Groen loont met TEEB-stad 25-9-2012 Groen levert anderhalf tot twee keer meer aan baten op, dan dat investering en onderhoud kosten. Dat blijkt uit een achttal voorbeeldcases van deelnemende gemeenten aan het project TEEB-stad. Bron: Stock.xchng TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) is een internationale studie naar de economische betekenis van biodiversiteit en ecosysteemdiensten. In het afgeleide project TEEB-stad zijn onder andere tien Nederlandse gemeenten en het ministerie van EL&I betrokken. Ze werken aan een methode om de maatschappelijke baten van groenblauwe maatregelen mee te nemen in bestemmingsplannen, grond- en vastgoedexploitaties en ontwerpsessies. 54 miljoen In de studie ‘Groen loont met TEEB-stad’ staan acht casestudies van deelnemende gemeenten beschreven die gezamenlijk 54 miljoen euro in de plus staan. De grootste ‘winnaar’ is een studie in Deventer met een batig saldo van bijna 30 miljoen euro. Toegankelijk TEEB-Stad heeft duidelijk gemaakt dat de bijdrage van groen aan de stedelijke economie inzichtelijk is te maken, stelt demissionair staatssecretaris Bleker van EL&I in een brief bij deze studie aan de Tweede Kamer. Bleker waarschuwt dat de implementatie van dit instrument niet vanzelf zal gaan. “Het vraagt een andere werkwijze dan doorgaans in ruimtelijke leefomgevingsplannen wordt gehanteerd. Het is daarom belangrijk om de komende tijd het instrument niet alleen te promoten, maar ook gemakkelijk toegankelijk te maken en mensen uit de praktijk te leren hoe ze het kunnen hanteren.”

1. Groen loont met TEEB Stad
Gemeenten redeneren, rekenen en verdienen
met de baten van natuur en water
2 1
TEEB: The Economics of Ecosystems and Biodiversity

2. Colofon Inhoudsopgave
Uitgave Voorwoord 2
In TEEB Stad zijn de volgende gemeenten,
ministeries en organisaties betrokken:
Ontdek de baten 4
Almelo, Amsterdam, Apeldoorn, Delft, Den Haag, Redeneren, rekenen en verdienen met de baten van natuur en water 5
Deventer, Eindhoven, Haarlem, Heerlen, Rotterdam
en Zwolle, het ministerie van Economische Zaken, Haarlem Gebiedsvisie Kleverlaanzone 8
Landbouw en Innovatie en het ministerie van
Infrastructuur en Milieu, advies- en ingenieursbu- Den Haag Erasmusveld, duurzaamste wijk van Nederland 10
reau Witteveen+Bos en Groen Loont!.
Groen Loont! is een initiatief van partijen die Redeneer met baten 12
samenwerken onder de vlag van De Groene Stad
Aan het begin van het proces ontstaan de grootste welvaartsklappers 14
(Plant Publicity Holland, branchevereniging VHG,
HIC - promotie van Groen, ANWB, Groenforum
Nederland, Entente Florale Nederland en Product- Almelo Baten van de ondergrond in de binnenstad 18
schap Tuinbouw). Delft Groenblauw Delft Zuidoost 20
Redactie en eindredactie
Jacqueline van Wetten Reken met baten 22
Sjaak de Ligt Rendabel investeren in groen vereist baatberekeningen 25
Henk Kuijpers
Roel van Dijk
Apeldoorn Park Zuidbroek 28
Fotografie Deventer Aanleg Zandweteringpark en wijk Steenbrugge 30
Sjon Heijenga, gemeente Almelo, Apeldoorn, Delft,
Den Haag, Deventer, Eindhoven, Haarlem, Rotter- Verdien met baten 32
dam en Zwolle
Verdienen: eerst weerstand overwinnen en betrokkenheid opbouwen 34
Projectleiding TEEB-Stad
Namens gemeenten: Henk Kuijpers, gemeente Zwolle Groenblauwe stadsrand 36
Apeldoorn
Eindhoven Vergroenen binnenstad 38
Namens Witteveen en Bos: Ursula Kirchholtes
Productie Vervolg van TEEB Stad 40
Stichting Open Boek, Deventer Nieuwe financieringsmodellen voor stedelijk groen 41
ISBN 9789081343992
NUR 943 Omgevingswetenschappen Nawoord 44

3. Groen loont met TEEB Stad
>
“Bouwen en ontwikkelen doe je niet alleen met asfalt
en steen, maar ook met groen. Dus moet je het over
groen al in een vroeg stadium van de planvorming
hebben: het is geen sluitpost meer.” Gemeenten redeneren, rekenen en verdienen
Rob van Doorn, wethouder Duurzaamheid, gemeente Haarlem
met de baten van natuur en water
1

4. Voorwoord
Vaak heb ik uit moeten leggen wat ‘TEEB Stad’ betekent. Ik vertel
dan dat TEEB staat voor The Economics of Ecosystems and Biodi-
versity en dat TEEB Stad gaat over de economische betekenis van
natuur en water in en om de stad. Al snel volgt dan de vraag:
“Wat hebben natuur, water en economie met elkaar te maken?”
In deze publicatie zult u lezen dat dit alles met elkaar te maken
heeft. Economie gaat over behoeften en schaarste. Iedereen die
in een stad verblijft herkent de behoefte aan natuur en water in
de nabijheid van de woon- en werkomgeving. Een ommetje om
te ontspannen, de heilzame werking van fluitende vogels, de
schoonheid van een vijver waarin overvloedig regenwater wordt
2 opgevangen, de verkoelende werking van een straatboom, enzo- 3
voort. Natuur en water leveren een belangrijke bijdrage aan het
Voorwoord
stedelijk functioneren, en dus ook aan de economie.
Het is onderzocht dat natuur en water vele baten opleveren,
zoals gezondheid en woongenot. ‘TEEB Stad’ is bedoeld om deze
baten zichtbaar te maken. Liefst door een directe vertaling in
geld. Als dat niet lukt worden ze in elk geval benoemd.
Het blijkt dat het vaak de overheid is die het geld investeert,
maar dat allerlei andere partijen de voordelen ervan genieten.
De uitkomsten van het rekeninstrument kunnen als basis dienen
voor een gesprek met die partijen om een bijdrage te leveren
aan de investeringen. Dat kan helpen om in tijden van slinkende
overheidsmiddelen toch tot maatregelen voor meer natuur te
komen. Dat is goed voor de biodiversiteit, want natuur en water
in en om de stad herbergen een schat aan bijzondere planten- en
diersoorten. Maar vóóral is het goed voor iedereen die in de stad Olaf Prinsen,
woont, werkt en verblijft! aanvoerder project TEEB Stad en wethouder gemeente Apeldoorn

5. “Iedereen beseft nu dat ecologie en
economie onafscheidelijk zijn.”
Loek Hermans, voorzitter Greenport Holland
> Ontdek de baten
Redeneren, rekenen en verdienen met de baten van natuur en water
In het project TEEB Stad leerden gemeenten aan de hand van
een gebiedseigen project wanneer groen- en waterbaten ont- Wat is TEEB Stad?
staan, hoe hoog die baten zijn en hoe baathouders betrokken
kunnen worden als investeerder. Zo is het besef ontstaan dat TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) is
projecten in de openbare ruimte soms verrassende winstpak- een internationale studie naar de economische betekenis
kers opleveren. Die ervaring moet ertoe leiden dat baten voort- van biodiversiteit en ecosysteemdiensten. Ook Neder-
aan als vanzelfsprekend worden meegenomen in de besluitvor- land doet hieraan mee met het landelijke programma
ming over inrichtingsplannen. TEEB NL, waarvan TEEB Stad weer een onderdeel is. In
TEEB Stad werken sinds 2011 een aantal gemeenten,
Bij ruimtelijke ontwerpen worden de maatschappelijke baten van twee ministeries (het ministerie van Economische Zaken,
groenblauwe maatregelen nu nog vaak alleen achteraf nage- Landbouw en Innovatie en het ministerie van Infrastruc-
gaan, is de ervaring van Ursula Kirchholtes van Witteveen+Bos, tuur en Milieu) en ingenieursbureau Witteveen+Bos
8
4 het ingenieursbureau dat gemeenten in dit project begeleidt. aan een methode om de maatschappelijke baten van 5
“Een gemiste kans”, stelt ze. Beter is om van tevoren te beredene- groenblauwe maatregelen als vanzelfsprekend mee te
nemen in bestemmingsplannen, grond- en vastgoed-
Ontdek
Ontdek
ren tegen welke kosten en baten een maatschappelijk rendabel
plan kan worden gerealiseerd. Met dat inzicht wordt gekeken exploitaties en ontwerpsessies met als resultaat snellere
wie er profiteren van de baten van het plan. Door deze baathou- planprocessen en duurzamere keuzes en financiering van
ders vanaf dat moment bij het proces te betrekken kan het plan groenprojecten.
worden geoptimaliseerd en wordt het enthousiasme groter om als Groen Loont!
mede-investeerder deel te nemen. “Het gaat erom plannen eerst TEEB Stad is het logische vervolg op Groen Loont!, de
te beredeneren, dan te berekenen en ten slotte te kijken waar de campagne die uitdraagt dat groen grote maatschappe-
verdienmogelijkheden liggen.” lijke en economische waarde vertegenwoordigt.
Lag in 2011 de nadruk van deze campagne nog op
Baten bewustwording, in 2012 wordt in de praktijk gekeken hoe
Kirchholtes legt de TEEB-methode uit aan de hand van een fictieve met de TEEB-methode de waarde van groen te berekenen
case; in dit geval een wijk waar wateroverlast één van de proble- is. Groen Loont! is een initiatief van partijen die samen-
men is. De aanleg van een nieuwe, betere groenblauwe structuur werken onder de vlag van De Groene Stad (Plant Publi-
zorgt voor meer waterberging en een groter en kwalitatief beter city Holland, branchevereniging VHG, HIC - promotie van
recreatieareaal. Dit levert diverse baten op. Groen, ANWB, Groenforum Nederland, Entente Florale
Eén daarvan is het vermeden risico op wateroverlast: in plaats van Nederland en Productschap Tuinbouw).
1 keer in de 10 jaar, zullen de kelders van bedrijven en woningen
in de wijk nog maar 1 keer in de 100 jaar onderlopen. Dat betekent Kijk op www.degroenestad.nl of www.omgevingsecono-
een vermeden schade per jaar van ruim een ton, tonen berekenin- mie.nl voor informatie over TEEB Stad.
gen op basis van kengetallen (zie kader: Van MKBA naar TEEB).

6. >
“De vraag naar groene bouwprojecten
neemt toe o.a. doordat lokale overheden
op beperkte ruimte recht moeten doen
aan verschillende belangen.”
Nico de Vries, bestuursvoorzitter BAM
De baat op de lange termijn zal zelfs groter zijn dan anderhalf Aan de slag vergroenen van een wijk door het organiseren van een zaaidag
miljoen euro. Omdat deze baten de kosten ruim overstijgen is In het project TEEB Stad pasten deelnemende gemeenten deze zijn door burgers zelf makkelijk uit te voeren. Dergelijke maatre-
de aanleg van een nieuwe, betere groenblauwe structuur een methode toe op een gebiedseigen project. De omvang en gelen kunnen gemeenten direct stimuleren. En bedenk daarbij Van MKBA naar TEEB:
duurzaam rendabel project. aard van deze projecten liep uiteen van grootschalige gebieds- dat de baten van groenmaatregelen groot zijn in wijken met duurzaamheid als leidraad
ontwikkeling zoals in Delft, tot de aanleg van een park zoals in weinig of kwalitatief slecht groen en veel mensen. De maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) is
Bijdragen Apeldoorn, of de vergroening van de binnenstad zoals in Almelo. Daarnaast blijken op de lange termijn de kosten van groene gebaseerd op het begrip duurzaamheid zoals dat in het
De volgende vraag is dan: aan wie komen die baten ten goede en Uit de projecten komen een aantal opvallende winstpakkers naar oplossingen lager te zijn dan die van ‘grijze’ meer technische Brundtland-rapport (1987) wordt gedefinieerd als ‘een eco-
kunnen die baathouders op een of andere manier bijdragen in voren waarmee gemeenten direct aan de slag kunnen. Zo blijken oplossingen. Dat heeft er vooral mee te maken dat groen vaak nomische ontwikkeling waarbij de huidige generatie aan
de kosten die voor de aanleg van de nieuwe groenblauwe struc- de kosten van maatregelen die de biodiversiteit verbeteren soms goedkoper is in de totaalsom van investering en onderhoud. haar behoeften kan voldoen zonder de volgende generaties
tuur worden gemaakt? In het voorbeeld krijgen de gemeente heel beperkt te zijn. Ideeën voor stoeptegeltuinen of het En dat levert dan ook nog eens extra recreatieve en natuur- te beperken om in haar behoeften te voorzien’.
en het waterschap de suggestie extra geld aan te trekken door
bedrijven en bewoners in de wijk een rioolheffing en/of water- In 2000 heeft het kabinet besloten dat het verplicht is om
schapsheffing op te leggen. Zij hebben immers geen schade voor alle grote infrastructuurprojecten de MKBA uit te
meer van ondergelopen kelders. Ook zou een gemeente geld uit voeren. Dat gebeurde aan de hand van een standaard
6 kunnen sparen door te besluiten geen dure technische water- methodiek: het Overzicht Effecten Infrastructuur, oftewel 7
bergingsvoorziening aan te leggen, maar voor minder geld een de OEI-leidraad. In 2004 werd deze leidraad aangevuld met
waarderingen voor natuur, water en bodem. In 2006 volgde
Ontdek
kleinere waterberging te realiseren. Door tegelijkertijd te zorgen
voor overloopruimte, bijvoorbeeld door sportvelden als water- de publicatie van het kengetallenboek voor ecosysteem-
berging te gebruiken als dat nodig is, kan tegen geringere kosten baten. Met dit naslagwerk is het mogelijk de baten van
toch voldoende opvangcapaciteit worden gerealiseerd. Voor de verschillende ecosysteemtypen, dus ook van stadsgroen,
tijdelijke opvang van water op hun veld krijgen de sportvereni- in euro’s uit te drukken en af te wegen tegen de kosten.
gingen een vergoeding van de gemeente in de clubkas gestort. Inmiddels zijn in 2012 met behulp van de leidraad en het
kengetallenboek vele groene en niet-groene projecten
Onderhandelingssituatie geëvalueerd. Om groenbaten niet achteraf maar juist ook
Dergelijke financieringsconstructies zullen gemeenten in de al tijdens het maken van bestemmingsplannen, grond- en
toekomst steeds vaker opstellen. Door het inzicht in de kosten en vastgoedexploitaties en ruimtelijke ontwerpen mee te ne-
de baten van een maatregel, zijn gemeenten zich ervan bewuster men, is nu voor gemeenten de TEEB-methode ontwikkeld.
geworden dat zij een partij zijn in een onderhandelingssituatie.
Kirchholtes: “In het verleden investeerde de gemeente in groen
en blauw en waren de baten voor de vastgoedeigenaren en kwaliteiten op. Waar grijs niet per se noodzakelijk is, kunnen
de huurders. Dat kan niet langer.” In de nabije toekomst zullen gemeenten goedkopere, groene oplossingen overwegen in
kosten eerlijker worden verdeeld. Van ontwikkelaars, bedrijven, plaats van dure, technische grijze aanpassingen. Verder bleek
burgers en gezondheidsorganisaties wordt een grotere bijdrage dat er veel meer groenbaten te berekenen zijn dan gemeenten
verwacht als het gaat om zaken als leefbaarheid, wonen, groen, aanvankelijk dachten.
natuur en water. Daarbij helpt een duidelijk, economisch plaatje Ook bleek het vroegtijdig samen nadenken met diegenen die
dat laat zien welke voordelen er zijn, en dat transparant maakt profijt hebben van de baten, bij te dragen aan een maatschappe-
welke partijen van die voordelen profijt hebben. lijk rendabeler project, meer draagvlak en een sneller proces.

7. Factsheet Haarlem
Haarlem Gebiedsvisie Kleverlaanzone
Doel: Cijfermatige ondersteuning van de participatieve ontwikkeling van de gebiedsvisie.
Project gebied en een groeiscenario voor Leerresultaten
De gebiedsvisie biedt de rode de stadskweektuin. Voor dit De digitale participatie heeft
draad voor de herontwikkeling groeiscenario, van groenpark naar geleid tot een grote betrokken-
van het perceel van de voorma- waterpark (eco), is een uitvoe- heid van vele belanghebbenden:
lige stadskweektuin in samen- ringsstrategie opgesteld voor de zowel kosten- als baathouders.
hang met behoud en versterking komende 20 jaar. Deze is doorge- Dit heeft de gemeente gedwon-
van de aanwezige monumentale, rekend met de TEEB-methodiek. gen het participatieproces tot het
groene, recreatieve en educatieve einde toe zorgvuldig en open te
kwaliteiten van de gehele Klever- houden. Met een breed gedragen
laanzone. gebiedsvisie als resultaat.
Gestreefd wordt naar een zo Resultaten Ondanks een aantal dilemma’s en
8 duurzaam mogelijke ontwikkeling • Berekende baten: € 1,3 miljoen tegenstrijdige belangen zijn par- 9
van de Kleverlaanzone die in hoge • Geschatte kosten: € 1 miljoen tijen niet alleen via de gemeente
Ontdek
mate zelfvoorzienend is. Het gaat maar ook direct met elkaar gaan
hierbij om duurzaam bouwen, Winstpakkers praten. Dit levert een groter
duurzaam energieverbruik en • recreatieve belevingswaarde draagvlak op.
kringlopen. Kernvraag bij nieuwe • vermeden kosten leegstand
ontwikkelingen is: Wat voeg je toe • meer woongenot Vervolg
aan de Kleverlaanzone? Pas in de loop van de ontwikke-
Baathebbers ling van het groeiscenario en van
TEEB-aanpak • eigenaren onroerend goed de uitwerking van de ingrepen
De gebiedsvisie Kleverlaanzone is • omwonenden wordt het resultaat van de MKBA
het pilotproject digitale partici- steeds gedetailleerder. Bijsturen is
patie van de gemeente Haarlem. daardoor mogelijk.
Hiervoor is een aparte website
gebouwd. Doel van de site was
om meningsvorming van betrok-
ken te stimuleren en om ideeën
voor het gebied en de benoemde
deelgebieden te inventariseren.
De participatie heeft geleid tot
vier ingrepen voor het totale

8. Factsheet Den Haag
Den Haag Erasmusveld, duurzaamste wijk van Nederland
Doel: Het realiseren van de plannen door het betrekken van baathouders en het inzichtelijk maken van baten
die het gevolg zijn van de investeringen in het verbeteren van de bestaande ecologische verbindingszone.
Project voor de thema’s energie en water. Leerresultaten
Voor het gebied tussen vinexwijk Voor de hoge duurzaamheids- Bij ruimtelijke ontwikkeling is het
Wateringse Veld en krachtwijk ambitie voor de wijk werd voor nodig integraal naar de hele keten
Den Haag Zuidwest is een master- de thema’s energie, water en te kijken. Ontwikkeling en beheer
plan opgesteld met als ambitie de materiaal een nieuw financieel- moeten meer met elkaar in ver-
duurzaamste wijk van Nederland organisatorisch model ontwikkeld band worden gebracht en vooraf
te ontwikkelen. Erasmusveld (52 (‘stromenexploitatie’). Door een moet een uitgebreide stakehol-
ha) omvat onder meer 750 wo- langere looptijd te hanteren en deranalyse worden uitgevoerd.
ningen en een sportcluster met andere dan de traditionele par- Op basis van de TEEB-analyse
hockey- en voetbalvelden. Verder tijen (baathouders) bij de plannen worden stakeholders benaderd
versterking en uitbreiding van de te betrekken, kunnen investerin- voor het gezamenlijk opzetten
10 ecologische verbindingszone en gen in energie, water en materiaal van een businesscase rond het 11
inpassing van circa de helft van de wel rendabel worden gemaakt. thema groen.
Ontdek
aanwezige volkstuinen. Dat is berekend middels de TEEB-
In de oorspronkelijke uitvoerings- analyse. Vervolg
strategie speelde de gemeente De beoogde ontwikkellocaties
een actieve rol en dekte zij het zijn grotendeels in bezit van
financiële tekort grotendeels af. vastgoed ontwikkelende partijen
Als gevolg van de economische Resultaten en particulieren. Doordat deze
crisis is deze strategie verschoven De kwalitatieve analyse is uitge- vooralsnog blijven uitgaan van de
naar het faciliteren van particu- voerd. De kwantitatieve is nog niet conventionele wijze van gebieds-
liere en marktinitiatieven. gereed. ontwikkeling, is het zoeken naar
andere vormen van waardecreatie
TEEB-aanpak Bewoners: dan vastgoedontwikkeling een
In de oorspronkelijke benadering Direct meer comfort in de woning, zeer geleidelijk proces.
werden de investeringen in groen op termijn aanzienlijke besparing
vooral uitgedrukt als kosten en woonlasten.
slechts beperkt (via de VON-prijs
van de nieuw te bouwen wo- Watersysteem:
ningen) als baten. Hetzelfde geldt Minder wateroverlast, minder zui-
veringskosten, lagere kosten voor
beheer en onderhoud.

9. > Redeneer met baten
“Met TEEB krijg je zowel de maatschappelijke
effecten en dus de daadwerkelijke wenselijkheid
scherp, alsook de financieringsmogelijkheden.”
Mary-Ann Schreurs, wethouder Innovatie,
Cultuur en Openbare Ruimte, Eindhoven
Baten ontstaan door in te grijpen op de omgeving zodat een • ansluiting bij behoefte: Hoe meer vraag er is
A
fysieke of sociale kwaliteitsverandering optreedt. Zo levert het (behoefte) naar verbetering van een kwaliteit,
planten van bomen (maatregel) door de afvang van fijnstof hoe meer baat. Als een omgevingskwaliteit
schone lucht op (omgevingskwaliteit) en zijn mensen die schone verbetert terwijl er geen vraag/behoefte is dan is
lucht inademen gezonder (baat). er ook geen baat.
Het redeneren met baten begint al in de probleemanalyse bij het • Tijdstip voordeel: Baten worden groter naar-
onderscheiden van goede en slechte gebiedskwaliteiten. Wanneer mate ze vroeger, vaker en langer optreden.
maatregelen leiden tot verbetering van slechte omgevingskwali- Zorg dat de kosten voor een maatregel niet te
teiten ontstaan baten. Door in te schatten wie voordeel heeft van ver vooruit lopen op de baat. Start met de oplos-
een kwaliteitsverbetering en hoe groot het voordeel is, kan een sing voor het meest urgente probleem en pak
rangschikking gemaakt worden waaruit blijkt welke maatregelen de later de minder urgente problemen aan.
12 hoogste baten leveren. 13
• Kostenbesparing: Als twee maatregelen het-
Redeneer
Bij het inschatten van de omvang van een baat gelden de volgende zelfde opleveren, kies dan de goedkoopste.
regels:
De omvang van een baat hangt samen met de mate waarin de
• Kwaliteitsverbetering: Hoe slechter de uit- omgevingskwaliteit verbetert en het voordeel dat de samenleving
gangssituatie, hoe groter de baat. daarvan heeft. Bijvoorbeeld: bomen leveren schonere lucht (gram
fijnstof per m3 lucht). Dat levert een gezondheidsbaat op bestaande
• ate van effectiviteit: Hoe groter de effectivi-
M uit: het aantal vermeden zieke personen met astma of klachten
teit van de maatregel hoe groter de baat. Vaak aan luchtwegen vermenigvuldigt met de kosten voor medische
is de invloed van de maatregel op de kwaliteit behandeling die hierdoor worden uitgespaard. Door deze baat te
groter wanneer de maatregel de oorzaak achter verminderen met de kosten voor het aanplanten van bomen, wordt
het probleem aanpakt in plaats van symptomen duidelijk of de maatregel lonend is of niet.
bestrijdt. Ook geldt dat de baat groter is wanneer
één maatregel meer verschillende effecten heeft.
• Aantal baathouders: Hoe meer mensen voor-
deel hebben, hoe groter de baten.
• Omvang voordeel: Hoe groter het voordeel is Bron: TEEB in de Stad, handleiding bij het rekeninstrument voor
voor elke baathouder, hoe groter de baat. de baten van natuur en watermaatregelen. Witteveen+Bos, april 2012.

10. heid. Om die negatieve gevolgen te voorkomen riep de gemeen- voor de bewoners van de nabijgelegen, stenige Indische buurt
Aan het begin van het proces ontstaan de grootste welvaartsklappers teraad betrokkenen op om integrale plannen te maken waarin zal dat een vooruitgang zijn, is de verwachting. Maar klopt die
bouwen, groen en water met elkaar samenhangen. aanname wel, vroeg de gemeente zich af. “We willen aan kunnen
“Ontwikkelaars horen zo’n oproep met wantrouwen aan”, vertelt tonen wat de baten van ons plan zijn”, vertelt beleidsmedewerker
Maartje Scholten, projectleider Groenblauw bij de gemeente Diana Bakboord van Haarlem. Alleen al door de maatregelen en
Delft. “Want wat gaat dat dan kosten?” Om een optimalere uit- de baten eens op een rij te zetten, kan Haarlem het plan voor de
komst te realiseren is het zaak om betrokkenen toch in beweging Kleverlaanzone optimaliseren. Het feit dat uit een enquête blijkt
Door al aan het begin van het planproces maatregelen te zoveel partijen baat hebben bij de aanplant van bomen is deze te krijgen. Maar hoe? “Door in plaats van de kosten, de nadruk dat burgers het gebied groen en open willen houden, kan de
koppelen aan baten en baathouders kan een optimaler plan dure maatregel toch lonend. (Zie ook blz. 19 Almelo; Baten van te leggen op de baten: wat leveren nieuwe, betere plannen op?”, gemeente gebruiken om haar plannen voor het gebied te verbe-
worden gerealiseerd met hogere maatschappelijke meerwaar- de ondergrond in de binnenstad.) weet Scholten. Op die manier wordt het toch weer interessant teren: hoe meer die plannen immers aansluiten op de behoefte,
de, een grotere betrokkenheid van partijen, vernieuwende voor betrokken partijen om mee te blijven denken, is haar erva- hoe hoger immers de baten. (Zie ook blz. 9 Haarlem; Gebiedsvisie
oplossingen en uitkomsten die aan de verwachtingen voldoen. Optimalere uitkomst ring, en ontstaat nieuwe energie. (Zie ook blz. 21 Delft; Groen- Kleverlaanzone).
In Delft speelt een andere kwestie. In Delft-Zuidoost bestaan al blauw Delft Zuidoost.)
Ondanks dat in de gemeentelijke coalitieakkoorden (2010) het lange tijd plannen voor de bouw van circa vijfduizend woningen. Vernieuwende oplossingen
thema duurzaamheid veelvuldig wordt genoemd, worden de Een in 2010 uitgevoerde milieueffectrapportage (MER) liet echter Voldoen aan verwachtingen Beter aansluiten op de behoeften was ook de motivatie van
baten van natuur niet vanzelfsprekend meegenomen in belang- zien dat door de extra bebouwing problemen zullen ontstaan Gebiedsontwikkeling gaat vaak gepaard met hooggespannen Rotterdam om de inrichtingsplannen van het gebied Merwe/
rijke gemeentelijke planinstrumenten zoals de structuurvisie, met wateroverlast. Ook zal het oppervlakte groen en natuur per verwachtingen. Maar worden die ook waargemaakt? Haarlem Vierhavens aan de TEEB-methode te onderwerpen. De tot nu toe
het bestemmingsplan en de vergunningverlening en ook niet inwoner verminderen met als gevolg aantasting van de leefbaar- wil de Kleverlaanzone groener en toegankelijker maken. Vooral ontwikkelde Stadshavengebieden zoals Wilhelminapier en Lloyd-
in rekeninstrumenten zoals de grondexploitatie. Ook wordt kwartier zijn nogal stenig en cultuurlijk ingericht. Bewoners en
doorgaans pas laat in het planproces naar groenbaten gekeken, gebruikers geven aan dat ze natuur- en recreatieareaal missen.
terwijl grote welvaartsklappers juist gemaakt worden in het be- Ook heeft Rotterdam behoefte aan grondgebonden stadswonin-
14 gin van het proces, bij het bedenken van oplossingen die baten gen in een omgeving met natuur en water. 15
opleveren. Die geluiden geven aan dat meer van hetzelfde maken niet
Redeneer
verstandig is. Zeker nu in crisistijd investeringen maar moeizaam
Bomen zorgen voor meer winkelomzet loskomen, lijkt groene place making meer dan ooit noodzakelijk.
Een voorbeeld kan worden gevonden in Almelo. In die gemeente Als oplossing worden voor de inrichting van Merwe/Vierhavens
is de binnenstad aan een opknapbeurt toe: de bebouwing en het onder andere de aanleg van drijvende woningen met groen en
winkelaanbod houden niet over en er is verder weinig wat het de aanleg van twee getijdeparken voorgesteld. Volgens land-
aantrekkelijk maakt om lang in het centrum te verblijven. Als op- schapsontwerper Ronald Bakker van de gemeente Rotterdam
lossing wordt onder andere het aanplanten van bomen voorge- zijn beide oplossingen vernieuwend. “Het oorspronkelijke plan
steld. Dat blijkt echter een dure maatregel omdat de ondergrond voorzag al wel in drijvende woningen maar dan zonder een
vol ligt met kabels en leidingen. Verleggen is een hoge kosten- groen areaal. En ook de getijdeparken zijn echt verschillend van
post en de gemeente bekijkt het plan om bomen te planten met wat er al aan parken in de buurt ligt. Het denken vanuit baten bij
aarzeling omdat het als te duur wordt beschouwd. het opstellen van een groen inrichtingsplan heeft echt tot andere
Met alleen het inzicht in de kosten bestaat de kans dat het plan dan de standaardoplossingen geleid. Met deze maatregelen
om bomen te planten snel van tafel gaat. Door echter de baten benut de gemeente de potentie van dit unieke stukje Rotterdam
van deze maatregel te benoemen en de betrokken baathouders optimaal”, concludeert hij. Of deze vernieuwende groeninves-
aan te wijzen, ontstaat een ander beeld. Met bomen ziet de teringen ook daadwerkelijk rendabel zijn, moet nog blijken.
binnenstad er niet alleen aantrekkelijker uit, maar neemt ook De grootste winst zit hem namelijk in de meerwaarde van de
de betalingsbereidheid van consumenten toe, toont onderzoek woningen. “Nu op dit moment de woningmarkt volledig stil ligt
aan. Bovendien maken bomen de lucht schoon door afvang van en prijzen dalen, is het maar de vraag hoe je die winst echt kunt
fijnstof en zorgt schaduw voor een aangenamer microklimaat. behalen. We hebben hier al wel op geanticipeerd door te kiezen
Winkeliers, bewoners, recreanten en dagjesmensen hebben voor goedkope grondgebonden woningen; een type dat nog het
profijt van die verbeteringen. Juist omdat in de binnenstad beste loopt.”

11. Aan de slag met TEEB stad of wijk en stel een lijst van goede en slechte kwaliteiten op.
Met de handleiding van TEEB bij de hand analyseer je stap voor stap 2. elke kwaliteiten moeten verbeterd worden? Kijk welke verbete-
W
de situatie en mogelijkheden. Stel de volgende vragen en analyseer: ringen het meest lonend zijn voor welke groep. TEEB heeft han-
1. at zijn de grootste knelpunten of kansen? Vergelijk de kwali-
W dige tabellen om de kwaliteiten aan een baat te koppelen. Vul
teiten van het plangebied met de gemiddelde kwaliteiten in de deze in. Dit levert prioriteiten op in de lijst met beoogde baten.
“Iedere investering in groen
levert bijna automatisch een Maatregelen: aanleg groen en blauwstructuur (meer en beter)
positief effect op voor het
Kwaliteitsveranderingen Baten
klimaat. Als we daarvoor een Luchtkwaliteit
bijdrage konden ontvangen
• eer luchtkwaliteit door afvang van fijnstof door
m 1. meer gezondheid door betere luchtkwaliteit;
dan zou er meer worden bomen, riet, sedumdak (PM10, NOx, SO2); 2. meer klimaatveiligheid door minder CO2.
geïnvesteerd in groen.” • eer luchtkwaliteit door vastlegging van CO2 in
m
Robbert Linnekamp, voorzitter bomen, riet, sedum.
Klimaatverbond en wethouder te Energie
Zaandam • eter microklimaat (wind) buiten door beschutting
b 3. ermeden energiekosten door meer beschutting;
v
door bomen; 4. ermeden energiekosten door meer isolatie;
v
• eer isolatiecapaciteit door sedumdak;
m 5. eer klimaatveiligheid door energiebesparing door
m
• eter microklimaat (temperatuur) buiten door be-
b meer beschutting en isolatie;
schutting door bomen, sedumdak. 6. eer gezondheid door minder hittestress.
m
16 17
Economie
Redeneer
• antrekkelijker uitzicht vanuit woningen en kantoren
a 7. meer vastgoedwaarde woningen.
door groen en blauw.
Recreatie
• eer recreatiecapaciteit door vergroening en ver-
m 8. eer recreatieve belevingswaarde bewoners door meer
m
blauwing. recreatiecapaciteit.
Samenleving
• eer sociale cohesie tussen bewoners door meer
m 9. ermeden kosten van verhuizen door meer sociale
v
groen (plantsoen) en blauw (plas) via meer ontmoe- cohesie;
tingen: 10.meer arbeidsproductiviteit door meer innovaties door
• eer sociale cohesie tussen campuswerknemers
m meer cohesie (ontmoeting).
door ontmoetingen in het groen.
Natuur
• eer biodiversiteit.
m 11. meer verervingwaarde door biodiversiteit.
• inder kans op wateroverlast door meer bergings-
m 12. ermeden schade wateroverlast door meer oppervlak-
v
capaciteit. tewaterberging;
13. ermeden kosten riooluitbreiding door minder piek
v
regenwaterlozing op het riool
Bron tabel blz. 17: TEEB in de Stad, hand- 14. ermeden waterzuiveringskosten door opname van
v
leiding bij het rekeninstrument voor de nutriënten (P, N) door riet.
baten van natuur en watermaatregelen.
Witteveen+Bos, april 2012.

12. Factsheet Almelo
Almelo Baten van de ondergrond in de binnenstad
Doel: Inzicht krijgen in de meerwaarde van een aantrekkelijker binnenstad.
Onderzoek Resultaten (40 jaar) Leerresultaten
Met haar binnenstadsplan wil Berekende baten: € 3,8 miljoen Redeneren vanuit baten heeft
Almelo de basis leggen voor Geschatte kosten: € 0,8 miljoen grote meerwaarde voor het denk-
een nieuwe duurzame stedelijke proces en voor het betrekken van
structuur. Het maakt de Almelose Winstpakkers collega’s.
binnenstad veelzijdiger, compac- • Verleggen van kabels en leidingen
ter en goed bereikbaar. voor het aanplanten van bomen Vervolg
Met het herstellen van de • Aanleg van bodemenergiesyste- Almelo wil het thema ondergrond
lange lijn, komt de haven terug men als vanzelfsprekend vroegtijdig
in de binnenstad. Een logisch aandacht geven in ruimtelijke
18 19
en compact winkelcircuit biedt Baathebbers planprocessen. Het project biedt
kansen voor vestiging van nieuwe • Winkeliers (+ € 2,7 miljoen) handvatten om dit op een prakti-
Redeneer
winkels. Met nieuwe woonmilieus • Bewoners aan het plein (energie- sche en concrete manier te doen.
wordt de stad aantrekkelijk voor besparing + € 0,7 miljoen, toe- Betrokkenen gaan dezelfde taal
veel doelgroepen om te wonen. name woongenot + € 0,3 miljoen) spreken en de resultaten van het
project vergroten de bewustwor-
TEEB-aanpak ding van kosten en baten van
De TEEB-tool maakt inzichtelijk de ondergrond bij zowel interne
wat de belangrijkste handelings- als externe partijen. De positieve
perspectieven zijn voor de onder- uitkomst geeft inspiratie voor het
grond en hoe deze te verankeren vervolg.
zijn in het planproces.

13. Factsheet Delft
Delft Groenblauw Delft Zuidoost
Doel: In kaart brengen van de baten van groene en blauwe maatregelen parallel aan nieuwbouw
van woningen.
Project Vervolg
In Delft Zuidoost wordt de bouw Resultaten De baathebbers zijn begonnen
van 5.000 woningen gecombi- Berekende baten: € 27 miljoen met het uitvoeren van een aantal
neerd met waterberging en de Geschatte kosten: € 17 miljoen “quick wins”. Zo worden bij ver-
aanleg van groen. schillende riolerings- en wegwerk-
Winstpakkers zaamheden ook werkzaamheden
TEEB-aanpak • Toename woongenot aan duikers en watergangen
Van 180 maatregelen, variërend • Afname wateroverlast meteen meegenomen. En is
van waterberging middels kratten • Verbetering van de gezondheid samen met de bewoners van een
onder de weg tot de aanleg van (luchtkwaliteit) tweetal appartementencom-
groene daken en het vergroenen • Toename van recreatie plexen een biodiversiteitstuin
20 van gevels, zijn de baten bere- • Vermeden verhuiskosten (door aangelegd. De baathebbers 21
kend via TEEB. toename sociale veiligheid) onderhandelen over wie de inves-
Redeneer
• Energiebesparing teringskosten van welke maatre-
Leerresultaten gelen voor zijn rekening neemt.
Het redeneren in baten voegt Baathebbers Uitgangspunt is het koppelen
een nieuwe dimensie toe aan het • Bewoners van maatregelen aan al geplande
ontwerpproces. Het centraal stel- • Bedrijven in het gebied werkzaamheden of ontwikkelings-
len van baten en opbrengsten in • TU-Delft projecten en het zo veel mogelijk
plaats van kosten en beperkingen • Hoogheemraadschap Delfland aansluiten bij de kernactiviteiten
genereert nieuwe ruimtelijke op- • Gemeente van de betreffende stakeholder.
lossingen die door de baateigena- • Projectontwikkelaars
ren gedragen worden. Het besef • Woningcorporaties
is ontstaan dat de stakeholders
gezamenlijk verantwoordelijk zijn
voor een goede inrichting van het
gebied.

14. Reken met baten
“Batenberekening en het aanwijzen van baathouders
wil niet zeggen dat een gemeente investeringen kan
terughalen. Het gaat erom samen te werken. Zoek die
partijen op die lang baat hebben van een investering.”
Bert Gijsberts, voorzitter brancheorganisatie VHG
Door een maatregel ontstaat een kwaliteitsverbetering die een beeld bij hevige neerslag de capaciteit van het riool onvoldoende is
bepaalde baat oplevert. Zo leidt het planten van bomen (maat- en huizen en bedrijven onderlopen ontstaat overstromingsschade;
regel) tot een mooier uitzicht (kwaliteitsverbetering) en stijgen bedrijven leiden omzetverlies door tijdelijke sluiting en bewoners
daardoor de huizen die op het groen uitkijken in waarde (baat). en ondernemers moeten wederopbouwkosten maken.
Ook wordt de vermijdingskostenmethode als beprijzingstechniek
Voor het berekenen van een baat zijn drie soorten gegevens nodig: gebruikt. In deze methode komen de kosten die mensen maken om
• aatregelgegevens, bijvoorbeeld het aantal bomen
m een situatie te mijden tot uitdrukking. Een voorbeeld hiervan zijn de
dat wordt aangeplant verhuiskosten die mensen bereid zijn te maken als ze daarmee de
• ebiedsgegevens, bijvoorbeeld het aantal
g verloederde wijk waarin ze wonen kunnen ontvluchten.
woningen in een gebied En nog een andere beprijzingstechniek is de reiskostenmethode
• n generiek toepasbare kengetallen, bijvoorbeeld
e waarin de reiskosten die mensen bereid zijn te maken om een situ-
de waardestijging van de woningen met uitzicht op atie op te zoeken tot uitdrukking komen. Ook daarvan is een voor-
de bomenrij beeld te geven: als de aantrekkelijkheid van een park toeneemt zijn
22 mensen bereid om verder te reizen voor een bezoek en om hogere 23
Om de omvang van de baat te berekenen moet bekend zijn hoeveel reiskosten te betalen.
Reken
mensen baat hebben bij de maatregel. De beïnvloedingszone van
de kwaliteitsverandering bepaalt het aantal baathouders. Om kengetallen te verbeteren en om nieuwe kengetallen af te
Als in een straat de aantrekkelijkheid van het uitzicht toeneemt leiden worden omvangrijke metingen gedaan. Inmiddels zijn
door het planten van een bomenrij hebben de huishoudens met kengetallen om groenbaten te voorspellen verzameld in een aantal
direct uitzicht op de bomen meer woongenot. Als er een park wordt naslagwerken (Ruijgrok e.a., 2011, 2006; Bruyn e.a., 2010).
aangelegd hebben de huishoudens in een straal van 400 m rondom Deze naslagwerken worden in de TEEB-methode gehanteerd.
het park meer woongenot.
In de meeste groenprojecten vormt grond een belangrijke factor
Kengetallen voor baten zijn ervaringscijfers die het voordeel en de aan de kostenkant. Maar welke grondwaarde neem je als uitgangs-
prijs van het voordeel voorspellen. Deze kengetallen zijn generiek punt bij het maken van een maatschappelijke kosten/baten-analyse
toepasbaar. Maar natuurlijk geldt: hoe specifieker een kengetal past (MKBA)? De waarde van grond is immers een grillig fenomeen. De
bij de situatie, hoe nauwkeuriger de voorspelling van de baat. grondmarkt is er één van speculatie, sentiment en strategische
Zo is voor de baat recreatieve belevingswaarde daarom onder- positionering.
scheid gemaakt in natuurtypen; een bos kan meer recreanten
faciliteren dan een grasveld of een waterplas. In een MKBA waarin de welvaartseffecten van een bestaande en
een veranderde situatie met elkaar worden vergeleken, wordt
Om aan de baat een bepaalde waarde toe te kennen worden uitgegaan van de meest objectief mogelijke grondwaarde. Dat
verschillende beprijzingstechnieken toegepast. Een daarvan is de is de maatschappelijke gebruikswaarde van de grond vóórdat er
gevolgschademethode waarin de kosten die mensen maken nadat een ruimtelijke verandering plaatsvindt. Als het gebruik voorheen
er schade is opgetreden tot uitdrukking komen. Wanneer bijvoor- bijvoorbeeld landbouwgrond was dan wordt uitgegaan van de

15. Rendabel investeren in groen vereist baatberekeningen
Het rekenen met baten maakt duidelijk of een project maat- vaardigd: nu profiteren alleen de bewoners van de bestaande
schappelijk rendabel is. En dat is interessante kennis, vinden wijk Zevenhuizen van de aanleg van het nieuwe park, maar wan-
gemeenten. “Je wilt niet te boek staan als een gemeente die neer de bouw van Zuidbroek doorgang heeft, zullen de baten
het geld over de balk smijt.” De hoogste groenbaten ontstaan van het park veel hoger zijn. (Zie ook blz. 29 Apeldoorn; Park
als groen een integraal onderdeel is van een plan. Zuidbroek.)
Hand op de knip houden of toch blijven investeren? Gemeenten Riskante vraag
worstelen met die vraag nu het economisch slechter gaat. Eenzelfde beeld tonen ook de berekeningen van Deventer.
Ook de gemeente Apeldoorn verkeert in een moeilijke positie. Als onderdeel van de herinrichting van de noordelijke stads-
Er zijn grote financiële tekorten. Toch wordt op dit moment, wel- randzone Zandwetering legt de gemeente een park aan en is
iswaar in vertraagd tempo, het park Zuidbroek aangelegd. Is dat grenzend aan het nieuwe park de bouw van de nieuwe woonwijk
24 verstandig? Ja, denkt Apeldoorn. “Wellicht kan het park als een Steenbrugge gepland. Door de crisis zijn de nieuwbouwplannen 25
motor fungeren die de woningverkoop vlottrekt”, vertelt Jolanda echter op de lange baan geschoven. “We wilden weten of de
Reken
van Sikkelerus, programmamanager van de gemeente. Ze haalt aanleg van alleen het park wel een goede investering is”, vertelt
de uitkomsten erbij van de berekeningen die ingenieursbureau landschapsarchitect Marlies Spreen van de gemeente Deventer.
Witteveen+Bos maakte voor het park Zuidbroek in het TEEB- Een goede, maar ook riskante vraag als begin dit jaar de eerste
marktwaarde voor landbouwgrond. Wordt deze grond in de perspectief een verschuiving van de welvaart. In het maatschap- project, om haar verwachting te onderbouwen. schop voor de aanleg van het park al de grond in is gegaan.
veranderde situatie voor groenrealisatie ingezet dan gaat dat ten pelijk kosten baten saldo spelen de grondverwervingskosten Spreen: “We zaten op een rijdende trein. Stoppen kon niet meer.
koste van de toekomstige landbouwproductie op dat perceel. daarom geen rol. Interessante resultaten En natuurlijk wil je niet te boek komen staan als een gemeente
Dit verlies aan landbouwproductie wordt als kostenpost in “Het is een hele klus om het allemaal uit te zoeken, maar de bere- die het geld over de balk smijt. Die gedachte maakte ons huiverig
rekening gebracht. Let wel, dit is de waarde van de landbouw- Hoe later kosten en baten in de tijd optreden, hoe lager deze kos- keningen leveren interessante resultaten op”, vindt Van Sikkele- om dit project te onderwerpen aan de TEEB-methode.”
grond zonder speculatie (op bijvoorbeeld functieverandering ten en baten worden gewaardeerd. De gebruiker van de TEEB- rus. Het blijkt dat de hoogste baat van het park wordt gevormd Desondanks besloot Deventer de herinrichting van Zandwete-
naar bedrijvigheid of woningbouw) en wordt ook wel de koude methode moet daarom aangeven in welke periode de kost en door de toename van het woongenot. Daarnaast verhoogt de ring toch door te laten rekenen in twee alternatieven: het Zand-
grondwaarde genoemd. de baat optreden. Ook moet worden ingevuld of de baat jaarlijks aanwezigheid van groen de woz-waarde van de bestaande weteringpark met, en zonder de aangrenzende nieuwbouwwijk
of eenmalig optreedt. Met de discontofactor (gebaseerd op de huizen én de verkoopwaarde van nieuwbouwhuizen. Met dat Steenbrugge. De uitkomsten van de berekeningen lieten zien dat
Binnen een MKBA worden de kosten voor de aanschaf van de officiële discontovoet 5,5% voor MKBA’s) kan daarna de waarde inzicht in de baten van het park wil de gemeente kijken of ze de aanleg van het park geen weggegooid geld is. Beide alterna-
grond niet meegenomen. Om een groenproject te realiseren van een toekomstige kost of baat worden omgerekend naar de belanghebbenden alsnog kan verleiden om mee te investeren. tieven bleken een batig saldo op te leveren. Wel scoort per saldo
moet natuurlijk wel grond worden aangekocht. Voor de initia- huidige waarde, ook wel contante waarde genoemd. “Er is immers een wederzijds belang”, stelt Van Sikkelerus. het alternatief waarbij niet alleen het Zandweteringpark maar
tiefnemer (bijvoorbeeld de gemeente) zijn dit lasten. Voor de Op die manier is een saldo-berekening te maken die inzicht Zowel de gemeente als de ontwikkelaars willen dat de geplande ook Steenbrugge wordt gerealiseerd beter doordat in dat geval
grondeigenaar (bijvoorbeeld de boer of ontwikkelaar) zijn dit geeft in de kosten en baten over een x-aantal jaar. nieuwbouwwijk Zuidbroek, die nu door de crisis is stil komen te het aantal baathouders toeneemt: nog meer mensen kunnen
baten. Doordat beide partijen deel uitmaken van de maatschap- liggen, er toch komt. De aanleg van het park is daarvoor een genieten van het park. (Zie ook blz. 31 Deventer; Aanleg Zandwe-
Bron: TEEB in de Stad, handleiding bij het rekeninstrument voor
pij zijn de grondverwervingskosten in breder maatschappelijk de baten van natuur en watermaatregelen. Witteveen+Bos, april 2012. positieve impuls en wordt door de baatberekeningen gerecht- teringpark en wijk Steenbrugge.)

16. “TEEB maakt duidelijk dat groen van belang
is. Het biedt naast een verdienmodel ook de Aan de slag met TEEB
inhoudelijke argumenten om de dialoog met
de markt aan te gaan.’” Met de handleiding van TEEB bij de hand analyseer je
stap voor stap de situatie en mogelijkheden.
Margriet de Jager, wethouder Groen, gemeente Deventer
Stel de volgende vragen en reken:
Aansluiten 1. Welke maatregelen leiden tot de beoogde kwaliteits-
Spreen beoordeelt de rekenmodellen als best ingewikkeld en verbeteringen? Zet de kwaliteiten om naar maatrege-
leunde voor de uitvoering ervan sterk op Witteveen+Bos. Toch len. Ook hiervoor geeft TEEB weer instrumenten, zodat
is ze over de rekenmethode positief. “Er waren meer groenbaten er een lijst met maatregelen volgt.
te berekenen dan ik aanvankelijk dacht.” Bij de toepassing van
een aantal kengetallen vraagt ze zich wel af of deze in voldoende 2. Zijn de maatregelen maatschappelijk lonend? Hoe
mate aansluiten op specifieke situaties in de praktijk. groter de verbetering en hoe meer mensen er baat bij
Als voorbeeld noemt ze de baat recreatieve belevingswaarde. hebben, des te lager zijn de kosten en des te hoger het
In het bijbehorende kengetal is de aanname verwerkt dat de maatschappelijk rendement. In TEEB zijn ook hiervoor
hoogste baten van een nieuwe groene recreatievoorziening te rekeninstrumenten ontwikkeld. Na toepassing is er een
verwachten zijn in gebieden met een groot tekort aan recreatie- overzicht van saldo, kosten- en batenposten, baten-
groen. “Voor het oosten van het land waar al veel groen aanwe- houders en verbetermogelijkheden.
26 zig is, levert de aanleg van een park dus minder baten op. Maar 27
daar ben ik het niet mee eens. Ook in Deventer heb je grote,
Reken
stenige wijken waar de aanleg van een park juist veel bijdraagt Meer klimaatveiligheid door energiebesparing door
aan verbetering van de recreatieve belevingswaarde van de beschutting en isolatie
stadsbewoners en de baten dus hoog zijn.” Klimaatveiligheid (€ per jaar) = Y kuub daling gasver-
Tevens is het jammer dat een aantal baten nog niet geraamd bruik p/j * (X kg CO2) * (X euro emissiehandelprijs per kg)
kunnen worden wegens het ontbreken van geschikte kengetal-
kuub p/j 17.600
len. Spreen: “Juist op baten als de toename van de gezondheid
Kg CO2 per kuub gas 1,79
en de verbetering van het vestigingsklimaat zou je als gemeente
€ / kg CO2 0,015
graag willen scoren, maar die baten bleven in onze berekening Daar staat tegenover dat de baat vermeden baggerkosten wel aan een ontwerp. Maar dat juist het type groen van belang is en
baat in € p/j 473
nu nog buiten beschouwing.” duidelijk in de berekeningen naar voren komt. Doordat voor de dat groen bovendien een integraal onderdeel moet zijn van een
baat in € (lange termijn) 7.608
realisatie van een getijdepark de Merwe- en Keilehaven minder plan. Alleen dan ontstaan de hoogste baten.
Potentie diep hoeven te zijn, kan de gemeente een aardig bedrag bespa- Bakker benadrukt nog eens dat de keuze voor de aanleg van een
Ook landschapsontwerper Ronald Bakker van de gemeente ren op de baggerkosten. En bovendien kan er in de havens nog getijdepark in de Rotterdamse situatie bijzonder is. “Een dergelijk
Rotterdam zou van enkele baten graag nog cijfers willen zien. Het extra baggerslib uit de singels bij worden gestort en hoeft het park heeft speciale kwaliteiten. Nergens anders in Rotterdam is
besluit om in het gebied Merwe/Vierhavens buitendijks minder Bron: TEEB in de Stad, handleiding bij het
niet naar het verderop gelegen slibdepot bij Heenvliet worden zo’n park te vinden. Daarom heeft het extra meerwaarde voor rekeninstrument voor de baten van natuur en
woningen te bouwen en te kiezen voor drijvende woningen gebracht. Ook dat betekent een besparing op transport- en ver- dieren en voor bewoners. In de baatberekeningen komt de ver- watermaatregelen. Witteveen+Bos, april 2012.
levert namelijk een baat vermeden overstromingsschade op werkingskosten. Bakker: “Het inzicht dat groen in deze specifieke betering van de biodiversiteit door het zoetwatergetijdemilieu
die in potentie groot is. “Wij hebben ons in de berekeningen vorm als getijdepark baten oplevert die bij andere soorten groen wel aan de orde, maar daar zou ik nog wat concreter en steviger
geconcentreerd op het groen en daarom ontbreken deze in de niet zouden ontstaan, vind ik heel inspirerend.” Het maakt duide- onderbouwd de baten van willen weten. Jammer dat juist die
eindconclusie.” lijk dat het niet een kwestie is van zomaar wat groen toevoegen extra meerwaarde nog moeilijk te kwantificeren is.”

17. Factsheet Apeldoorn
Apeldoorn Park Zuidbroek
Doel: Wat levert de aanleg op van een park dat grenst aan de in aanbouw zijnde woonwijk Zuidbroek.
Project Resultaten Leerresultaten
In de nieuwe wijk in ontwik- Berekende baten: € 19,4 miljoen Investeren in Park Zuidbroek
keling wordt ongeveer 28 ha Geschatte kosten: € 10,2 miljoen loont. Dit kan nu ook actief wor-
park aangelegd. Dit park maakt den gecommuniceerd (ambtelijk
onderdeel uit van de Groene Mal, Winstpakkers en bestuurlijk). Denken in baten
de hoofdgroenstructuur in en om • Toename Woongenot (+ 84 %) levert ook een tool om anders
de stad. Het park is er straks niet • Stijging WOZ waarde (+14 %) tegen ontwerpen aan te kijken en
alleen voor de wijk, maar verbindt • Verbeterde waterberging ook daadwerkelijk anders te gaan
ook stad en land. Water, natuur, • Verhoging recreatiewaarde ontwerpen.
cultuurhistorie en recreatie gaan
28 29
hand in hand. Baathebbers Bijzonderheden
• Projectontwikkelaars Park Zuidbroek is onderdeel van
Reken
TEEB-aanpak • Omwonenden de wijk- (2300 nieuwe woningen)
De baten voor de nieuwe wijk en werkontwikkeling (35 ha nieuw
en voor de bestaande aangren- bedrijventerrein). De ontwikkelin-
zende wijken zijn berekend op vijf gen gaan in deze tijd minder snel
punten, te weten: toename van dan wenselijk en ook de aanleg
het woongenot, toename recre- van het park staat onder druk.
atie, afname van wateroverlast en TEEB kan een andere blik werpen
verbetering van de waterkwaliteit, op de gewenste aanleg van het
verbetering van de gezondheid Park. In een stagnerende markt, is
door luchtkwaliteit en klimaat, en het gewenst om juist aandacht te
vermindering van het energiever- besteden aan het groen. Toe-
bruik. komstige bewoners vinden een
groene wijk aantrekkelijker en
zullen daarom vaker voor deze
wijk kiezen.

18. Factsheet Deventer
Deventer Aanleg Zandweteringpark en wijk Steenbrugge
Doel: Door de realisatie van het Zandweteringpark wordt de herstructureringswijk Keizerslanden verbonden
met het buitengebied.
Project TEEB-aanpak Leerresultaten
In de noordelijke stadsrandzone De kosten en baten van twee De realisatie van het Zandwete-
is woningbouw (1100 huizen) alternatieven zijn vergeleken ringpark draagt positief bij aan
gepland en wordt een 45 ha groot met het referentiescenario. De het woongenot en de vast-
park gerealiseerd als onderdeel alternatieven zijn (1) ontwikkeling goedwaarde van de bestaande
van de herinrichting van de van het Zandweteringpark plus woningen. Bij de ontwikkeling van
Zandwetering. In het ontwerp van de wijk Steenbrugge en (2) de Steenbrugge is de ratio (baten/
het park zijn de doelstelling van ontwikkeling van alleen het park. kosten) zelfs nog hoger. Ook
water, natuur en recreatie draagt de ontwikkeling van het
samengebracht. Het park is in park bij aan de milieukwaliteit van
30 31
2012 gereed. Vanwege de econo- Deventer in zijn geheel.
Resultaten
mische ontwikkelingen worden De waarde van verschillende type
Reken
Ontwikkeling Zandweteringpark
de bouwplannen van de woon- woningen in het bouwplan wordt
plus wijk Steenbrugge:
wijk herijkt en is de start van de bepaald door een scala aan facto-
Berekende baten: € 37 miljoen
bouw onduidelijk. ren, waaronder de afstand tot het
Geschatte kosten: € 7,5 miljoen
De aanleg van fiets-, voet- en park, sportpark, buitengebied en
struinpaden nodigen uit om te andere recreatieve elementen.
Ontwikkeling alleen
bewegen. In het amfitheater, een
Zandweteringpark:
centrale plek in het park, kan men Vervolg
Berekende baten: € 21 miljoen
elkaar ontmoeten. De Zandwe- De aanleg van het park is nage-
Geschatte kosten: € 1,4 miljoen
tering is verlegd en voorzien van noeg afgerond. De gemeente is
een vistrap en overstromingsvlak- voornemens om eind 2012 een
Winstpakkers
ten. De poelen en de bloemrijke beslissing te nemen over het start-
• Woongenot
graslanden bieden ruimte aan moment van de daadwerkelijke
• Recreatieve belevingswaarde
planten en dieren. Het in het park ontwikkeling van Steenbrugge,
gelegen kindcentrum KEI 13 kan rekening houdend met de huidige
Baathebbers
direct gebruikmaken van de mo- situatie op de woningmarkt.
• Bewoners wijk Steenbrugge
gelijkheden voor natuureducatie
• Bewoners aangrenzende wijken,
in het park.
waaronder Keizerslanden