Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

1

Gereedschappen gebruiken en onderhouden

1. DOEL:

De machines waarmee vakmensen werken in de metaal zijn geen speelgoed. Hoe
high tech de machines ook zijn, bij onoplettendheid is een ongeluk zo gebeurd.
Junior Vakkanjers weten dat en werken dus zo veilig mogelijk.
Hoe?
Door daar waar nodig persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen. Door altijd 100
procent geconcentreerd te werken. En door hun gereedschappen netjes te
onderhouden en goed op te ruimen als ze even niet nodig zijn. Kleine moeite, maar
het werkt een stuk veiliger en dus prettiger!

Goed onderhoud van de gereedschappen is onontbeerlijk voor een veilige
werkomgeving. Maar daarmee ook worden reparatiekosten in de hand gehouden.

Gebruik het juiste gereedschap voor het gepaste werk;

- Sleutels met de juiste sleutelwijdte
- Schroevendraaiers met de juiste breedte en dikte
- Gebruik geen schroevendraaier als beitel of koevoet
- Gebruik de gepaste tang voor het uit te voeren werk
- De schuifmaat is een meetgereedschap en geen aftekengereedschap
- Gebruik een hamer om te kloppen en geen ander gereedschap
- Enz,…

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –Eeklo
PCVO-Meetjesland

2

2. SOORTEN:

We kunnen de gereedschappen in zes grote groepen onderverdelen:

- Montage en demontagegereedschappen
- Opspangereedschappen
- Meet en controle gereedschappen
- Aftekengereedschappen
- PBM (persoonlijke bescherming middelen)
- Constructie gereedschappen

3. EIGENSCHAPPEN VAN DE DIVERSE GEREEDSCHAPPEN:

3.1 Montage en demontagegereedschappen:

Hiermee monteren en demonteren we verschillende producten.

Voorbeelden: Sleutels, schroevendraaiers, tangen enz, …

Eigenschappen: Robuust van uiterlijk
Sterk/stevig (kan tegen een stootje)

Onderhoud: Vet vrij en zuiver houden
Controleren op beschadigingen
Herstellen waar nodig
Leg nooit de gereedschappen op en over elkaar
Zorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallen
Nooit slaan met een gereedschap ze zijn hard en broos
(behalve met de hamer)
Bescherm de gereedschappen tegen vocht
Raak de snijdende gedeelte nooit aan met de handen

3.2 Opspangereedschappen:

Hiermee spannen we verschillende werkstukken op om te bewerken. Alsook voor
met sommige constructiegereedschappen te kunnen werken. hebben we
opspangereedschap nodig.

Voorbeelden: Bankschroeven, handklemmen, enz, …
Boorkop, beitelhouders, enz,…


Herstellen waar nodig

PCVO-Meetjesland

3

3.3 Meetgereedschappen:

Hiermee controleren of meten we voor – tijdens en na het construeren van de
gemaakte onderdelen of producten.

METEN IS VERGELIJKEN MET EEN VOORAF VASTGESTELDE NORM
(maatstelsel of passingstelsel)

Voorbeelden: Schuifmaat, rolmaat
Thermometer
Bandenspanningsmeter
Momentsleutel
Multimeter

Eigenschappen: Fragiel van constructie (verdragen geen gooi en smijtwerk)

Onderhoud: Zuiver houden voor en na elke meting/controle
Regelmatig de juistheid controleren (ijken)
Voorzichtig behandelen
Niet laten slingeren tussen andere gereedschappen
Herstellen of laten herstellen waar nodig
Nooit slaan met een meetgereedschap

3.4 Aftekengereedschappen:

Hiermee gaan we aftekenen voor het construeren van werkstukken of voor
montage van de gemaakte onderdelen of producten.

Voorbeelden: Passers, winkelhaak, maatlat, Krasnaald, krasblok, enz…

Eigenschappen: Fragiel van constructie (verdragen geen gooi en smijtwerk)

Onderhoud: Zuiver houden voor en na elke aftekening
Regelmatig de juistheid controleren (ijken)
Voorzichtig behandelen
Niet laten slingeren tussen andere gereedschappen
Herstellen of laten herstellen waar nodig
Nooit slaan met een meetgereedschap

3.5 Persoonlijke bescherming middelen (PBM,s):

Beschermen de bediener/gebruiker van het gereedschap tegen letsel of
verwonding.

Voorbeelden: Oordopjes, beschermende kledij, veiligheidsbril, enz…

PCVO-Meetjesland

4

Eigenschappen: Is passend op de persoon (persoonlijk)
Beschermend voldoende bij goed gebruik

Onderhoud: Controleren op beschadigingen
Altijd vervangen bij twijfel.
Vet vrij en zuiver houden
Leg nooit de PBM’s op en over elkaar
Nooit slaan met PBM’s
Bescherm de PBM’s tegen vocht

3.6 Constructie gereedschappen:

Hiermee monteren en construeren we verschillende producten.

Voorbeelden: Frees, karteltoestel, enz, …
Hamers, beitels, enz, …
Zaag, plaatschaar, mes, enz, …


Slijpen of herstellen waar nodig
(behalve met de hamer)
Raak de snijdende gedeelte nooit aan met de handen

4. OVERZICHT VAN VEELGEBRUIKTE GEREEDSCHAPPEN IN DE MECHANICA :

4.1 Gereedschap voor het monteren van schroeven en bouten:

4.1.1 Schroevendraaiers:

Schroevendraaiers met betrekking tot de kop van een schroef

4.1.1.1 Gewone schroevendraaier

De gewone schroevendraaier komt voor in
verschillende afmetingen en constructies.
Met deze schroevendraaier draai je gewone
schroeven vast of los.

De gewone schroevendraaier heeft een plat bied.

PCVO-Meetjesland

5

4.1.1.2 Ster-, kruis- of phillipsschroevendraaier

De kop van een gewone schroef is door de gleuf sterk
verzwakt. Bij een zogenaamde phillipsschroef is dat
minder het geval. De kruisvormige uitsparing echter
maakt het gebruik van een speciale schroevendraaier
noodzakelijk.
Een voordeel is dat de kans op uitschieten
geringer is.

4.1.1.3 Zeskantschroevendraaier (inbussleutel)

Deze schroevendraaier dient voor het monteren
van cilinderkopschroeven met binnenzeskant.
Ook wel inbussleutel genaamd. Deze zijn meestal
in dergelijke vorm zoals de figuur te verkrijgen in
setjes van 6, 7,…
Schroevendraaiers met betrekking tot de kop van een
schroef

4.1.1.4 Haakse schroevendraaier

Deze gebruikt men wanneer een schroef van
bovenaf niet met een gewone schroevendraaier is
te bereiken. Bijvoorbeeld bij motoren.

4.1.1.5 Kogelkopschroevendraaier

Voor het monteren van schroeven met binnenzeskant op
moeilijke bereikbare plaatsen kan men ook een kogelkop
schroevendraaier gebruiken.
Hier kan men de schroevendraaier schuin opstellen.

PCVO-Meetjesland

6

Schroevendraaiers met betrekking tot de plaats van een schroef

4.1.1.6 Elektrisch of pneumatisch gedreven schroevendraaiers

Met een dergelijke schroevendraaier kan men snel iets
monteren of demonteren en wordt daarom meestal
gebruikt voor seriewerken.
Bij pneumatisch gedreven schroevendraaiers, denk aan
de banden vervangen tijdens een formule1 wedstrijd,
slipt de kop van de schroevendraaier door bij
overbelasting, zodanig dat er geen bout of schroef wordt
beschadigd.

4.1.2 (moer)Sleutels:

Voor het vast- en losdraaien van bouten en moeren worden sleutels gebruikt in de meest
uiteenlopende maten en vormen

4.1.2.1 Steeksleutel

Aan een steeksleutel onderscheiden we 2 delen:
- de bekken
- de steel

Als de sleutelwijdte groter is, glijden de bekvlakken over de hoeken van boutkop of
moer met als gevolg:
- de montage verloopt niet vlot
- de hoeken van boutkop of moer worden rond, terwijl de bekvlakken van de sleutel
beschadigen.
- de bout of moer met afgeronde kop is moeilijk te demonteren en voor latere
montage niet meer bruikbaar.
- DE SLEUTEL SCHIET UIT: ZEER GEVAARLIJK VOOR DE HANDEN

4.1.2.2 Ringsleutel of ringsteeksleutel

Bij de ringsleutels wordt aandraaikracht gespreid
over alle vlakken van de boutkop of moer, in plaats
van over twee vlakken zoals bij de steeksleutel.
Door spreiding van de kracht beschadigt men de
boutkop of moer niet zo snel.
Dit is vooral van belang bij het herhaald los- en
vastdraaien.
Ringsteeksleutels zijn een combinatie van punt 2.1 langs
de ene zijde en punt 2.2 aan de andere zijde.

PCVO-Meetjesland

7

4.1.2.3 Verstelbare sleutel

Met de verstelbare sleutel kan men binnen grenzen een
sleutelwijdte naar keuze instellen.
Wordt zeer veel gebruikt voor sanitaire werkzaamheden.

4.1.2.4 Dopsleutel(s)

Een dopsleutel bestaat uit een handvat met daarop
een kop gemonteerd. Op deze kop kunnen diverse
hulpstukken worden gemonteerd. De dop komt
behalve in zeskante ook in twaalfkante uitvoeringen
voor.

4.2 Opspangereedschappen:

4.2.1 De werkbank:

4.2.1.1 Beschrijving
De werkbank, gebruikt door de paswerker, bestaat uit een zeer sterke tafel, die
gewoonlijk een hoogte heeft van ± 700 mm, een breedte van ± 600 mm en een
lengte die varieert volgens de beschikbare plaats in het werkhuis.

4.2.1.2 Onderdelen
4.2.1.2.1 Het werkblad
Hierop wordt de bankschroef geplaatst. Het is vervaardigd uit hard beukenhout.

4.2.1.2.2 Het onderstel
Is vervaardigd uit zacht hout, profielstaal of gegoten ijzer. Het kan laden en kasten
bevatten die gebruikt worden om gereedschappen en werkstukken te bergen.

PCVO-Meetjesland

8

4.2.1.3 Plaats
De werkbank wordt zo geplaatst, dat het licht zijdelings of boven op het werkstuk
valt. Het werkstuk moet zonder schaduw belicht worden.

4.2.1.4 Onderhoud
- de werkbank mag niet beschadigd worden (vooral het werkblad)
- na het werk moet de werkbank gereinigd worden en afgeborsteld worden.

4.2.2 De parallelbankschroef:

De parallelbankschroef omvat: (schrijf de onderdelen zelf in)

4.2.2.2 Onderdelen
4.2.2.2.1 Een vaste bek
Deze is voorzien van een zool waarmee de bankschroef d.m.v. bouten op de
werkbank geschroefd wordt.

4.2.2.2.2 Een beweegbare bek
Deze glijdt in de vaste bek.

4.2.2.2.3 De lippen
Iedere bek is voorzien van een verwisselbare lip. Ze zijn vervaardigd uit hard staal en
van tandjes voorzien.

4.2.2.2.4 Een moer
Deze vormt een geheel met de vaste bek. Ze zijn soms vervaardigd uit brons en
voorzien van vierkante schroefdraad.

4.2.2.2.5 Een schroef
Deze draait in de moer en is vervaardigd uit staal. Op de schroef bevindt zich
gedeeltelijk vierkante schroefdraad.

PCVO-Meetjesland

9

4.2.2.2.6 De zwengel
Door de zwengel wordt de schroef vooruit of achteruit bewogen.

4.2.2.3 Voordelen
- De bekken blijven altijd gelijklopend bij onverschillig welke opening van de
bankschroef ( m.a.w. een goede klemming van de werkstukken )
- zij kunnen ver opengedraaid worden en geven dus een grote spanopening.

4.2.2.4 Nadelen
- Het gewicht van de parallelbankschroef rust volledig op de werkbank.
- Ze is niet zo stevig als bijvoorbeeld de staartbankschroef.

4.2.2.5 Gebruik
De parallelbankschroef wordt overal gebruikt in de paswerkerij voor het spannen van
kleine en middelmatige werkstukken. Er bestaan ook draaibare parallelschroeven zie
figuur hieronder). Het zijn gewone bankschroeven gemonteerd op een draaibare
zool, waarop de spanschroef vastgezet wordt.

4.2.2.6 Onderhoud
De paswerker onderhoudt zijn bankschroef met de grootste zorg evenals al zijn
ander gereedschap.
- De blanke delen moeten roestvrij gehouden worden
- De glijdende delen moeten regelmatig ingeolied worden
- Men moet erop letten niet in de lippen te vijlen, te zagen of te kappen
- Sluit de bankschroef nooit wanneer er geen werkstuk tussen de lippen zit.
- De zwengel niet met een te grote kracht aandraaien.
- Sla nooit met een hamer op de zwengel om hem vast of los te draaien
- De werkstukken zoveel mogelijk in het midden van de bekvlakken spannen dit
wordt vooral gedaan om misvorming van de bankschroef te vermijden.
- Kies de gewenste bankschroef voor het werk dat verricht moet worden.

4.2.3 Handschroeven:

Handschroeven zijn kleine spantoestellen, die gebruikt worden in de paswerkerij of
bij montagewerk. Ze dienen om kleine stukken te kunnen vastklemmen of om twee of
meer stukken opeen te klemmen.

PCVO-Meetjesland

10

4.2.3.2 Soorten
4.2.3.2.1 De handklem
Bestaat uit twee benen die rond een as scharnieren. De klemming gebeurt met de
hand d.m.v. een vleugelmoer, terwijl een veertje bij het losdraaien van de
vleugelmoer voor het geleidelijk opengaan van de bekken zorgt. De handschroef is
vervaardigd uit gegoten staal of smeedstaal. De lippen zijn gegroefd en gehard.

4.2.3.2.2 De kantenklauw
Wordt gebruikt om kleine werkstukken, waarvan schuine kanten moeten gevijld
worden, vast te klemmen. Het werkstuk wordt tussen de kantenklauw gespannen en
de kantenklauw wordt tussen de bankschroef gespannen.

PCVO-Meetjesland

11

4.2.3.2.3 De steelhandschroef
Wordt gebruikt voor het vastklemmen van kleine ronde pennetjes.

4.2.3.2.4 De gewone spanschroef (sergeant)
Gebruikt men om verschillende stukken samen te klemmen, die geboord, gelast of
geklonken moeten worden.

4.2.3.2.5 De stelbankschroefjes
Gebruikt men om stukken vast te spannen, die te klein zijn om rechtstreeks in de
bankschroef te spannen.

PCVO-Meetjesland

12

4.2.3.2.6 De klamp
Wordt veel gebruikt in de gereedschapsmakerij om werkstukken te positioneren vooraleer op
of aan elkaar te monteren.

4.2.4 De machineklem:
In veel gevallen kan een machineklem gebruikt worden op
de boor- of freesmachine. Vooral voor kleine werkstukken
met een regelmatige vorm. De werking van de
machineklem komt overeen met die van een bankschroef.
Het verplaatsten van de bekken en het leveren van de
nodige klemkracht kan gebeuren met:
 Bewegingsschroefdraad
 Oliedruk
 Luchtdruk
Het vastklemmen van de machineklem op de boortafel
gebeurt met speciale bouten die in de T-vormige gleuven
van de boortafel passen.

4.2.5 Kantel-, kikker- of spanplaten:
Eén van die middelen is het spannen van het werkstuk met behulp van kantel-, span- of
kikkerplaten. Hierbij gebruikt men ook nog T-bouten en speciale onderlegstukken die eventueel
in hoogte regelbaar zijn.

4.2.5.2 Gebruik
- Het werkstuk moet zo zijn opgespannen dat het tijdens de bewerking niet kan verplaatsen.
Tegelijk mag het werkstuk echter niet vervormen of beschadigen.
- Wanneer een werkstuk met spanplaten wordt vastgezet moeten deze horizontaal liggen en
moeten de T-bouten zo dicht mogelijk tegen het werkstuk zijn aangebracht. Op deze manier
is de opspankracht zo groot mogelijk.
- Zorg ervoor dat de klemvakken van de machineklem en de opspanvlakken
van het werkstuk goed schoon zijn en vrij van bramen.
- Opdat het werkstuk evenwijdig zou zijn opgespannen met de boortafel worden geharde,
evenwijdig geslepen regels op de geleidingen van de machineklem gelegd en daarop laat
men het werkstuk rusten. Om zeker te zijn van een goede opstelling wordt het werkstuk met
een zachte hamer (vb. uit kunststof) aangetikt op de regels. Hard slaan is daarbij ongewenst
omdat het werkstuk telkens tegen de regels terugveert en deze laatste nooit vast komen.
Het werkstuk moet stevig vast gespannen zijn vóórdat met het aantikken van de regels
wordt begonnen.

PCVO-Meetjesland

13

- Stel de regels zo op dat ze bij het doorboren
niet in contact komen met de boor. Is dit niet
mogelijk dan moet de desbetreffende regel vlak
voor het doorkomen van de boor verplaatst
worden.
- Span het werkstuk zo diep mogelijk tussen de
spanlippen van de machineklem op. Kies de
evenwijdige regels dus in overeenstemming met
de hoogte van de spanlippen en de dikte van het
werkstuk. Laat echter wel enige ruimte tussen
het werkstuk en de geleidingen van de
machineklem om te voorkomen dat in die
geleidingen wordt geboord.

4.2.6 De boorklemsystemen:

Het spannen van boren kan op verschillende manieren gebeuren.

4.2.6.2 Soorten
4.2.6.2.1 Met morseconus (voor boren met een conische kolf)
Boren met een conische kolf kunnen bij bepaalde afmetingen zonder meer in de boorspil
geplaatst worden.
Indien de kolf van de boor kleiner is dan de conische boring in de boorspil, kan de boor
bevestigd worden door middel van vermindering reduceerhulzen.
De morsekegel heeft als eigenschappen dat het gereedschap automatisch gecentreerd wordt en
doordat de cone zelfklemmend is wordt het ook gespannen.
De wrijving tussen de boorkolf en de conische boring in de boorspil is, bij goed opgestelde
boren, voldoende om te beletten dat de boor tijdens de bewerking zou slippen. De platte
lip die bovenaan de kolf van een boor is voorzien is enkel een uitdrijflip die het mogelijk
maakt met een aangepast gereedschap (uitdrijfspie) de boor, zonder beschadiging van de
cone, te verwijderen.

4.2.6.2.2 Boorhouder (voor boren met een cilindrische kolf)

Boren met een cilindrische kolf worden in een zelfcentrerende boorhouder of boorkop
gespannen.
De boorhouder wordt zelfcentrerend genoemd omdat de klauwtjes van de houder waarmee de
boor wordt vastgehouden, in elke stand van de boorhouder elk even ver van het midden of
center staan. Het opgespannen gereedschap zit dus ook altijd in het midden (gecentreerd).

PCVO-Meetjesland

14

Er zijn twee types in gebruik:

1) De Jacobs boorhouder waarbij het spannen en ontspannen van de boor gebeurt
met een sleutel waarop zich een conisch tandwieltje bevindt dat ingrijpt met een
tandkrans op de boorhouder.
2) De snelspanboorhouder of de zelfklemmende boorhouder. Hier gebeurt het spannen
enkel met de hand, dus zonder sleutel.

1 2

4.2.7 De beitelklemsystemen:

Het spannen van beitels kan ook op verschillende manieren gebeuren.

4.2.7.2 Soorten
4.2.7.2.1 Enkelvoudige beitelhouder
Onderstaande figuur laat een enkelvoudige, veelgebruikte beitelhouder zien.

4.2.7.2.2 Vierkant beitelhouder
Door een vierkante beitelhouder te gebruiken, kan men 4 verschillende beitels
tegelijk inspannen en bij elke bewerking de gewenste beitel voordraaien.

PCVO-Meetjesland

15

4.2.7.2.3 Beitelplaat
Zeer eenvoudig maar doeltreffend is de bevestiging volgens onderstaande figuur.

De beitel wordt geklemd onder een beitelplaat, die horizontaal wordt gesteld met de
stelschroef en vervolgens met de grote moer geklemd.

4.2.7.2.4 Snelwisselbeitelhouder
Bij productiedraaibanken, waarbij men vaak beitels moet verwisselen en de tijd een
grote rol speelt, gebruikt men snelwisselhouders. Hierbij bevestigt men de eigenlijke
beitelkop op de slede, waarna men snel de afzonderlijke beitels, die elk in een eigen
houder zijn gevat, tegen het blok kan bevestigen.
De centerhoogte wordt éénmaal ingesteld en steeds behouden. Ook boren en
ruimers kan men op deze wijze bevestigen en daarbij de machinale aanzet van de
machine benutten, hetgeen met de losse kop in de regel niet mogelijk is.

Voor het opspannen van boorbeitels met een cilindrische
schacht maakt men gebruik van hiernaast afgebeeld hulpstuk,
dat rond de schacht gemonteerd wordt vooraleer op te spannen
in een van de hierboven beschreven opspansystemen.

4.2.8 De freesklemsystemen:

Het spannen van frezen kan ook op verschillende manieren gebeuren.

4.2.8.2 Soorten
Voor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van opspannen van frezen in
de cursus PVTV op pagina 109.

PCVO-Meetjesland

16

4.3 Meetgereedschappen:

4.3.1 Inleiding:

Zoals we dikwijls zullen kunnen constateren, worden in het metaalvak lengtematen
niet altijd opgegeven in millimeters, maar ook in engelse duimen of inches. We
hebben dus 2 maatstelsels:

→ Het METRISCHE stelsel
Het metrische stelsel heeft als hoofdeenheid METER.

→ Het ENGELSE stelsel
Het Engelse stelsel heeft als hoofdeenheid YARD.

4.3.2 Meten van lengtematen:

4.3.2.1 De maatlat
Met een meetlat kun je - in de ogen van de metaalbewerker - niet erg precies meten.
Een nauwkeurigheid van 0,5 mm is wel de grens.

PCVO-Meetjesland

17

4.3.2.2 Andere soorten
Grotere lengtematen kunnen worden gemeten met behulp van o.a.:

4.3.3 De schuifmaat:

4.3.3.1 Inleiding
Veel nauwkeuriger kunnen we meten met een schuifmaat. Met het afgebeelde model
kunnen volgende elementen worden opgemeten:
- binnenmaten
- buitenmaten
- dieptematen

4.3.3.3 Aflezen
Voor deze punten wordt er verwezen naar de cursus MTB op pagina 11 voor de
gedetailleerde en uitgebreide lessen van de schuifmaat.

PCVO-Meetjesland

18

4.3.4 De dieptemaat:

4.3.4.1 Gebruik
De dieptemaat wordt gebruikt om de diepte van groeven, te
meten.

De dieptemaat toont veel overeenkomst met de
schuifmaat. De vaste bek en de binnenmeetbekken
ontbreken en het losse meetvlak is als brug afgewerkt. van
de liniaal juist gelijk met het meetvlak van de brug.

4.3.4.3 Nonius
De nonius is uitgevoerd op 1/10, 1/20 of 1/50 zoals bij de
gewone schuifmaat.

4.3.4.4 Aflezing
De aflezing gebeurt zoals bij de gewone schuifmaat.

4.3.5 De schroefmaten (micrometers):

4.3.5.1 Inleiding
In onderstaande figuur is een beugelschroefmaat (micrometer) getekend. Er wordt gemeten
tussen een vaste meetstift en die daartoe voorzien is van een fijne en uiterst nauwkeurige
meethuls, die vast verbonden is met de verstelbare meetstift een verdeling van 50 gelijke
delen. Bij één omwenteling van meetstift zich 1/2 mm. Bij één streepje verdraaiing verplaatst
mm: 50 = 0,01 mm. Dus de nauwkeurigheid van de micrometer bevestigd tot op 0,01 mm.

4.3.5.2 Aflezing
Ontrolde cilinderhuls en meettrommel
25

0 5 10
Boven de streep: 14 mm 20
Onder de streep: 0,5 mm
Op de huls: 0,17
Totaal: 14,67 mm 15

10

PCVO-Meetjesland

19

4.3.6 De meetklok:

4.3.6.1 Inleiding
Met een meetklok wordt geen maat gemeten,
de meetklok is een vergelijkingstoestel.
De meetklok is dus een controlegereedschap.

4.3.6.2 Gebruik
De meetklok is een toestel dat gebruikt wordt om:
Een reeks afgewerkte stukken met een modelstuk te
vergelijken.
De evenwijdigheid van werkstukken te controleren.
Nauwkeurig bewegingen van machineonderdelen na te zien.

4.3.7 De hoekmeter:

De gewone of eenvoudige hoekmeter bestaat uit een halve
cirkelsector, die verdeeld is in 180° met een verdraaibare
rechte lat.
Door middel van een moer kan men de rechte lat verplaatsen
naar een gewenste hoek.

4.3.7.2 Gebruik
De eenvoudige hoekmeter wordt gebruikt voor het aftekenen
en controleren van willekeurige hoeken op werkstukken.

4.3.8 Onderhoud:

4.3.8.1 Voor een juist gebruik
- Meetlatten worden bij de fabricage afgeknipt, waardoor de eerste mm wel eens
langer of korter kan zijn. Maak dan gebruik van de 10 cm-lijn.
- Probeer niet om een schuifmaat zo vast te drukken als je kunt. De nauwkeurigheid
wordt er beslist niet groter op, eerder minder.
- Bij het meten van een werkstuk moet je er op letten dat deze ontdaan is van alle
bramen, anders krijg je niet de juiste maat van het werkstuk.

4.3.8.2 Voor de veiligheid
- Nieuwe meetlatten en rolmaten zijn vaak scherp, let op dat je je niet snijdt.
- Rolmaten springen soms door de veerdruk naar buiten. Let op voor je ogen.

4.3.8.3 Voor de zuinigheid
- De bekken dienen niet als aftekengereedschap, hiervoor bestaan speciale
schuifmaten of kun je beter gebruik maken van kraspennen.
- Meet op een draaibank nooit een nog draaiend werkstuk
- Meet en lees af, probeer zoveel mogelijk te vermijden dat je de schuif- of schroefmaat van
je werkstuk moet halen om te meten.
- Haal nooit je schuif- of schroefmaat uit elkaar, dat is werk voor een vakman.

4.4 Aftekengereedschappen:

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus MTB op
pagina 35 voor de gedetailleerde les over de aftekengereedschappen.

PCVO-Meetjesland

20

4.5 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s):

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar
de cursus MTB op pagina 99 voor de gedetailleerde les over de
persoonlijke beschermingsmiddelen.

4.6 Constructie gereedschappen:

4.6.1 De vijlen:

4.6.1.1 Inleiding
Het vijlen is een methode van vormgeving door verspanen die lang geleden reeds werd
toegepast. Het vijlen heeft een betekenis verloren, met behulp van machines, die
tegenwoordig zo veel mogelijk bij worden ingeschakeld, sneller en nauwkeuriger kan
verspanen.


4.6.1.3 Soorten

4.6.1.4 Gebruik
Voor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de vijlen in de cursus MTB
op pagina 145.

4.6.2 De metaalzagen:

4.6.2.1 Doel
Het doel bij het zagen is onder andere:
- afkorten van staven, buizen en profielen
- het maken van gleuven
- het vormgeven aan werkstukken


4.6.2.3 Soorten

4.6.2.4 Gebruik
Voor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de metaalzagen in de
cursus MTB op pagina 139.

4.6.3 De metaalboren:

4.6.3.1 Doel
Boren zijn snijgereedschappen om ronde openingen van verschillende vorm en afmetingen
in werkstukken aan te brengen.
Afhankelijk van soort materiaal waarin men zal boren zal men de geschikte boor kiezen.
Ook de vorm van de aan te brengen boring zal mede bepalend zijn in de keuze van de
boor.

4.6.3.3 Soorten

4.6.3.4 Gebruik
Voor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de boren in de cursus
MTB op pagina 149.

PCVO-Meetjesland

21

4.6.4 De handscharen:

Handscharen worden gebruikt voor het knippen van dun plaatmateriaal.

4.6.4.2 Soorten
- Blikschaar
Knippen van dun plaatmateriaal volgens een
rechte lijn.
- Doorloopschaar
Knippen van lange stroken zodat het materiaal
onder je hand doorloopt.
- Rondschaar
Knippen van gebogen lijnen.
- De hefboomplaatschaar
Het knippen van lange stroken plaatmateriaal met de hiervoor genoemde scharen is
soms uiterst vermoeiend en niet regelmatig genoeg. Je kan dan beter gebruik maken
van hefboomscharen. Hiermee verloopt het knippen vlugger en nauwkeuriger.


4.6.4.4 Werking
Voor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van spaanloze
metaalbewerking in de cursus PVTV op pagina 233.

4.6.5 Handgereedschappen voor snijden van buitendraad:

4.6.5.1 Snijkussens
Voor het snijden van buitendraad kun je gebruik maken van
snijkussens, die uit een speciale staalsoort zijn vervaardigd.
De op de snijkussens aangebrachte schroefdraad is door een groef
onderbroken.
Daardoor zijn aan beide kanten van de groef een aantal scherpe
tanden ontstaan.
Deze tanden zijn geslepen en vormen de snijkanten om het
materiaal weg te nemen.
Op elk snijkussen bevinden zich de gegevens van de schroefdraad. (Bv. M 16 =
Metrische schroefdraad met een buitendiameter van 16 mm)

Elk snijkussen is opgesloten in een houder door middel
van een opsluitmoer met een geleider.
Deze gehele combinatie noemt men een snijblok.
De houder waarin het snijkussen is bevestigd noemt men
een wringijzer, zoals bij het tappen of een snijraam.

4.6.5.2 Snijmoer
In onderstaande figuur zie je een afbeelding van een snijmoer.
Deze wordt gebruikt om beschadigde schroefdraad op te zuiveren
of te herstellen. De snijmoeren worden eenvoudig met een
moersleutel op de draad geschroefd.

PCVO-Meetjesland

22

Zorg ervoor dat je het juiste snijblok in het snijraam plaatst en dat je klemschroef goed
vastdraait.
Begin met de goede kant van het snij-ijzer, dat is de kant waar de draad is afgeschuind.
Zorg ervoor dat je loodrecht op het werkstuk het snijblok plaatst.
Soms is het noodzakelijk dat je de schroefdraad in 2 keer moet snijden:

Als je draad moet snijden, bijvoorbeeld tot tegen de kop van een bout, moet je
niet te ver doordraaien, anders breekt het draadgedeelte onder de kop af.

Smeer tijdens het snijden van schroefdraad met snijolie.

Zorg ervoor dat het snijgereedschap afgestemd is op de dikte van de staaf
waarop je schroefdraad moet snijden of omgekeerd.
De snijplaat moet goed in het snijraam passen. Te veel ruimte tussen snijplaat
en snijraam geeft breuk.

PCVO-Meetjesland

23

4.6.6 Handgereedschappen voor snijden van binnendraad:

4.6.6.1 Tappen
Het aanbrengen van binnendraad gebeurt door middel van "tappen". Dit zijn
cilindrische staafjes, waarop schroefdraad is gesneden. In langsrichting zijn 2 tot 4
groeven gemaakt die tot doel hebben de snijkanten te vormen, de spanen af te
voeren en eventueel de snijolie toe te voeren.
Bij tappen maken we meestal gebruik van 3 stuks:
bij de eerste tap zijn de tanden tot op ongeveer 1/3 tot de helft van de lengte
bijgeslepen. Hier worden de tanden niet zwaar belast.
bij de tweede tap zijn ook tanden bijgeslepen, maar over een kortere afstand.
bij de derde tap is alleen de onderste rij tanden bijgeslepen.

aansnijding
Natuurlijk hebben we zoals bij het draadsnijden een instrument nodig om de tap in op
spannen, namelijk een "wringijzer".

PCVO-Meetjesland

24

4.6.6.2 Tappen van fijne draad
Een stel tappen voor fijne draad, vb. Gasdraad of fijne metrische draad, bestaat
slechts uit 2 tappen.

4.6.6.3 Opmeten van een onbekende schroefdraad
Voordat je een draad gaat tappen,
moet je weten welke schroefdraad erin komt.
Een onbekende draadsoort,
kun je opmeten met een draadmeter.
Op elke tong staat vermeld:
- de soort schroefdraad
- de spoed in mm of het aantal gangen per inch (")

4.6.6.4 Hoe gaan we tewerk bij het tappen?
De opbouw van tappen is echter vrij eenvoudig, maar we gaan het eventjes aanhalen
dat je zeker en vast geen slechte methode zou aanleren.
De methode voor het tappen bestaat uit:
Gat boren, diameter voor het te boren in een schroefdraadtabel. (deze wordt
later nog aangehaald)
Werkstuk in de bankschroef plaatsen en de boring alvorens inoliën.
Het wringijzer stevig op het spangedeelte van de tap plaatsen. Gebruik steeds
een passend wringijzer, de grootte in verhouding tot de tap.
De tap haaks op het werkstuk plaatsen.
De tap onder lichte druk in het werkstuk draaien.
De juiste volgorde van de tappen gebruiken en steeds snijolie gebruiken.
Na het tappen de eventuele achtergelaten spanen verwijderen. (bv. Perslucht)

Zorg ervoor dat het tapgat op de juiste maat is voorgeboord. (tabel)
Stel de tap haaks op t.o.v. het werkstuk
Smeer bij het tappen van staal met speciale snijolie of raapolie
Tijdens het tappen moet je regelmatig terugdraaien om de spanen te breken
Bij het tappen van blinde gaten moet je regelmatig de tap terughalen om de
spanen te lossen.
Bij het tappen van blinde gaten moet je ook opletten dat je de tap niet te ver
doordraait, deze kan breken.
Voor moeilijk bereikbare plaatsen kan je beter een tapverlengstuk gebruiken.

Zorg ervoor dat je een juist wringijzer gebruik bij de juiste tap.
Oefen steeds met 2 handen een gelijkmatige kracht uit op beide armen van
het wringijzer, zodat de tap niet éénzijdig wordt belast.
Loop nooit van je werkstuk weg als er nog een tap insteekt, vooral niet
wanneer er een wringijzer op staat. Als iemand er per ongeluk tegen stoot, is
de tap gebroken.
Laat nooit de tap met het wringijzer op de grond vallen, deze zal breken;

4.6.7 Machinaal verspanende gereedschappen:

4.6.7.1 Inleiding
Om verschillende vormen aan je werkstuk verschillende soorten draaibeitels ( zie les
grondbeginselen van het verspanen)

PCVO-Meetjesland

25

4.6.7.2 De draaibeitels
Draaibeitels kunnen gemaakt zijn van snelstaal, hardmetaal, keramisch
materiaal of diamant.
Snelstaal (aangeduid als HSS of HS) is in de handel in de vorm van staafjes
verkrijgbaar. Deze staafjes zijn vierkant of rechthoekig .

Deze staafjes kunnen zonder meer in de beitelhouder van de draaibank worden
geplaatst of met behulp van een houder worden vastgezet. De benaming is dan
uiteraard een "beitelhouder".

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus MTB op
pagina 125 voor de gedetailleerde les over grondbeginselen van het verspanen alsook naar
de cursus PVTV op pagina 149.

4.6.7.3 Het ril- en karteltoestel
Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er
verwezen naar de cursus PVTV op pagina 201 voor de
gedetailleerde les over rillen en kartelen.

4.6.7.4 De frezen
Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus PVTV op
pagina 99 voor de gedetailleerde les over de soorten frezen.

PCVO-Meetjesland

Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Empfohlen

Empfohlen (20)

Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]