II Konferencja Naukowa : Nauka o informacji (informacja naukowa) w okresie zmian, Warszawa, 15-16.04.2013 r. Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych, Uniwersytet Warszawski The 2nd Scientific Conference : Information Science in an Age of Change, April 15-16, 2013. Institute of Information and Book Studies, University of Warsaw

1. Naukowe systemy
informacyjno-wyszukiwawcze:
ogólne, czy specjalistyczne –
problematyka projektowania
i efektywności
Małgorzata Janiak
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytet Jagielloński
malgorzata.janiak@uj.edu.pl

2.  Współczesny model naukowego systemu
informacyjnego: duży, ogólny, zbierający dane z
wielu źródeł informacji, „konglomerat danych”,
repozytorium, hurtownia danych, harvesting
danych, integracja systemów i danych je
tworzących, Otwarta Nauka, Otwarta Edukacja
 Naukowe systemy informacyjne ogólne to:
wyszukiwarki naukowe połączone z platformami
naukowymi, repozytoria tekstów naukowych i
biblioteki cyfrowe, biblioteki wirtualne oraz
systemy typu subject gateways, scalone katalogi
biblioteczne, bazy danych i hurtownie danych,
naukowe portale społecznościowe
 Cel: tworzenie infrastruktur wiedzy oraz możliwość
zarządzania informacją, gdyż każdy system
bazodanowy jest metodą strukturalizacji
zarządzania informacją

3. Connect Communicate Collaborate
Marek Niezgódka, KRASP 25.05.2012

4.  Ważne pytanie: czy i w jaki sposób
systemy specjalistyczne o mniejszych
zakresach i zasięgach danych, skierowane
do mniejszej grupy użytkowników mogą
zaistnieć i funkcjonować samodzielnie;
czy ich przyszłością jest jedynie
przynależność do „konglomeratów
danych”
 Wprowadzanie danych: przeniesione na
twórców danych
 Pojawiające się w systemach ogólnych
problemy ze: spójnością danych,
„podtrzymywaniem” jednego modelu
danych (jeden fakt niekoniecznie jest
reprezentowany na jeden sposób),
kontrolą redundancji

5. 4. Forum DELOS: ogólne kryteria jakości z zakresem
podstawowych analiz: co czyli zasób, kto czyli
użytkownik, jak czyli technologia + dlaczego używa czyli
cel (połączenie z relacją jaka zachodzi między wszystkimi
elementami). Te podstawowe wymiary zostały podzielone
na segmenty:
 użytkowników: pod względem demografii, domen ich
zainteresowań i metod, które zostały zastosowane w
trakcie docierania do informacji;
 dane / kolekcje: pod względem opisu, sposobów selekcji i
gromadzenia, charakteru zarządzania;
 technologie: pod względem stosowanych technologii
(użytkownika, systemów, dokumentów) oraz narzędzi
informatycznych;
 wykorzystanie (cel) – w naturalny sposób
przyporządkowany do użytkownika: podziały odnoszą się
do charakteru działań informacyjnych. Czy informacje są
jedynie wykorzystane, czy też użyte do analizy lub
syntezy?
Fourth DELOS Workshop. Evaluation of Digital Libraries: Testbeds, Measurements, and
Metrics. Hungarian Academy of Sciences Computer and Automation Research Institute (MTA
SZTAKI). Budapest, Hungary 6–7 June 2002 [dok. elektr.]. http://www.ercim.eu/publication/ws–
proceedings/DelNoe04.pdf

6.  Od 1996 r. PCSS rozpoczął działania w zakresie
tworzenia bibliotek cyfrowych, co pozwoliło w
2002 r. otworzyć Wielkopolską Bibliotekę
Cyfrową, a w 2007 r. publiczne udostępnić
serwis Federacji Bibliotek Cyfrowych
 Użytkownicy: szeroko pojmowani (dostęp do
dzieł kultury); dane / kolekcje (w tym: opis,
sposób selekcji i gromadzenia): zbiory
instytucjonalne i prywatne, zwłaszcza
zagrożone; technologie: przeważa system dLibra
i DSpace dla bibliotek i dMuseion dla muzeów;
wykorzystanie (cel): szersze udostępnianie,
przekraczanie barier w dostępie do informacji,
zachowanie kopii cyfrowych dzieł
B
i
b
l
i
o
t
e
k
i
c
y
f
r
o
w
e
r
e
p
o
z
y
t
o
r
i
a

7.  2011 r. - Interdyscyplinarne Centrum
Modelowania Matematycznego i Komputerowego
- ICM UW uruchomiło pierwsze w Polsce naukowe
repozytorium otwarte dla naukowców: Centrum
Otwartej Nauki – CEON (program DSpace),
w którym udostępniane są na wolnej licencji
różnego rodzaju materiały: artykuły (preprinty,
postprinty), książki, materiały konferencyjne,
raporty czy rozprawy doktorskie.
 Użytkownicy: naukowcy i osoby zainteresowane
nauką; dane / kolekcje (w tym: opis, sposób
selekcji i gromadzenia): zbiory instytucjonalne i
prywatne; technologie: DSpace; wykorzystanie
(cel): udostępnianie, przekraczanie barier w
dostępie do informacji, zachowanie informacji
B
i
b
l
i
o
t
e
k
i
c
y
f
r
o
w
e
r
e
p
o
z
y
t
o
r
i
a

8.  W 1998 r. zapoczątkowano w Polsce prace
projektowe nad koncepcją katalogu
centralnego, tworzonego głównie przez
biblioteki naukowe, potem także publiczne
[2001 r. Centrum Formatów i Kartotek Haseł
Wzorcowych BUW, przekształcone w 2002 r. w
Centrum NUKAT].
 Użytkownicy: szeroko pojmowani; dane /
kolekcje (w tym: opis, sposób selekcji i
gromadzenia): zbiory instytucjonalne;
technologie: Virtua, Aleph, Prolib, Sowa itp.;
wykorzystanie (cel): opis danych dostępnych
głównie w świecie rzeczywistym
K
a
t
a
l
o
g

9.  BWN – od 1996; Wirtualna Biblioteka Nauki –
2009
 Cel: dostęp do głównych zasobów
wydawniczych w każdej instytucji naukowej i
szkole wyższej model: dostarczanie
informacji, integracja baz
 Użytkownicy: naukowcy i osoby
zainteresowane nauką; dane / kolekcje (w tym:
opis, sposób selekcji i gromadzenia): zbiory
instytucjonalne; technologie: różnorodne -
bazodanowe; wykorzystanie (cel):
udostępnianie, przekraczanie barier w dostępie
do informacji
B
i
b
l
i
o
t
e
k
i
w
i
r
t
u
a
l
n
e

10.  Od 2010 r. - projekt finansowany przez Narodowe
Centrum Badań i Rozwoju o nazwie Synat
(System Nauki i Techniki).
 Cel: stworzenie uniwersalnej, otwartej,
repozytoryjnej platformy hostingowej
i komunikacyjnej dla sieciowych zasobów wiedzy
dla nauki, edukacji i otwartego społeczeństwa
wiedzy. Zadanie Badawcze realizowane jest
przez 16 instytucji krajowych, dzieląc na dwa
komplementarne projekty: INFINITI, którego
liderem jest Uniwersytet Warszawski (ICM), oraz
PASSIM – Politechnika Warszawska (Wydział
Elektroniki i Technik Informacyjnych).
 Użytkownicy: naukowcy i osoby zainteresowane
nauką; dane / kolekcje (w tym: opis, sposób
selekcji i gromadzenia): zbiory instytucjonalne i
prywatne; technologie: różnorodne –
bazodanowe, komunikacyjne; wykorzystanie
(cel): udostępnianie danych, przekraczanie
barier w dostępie do informacji, komunikacja
naukowa, portal społecznościowy
P
l
a
t
f
o
r
m
a
c
y
f
r
o
w
a

12.  2010 r. - POL-on – system informacji o szkolnictwie
wyższym w Polsce, tworzony przez 3 instytucje
(Ośrodek Przetwarzania Informacji,
Interdyscyplinarne Centrum Modelowania
Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu
Warszawskiego, Index Copernicus)
 Cel: stworzenie globalnej bazy danych o
jednostkach naukowych i nauce polskiej, które
mają wspierać procesy decyzyjne Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyższego
 Informacje dostępne dzięki istnieniu systemu POL-
on to: rejestry szkół wyższych, informacje o
kierunkach i profilach kształcenia, zagregowane
dane liczbowe dotyczące studentów, absolwentów
oraz pracowników naukowych, wskaźniki ewaluacji
szkół wyższych, dane o prowadzonych badaniach
naukowych i wdrożeniach itp.

13.  Częścią systemu POL-on jest Polska Bibliografia
Naukowa gromadząca informacje o dorobku
publikacyjnym osób i instytucji. Głównym celem
bibliografii ma być agregacja rozproszonych
danych, promocja dorobku polskich naukowców i
polskich jednostek naukowych, ograniczenie
konieczności wielokrotnego wprowadzania tych
samych danych oraz publiczna dostępność danych
stanowiących podstawę procesu ewaluacji
jednostek.
 Systemy te (POL-on i PBN) mają też współpracować
z tworzoną od 1996 r. Biblioteką Wirtualną Nauki,
która udostępnia zasoby informacyjne dla
wszystkich instytucji akademickich w kraju, polskie
zasoby wydawnicze i bibliograficzne oraz zasoby
dostępne wyłącznie dla konsorcjantów.
B
i
b
l
i
o
g
r
a
f
i
a

14.  Użytkownicy: naukowcy i osoby
zainteresowane nauką, użytkownicy
zainteresowane edukacją na poziomie
wyższym; dane / kolekcje (w tym: opis,
sposób selekcji i gromadzenia): zbiory
instytucjonalne, w PBN także prywatne;
technologie: różnorodne – bazodanowe;
wykorzystanie (cel): szersze
udostępnianie danych o edukacji i nauce
polskiej, przekraczanie barier w dostępie
do informacji, komunikacja naukowa,

15. Problematyka oceny systemów informacyjnych
1. Saracevic, Tefko (2004). Evaluation of digital libraries: an overview,
paper presented at DELOS Workshop on the Evaluation of Digital
Libraries [dok. elektr.]. DELOS
http://dlib.ionio.gr/wp7/WS2004_Saracevic.pdf [odczyt: 2.02.2009].
2. Saracevic, Tefko (2004). How were digital libraries evaluated. [dok.
elektr.] http://comminfo.rutgers.edu/~tefko/DL_evaluation_LIDA.pdf
[odczyt: 25.11.2011].
3. Zhang, Ying (2010). Developing a holistic model for digital library
evaluation [dok. elektr.]. Wiley Online Library
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/asi.21220/pdf [odczyt:
2.02.2011].
4. Zhang, Ying; Saracevic, Tefko (2007a). Criteria in evaluation of use &
usability in digital libraries [dok. elektr.]
http://www.ffos.hr/lida/datoteke/LIDA2007-
Zhang_Saracevic.ppt#256,1,criteria in evaluation of use & usability in
digital libraries [odczyt: 10.12.2011].
5. Zhang, Ying (2007b). Developing A holistic model for digital library
evaluation. A dissertation submitted to the Graduate School-New
Brunswick Rutgers, The State University of New Jersey in partial
fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy
Graduate Program in Communication, Information, and Library Studies
written under the direction of Dr. Tefko Saracevic. New Brunswick, New
Jersey, 248 s.

16. Cecha Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
ogólnych
Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
specjalistycznych
informacyjność (w
jakim stopniu
informacja cyfrowa
odpowiada
zakresowi wiedzy na
dany temat, oddaje
przedmiot i treść
zasobu)
Szerszy zakres, w związku z
odesłaniami do innych baz;
brak dokładnej spójności
informacji;
Dobór źródeł scedowany na
dostarczycieli informacji
Dążenie do jak największej
informacyjności;
Dobór źródeł dostosowany
do specyfiki
dziedziny/tematu
kompleksowość
kolekcji
Zależna od baz
„podstawowych”;
raczej tendencja: szerszy
zakres, różnorodna
szczegółowość w
poszczególnych zakresach;
Wiele typów danych; wiele
formatów prezentacyjnych
Dążenie do
kompleksowości;
Różne typy danych także
surowe dane; hurtownie
danych dziedzinowych

17. Cecha Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
ogólnych
Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
specjalistycznych
skalowalność
(informacji) -
stopień, w jakim
informacje cyfrowe
mogą być łatwo
skalowane /
analizowane na
różnych szczeblach
szczegółowości /
jaką charakteryzują
się swoistością, tak,
aby zaspokoić różne
potrzeby
użytkowników
Większa skalowalność ze
względu na szerszy zakres i
nastawienie na liczniejszą
grupę użytkowników;
Możliwości wyszukiwawcze
często rozbudowane, z
elementami pomocowymi;
możliwości personalizacji
systemów
Lepsze zaspokajanie
potrzeb węższej grupy
użytkowników;
Możliwości wyszukiwawcze
dostosowane do
specyficznej grupy
użytkowników; założone z
góry potrzeby (większa
znajomość klientów);
często możliwości
personalizacji systemów
dokładność (z
wykrywalnością
błędów)
Często nie na tym samym
poziomie w odniesieniu do
całego systemu
Większa w odniesieniu do
konkretnego tematu

18. Cecha Problematyka mierzenia
cechy dla systemów ogólnych
Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
specjalistycznych
relewantność,
adekwatność dla
grupy docelowej
Szeroko pojmowana grupa
docelowa -> założone bardziej
ogólne kryteria wyszukiwawcze
z opcją wyboru przez
użytkownika bardziej
zaawansowanych kryteriów,
ewentualne podpowiedzi
(dziedziny, terminy związane
itp.); elementy komunikacji
naukowej (wraz z dostępem do
mediów społecznościowych);
dodawanie własnych treści
Wąska grupa użytkowników
-> może wydawać się dla
decydentów
„nieopłacalna”; często
elementy komunikacji
naukowej (wraz z dostępem
do mediów
społecznościowych);
dodawanie własnych treści
wiarygodność
(authority)
Rozłożona na wiele instytucji
Wprowadzanie danych: import,
integracja + modyfikacja i
aktualizacja danych przez
bardzo wielu użytkowników
Raczej oparta na jednej
instytucji sprawczej

19. Cecha Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
ogólnych
Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
specjalistycznych
zwięzłość informacji Raczej szerszy zakres;
szczegółowość informacji
zależna od baz
„podstawowych”
Nacisk na szczegółowość
informacji
łatwość zrozumienia
(w jakim zakresie
można łatwo
zrozumieć system i
informację cyfrową)
Stworzenie modelu
zewnętrznego bazy trwa u
użytkownika dłużej
Mniejszy system bywa
łatwiejszy do „ogarnięcia”

20. Cecha Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
ogólnych
Problematyka mierzenia
cechy dla systemów
specjalistycznych
przydatność dla
użytkowników
docelowych
Dla wielu osób Dla wybranego kręgu
terminowość
(aktualność)
Zależna od wielu
dostarczycieli informacji
Częstsze zmiany stanu
systemu
dokładność (fidelity)
- w jakim zakresie
zasoby cyfrowe
odpowiadają (lub
opisują) jakością
oryginałom zasobów
Kopie cyfrowe, dokumenty
digital born
Kopie cyfrowe, dokumenty
digital born

21. Podsumowanie
 Obecny nacisk na tworzenie ogólnych
systemów informacyjnych, na jak
najszerszy dostęp do informacji,
wskaźniki projektowe akcentujące zasoby
informacyjne systemów (ilość danych,
liczba opisów, skanów, dokumentów itp.),
liczbę użytkowników, opłacalność stanowi
pewne zagrożenie dla mniejszych
specjalistycznych systemów – stąd
tendencja do tworzenia
„konglomeratów”, zasobów
dziedzinowych, stowarzyszeń, federacji,
projektów wielo-instytucjonalnych

22.  Rozdzielenie odpowiedzialności za
wprowadzanie i aktualizację danych
pomiędzy wieloma instytucjami i
użytkownikami powoduje, iż spada
spójność informacji, a zwiększa się liczba
błędów
 Naukowe systemy informacyjne powinny
być współtworzone przez naukowców,
którzy dodają treści, „bezpieczniejszą”
opcją jest istnienie moderatorów /
koordynatorów systemów, a nie tylko
mechanizmów informatycznych;
przeciwdziałanie „kultowi amatora”

23.  Dziękuję za uwagę
Zestawienie fragmentów obok siebie
daje dopiero wizję świata
Andrzej Jakimowski