concrete toepassing schooltaal

1. Valstrikken en schooltaalwoorden • derde graad aso
Deze moeilijke woorden moet je feilloos kunnen spellen, begrijpen en gebruiken op het einde van het zesde jaar. We beginnen de
basislijst te oefenen vanaf het derde jaar. In het vijfde jaar krijg je een meer uitgebreide lijst valstrikken en schooltaalwoorden.
Bij twijfel over andere woorden, raadpleeg de Woordenlijst Nederlandse Taal 2005 (het Groene Boekje) of http://woordenlijst.org
DEEL 1
10 eurobiljet / tieneurobiljet biljet van 10 euro (samenstellingen worden in principe aaneen geschreven. Als het telwoord als cijfer wordt
weergegeven gebruiken we een spatie).
50+’ers mensen van boven de vijftig (apostrof tussen symbool en achtervoegsel)
A
de abonnee iemand die op een krant of tijdschrift geabonneerd is, een krant of tijdschrift geregeld ontvangt
a capella zonder instrumentale begeleiding (maar a-capellakoor: samenstellingen met uitheemse woordgroep als
linkerdeel krijgen een streepje.)
het accent klemtoon, dialectische eigenaardigheid
acclimatiseren wennen aan een ander klimaat of een nieuwe omgeving
de accolade bepaald haakje dat dient tot de verbinding van twee of meer regels,
de accommodatie geschikte inrichting, het zich schikken naar de omstandigheden
accuraat nauwkeurig
acuut plotseling (optredend) (bv. acute ziekten met snel verloop), tegenstelling van chronisch
de acne vetpuistje, ontsteking van de huid door verstopping van de talgklieren
de accu (de accu’s, het accuutje) toestel voor het verzamelen van elektrische stroom (bv. Mijn accuoplader is weer kapot.)
adellijk behorende tot de adel
ad hoc specifiek voor een geval of een situatie (letterlijk: voor hier), (bv.een ad-hocbeslissing, een commissie ad hoc)
adjunct-directeur rechterhand van de directeur (na adjunct- e.d. altijd koppelteken)
adolescent jongeling, van vijftien tot twintig jaar
aerodynamisch gestroomlijnd (bv. een aerodynamische auto)
de affectie genegenheid, liefde (bv. affectieve woorden)
de affiniteit verwantschap in geestelijk opzicht (bv. geen affiniteit met voetbal hebben)
de agglomeratie complex van steden en voorsteden (bv. Wondelgem is agglomeratie Gent)
1

2. de agrariër boer, landbouwer
de agressie bedreiging of aantasting met geweld, vijandelijke aanval
de akoestiek wijze waarop het geluid zich voortplant in een ruimte
de allegorie idee of abstract begrip dat door een aantal samenhangende beelden als een fysische werkelijkheid wordt
voorgesteld (bv. In de middeleeuwen werd de dood vaak allegorisch voorgesteld als Magere Hein.)
allergisch lijdend aan een allergie, zeer afkerig van
alleszins in elk opzicht, volkomen, volledig
de alliantie samenwerkingsverband (bv. een alliantie aangaan, een strategische alliantie)
allicht vanzelfsprekend, natuurlijk, wellicht
de allusie (de allusies) toespeling, zinspeling, indirecte verwijzing naar iets of iemand (bv. alluderen op iets, een allusie maken op iets)
althans tenminste, in elk geval
de altruïst onzelfzuchtig persoon, geen egoïst (bv. Geld geven aan een goed doel is heel altruïstisch.)
het aluminium een zeer licht, zilverkleurig metaal
alzheimerpatiënt patiënt met de ziekte van Alzheimer (algemene benamingen afgeleid van persoonsnamen met kleine letter;
persoonsnamen met grote letter)
amoreel zonder zedelijke overweging
anaal via de anus
annaal jaarlijks
de analogie (de analogieën) overeenkomst (bv. Engelse werkwoorden in het Nederlands vervoeg je naar analogie van de Nederlandse
werkwoorden.)
de anciënniteit rangorde naar diensttijd (bv. Die leerkracht heeft al twintig jaar anciënniteit)
anderszins anders, op een andere wijze
de anekdote amusant kort verhaal (bv. een anekdote vertellen, iets illustreren met een anekdote)
anoniem naamloos
antiautoritair gekant tegen elke vorm van gezag (samenstellingen met anti e.d. worden aaneengeschreven)
anti-intellectueel gekant tegen elke vorm van intellectualisme (koppelteken om klinkerbotsing i+i te vermijden)
apart los van de rest, bijzonder, vreemd
het apennootje pinda (samenstelling met tussen-n want aap heeft alleen een meervoud op -n)
het apparaat toestel
het appartement deel van een woning, meestal verhuurd
appelleren een beroep doen op, aanspreken, in hoger beroep gaan (bv. appelleren aan iets of iemand, appel aantekenen)
het applaus handgeklap als teken van goedkeuring
appreciëren waarderen
het arrondissement onderdeel van een rechts- en bestuursgebied (bv. arrondissement Gent-Eeklo)
het arsenaal een grote hoeveelheid, een opslagplaats (bv. een heel arsenaal van iets)
de asceet iemand die zich aan vrome boetedoening wijdt (bv. Sinds hij bekeerd was, leefde hij ascetisch.)
2

3. het aspect een kant van waaruit je iets bekijkt, verschijningsvorm, onderdeel, facet
de associatie voorstelling die spontaan bij je opkomt wanneer je iets ziet, hoort, ruikt, ...
attractief aantrekkelijk
authentiek oorspronkelijk, echt, onvervalst (bv. authentieke brieven)
autochtoon van de oorspronkelijke bevolking
de autonomie zelfbeschikkingsrecht, zelfstandigheid (bv. Minderheden streven meestal naar meer autonomie.)
B
Barts ouders de ouders van Bart (met bezits-s bij eigennamen die op medeklinker eindigen)
Biekes ouders de ouders van Bieke (met bezits-s bij eigennamen die op doffe -e eindigen)
Billy's ouders de ouders van Billy (met apostrof en bezits-s bij eigennamen die op klinker eindigen)
Bas' ouders de ouders van Bas (met apostrof zonder bezits-s, bij eigennamen die op sisklank eindigen), vgl. Bush' bewind
de baby (de baby’s, het baby'tje) zuigeling (gebruik apostrof bij verkleinwoorden van woorden die eindigen op -y)
bacchanaal losbandig drinkgelag
de bacterie (de bacteriën) microbe (het mv krijgt slechts –n, want de klemtoon valt niet op de laatste lettergreep)
bagatelliseren als iets onbeduidends voorstellen of behandelen (bv. gevoelens van kinderen niet bagatelliseren)
balanceren zich in evenwicht houden (bv. balanceren op de rand van een faillissement)
barbecueën vlees roosteren op een barbecue
de barricade straatversperring
de beambte lage ambtenaar
de bedoeïen (de bedoeïenen) Arabische woestijnnomade
behept met lijdend aan, niet vrij van
beresterk / beretrots zo sterk / trots als een beer (samenstelling zonder tussen-n, want het 1ste deel is versterkend)
de berenmuts muts gemaakt van berenvel (samenstelling met tussen-n, want beer heeft een meervoud op -en)
de bodybuilder iemand die aan bepaalde krachtoefeningen doet om lichaamsspieren te ontwikkelen
het Boeddhabeeld beeld van Boeddha (namen van God of heilige personen met hoofdletter)
het boeddhisme leer van Boeddha, soort godsdienst, (religieuze stromingen met kleine letter)
de bourgeois iemand uit de middenklasse, bekrompen burger, kleinburgerlijk persoon (bv. Op dat chique event zie je vaak
veel bourgeoisie.)
de boxershort mannenonderbroek in de vorm van een sportbroekje
de broccoli een bloemkool verwante groente
het btw-tarief tarief van de belasting op de toegevoegde waarde (ingeburgerde afkortingen met kleine letter)
budgettair volgens het budget
de bulldozer grote machine om terreinen te effenen of vrij te maken
bvba Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (ingeburgerde afkortingen met kleine letter)
3

4. C
het café (de cafés, het cafeetje) openbare gelegenheid waar men dranken kan verbruiken
de cappuccino kopje koffie met opgeklopte melk
de carrière loopbaan
de carrosserie (de carrosserieën) koetswerk van auto’s (mv. op +en want klemtoon op de laatste lettergreep)
cellulair betrekking hebbend op de lichaamscellen
cerebraal betrekking hebbend op hersenen, verstandelijk
charteren voor korte tijd huren, de hulp inroepen van (uitspraak: chàrteren, met de klemtoon op de 1e lettergreep)
het chauvinisme overdreven vaderlandsliefde
de chemicus scheikundige
de cheque schriftelijke opdracht tot betaling
chic (chique; chiquer, chicst) smaakvol, stijlvol, zwierig, elegant
choreograaf ontwerper van dansvoorstellingen, balletten
choqueren ergernis veroorzaken bij iemand
het christendom (christen) het geloof in Christus (alle religieuze stromingen en hun aanhangers met kleine letter)
chronologisch naar opeenvolging van tijd
de cichorei surrogaat voor koffie (uitspreken als chie-ko-ree)
de clausule uitbreiding of een beperkende bepaling in een contract
het cliché (de clichés, het clicheetje) overbekende waarheid, al te vaak gebruikte uitdrukking, dooddoener, (ook) drukvorm voor platen met
negatieve tekening
de coauteur medeauteur (afleidingen met co e.d. worden aaneengeschreven)
de cockpit afgescheiden ruimte voor de bestuurders van een vliegtuig of een boot
de cocktail mengsel van verschillende (alcoholische) dranken
de coëfficiënt getal dat, voor een grootheid geplaatst, aangeeft dat deze ermee vermenigvuldigd moet worden
collaboreren samenwerken (met de vijand) (bv. De collaboratie met de Duitsers brak hem zuur op. Hij is een collaborateur.)
collectief gezamenlijk, gemeenschappelijk (bv. collectief ontslag)
het collectief verzameling, massa; (min of meer georganiseerde) groep (bv. een advocatencollectief)
de column regelmatige bijdrage aan een dagblad of tijdschrift met een bijzondere eigen inhoud, uitspraak [kollum]
comfortabel gerieflijk ingericht
het comité groep mensen die organiseert
de commissie groep personen aan wie bepaalde opdrachten wordt gegeven
de commotie beroering, opschudding (bv. In het parlement ontstond heel wat commotie over de stemming.)
communautair betrekking hebbend op een gemeenschap of op de verschillende Belgische bevolkingsgroepen (bv. De
Vlamingen en de Walen hebben nog altijd communautaire discussies in België.)
compromitteren in opspraak brengen
4

5. het concept ontwerp
de concessie vergunning met uitsluiting van anderen
de concurrentie wedijver (bv. Er is veel gezonde concurrentie tussen deze twee ploegen.)
de conferencier iemand die op het toneel korte, geestige voordrachten, grappen… brengt
de conjunctuur tijdsomstandigheden die van invloed zijn op de economie (bv. hoogconjunctuur, laagconjunctuur)
de connotatie bijgedachte bij een woord; bijbetekenis (bv. Dat woord heeft een pejoratieve connotatie.)
consciëntieus gewetensvol, plichtsbewust, nauwgezet
de consensus overeenstemming van gevoelens of opvattingen (bv. Na lang vergaderen bereikten ze een consensus.)
consequent (van handelingen) uit het voorafgaande logisch voortvloeiend; (van personen) handelend overeenkomstig
denkwijze of genomen beslissing (bv. Je moet consequent blijven!)
het contingent het (vastgesteld) deel, (vastgestelde) hoeveelheid
controversieel tot een controverse leidend, tot een strijd of tegenstelling leidend (bv. Die uitspraak was heel controversieel.)
de conventie regel voor maatschappelijke omgang, gewoonte (bv. sociale conventies, conventionele wapens)
de copyright recht tot uitgave
coulant tegemoetkomend, vlot (bv. iemand coulant behandelen, een coulante stijl)
de couturier ontwerper en vervaardiger van modieuze kledij, uitspraak [koetuurjee]
creëren (hij creëert) ontwerpen, scheppen
de crème cosmetisch smeersel, room, likeur
het criterium (de criteria) maatstaf van beoordeling (bv. De criteria om te mogen meedoen aan deze wedstrijd vind je op het internet.)
de crypte grafkelder, uitspraak [kript(e)]
de cyclus kring, samenhangende reeks
cynisch als een cynicus (iemand die niet gelooft in het goede van de mens) (bv. een cynische opmerking)
de cyste rond gezwel, gevuld met een weke massa, uitspraak [kieste]
DEEL 2
D
daarentegen echter
de/het debacle volslagen mislukking; uitspreken als [deebaakel]
debatteren redetwisten, discussiëren
het decennium (de decennia) periode van 10 jaar
het decolleté laag uitgesneden hals in dameskleding
deemoedig ootmoedig, nederig (bv. deemoedig iets vragen)
defensief verdedigend (bv. zich defensief opstellen)
5

6. het defensief, de defensie verdediging (bv. in het defensief zijn: zich verdedigen), (bv. De defensie van Anderlecht was zwak.)
het deficit tekort (bv. een deficit in de begroting)
deinen langzaam op en neer gaan
deleten (deletete, gedeletet) schrappen, wissen
de delinquent pleger van een strafbaar feit, dader
(desal)niettemin toch, nochtans; desondanks
deserteren zich aan dienstplicht onttrekken, zich uit de voeten maken (bv. een deserteur. Hij wordt beschuldigd van
desertie.)
de diarree buikloop
het dilemma een moeilijke keuze tussen twee mogelijkheden, netelig vraagstuk (bv. voor een dilemma staan)
de dilettant liefhebber, iemand die iets uit liefhebberij beoefent, met slechts een oppervlakkige kennis van de zaak
het diner (de diners, het dinertje) warme maaltijd, middagmaal met gasten (verkleinwoorden behouden de vorm van het grondwoord)
de disc de compact disc (cd), geluiddrager (let op: compactdiscspeler)
de diskette verwisselbaar schijfje voor gegevensopslag, een disk
discussiëren van gedachten wisselen
dissident (zn.) andersdenkende, bn. andersdenkend (bv. Alle dissidenten werden uit de partij gezet.)
distantiëren afstand nemen (bv. Hij distantieert zich van deze uitspraak.)
distributie verdelen ronddelen, verspreiding (bv. een distributiebedrijf)
dixit zegt (bv. De pandemie is ernstig, dixit de professor.)
de docent leraar, hij die doceert
domineren machtiger zijn, overheersen (bv. Hij heeft een, dominante persoonlijkheid.)
het downsyndroom het syndroom van Down (algemene benamingen afgeleid van persoonsnamen met kleine letter;
persoonsnamen met grote letter)
draineren overtollige water afvoeren
de dreumes (de dreumesen) klein kind (het meervoud krijgt geen dubbele –s omdat de laatste lettergreep –es- een doffe e bevat)
de dromedaris (de dromedarissen) kameel met één bult (het meervoud krijgt wel dubbele –s omdat de laatste lettergreep -is- een korte –i- moet
blijven)
de dynastie vorstenhuis, regerende familie
E
eclectisch het beste uitkiezend (bv. Het eclecticisme combineert het beste van alle stijlen. Zijn stijl is heel eclectisch.)
het eczeem jeukende uitslag, bepaalde huidziekte
effectief werkelijk, echt (bv. de effectieve waarde van iets)
efficiënt doeltreffend (bv. Strafstudie is een efficiënte maatregel in het spijbelbeleid. De politie reageerde inefficiënt.)
de eega echtgenoot, echtgenote
6

7. elimineren verwijderen, uitschakelen, doden
de emballage verpakking
de emigrant uitwijkeling, iemand die zijn land verlaat om zich ergens anders te vestigen, antoniem van immigrant
de encyclopedie (de encyclopedieën) zaakwoordenboek (mv. met –en, want de klemtoon valt op de laatste lettergreep)
ensceneren tot een toneel- of filmscène bewerken, als schijnvertoning opvoeren (bv. een ongeluk ensceneren)
de enquête onderzoek waarbij aan veel personen dezelfde vragen gesteld worden
de epidemie (de epidemieën) besmettelijke ziekte die zich zeer snel uitbreidt (mv. met –en, want de klemtoon valt op de laatste lettergreep)
escaleren stapsgewijze erger worden (bv. escalatie van geweld)
het essay korte verhandeling
de essentie hoofdzaak, het belangrijkste
etaleren (de etalage) uitstallen (plaats achter een raam waar men iets uitstalt)
de ether lucht voor een radiozender (bv. in de ether zijn: uitzenden); (med) ijle, sterk ruikende vloeistof: een
verdovingsmiddel
het etiket label, strookje papier of stof dat op of aan een voorwerp bevestigd wordt (bv. het etiket op de fles)
de etiquette geheel van beleefdheidsgebruiken (bv. Op restaurant moet je de etiquette respecteren aan tafel.)
evenredig in onderling gelijke verhouding, harmonisch (bv. De opdrachten zijn evenredig verdeeld.)
ex aequo (bij wedstrijden) gelijk (bv. De match tussen Anderlecht en AA Gent eindigde ex aequo.)
excentriek raar, zonderling
ex-minister gewezen minister (na ex- altijd koppelteken)
excellent uitstekend, voortreffelijk
de expansie uitbreiding, vergroting van grondgebied
expliciet uitdrukkelijk
expressief veelzeggend, met veel expressie
F
de factor meebepalend element (bv. De menselijke factor mag je niet vergeten.)
de faience een soort geglazuurde en beschilderd aardewerk
het faillissement toestand van een schuldenaar die niet in staat is aan zijn verplichtingen te voldoen, terwijl gerechtelijk beslag
gelegd is op het hele vermogen. (bv. Die grote schoenenzaak was bijna failliet.)
faliekant verkeerd, mis, ook als versterking: faliekant verkeerd (bv. ergens faliekant tegen zijn)
fascineren zeer sterk boeien (bv. Hij keek gefascineerd naar het scherm.)
het fascisme politiek systeem berustend op ultranationalistische, autoritaire en onverdraagzame beginselen (maar: racisme
enkel met c!)
feeëriek toverachtig mooi
feilloos zonder zich te vergissen
7

8. de fietsster vrouw die fietst
de file (Ned. uitspraak) verkeersopstopping, (Eng. uitspraak) hoeveelheid bijeenhorende info op computerschijf
de filoloog beoefenaar van filologie, taalkundige
flamboyant vurig, hartstochtelijk (bv. een flamboyante persoonlijkheid)
floreren bloeien, pronken (bv. De zwarte handel floreert.)
fluoresceren licht uitstralen van andere kleur dan de stof zelf heeft
focussen aandacht toespitsen op (bv. de focus op iets leggen, zich focussen op iets of iemand)
fouilleren iemands zakken en kleren doorzoeken op verboden of vermiste zaken
Franstalig het Frans als moedertaal hebbend, in het Frans gesteld
frappant opvallend
freudiaans volgens de leer van Sigmund Freud (afleidingen van persoonsnamen met kleine letter)
funderen van grondvesten voorzien, steunen, baseren op (bv. een gefundeerd oordeel geven)
furieus woedend
fuseren samensmelten, samengaan, een fusie aangaan
fusilleren met het geweer executeren
G
galopperen rennen, zich bijzonder haasten (paarden)
gedesillusioneerd in zijn verwachtingen teleurgesteld
gedijen voorspoedig groeien, voorspoed hebben, voordeel brengen (bv. Gestolen goed gedijt niet)
geenszins volstrekt niet
gepassioneerd hartstochtelijk
geprivilegieerd bevoorrecht
gerenommeerd gunstig bekend staand
de gestiek het geheel van bewegingen en gebaren waarmee iemand zichzelf uitdrukt
het gevlij iemand in 't gevlij komen: doen of zeggen wat iemand graag heeft
gewelddadig bruut, met geweld
gezamenlijk verenigd, allen samen
Groot-Brittannië staat in Europa waartoe Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland behoren
gsm'en (hij gsm't, heeft ge-gsm'd) telefoneren met een mobieltje
de guerrilla ongeregelde bendeoorlog
8

9. H
halsstarrig koppig
(naar) hartenlust zoveel als het hart begeert (samenstelling met tussen-n, want hart heeft alleen een meervoud op -en)
hartgrondig uit het diepst van het hart komend
de helikopter vliegtuig met een roterende naaf met vier metalen bladen, dat loodrecht kan stijgen en dalen
de hiërarchie rangopvolging van waardigheidsbekleders
de hostess betaalde gastvrouw
de hotelier eigenaar of exploitant van een hotel, uitspraak [hooteljee]
hygiënisch zindelijk, schoon, proper
hypocriet huichelachtig, schijnheilig (bv. Je moet niet zo hypocriet doen. Wees eerlijk en toon wie je werkelijk bent.)
hypothekeren als hypotheek stellen
de hypothese stelling die men als waarheid aanneemt
hysterisch aan ziels- of zenuwziekte lijdend, razend wild
I
idealiseren iets zo voorstellen of vormen dat het beantwoordt aan een ideaal (bv. Je moet je lief niet zo idealiseren. Hij is
een idealist.)
ideeëloos zonder ideeën (samenstellingen met -loos zonder -n, vgl. harteloos, grenzeloos)
de idylle bekoorlijk tafereeltje
ietwat een weinig
illegaal onwettig
imaginair denkbeeldig, ingebeeld (bv. Kinderen leven graag in een imaginaire wereld.)
de immigrant inwijkeling, iemand die zich blijvend in een vreemd land vestigt
immoreel onzedelijk
impliceren inhouden, omvatten (bv. Dat je voor jongeren schrijft, impliceert dat je geen al te moeilijke woorden kan
gebruiken.)
de impresario ondernemer van toneelvoorstellingen, concerten, ...
de impuls prikkel, aanmoediging (bv. Onder impuls van de nieuwe subsidies, een nieuwe impuls krijgen, impulsief
handelen)
incognito onder schuilnaam, onherkenbaar
inderhaast met haast
het ingrediënt benodigd bestanddeel
integreren tot een geheel samenvoegen (bv. Dergelijke buurtprojecten bevorderen de integratie van allochtonen.)
de interactie wederzijdse werking op elkaar, wisselwerking
9

10. interessant belangwekkend
interpreteren verklaren, uitleggen, vertolken (van muziek) (bv. De interpretaties van de recensenten was heel verschillend)
de intertekstualiteit verwevenheid van literaire teksten (bv. Bij Verhulst vind je vaak intertekstuele verwijzingen.)
het interview vraaggesprek
intrigeren belangstelling wekken, nieuwsgierigheid oproepen, slinkse streken aanwenden om zijn doel te bereiken (bv.
Dat intrigeert mij. Hij is een intrigant.)
introduceren iemand binnenleiden of voorstellen aan een bepaalde groep (bv. iemand in de club introduceren. Hij gaf een
korte speech als introductie.)
intuïtief bij instinct
irreëel onwerkelijk, niet reëel
de islam (islamitisch) de godsdienst, zoals door Mohammed geleerd (religieuze stromingen en hun aanhangers met kleine letter)
de ivf-behandeling behandeling met proefbuisbevruchting (in vitro fertilisatie) (ingeburgerde afkortingen worden met kleine letter
geschreven)
DEEL 3
J
jerrycan draagbaar reservoir voor vloeistoffen
jungle tropische wildernis
jood / Jood (religieuze stromingen en hun aanhangers met kleine letter)(als een volk bedoeld is met grote letter)
K
de kakofonie (de kakofonieën) onwelluidend lawaai
de kalligrafie schoonschrijfkunst
kant-en-klaarmaaltijd voor gebruik gereed (vaste verbinding met koppelteken)
het kapiteel bovenstuk van een zuil
het karwei zwaar of vervelend werk
het katern deel van een boek
de kerriesaus (currysaus) saus met kerrie bereid
Kerstmis / de Kerstman (namen van feestdagen met hoofdletter)
de kerstvakantie (informele aanduidingen naar feestdagen met kleine letter)
de kinnebak onderkaak (Let op: geen tussen-n, want versteende uitdrukking)
koeioneren sarren, baas spelen over, vitten op
10

11. koket behaagziek, erop gericht (door kleding enz.) indruk te maken, aardig gevonden te worden
koketteren behaagziek zijn, trachten te behagen, flirten, pronken (bv. met zijn kennis koketteren)
de kolibrie klein, kleurig vogeltje met lange staart en zeer lange snavel
konfijten in suiker inleggen
de koninginnenrit (in de wielersport) een etappe in een meerdaagse wielerwedstrijd waarvan vooraf wordt verwacht dat deze
zwaar zal zijn voor de renners, en de uitslag van de rit het algemeen klassement aanzienlijk zal gaan
beïnvloeden.
het koninginnenhapje vleespasteitje met vol-au-vent (samenstelling met tussen-n, want koningin heeft alleen meervoud op -en)
de Koninginnedag feestdag ter gelegenheid van de verjaardag van de Koningin van Nederland (samenstelling zonder tussen-n,
want de Koningin van Nederland is uniek )
de kopie (de kopieën) aan het origineel volkomen identiek, tweede exemplaar (de kopij: te drukken, uit te geven tekst)
kosmopolitisch tot de gehele wereld behorend (bv. Hij is een kosmopoliet, een wereldburger)
kristalliseren tot kristal worden
krokant knapperig (bv. lekkere krokante kroketten)
L
het labyrint doolhof
de lacune holte, hiaat (bv. een lacune in de wetgeving)
het lagelonenland land zonder veel inkomen
het leeuwendeel het voornaamste, het grootste aandeel
(geen twijfel) lijden het lijdt geen twijfel: het is zeker
het litteken overblijvend teken van een wond na genezing
lobbyen vertrouwelijke voorafgaande gesprekken voeren om beslissingen te beïnvloeden
loochenen ontkennen, niet erkennen
loyaliteit / loyauteit trouw aan een verplichting, verbintenis (bv. Zijn ontslag is onterecht. Hij was altijd heel loyaal.)
luxueus (luxueuze) weelderig(e) (uitgang eus, euze)
lyrisch behorend tot de dichtkunst, enthousiast, gedreven (bv. Hij was lyrisch over de nieuwe voorstelling van Platel.)
M
de maîtresse minnares
de majorette meisje in kleurrijk uniform van een groep die in optochten met muziekkorpsen meeloopt
de maneschijn schijnsel van de maan (samenstelling zonder tussen-n, want de maan is uniek)
de maniak wie een overdreven zucht heeft naar iets
manipuleren door kunstgrepen behandelen, beïnvloeden, in een bepaalde richting dwingen (bv. iemand manipuleren)
11

12. de mannequin iemand die kleding toont aan het publiek tijdens een modeshow
het manoeuvre listige handelswijze, een moeilijke beweging met een vervoertuig (bv. Parkeren is een moeilijk manoeuvre)
manoeuvreren behendig laten bewegen, iets op een listige manier uitvoeren
de marionet aan draden beweegbare pop
de Marokkaan iemand uit Marokko
massa-gebed / massage-bed (om onduidelijkheid te vermijden, plaats je soms beter een koppelteken)
de mecanicien werktuigkundige
mediterraan kenmerkend voor het gebied om de Middellandse Zee
meedogenloos zonder medelijden
de middeleeuwen de tijdruimte tussen de oudheid en de nieuwe tijd, van + 500 tot + 1500 n.Chr (tijdperken worden met kleine
letter geschreven)
de Middellandse Zee zee gelegen in Zuid-Europa
het Middellandse Zeegebied het gebied rond de Middellandse Zee (eigennaam met spatie in een samenstelling)
het Midden-Oosten de landen gelegen tussen de oostkust van de Middellandse Zee en de Arabische Zee
het millennium tijdperk van 1000 jaar
de minister van Cultuur maar: het Ministerie van Cultuur (de persoon met kleine letter, de instantie met hoofdletter)
de mimiek gelaatsuitdrukking, gebarenkunst (bv. Hij was een ster in de mimekunst. Zijn mimiek was heel sprekend.)
de misantroop mensenhater
de monnik (de monniken) kloosterlingen (het meervoud krijgt geen dubbele –k omdat de klemtoon niet op de laatste lettergreep valt)
de mutatie de verandering, wijziging, verwisseling
mysterieus (mysterieuze) geheimzinnig, raadselachtig (uitgang eus, euze)
N
naïef eenvoudig, onnozel (bv. een naïeve opmerking. Hij is een naïeveling. Zijn naïviteit is aandoenlijk.)
(zich) neervlijen zich in gemakkelijke houding zachtjes neerleggen (maar: vleien = mooipraten)
de neoromantiek nieuwe romantiek (afleidingen met neo e.d. aaneengeschreven)
het neo-expressionisme nieuw expressionisme (koppelteken om klinkerbotsing o+e te vermijden)
de New Yorkreis reis naar New York (eigennaam met spatie in een samenstelling)
de niche(markt) een specifiek, afgebakend, bewerkbaar deel van een markt. (bv. Een onderneming die zich richt op een
nichemarkt, levert een goed dat of dienst die niet door de partijen in de hoofdmarkt worden aangeboden.)
de niet-roker wie niet rookt (na niet- altijd koppelteken)
Nieuwjaar / de nieuwjaarsdag (namen van feestdagen met hoofdletter, maar informele aanduidingen naar feestdagen met kleine letter)
nieuwsgierig verlangend om iets te weten of waar te nemen
nochtans echter
nomineren kandidaat stellen, iets of iemand voordragen (bv. iemand nomineren voor de Nobelprijs)
12

13. notuleren verslag maken (bv. Tijdens de vergadering moet je goed notuleren. Zij is goed in het maken van de notulen.)
de nonchalance nalatigheid, achteloosheid
O
obsceen onzedelijk, schunnig (bv. obsceen taalgebruik)
occult verborgen, geheim
offensief aanvallend (bv. Wees toch niet zo offensief in deze discussie.)
het offensief het aanvallend optreden (bv. de Fransen gingen over tot het offensief.)
de offerte aanbod
onmeedogend harteloos, wreed
onmiddellijk rechtstreeks, dadelijk
ontvreemden stelen
ontzaglijk zeer groot, in hoge mate
de oppositie tegenstand, partij die tegen de regerende meerderheid is
opportunistisch als een opportunist, iemand die de eigen mening, politiek door de wisselende omstandigheden laat bepalen
de opticien iemand die brillen en andere optische instrumenten (maakt en) verkoopt
orkestreren in scène zetten
ostentatief erop berekend de aandacht te trekken (bv. zich ostentatief omdraaien)
de ovatie enthousiaste toejuiching (bv. een staande ovatie)
oxideren met zuurstof verbinden, roesten
P
de paardenbloem soort plant (samenstelling met tussen-n, want paard heeft enkel een meervoud op -en)
de paddenstoel zwam (samenstelling met tussen-n, want pad heeft enkel een meervoud op -en)
de paradox schijnbare tegenspraak (bv. Het klinkt paradoxaal, maar het klopt wel.)
de paraffine bepaalde wasachtige stof
parafraseren met eigen woorden omschrijven (bv. Letterlijk citeren mag je hier niet, maar je kan het wel parafraseren.)
parallel (parallellie) evenwijdig, overeenkomstig
het parallellogram vierhoek waarvan de overstaande zijden evenwijdig en gelijk zijn
de paraplu (paraplu's, parapluutje) bescherming tegen de regen
pathetisch hartstochtelijk, hoogdravend
het patriottisme vaderlandsliefde
de patrouille kleine veiligheidswacht, groep padvinders of verkenners
pejoratief met ongunstige betekenis
13

14. het peloton kleine afdeling soldaten, hoofdgroep in wedstrijd
de penicilline soort antibioticum, bepaald geneesmiddel voor infectieziekten
perfectioneren vervolmaken
de periferie cirkelomtrek, buitenrand
(zich) permitteren zich veroorloven
perplex verbluft, verbijsterd (bv. Toen hij het resultaat hoorde, stond hij perplex.)
per se absoluut, beslist (Op Latijnse uitdrukkingen staan nooit accenten.)
het personage persoon (in een boek), rol waarin een acteur optreedt
picknicken een maaltijd in openlucht houden
de pinguïn dier, behorende tot de familie van rechtopstaande watervogels op het zuidelijk halfrond
de piranha (piranha's) vraatzuchtige roofvis
de pirouette het draaien om eigen as
pittoresk schilderachtig mooi
het plafon(d) ondervlak van een zoldering, bovengrens
plebejisch behorende tot het gewone volk (het plebs), onbeschaafd, plat
het plenum voltallige vergadering (bv. een plenaire vergadering)
de polemiek openlijk gevoerde pennenstrijd, openlijke twist (bv. een polemiek voeren in de kranten)
polikliniek inrichting waarin niet-bedlegerige patiënten behandeld worden
het politiekordon groep van agenten op een rij
het porselein fijn geglazuurd aardewerk
de portefeuille tas, mapje voor papiergeld, papieren, akten enz. (bv. een leren portefeuille); het ministersambt (bv. Een
minister zonder portefeuille is een minister zonder eigen departement.)
de portemonnee (leren) voorwerp waarin men geld bij zich draagt
de prinsessenboon sperzieboon
de privédetective particuliere, private, persoonlijke detective (woorden met privé worden aaneengeschreven)
het procedé werkwijze, methode (Franse woorden verliezen het accent aigu in het midden van een woord)
het proces, het proces-Dutroux rechtszaak (bij een substantief + familienaam plaatsen we een koppelteken)
het proces-verbaal bekeuring
het product uitkomst van een vermenigvuldiging, resultaat
professioneel vakkundig, eigen aan het beroep
de professor hoogleraar aan de universiteit (maar: Geachte heer Professor)
(zich) profileren karakteriseren, typeren, schetsen (bv. Hij profileerde zich als leider. Kan je de dader profileren?)
de promotie verhoging in rang; bevorderen van verkoop (bv. promotie maken voor een product)
de prostitué (prostitués) man die tegen betaling seksuele handelingen verricht
de prostituee (prostituees) vrouw die tegen betaling seksuele handelingen verricht, hoer
de provocatie uitdaging, handeling of uitspraak die uitdaagt of provoceert
14

15. de psychoanalyse genezing met studie van het onderbewustzijn
de puberteit levensperiode tussen kinderjaren en volwassenheid waarin de seksuele rijping plaatsvindt
de pullover trui
de pyjama nachtkleding, bestaande uit jas en broek (let op de uitspraak pie-jaa-maa)
de Pyreneeën bergketen in Zuidwest-Europa
de pyromaan iemand die aan de ziekelijke neiging lijdt om branden te stichten
de python tijgerslang
DEEL 4
Q
de quarantaine tijdelijke afzondering van personen, dieren of zaken die mogelijk besmet zijn met ziektekiemen
quasiwetenschappelijk zogenaamd wetenschappelijk (afleidingen met quasi e.d. worden aaneengeschreven)
R
rabiaat woedend; fel, wild (bv. een rabiate haat)
de rail spoorstaaf, metalen richel waarover bv. gordijnen d.m.v. wieltjes voortgeschoven kunnen worden
het racisme rassenhaat, haat die berust op verschil in ras
radio-ontvanger / radioantenne (Bij de o en de o is er klinkerbotsing; bij de o en de a is er geen klinkerbotsing.)
de rancune geheime vijandschap, opgekropt haatgevoel (bv. Hij is bijzonder rancuneus na dat voorval.)
rationeel door middel van de rede (het verstand), doordacht
recenseren (de recensie) bespreken in een krant of tijdschrift
de recessie achteruitgang in het bedrijfsleven (bv. een economische recessie)
de recidivist misdadiger bij herhaling
recupereren herstellen van een inspanning, terugwinnen (bv. Mijn recuperatievermogen is niet meer zoals vroeger.)
de recyclage het hergebruiken
reëel (reële) werkelijk, zakelijk
refereren verwijzen (bv. Refereren aan de belangrijkste gebeurtenis. Dat is een belangrijke referentie.)
registreren in een register schrijven, vastleggen op papier of in de geest (bv. een akte laten registreren)
het rekwisiet klein gebruiksvoorwerp als decor bij toneel
relatief bepaald in vergelijking met iets anders, in verhouding tot anderen beperkt (bv. Dat is slechts relatief, een
relatieve vrijheid van beweging)
het reliëf het uitsteken of uitkomen boven iets anders
15

16. (de) renaissance kunststijl in de 14de - 16de eeuw (kunststijlen worden met kleine letter geschreven)
de repercussie terugkaatsing, onaangename reactie, vergelding (bv. uit vrees voor repercussies liet hij dit achterwege)
resulteren volgen uit de gezamenlijke werking van een aantal krachten of factoren (bv. Veel studeren resulteert in een
mooi rapport.)
de rijinstructeur instructeur die rijlessen geeft (ij en i worden niet beschouwd als botsende klinkers, dus geen koppelteken)
rigoureus streng
de rock-‘n-roll ritmische dansmuziek, populair geworden na 1950 en de dans daarbij
het rococo kunststijl in de 18e eeuw die zich kenmerkte door overrijke, krullende en speelse vormen en versieringen
rooms-katholiek katholiek met de paus te Rome als hoofd van de Kerk (religieuze stromingen met kleine letter)
de rubriek vaste afdeling in een krant, tijdschrift, enz. (bv. in rubrieken verdelen; een tijdschrift rubriceren)
ruggespraak (houden) overleggen met iemand (samenstelling zonder tussen-n, want versteende samenstelling)
ruggengraat wervelkolom (samenstelling met tussen-n, want rug heeft alleen een meervoud op -en)
S
de satelliet kunstmaan
sceptisch twijfelzuchtig
schminken make-up aanbrengen
de sciencefiction toekomstverhaal met veel aandacht voor wetenschappelijke en technische ontwikkelingen
sektarisch betrekking hebbend op een sekte (besloten groep met strakke ideeën)
semiautomatisch gedeeltelijk automatisch (afleidingen met semi e.d. worden aaneengeschreven)
de seks wat op zinnenprikkeling uit is, geslachtsverkeer
de sekse natuurlijk geslacht (bv. personen van beiderlei sekse)
sexy seksueel prikkelend, met veel sexappeal
de shampoo (de shampoos) vloeistof voor het wassen van het haar, vloeibaar reinigingsmiddel (bv. Ik moet mijn haar nog shampooën.)
de showbusiness het organiseren en produceren van shows, revues, variétés,… gezien vanuit zakelijk oogpunt
het signalement gedetailleerde persoonsbeschrijving
het silhouet schaduwbeeld, de contouren van een persoon
de sinecure (het sinecuurtje) iets gemakkelijks (bv. Een puzzel van 500 stukken, dat is geen sinecure!)
de sisyfusarbeid zware arbeid die niet tot een resultaat leidt
de ski (de ski's, het skietje / skiën) lange platte sneeuwschaats (vgl. ik ski, jij skiet, een skiester)
het skiongeluk ongeluk bij het skiën (i en o worden niet beschouwd als botsende klinkers, dus geen koppelteken)
de slimmerik (de slimmeriken) slim mens, schrandere persoon
sms'en (hij sms’t, heeft ge-sms’t) berichten sturen met de gsm (bv. Stop nu eens met dat ge-sms. Heb je al een sms'je verstuurd?)
de sollicitatie verzoek om tot een ambt of betrekking te worden benoemd
het sonnet (sonnetten) gedicht bestaande uit 14 regels (twee kwatrijnen en twee terzinen)
16

17. de soufflé warm gerecht met geklopt eiwit, plooi of vouw die uitgelegd kan worden
het souvenir (souvenirtje) aandenken (verkleinwoorden behouden de vorm van het grondwoord)
het spektakel (spectaculair) schouwspel, vertoning, luidruchtig optreden, drukte, lawaai
speculeren kopen en verkopen enz., waarbij groot risico is, (speculeren op iets) kansberekeningen maken
het spinnenweb web van een spin (samenstelling met tussen-n, want spin heeft alleen een meervoud op -en)
de spionage (spioneren) het spioneren, stiekem observeren om info aan een ander door te geven (na io altijd maar één n)
het squash bepaald soort racketsport (alle sporten krijgen het als lidwoord, zo ook: het voetbal)
het staakt-het-vuren bestand, beëindigen van de strijd (vaste verbinding met koppelteken)
de stagiair iemand die stage loopt
standaardiseren brengen tot een standaard of eenheid in afmeting, vorm, inhoud, samenstelling,…
stilistisch de stijl betreffend
stoïcijns onverstoorbaar
subtiel alleen bij nauwkeurig toezien of voor fijn gevoel waar te nemen of te begrijpen (bv. een subtiel onderscheid)
suggereren iets voorstellen, een voorstel doen, iets doen uitschijnen
suïcidaal geneigd tot suïcide of zelfmoord
de syllabe lettergreep
de synthese samenvatting, verbinding van verschillende elementen tot een hogere eenheid
T
de taille middel van het lichaam
tanen verzwakken, afnemen, vaalgeel kleuren (bv. Zijn roem begint te tanen. Een getaande huid.)
tantaluskwelling kwelling waarbij iets dat men wil bereiken zeer dichtbij maar onbereikbaar is
tatoeëren in de huid figuren aanbrengen door kleurstoffen erin te prikken
terminaal betrekking hebbend op het levenseinde, tot het einde behorend (bv. een terminale ziekte)
het territorium grondgebied
tevoorschijn komen zich laten zien of zichtbaar worden
tezamen samen
de thriller verhaal, film of toneelstuk, bedoeld om bij de lezer of toeschouwer angstgevoelens op te roepen
tiranniek als een tiran, despotisch
traceren nasporen, het spoor aanwijzen van (bv. Via vingerafdrukken zijn vele daders traceerbaar).)
de truck open vrachtauto
de truc (de trucs, de trukendoos) kunstgreep, list
trukeren trucs toepassen, door trucs klaarmaken
het T-shirt katoenen hemdje zonder kraag (met hoofdletter; geeft vorm van het object weer)
tweemaal twee keer (alle combinaties met maal worden aan elkaar geschreven)
17

18. U
uitweiden uitvoerig spreken
unaniem eenstemmig, eensgezind
de utopie (utopieën) onbereikbaar ideaal
V
het vaccin inentstof
vacuüm luchtledig
de variété voorstelling waarin een afwisselend programma van voordrachten, goocheltoeren, …vertoond wordt
de variëteit verscheidenheid
de verassing het tot as doen overgaan, de verbranding van een lijk, de crematie
de verrassing iets dat onverwacht komt, verwondering
verifiëren de juistheid nagaan van iets (bv. een hypothese verifiëren)
(naar) verluidt van horen zeggen (afgeleid van: naar (het) verluidt)
veronachtzamen verwaarlozen
verrukkelijk heerlijk, zalig, hemels
verwezenlijking realisering, het tot werkelijkheid brengen
vicieus gebrekkig, met fouten (bv. een vicieuze cirkel)
de vipbehandeling behandeling als vip (samenstelling met letterwoord aaneengeschreven)
de virtuositeit het ergens heel goed in zijn (bv. Hij is een pianovirtuoos)
de viceadmiraal plaatsvervangend admiraal (afleidingen met vice e.d. worden aaneengeschreven)
het vonnis (vonnissen) rechterlijke uitspraak, veroordeling
vreedzaam niet militair, zonder geweld
W
weids zich groot prachtig voordoend (meestal met betrekking tot ruimtes) (bv. een weids uitzicht)
weliswaar wel (afgeleid van: “Wel is het waar dat...)
wellicht misschien, mogelijk
de wetmatigheid iets dat overeenkomt met de wetten van de wetenschap (bv. Dat weerfenomeen is heel wetmatig.)
het westen (windrichtingen met kleine letter) bv. Het westen van het land is mooier.
het Westen (windrichtingen die een specifiek gebied aanduiden met hoofdletter) bv. het rijke Westen
de wiegendood plotselinge dood van een ogenschijnlijk gezonde baby (samenstelling met tussen-n, want wieg heeft alleen een
meervoud op -en)
18

19. de wierook harsachtige stof die bij verbranding aangenaam ruikt
het woon-werkverkeer het verkeer tussen de woonplaats en het werk (met koppelteken want je kan er en tussen zetten)
X
de X-benen benen waarvan de knieën naar binnen staan (met hoofdletter; geeft vorm van het object weer)
Y
de yoghurt lichtzuur melkproduct
Z
zo-even zojuist
de zijingang ingang aan de zijkant (zonder koppelteken, want j+i wordt niet langer beschouwd als klinkerbotsing)
de zonnebril bril met donkere glazen (samenstelling zonder tussen-n, want de zon is uniek)
de zwart-witfoto foto niet in kleur
19