉપરન ભ ગમ ાં મોસબ ેપર નેન્ક ફી કરેલ યોય
છે. જેમ ાં ક્સ્પન્ડલન ાં મોસબ ેપર હોલમ ાં પકડ વ નક ય છે.
ડ્રીલ ચકમ ાં થ્ર જો ચક અને રીંગ ન આપવ મ ાં આવે
છે.જેન પ છળન ભ ગમ ાં દ ત આવેલ હોય છે.
જે રીંગ ન સ થે જોડ ય છે.રીંગ ન ને ફેરવવ થ ત્રણ જો
એક સ થે ખલે છે.અને બાંધ થ ય છે.ડ્રીલને મજબત ઈથ ફી
પકડવ મ ે ચક કીઝ આપવ મ ાં આવે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
31. (૨) સોકે (SOCKET)
જો ેપર નેન્ક ડ્રીલનો ેપર ભ ગ મન ન ક્સ્પન્ડલન ાં કરત
મો ી સ ઈજનો હોય ત્ય રે તેને ક્સ્પન્ડલમ ાં સોકે ન મદદથ
પકડી નક ય છે. સોકે ન અંદરનો ેપર હોલ મો ો હોય છે.
જેન અંદર ેપર નેન્કને ડ્રીલને પકડવ મ ાં આવે છે. અને
બહ રન ન ન ેપર ભ ગને મન નન ક્સ્પન્ડલમ ાં ફી
કરવ મ ાં આવે છે.
સોફ્ ૦-૧,૧-૨,૨-૩,૩-૪ વગેરે અલગ અલગ સ ઈજ ન ાં
અલગ અલગ નાંબરમ ાં મળે છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
32. (૩) ડ્રીલ ડ્રીફ્ (DRILL DRIFTE)
ડ્રીલ ડ્રીફ્ ને મ ઈ્ડ સ્ ીલમ ાંથ બન વવ મ ાં આવે છે. જેને
ક્સ્પન્ડલ અથવ સ્લ વ અથવ સોકે ન ાં ખ ચ મ ાં ન ખ ને
અને તેન બ જા છેડે હથોડી વડે ફ કો મ રવ થ ડ્રીલ ચક
સ્લ વ અથવ સોકે ને સરળત થ છુ ો પ ડી નક ય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
33. (૪) સ્લ વ (SLEEVE)
ેપર નેન્ક ટડ્રલનો ેપર ભ ગ મન ન ક્સ્પન્ડલન ાં ેપર હોલ
કરત ન ન સ ઇઝનો હોય ત્ય રે તેને ક્સ્પન્ડલમ ાં પકડવ
મ ે સ્લ વ ઉપયોગ છે .સ્લ વન અંદર અને બહ રન બને
બ જએ મોસબ ેપર આપેલ હોય છે સ્લ પ ન અંદરન ાં હોલ
મ ાં ેપર નેન્ક ટડ્રલને પકડવ બહ રન ાં ભ ગને મન ન
ક્સ્પન્ડલમ ાં ફી કરવ મ ાં આવે છે
જે ૦-૧, ૧-૨, ૨-૩, વગેરે સ ઇઝ પ્રમ ણે જદ જદ નાંબરમ ાં
મળે છે
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
34. ૮) કરટિંગ સ્પીડ અને ફીડ
(CUTTING SPEED AND FEED)
ટડ્રલ એક મન નમ ાં જે લ આ ફરે તે સાંખ્ય ને સ્પ ડ કહે છે
તેને રીવો્યનન પ્રપત મ ન (RPM)થ દન બવવ મ ાં આવે છે
ટડ્રલ કટ િંગ એજ જોબન સપ ી ઉપર જે સ્પ ડથ મ ીરીયલ
કટ િંગ કરે તે સ્પ ડને કટ િંગ સ્પ ડ કહે છે
તેનો એકમ મ ર /મ ન છે નરમ ધ તમ ાં કટ િંગ સ્પ ડ
વધ રે અને કઠણ ધ તમ ાં કટ િંગ સ્પ ડ ઓંછી ર ખવ મ ાં આવે
છે
કરટિંગ સ્પીડ (v) = π x n x d÷1000 સત્ર થ સોધ નક ય છે.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
35. ફીડ (FEED)
ડ્રીલ દરેક આં ે જોબન અંદર જે લ ઊંડ ઈમ ાં મ ેટરયલ
ક પે છે.તેને ડ્રીલ ફીડ કહે છે.તે પમમ /આં વડે દન બવવ મ ાં
આવે છે.
દ .ત જો ડ્રીલ ૧૦૦ આર.પ .એમ.ન ગપત થ ફરે છે.તે
જોબમ ાં ૧૦ પમમ સધ મ ેટરયલ કટ િંગ કરે છે.તો તેન
ફીડ = ૧૦÷૧૦૦
= ૦.૧ મીવમ/આંટા થ ય .
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
36. ૯) સાિચેતીઓ (PRECAUTION)
ડ્રીલીંગ રિયા દિમ્યાન નીચે પ્રમાણેની સાિચેતીઓ િાખિી
પડે છે.
વધ રે જળ મ ાંતેરીયલમ ાં ઊંડ ઈમ ાં ડ્રીલીંગ કરવ નાં હોય
તો ડ્રીલને થોડ ક થોડ ક સમયે બહ ર ક ઢવાં જોઈએ.
ડ્રીલીંગ સ રાં કરત પહેલ સેન્ ર પાંચ વડે સેન્ત મ ાંકબ કરવાં
જોઈએ.
ડ્રીલન ાં બાંને કટ િંગ લ પ એક સરખ હોવ જોઈએ.
પ તળી ન ોમ ાં ડ્રીલીંગ વખતે પ તળી ન ન ન ચે
લ કડ નાં પેટકિંગ મકવાં જોઈએ.તેથ ન વળી જત નથ .
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )
37. ૯) સાિચેતીઓ (PRECAUTION)
ડ્રીલીંગ દરમ્ય ન પ ણ કે બ જા કલાં નો ઉપયોગ કરવો.
ડ્રીલન મ પ સ ઈઝ મજબ કટ િંગ એંગલ અને લ પ
ક્લ યરન્સ ધ ત પ્રમ ણે ગ્ર ઈન્ડ કરવો.
ધ ત અને ડ્રીલ હોલન સ ઈઝ પ્રમ ણે કટ િંગ સ્પ ડ અને
ફીડ ર ખવ જોઈએ.
NAVDIP JADAV ( B.E. MECHANICAL )