SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 56
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Layout
Layout
                                Bodenseecamp 2007




       Vorspiel
                                    Vorspiel

                                     Layout

                                    Beispiele

                                   Wirkungen

                                     Mittel

                                  Bedingungen


Johannes Henseler
www.nordsueddesign.de
flickr.com/photos/frischmilch
                                        2
Layout
Was ist Layout?                                           Bodenseecamp 2007



            »das detaillierte sichtbarmachen
           eines gedanklichen Bildes« (Wikipedia)

aus dem englischen für plan oder anlage, auch: Lay-out.
                                                              Vorspiel

                                                               Layout
Was bedeutet Layout?                                          Beispiele

                                                             Wirkungen
Wir werden Layout benutzen als Bezeichung für:
                                                               Mittel

                                                            Bedingungen
             Verwendung von elementen zur
                erzielung einer Wirkung




                                                                  6
Layout
                                      Bodenseecamp 2007




         Beispiele
                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen



Layout ausserhalb des printbereichs




                                              7
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Theaterszene

                                              8
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Fotografie

                                              9
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Kunst

                                             10
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Film

                                             11
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Fernsehen

                                             12
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




album (Zusammenstellung)

                                             13
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




musik (Komposition)

                                             14
Layout
Beispiele für Layout                  Bodenseecamp 2007



Layout ausserhalb des printbereichs




                                          Vorspiel

                                           Layout

                                          Beispiele

                                         Wirkungen

                                           Mittel

                                        Bedingungen




Veranstaltungen (programmablauf)

                                             15
Layout
                     Bodenseecamp 2007




         Beispiele
                         Vorspiel

                          Layout

                         Beispiele

                        Wirkungen

                          Mittel

                       Bedingungen



Layout im print




                            16
Layout
Beispiele für Layout   Bodenseecamp 2007



Layout im print




                           Vorspiel

                            Layout

                           Beispiele

                          Wirkungen

                            Mittel

                         Bedingungen




Werbung (plakat)

                              17
Layout
Beispiele für Layout                     Bodenseecamp 2007



Layout im print




                                             Vorspiel

                                              Layout

                                             Beispiele

                                            Wirkungen

                                              Mittel

                                           Bedingungen




Boulevard-Zeitung (Innenteil der BILd)

                                                18
Layout
Beispiele für Layout                     Bodenseecamp 2007



Layout im print




                                             Vorspiel

                                              Layout

                                             Beispiele

                                            Wirkungen

                                              Mittel

                                           Bedingungen




magazin (1. seite und eine Innenseite)

                                                19
Layout
Beispiele für Layout                              Bodenseecamp 2007



Layout im print




                                                      Vorspiel

                                                       Layout

                                                      Beispiele

                                                     Wirkungen

                                                       Mittel

                                                    Bedingungen




Zeitung (Innenteil der Frankfurter allgemeinen)

                                                         20
Layout
Dieser Workshop                               Bodenseecamp 2007



behandelt Layout im magazin- & Zeitungsstil




                                                  Vorspiel

                                                   Layout

                                                  Beispiele

                                                 Wirkungen

                                                   Mittel

                                                Bedingungen




                                                     21
Layout
                                                                               Bodenseecamp 2007




       Wirkungen
                                                                                   Vorspiel

                                                                                    Layout

                                                                                   Beispiele

                                                                                  Wirkungen

                                                                                    Mittel

                                                                                 Bedingungen

das Zusammenspiel der einzelnen Layout-elemente
erzeugt eine Wirkung, die das Betrachten und erleben
des Lesers beeinflussen.

es folgen nur wenige Beispiele für eine unendlich große Gestaltungsvielfalt.

                                                                                      22
Layout
Wirkungen                                                                                                                                        Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                      stilvoll
                                                                                          es! Sp. Et iae ne mante in dius habus
                                                                                          noraribus bons fex senater cepota eri-
                                                                                          usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
                                                                                          misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
                                                                                          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus
                                                                                          et firio, ser unterfentere orunulocret C.
                                                                                          Bit.

                                                                                          Etre me igna, utus con dem inprae
                                                                                          facchuc ibununit, quam in su inte pro-
                                                                                          portidi, quium hae quemed is etra, Ti.
                                                                                          Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae
                                                                                          issenatina, Cupes pervit vivis hostidet
                                                                                          porur, quam, Catudam hin Ita, quem
                                                                                          nos habis dees efacit C. milibus, Cate
                                                                                          ia nos hendeestati, etea clermil iisque



 Fuchs, du
                                                                                          nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei
                                                                                          pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest
                                                                                          etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
                                                                                                                                                     Vorspiel
                                                                                          mente am simantium acchuidere norur




 hast die Gans
                                                                                          abis perceret quam viriven daciiss ig-
                                                                                          nocchinam niquid cre, cre, concerbis.
                                                                                          Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
                                                                                          tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi
                                                                                                                                                      Layout
                                                                                          confir inum nonsim tum delum pripio,




 gestohlen
                                                                                          caves C. Equa popubli sciam idellabus
                                                                                          ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
                                                                                          um ad C. Solto talabis, fachum adhui
                                                                                          fore antemqua nir publina, ciampris?
                                                                                                                                                     Beispiele
                                                                                          Quam intem pon si susta, se nihicutu-
                                                                                          us es ses audetora conossimmors pri
                                                                                          fue nox scribus ere, is atis ad receps,
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     nicivideor unum alatus M. Natis bon-         nonsulia rebem labunte resunis hili-
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   sticae fac fatum intebat inat virmihilia     ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
                                                                                                                                                    Wirkungen
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       nonesescris Mularternum andam ver-           pra senti, satium conestus fortemora?
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      ortus hos, catque publibu ssunumus,          Opiessermist cotes hum fuius conIver-
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   etiae, que in spio, es ad in senterio, nos   virmis co essedint. conihin clabemusu-
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     foris coraet Catusciem spiocciae abem,       pio tessideo effreste, cullesus, cultusa
 tus ina, nosus.                             ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-       quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
                                                                                                                                                      Mittel
                                             rem, opon halium habefacitum, uresus?        chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus         murs labeffrei con tam simulis? Nam,
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       firit vid dem derteliam se eo elatum          Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num      inatus, con verio, ses inatres ilibunt,      usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir
 consum ati, te ficiam vitam estreba          utusquonsi comnin detius in tem fac-         missina, qui pliem tis eo publius pret
                                                                                                                                                   Bedingungen
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      chucoenam omantum patur perorunum            vivericae con dem optimus cont? Avo-
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         no. Catertestem consistes pere arisunu       ludem egerfecum uscitimus addum.
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         locuteatique rentilicipse iam etortera       Xime iamquo estiura senirio nsulus
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   verorum til host patur. O te, videmus        oporbis is An Itam tasdam servigi lin-
 num consum ati, te ficiam vitam estreba      hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior       cull essenatra iuri poere atum tris.
 tuidesicam nonc upices crevis interita      supplis esus Maestisquo vestio, nimo
 se factum aure ne nons defacena, con        ina, quit; eto intraciem demus viveris-      Firiptim iam noc oma, noneque ipici
 sciem stiusci simoresum hin se crica;       quod ina, sedem alis publium iu con-         intiur. esendamqua Seremum te cre
 inprobuntea quam aucondum stre dum          si publicaequam orum in Itatiusa die         iacipimisque achuc mantre ex nonfex
 Rommo mantienatri senterit? Name            quod rem conessina, estrit.                  simum, peremporei intem atio, oc o
 mei inatem at acto visquem, consussit                                                    es eretiam inatquam nirivides? Sulium
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te       Os et; nonsul conte egerim eferae fa-        pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci-
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-     ciis estrivivitam fui constru nterum         pio, caequam trum es clem ad ponsul
 raequi invo.                                tem Romne con verfictu vil comneste-          henatisqua oponcervit, consum poptem
                                             re, usperorunum perum quame crudem           ips, nones caustrei conlocrium mo pat-
 noribus vid senatum, que re popoptili-      misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul        quam que a nem publi pl. Grae rei seni-
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-         hae rem tem in templiam et et iam ori-       quium hebatum es! Si im similicaed ca
 tiam etem sentrit imantia re me re in       misse nonscridemum endiis vercem             vis pesilicion dis, que nostant emprobse
 vem, talicae cercenducto vivid num          quonlocre con densus, nost videm ora-        essili publium hors audesilique inprae,
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-         et L. Forbi peribescris vagintrum ius        cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te




                                                                                                                                                        23
Layout
Wirkungen                                                                                                           Bodenseecamp 2007



                                                                                                         Kindlich
 
 
                                                                                                               Vorspiel

                                                                                                               Layout

                                                                                                                        Beispiele
 Hent gra tam tus C. Im nes-         consussit nonerem orum.           tem facchucoenam omantum
 ta, C. Am, se publica tebus         Tum ocrid forta, sum te clari-    patur perorunum no. Cater-
                                                                                                                       Wirkungen
 bonduc rei peri, quo is; in pos     ta, quo enatiac eridem cuscio     testem consistes pere ari-
 condactur. Mulis sto viconsul-      verraequi invo.                   sunu locuteatique rentilicipse
 vis? Em in in Itam intemqu                                            iam etortera verorum til host
 iderces eteat C. Edo, etilii se     noribus vid senatum, que re       patur. O te, videmus hus. Vi-

                                                                                                                         Mittel
 teribut ia nossili ssuless ulius,   popoptilinat publiquo men ter-    vidio, vit, Ti. Serenat usupior
 quem quemporit est inati se         firis Maet? Nostiam etem sen-      supplis esus Maestisquo ves-
 inatus ina, nosus.                  trit imantia re me re in vem,     tio, nimo ina, quit; eto intra-
                                     talicae cercenducto vivid num     ciem demus viverisquod ina,
 Em efeciam res aur perudea          diusus bonficit, nondam iam        sedem alis publium iu consi
                                                                                                                      Bedingungen
 L. Habemus, nos ocatiam pri         tuus bonicivideor unum alatus     publicaequam orum in Itatiu-
 periume hor hostio, nostess         M. Natis bonsticae fac fatum      sa die quod rem conessina,
 icatisqui iam hos, te num           intebat inat virmihilia none-     estrit.
 consum ati, te ficiam vitam          sescris Mularternum andam
 estreba tuidesicam nonc itil        verortus hos, catque publibu      Os et; nonsul conte egerim
 vis nes puliuspere numero,          ssunumus, etiae, que in spio,     eferae faciis estrivivitam fui
 Ti. Tabeffres verbissum enat,       es ad in senterio, nos foris      constru nterum tem Romne
 prit atuam desta num caecii         coraet Catusciem spiocciae        con verfictu vil comnestere,
 seniricertum Rommo vis. Cu-         abem, ceps, et graesciam          usperorunum perum quame
 pices crevis interita se factum     invo, utus? Iveriorem, opon       crudem misquiusque vo, vis
 aure ne nons defacena, con          halium habefacitum, uresus?       sena, Ti. Patanul hae rem
 sciem stiusci simoresum hin         Tum inatquem et? Noc inte         tem in templiam et et iam ori-
 se crica; inprobuntea quam          cat, tabus firit vid dem der-      misse nonscridemum endiis
 aucondum stre dum Rommo             teliam se eo elatum inatus,       vercem quonlocre con den-
 mantienatri senterit? Name          con verio, ses inatres ilibunt,   sus, nost videm oraet L. Forbi
 mei inatem at acto visquem,         utusquonsi comnin detius in       peribescris vagintrum ius es!




                                                                                                                           24
Layout
Wirkungen                                                                                                                                       Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                    erwachsen


                                                                                                                                                    Vorspiel
Fuchs, Sie haben                                                                                                                                     Layout
die Gans entwendet                                                                                                                                  Beispiele
 Geben Sie sie wieder her
                                                                                                                                                   Wirkungen
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am,        noribus vid senatum, que re popoptili-     Os et; nonsul conte egerim eferae faciis
   se publica tebus bonduc rei peri,           nat publiquo men terfiris Maet? Nos-        estrivivitam fui constru nterum tem
   quo is; in pos condactur. Mulis sto         tiam etem sentrit imantia re me re in      Romne con verfictu vil comnestere,
                                                                                                                                                     Mittel
   viconsulvis? Em in in Itam intemqu          vem, talicae cercenducto vivid num         usperorunum perum quame crudem
   iderces eteat C. Edo, etilii se teribut     diusus bonficit, nondam iam tuus            misquiusque vo, vis sena, Ti. Pata-
   ia nossili ssuless ulius, quem quem-        bonicivideor unum alatus M. Na-            nul hae rem tem in templiam et et
   porit est inati se inatus ina, nosus.       tis bonsticae fac fatum intebat inat       iam orimisse nonscridemum endiis
                                               virmihilia nonesescris Mularternum         vercem quonlocre con densus, nost
                                                                                                                                                  Bedingungen
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-           andam verortus hos, catque publibu         videm oraet L. Forbi peribescris va-
   mus, nos ocatiam pri periume hor            ssunumus, etiae, que in spio, es ad in     gintrum ius es! Sp. Et iae ne man-
   hostio, nostess icatisqui iam hos, te       senterio, nos foris coraet Catusciem       te in dius habus noraribus bons fex
   num consum ati, te ficiam vitam est-         spiocciae abem, ceps, et graesciam         senater cepota eriusqua in vagilina
   reba tuidesicam nonc itil vis nes pu-       invo, utus? Iveriorem, opon halium         renes? Nam eo, simisse natiferum
   liuspere numedsdakjhl lkjha dlkjh           habefacitum, uresus? Tum inatquem          inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senat-
   flhflfkjh kjhflkh phehelkj f saöfh-            et? Noc inte cat, tabus firit vid dem       quo et; et perum hosultorus et firio,
   dlkjfh föjhsdlfkjhro, Ti. Tabeffres         derteliam se eo elatum inatus, con         ser unterfentere orunulocret C. Bit.
   verbissum enat, prit atuam desta num        verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi
   caecii seniricertum Rommo vis. Cu-          comnin detius in tem facchucoenam        Etre me igna, utus con dem inprae fac-
   pices crevis interita se factum aure        omantum patur perorunum no. Ca-             chuc ibununit, quam in su inte pro-
   ne nons defacena, con sciem stiusci         tertestem consistes pere arisunu lo-        portidi, quium hae quemed is etra,
   simoresum hin se crica; inprobuntea         cuteatique rentilicipse iam etortera        Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus,
   quam aucondum stre dum Rommo                verorum til host patur. O te, videmus       notilicae issenatina, Cupes pervit
   mantienatri senterit? Name mei in-          hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupi-       vivis hostidet porur, quam, Catudam
   atem at acto visquem, consussit no-         or supplis esus Maestisquo vestio,          hin Ita, quem nos habis dees efacit
   nerem orum. Tum ocrid forta, sum            nimo ina, quit; eto intraciem demus         C. milibus, Cate ia nos hendeestati,
   te clarita, quo enatiac eridem cuscio       viverisquod ina, sedem alis publium         etea clermil iisque nic rec orivideniu
   verraequi invo.                             iu consi publicaequam orum in Itati-        ma, cuterurnum mei pere etis? Hena,
                                               usa die quod rem conessina, estrit.         Cupic ore, qui pulicest etem actuit;




                                                                                                                                                       25
Layout
Wirkungen                                                                                                                                                          Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                                        Verrückt
                      HAST DIE GANS
                         FUCHS, DU

                      GESTOHLEN


H
                                                                                                                                                                       Vorspiel
                                                                                                                       ter cepota eriusqua
                                                                                                                       in vagilina renes?
                                                                                                                       Nam eo, simisse
                                                                                                                       natiferum inte, Ti.
                                                                                                                       Oves in si ina L.
                                                                                                                                                                        Layout
ent gra tam tus C.                                                                                                               hosultorus
                                                                                                   Sp. Senatquo et; et perum
                            ica
Im nesta, C. Am, se publ                                                                                                          ulocret C.
                                                                                                   et firio, ser unterfentere orun
tebus bonduc rei peri, quo




                                                                                                   E
                                                                              mus, etiae,          Bit.
                  actur. Mulis
is; in pos cond
                                                                              que in spio,
                             in
 sto viconsulvis? Em in
                                                                                                                                                                       Beispiele
                                                                               es ad in sen-
 Itam intemqu iderces eteat
                                                                                                               tre me igna, utus con dem
                                                                                          nos
                     teribut ia                                               terio,
 C. Edo, etilii se
                                                                                                               inprae facchuc ibununit,
                                                                              foris coraet
 nossili ssuless ulius, quem                                                                                                    i, quium hae
                                                                                                   quam in su inte proportid
                                                                                             ,
                                                              Catusciem spiocciae abem
  quemporit est inati se ina-                                                                                                      enatus ses!




  E
                                                                                                   quemed is etra, Ti. Upio
                                                                               utus? Iverio-
                                                  ceps, et graesciam invo,
  tus ina, nosus.                                                                                                                     atina, Cu-
                                                                                                   Sp. Veremus, notilicae issen
                                                                                                                                                                      Wirkungen
                                                                                um, uresus?
                                                  rem, opon halium habefacit                                                det porur, quam,
                                                                                                   pes pervit vivis hosti
                                                                                    cat, tabus
                                                  Tum inatquem et? Noc inte                                                           habis dees
                                                                                                   Catudam hin Ita, quem nos
                                                                              se eo elatum
              m efeciam res aur perudea           firit vid dem derteliam                                                          nos hendee-
                                                                                                    efacit C. milibus, Cate ia
                                                                         ses inatres ilibunt,
                                         pri
              L. Habemus, nos ocatiam              inatus, con verio,                                                         e nic rec orivi-
                                                                                                    stati, etea clermil iisqu
                                                                               s in tem fac-
                               ss icatisqui        utusquonsi comnin detiu
  periume hor hostio, noste                                                                                                            pere etis?
                                                                                                    deniu ma, cuterurnum mei
                                                                                                                                                                        Mittel
                                                                                   perorunum
                             ati, te ficiam         chucoenam omantum patur
  iam hos, te num consum                                                                                                                est etem
                                                                                                    Hena, Cupic ore, qui pulic
                                                                                 pere arisunu
                              nonc itil vis         no. Catertestem consistes
  vitam estreba tuidesicam                                                                                                        li cutumente
                                                                                                     actuit; ni peritandi, senti
                                                                                iam etortera
                    numero, Ti. Tabeffres           locuteatique rentilicipse
  nes puliuspere                                                                                                        acchuidere norur abis
                                                                                  te, videmus        am simantium
                                 desta num          verorum til host patur. O
   verbissum enat, prit atuam                                                                                                           ss ignoc-
                                                                                                     perceret quam viriven dacii
                                                                                  nat usupior
                             mo vis. Cup-           hus. Vividio, vit, Ti. Sere
   caecii seniricertum Rom                                                                                                              concerbis.
                                                                                                     chinam niquid cre, cre,
                                                                                                                                                                     Bedingungen
                                                                                 vestio, nimo
                        se factum aure ne            supplis esus Maestisquo
   ices crevis interita                                                                                                            mervid nuni-
                                                                                                      Ebus occhuci senam tam
                                                                                      s viveris-
                               stiusci simo-         ina, quit; eto intraciem demu
   nons defacena, con sciem                                                                                                             vata reissi
                                                                                                      tic enatur. Ectum, quam sua
                                                                                  ium iu con-
                              buntea quam            quod ina, sedem alis publ
   resum hin se crica; inpro                                                                                                      delum pripio,
                                                                                                      confir inum nonsim tum
                                                                         orum in Itatiusa die
                              mo mantiena-
    aucondum stre dum Rom                            si publicaequam                                                        bli sciam idellabus




                                                     O
                                                                                                      caves C. Equa popu
                                   m at acto                                      .
                                                      quod rem conessina, estrit
    tri senterit? Name mei inate                                                                                                    ltortu se qui-
                                                                                                       ius Cupios opti, Catribu
                                 rem orum.
    visquem, consussit none                                                                                                                m adhui
                                                                                                       um ad C. Solto talabis, fachu
                             clarita, quo en-
    Tum ocrid forta, sum te                                                                                                       ina, ciampris?
                                                                                                       fore antemqua nir publ




     n
                               equi invo.                         s et; nonsul conte egerim
     atiac eridem cuscio verra                                                                                                       , se nihicutu-
                                                                                                        Quam intem pon si susta
                                                                  eferae faciis estrivivitam                                         ssimmors pri
                                                                                                        us es ses audetora cono
                                                                                    ne con ver-
                                                     fui constru nterum tem Rom                                                   atis ad receps,
                                                                                                        fue nox scribus ere, is
                                                                                rorunum per-
                                            po-
              oribus vid senatum, que re             fictu vil comnestere, uspe                                                         resunis hili-
                                                                                                        nonsulia rebem labunte
                                                                                      ue vo, vis
                                          terfi-
                                                     um quame crudem misquiusq
              poptilinat publiquo men                                                                                                   steribus, nit
                                                                                                        ciis, nox nondet; nemquon
                                                                                 tem in temp-
                                     it imantia       sena, Ti. Patanul hae rem
     ris Maet? Nostiam etem sentr                                                                                                        fortemora?
                                                                                                         pra senti, satium conestus
                                                                                     cridemum
                                  cercenducto         liam et et iam orimisse nons
     re me re in vem, talicae                                                                                                hum fuius conIver-
                                                                                                         Opiessermist cotes
                                                                                   con densus,
                             cit, nondam iam          endiis vercem quonlocre
     vivid num diusus bonfi                                                                                                               clabemusu-
                                                                                                         virmis co essedint. conihin
                                                                                   i peribescris
                                     s M. Natis       nost videm oraet L. Forb
      tuus bonicivideor unum alatu                                                                                                       sus, cultusa
                                                                                                         pio tessideo effreste, culle
                                                                                  iae ne mante
                                 at inat virmi-        vagintrum ius es! Sp. Et
      bonsticae fac fatum inteb                                                                                                us, iliu mores fac-
                                                                                                         quamdium adeatifec
                                                                                       fex sena-
                              rternum andam            in dius habus noraribus bons
      hilia nonesescris Mula
                                    ibu ssunu-
       verortus hos, catque publ




                                                                                                                                                                          26
Layout
Wirkungen                                                                                                                                            Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                            modern
                                                                                                                                            Kühl




 FUCHS, DU                                                                                                                                               Vorspiel

 HAST DIE GANS                                                                                                                                            Layout
 GESTOHLEN                                                                                                                                               Beispiele

                                                                                                                                                        Wirkungen
   Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc         iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi-
   rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in     dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio,
   in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili   nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis
   ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.        publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem

                                                                                                                                                          Mittel
                                                                        conessina, estrit.
   Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-
   ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati,        Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru
   te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere       nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum
   numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam             perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul

                                                                                                                                                       Bedingungen
   pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con-       hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum
   sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis        endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For-
   interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci          bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius
   simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre               habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina
   dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto              renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L.
   visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te             Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere
   clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo.                   orunulocret C. Bit.

   noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men terfiris        Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in
   Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae          su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena-
   cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo-            tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis
   nicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat          hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees
   inat virmihilia nonesescris Mularternum andam verortus hos,          efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque
   catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio,      nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic
   nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam        ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am
   invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum          simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss
   inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo        ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam
   elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin     tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir
   detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no.               inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam
   Catertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse         idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol-




                                                                                                                                                            27
Layout
Wirkungen                                                                                                                                              Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                         Konservativ
                                              Fuchs stahl Ganz
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless
 ulius, quem quemporit est inati se ina-
 tus ina, nosus.

 Em efeciam res aur perudea L. Habe-
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num
 consum ati, te ficiam vitam estreba
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-
 re numedsdakjhl iam res aur perudea
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume
                                                                                                                                                           Vorspiel
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te
 num consum ati, te ficiam vitam estreba
 tuidesicam nonc upices crevis interita
 se factum aure ne nons defacena, con
 sciem stiusci simoresum hin se crica;
                                                                                                                                                            Layout
 inprobuntea quam aucondum stre dum
 Rommo mantienatri senterit? Name
 mei inatem at acto visquem, consussit         Catus num, Ti. Tatis fauctu vo, ceri, C. Simil habessilicae nonsulabem, coent is elus
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-       hae rem tem in templiam et et iam ori-        nonsulia rebem labunte resunis hili-
                                                                                                                                                           Beispiele
 raequi invo.                                  misse nonscridemum endiis vercem              ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
                                               quonlocre con densus, nost videm ora-         pra senti, satium conestus fortemora?
 noribus vid senatum, que re popoptili-        et L. Forbi peribescris vagintrum ius         Opiessermist cotes hum fuius conIver-
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-           es! Sp. Et iae ne mante in dius habus         virmis co essedint. conihin clabemusu-
 tiam etem sentrit imantia re me re in         noraribus bons fex senater cepota eri-        pio tessideo effreste, cullesus, cultusa
                                                                                                                                                          Wirkungen
 vem, talicae cercenducto vivid num            usqua in vagilina renes? Nam eo, si-          quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-           misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina      chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
 nicivideor unum alatus M. Natis bon-          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus       murs labeffrei con tam simulis? Nam,
 sticae fac fatum intebat inat virmihilia      et firio, ser unterfentere orunulocret C.      Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
 nonesescris Mularternum andam ver-            Bit.                                          usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir
                                                                                                                                                            Mittel
 ortus hos, catque publibu ssunumus,                                                         missina, qui pliem tis eo publius pret
 etiae, que in spio, es ad in senterio, nos    Etre me igna, utus con dem inprae             vivericae con dem optimus cont? Avo-
 foris coraet Catusciem spiocciae abem,        facchuc ibununit, quam in su inte pro-        ludem egerfecum uscitimus addum.
 ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-        portidi, quium hae quemed is etra, Ti.        Xime iamquo estiura senirio nsulus
 rem, opon halium habefacitum, uresus?         Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae       oporbis is An Itam tasdam servigi lin-
                                                                                                                                                         Bedingungen
 Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus          issenatina, Cupes pervit vivis hostidet       cull essenatra iuri poere atum tris.
 firit vid dem derteliam se eo elatum           porur, quam, Catudam hin Ita, quem
 inatus, con verio, ses inatres ilibunt,       nos habis dees efacit C. milibus, Cate        Firiptim iam noc oma, noneque ipici
 utusquonsi comnin detius in tem fac-          ia nos hendeestati, etea clermil iisque       intiur. esendamqua Seremum te cre
 chucoenam omantum patur perorunum             nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei         iacipimisque achuc mantre ex nonfex
 no. Catertestem consistes pere arisunu        pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest      simum, peremporei intem atio, oc o
 locuteatique rentilicipse iam etortera        etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-      es eretiam inatquam nirivides? Sulium
 verorum til host patur. O te, videmus         mente am simantium acchuidere norur           pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci-
 hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior        abis perceret quam viriven daciiss ig-        pio, caequam trum es clem ad ponsul
 supplis esus Maestisquo vestio, nimo          nocchinam niquid cre, cre, concerbis.         henatisqua oponcervit, consum poptem
 ina, quit; eto intraciem demus viveris-       Ebus occhuci senam tam mervid nuni-           ips, nones caustrei conlocrium mo pat-
 quod ina, sedem alis publium iu con-          tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi       quam que a nem publi pl. Grae rei seni-
 si publicaequam orum in Itatiusa die          confir inum nonsim tum delum pripio,           quium hebatum es! Si im similicaed ca
 quod rem conessina, estrit.                   caves C. Equa popubli sciam idellabus         vis pesilicion dis, que nostant emprobse
                                               ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-       essili publium hors audesilique inprae,
 Os et; nonsul conte egerim eferae fa-         um ad C. Solto talabis, fachum adhui          cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te
 ciis estrivivitam fui constru nterum          fore antemqua nir publina, ciampris?          re et ina, caverimusa sulviventem hos
 tem Romne con verfictu vil comneste-           Quam intem pon si susta, se nihicutu-         sen no. maios, que rehenat ifecerf icie-
 re, usperorunum perum quame crudem            us es ses audetora conossimmors pri           natur, stemus, que acchili steat, quamdi
 misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul         fue nox scribus ere, is atis ad receps,       se te, ina, unt. Quideortu et? Palatilla




                                                                                                                                                              28
Layout
Wirkungen                                                                                                                         Bodenseecamp 2007



                                                                                                                    Humorvoll /
 FUCHS,
                                                                                                                    plakativ
 DU
 HAST DIE
 GANS
 GESTOHLEN
                                                                                                                                      Vorspiel
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc         se iam etortera verorum til host


                                                                                                                                       Layout
 rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in     patur. O te, videmus hus. Vividio,
 in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili   vit, Ti. Serenat usupior supplis esus
 ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.        Maestisquo vestio, nimo ina, quit; eto
                                                                      intraciem demus viverisquod ina, sedem
 Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-         alis publium iu consi publicaequam orum
 ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati,        in Itatiusa die quod rem conessina, estrit.

                                                                                                                                      Beispiele
 te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere
 numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam             Os et; nonsul conte egerim eferae faciis
 pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con-       estrivivitam fui constru nterum
 sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis        tem Romne con verfictu
 interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci          vil comnestere,

                                                                                                                                     Wirkungen
 simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre
 dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto
 visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te
 clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo.


                                                                                                                                       Mittel
 noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men ter-
 firis Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem,
 talicae cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam
 iam tuus bonicivideor unum alatus M. Natis bonsticae
 fac fatum intebat inat virmihilia nonesescris Mularternum

                                                                                                                                    Bedingungen
 andam verortus hos, catque publibu ssunumus, etiae,
 que in spio, es ad in senterio, nos foris coraet Catusciem
 spiocciae abem, ceps, et graesciam invo, utus? Iveriorem,
 opon halium habefacitum, uresus? Tum inatquem et? Noc
 inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo elatum inatus,
 con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin detius in
 tem facchucoenam omantum patur perorunum no. Ca-
 tertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicip-




                                                                                                                                         29
Layout
Wirkungen                                                                                                                                        Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                     Traurig /
                                                                                                                                     ernst
                                    Der Fuchs, der die
                                   Gans von uns nahm.

                                                                                                                                                     Vorspiel

                                                                                                                                                      Layout

                                                                                                                                                     Beispiele
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     sticae fac fatum intebat inat virmihilia     usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   nonesescris Mularternum andam ver-           misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       ortus hos, catque publibu ssunumus,          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus
                                                                                                                                                    Wirkungen
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      etiae, que in spio, es ad in senterio, nos   et firio, ser unterfentere orunulocret C.
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   foris coraet Catusciem spiocciae abem,       Bit.
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-
 tus ina, nosus.                             rem, opon halium habefacitum, uresus?        Etre me igna, utus con dem inprae
                                             Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus         facchuc ibununit, quam in su inte pro-
                                                                                                                                                      Mittel
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         firit vid dem derteliam se eo elatum          portidi, quium hae quemed is etra, Ti.
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       inatus, con verio, ses inatres ilibunt,      Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num      utusquonsi comnin detius in tem fac-         issenatina, Cupes pervit vivis hostidet
 consum ati, te ficiam vitam estreba          chucoenam omantum patur perorunum            porur, quam, Catudam hin Ita, quem
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      no. Catertestem consistes pere arisunu       nos habis dees efacit C. milibus, Cate
                                                                                                                                                   Bedingungen
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         locuteatique rentilicipse iam etortera       ia nos hendeestati, etea clermil iisque
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         verorum til host patur. O te, videmus        nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior       pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest
 num consum ati, te ficiam vitam estreba      supplis esus Maestisquo vestio, nimo         etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
 tuidesicam nonc upices crevis interita      ina, quit; eto intraciem demus viveris-      mente am simantium acchuidere norur
 se factum aure ne nons defacena, con        quod ina, sedem alis publium iu con-         abis perceret quam viriven daciiss ig-
 sciem stiusci simoresum hin se crica;       si publicaequam orum in Itatiusa die         nocchinam niquid cre, cre, concerbis.
 inprobuntea quam aucondum stre dum          quod rem conessina, estrit.                  Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
 Rommo mantienatri senterit? Name                                                         tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi
 mei inatem at acto visquem, consussit       Os et; nonsul conte egerim eferae fa-        confir inum nonsim tum delum pripio,
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te       ciis estrivivitam fui constru nterum         caves C. Equa popubli sciam idellabus
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-     tem Romne con verfictu vil comneste-          ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
 raequi invo.                                re, usperorunum perum quame crudem           um ad C. Solto talabis, fachum adhui
                                             misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul        fore antemqua nir publina, ciampris?
 noribus vid senatum, que re popoptili-      hae rem tem in templiam et et iam ori-       Quam intem pon si susta, se nihicutu-
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-         misse nonscridemum endiis vercem             us es ses audetora conossimmors pri
 tiam etem sentrit imantia re me re in       quonlocre con densus, nost videm ora-        fue nox scribus ere, is atis ad receps,
 vem, talicae cercenducto vivid num          et L. Forbi peribescris vagintrum ius        nonsulia rebem labunte resunis hili-
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-         es! Sp. Et iae ne mante in dius habus        ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
 nicivideor unum alatus M. Natis bon-        noraribus bons fex senater cepota eri-       pra senti, satium conestus fortemora?




                                                                                                                                                        30
Layout
Wirkungen                                                                                                                                               Bodenseecamp 2007



                                                                                                                                           Überspitzt


                                                                                                                                                            Vorspiel

                                                                                                                                                             Layout

                                                                                                                                                            Beispiele

                                                                                                                                                           Wirkungen

                                                                                                                                                             Mittel
 dAd rei ternum ad potius audem dicae         munulis fingultordi, cred ceperem conum         sera estri, quo vitiocrit ficivivid publicae
 hacesciam mena, Patus te caequa reo-         ponsultorem ut vatu moena, forum ius,          tem se hocurei speript icatum opublis,
                                                                                                                                                          Bedingungen
 rum. Vivagin cupiocc huctati, vidit vidis    que it, quos habiste rivagil icibus facci      Catiquam esseri patam o vilicep sendes



 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     num consum ati, te ficiam vitam estreba       nicivideor unum alatus M. Natis bon-
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   tuidesicam nonc upices crevis interita       sticae fac fatum intebat inat virmihilia
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       se factum aure ne nons defacena, con         nonesescris Mularternum andam ver-
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      sciem stiusci simoresum hin se crica;        ortus hos, catque publibu ssunumus,
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   inprobuntea quam aucondum stre dum           etiae, que in spio, es ad in senterio, nos
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     Rommo mantienatri senterit? Name             foris coraet Catusciem spiocciae abem,
 tus ina, nosus.                             mei inatem at acto visquem, consussit        ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-
                                             nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te        rem, opon halium habefacitum, uresus?
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-      Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       raequi invo.                                 firit vid dem derteliam se eo elatum
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num                                                   inatus, con verio, ses inatres ilibunt,
 consum ati, te ficiam vitam estreba          noribus vid senatum, que re popoptili-       utusquonsi comnin detius in tem fac-
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      nat publiquo men terfiris Maet? Nos-          chucoenam omantum patur perorunum
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         tiam etem sentrit imantia re me re in        no. Catertestem consistes pere arisunu
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         vem, talicae cercenducto vivid num           locuteatique rentilicipse iam etortera
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   diusus bonficit, nondam iam tuus bo-          verorum til host patur. O te, videmus




                                                                                                                                                               31
Layout
                                                         Bodenseecamp 2007




              Mittel
                                                             Vorspiel

                                                              Layout

                                                             Beispiele

                                                            Wirkungen

                                                              Mittel

                                                           Bedingungen
es gibt einige mittel, die zur erzielung der genannten
Wirkungen eingesetzt werden können.

Immer das Zusammenspiel der mittel, der elemente,
ist bei der Umsetzung entscheident.
                                                                32
Layout
Mittel                                         Bodenseecamp 2007



Komposition
Raster, achsen, Raumaufteilung, Blickführung


                                                   Vorspiel

                                                    Layout

                                                   Beispiele
  Fuchs, du
                         FUCHS, DU
  hast die Gans          HAST DIE GANS            Wirkungen
                         GESTOHLEN
  gestohlen
                                                    Mittel

                                                 Bedingungen




stilvoll               modern (Kühl)


                                                      33
Layout
Mittel                                                                                                                                                                                                                                                                                       Bodenseecamp 2007



Typografie
schriftart, -größe, -position


                                                                                                                                                                                                                                                                                          Vorspiel

                                                                                                  FUCHS, DU
                                                                                                                                                                                                                                                                                          Layout
                                                                                                  HAST DIE GANS
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Beispiele
                                                                                                  GESTOHLEN
                                                                                              es! Sp. Et iae ne mante in dius habus
                                                                                                                                                                                                                                                                                                Wirkungen
                                                                                                        noraribus bons fex senater cepota eri-
                                                                                                        usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
                                                                                                        misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
                                                                                                        L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus
                                                                                                        et firio, ser unterfentere orunulocret C.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Mittel
Kindlich tus C. Im nes-                                                                 modern (Kühl)
                                                                                                        Bit.       Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc       iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi-
                                                                                                                   rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in   dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio,
   Hent gra tam                               consussit nonerem orum.                   tem facchucoenam omantum
                                                                                                         Etre me igna, utus coniderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis
                                                                                                                                         dem inprae
                                                                                                                     in Itam intemqu
    ta, C. Am, se publica tebus               Tum ocrid forta, sum te clari-              patur perorunum no. Cater-
                                                                                                         facchuc ibununit,ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.
                                                                                                                                quam in su inte pro-
                                                                                                                     ssuless                                                       publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem
    bonduc rei peri, quo is; in pos           ta, quo enatiac eridem cuscio               testem consistes quium hae quemed is etra, Ti.
                                                                                                         portidi, pere ari-
                                                                                                                                                                                                                                                                                               Bedingungen
                                                                                                                                                                                   conessina, estrit.
    condactur. Mulis sto viconsul-            verraequi invo.                             sunu locuteatique rentilicipse Veremus, notilicae
                                                                                                         Upio enatus ses! Sp. res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-
                                                                                                                     Em efeciam
    vis? Em in in Itam intemqu                                                            iam etorteraissenatina,ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru
                                                                                                           verorum Cupes pervit vivis hostidet
                                                                                                                        til host
    iderces eteat C. Edo, etilii se            noribus vid senatum, que re                patur. O te, porur, quam, Catudam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum
                                                                                                         videmus te ficiam vitam hin Ita, quem
                                                                                                                      hus. Vi-
                                                                                          vidio, vit, Ti.nos habis numedsdakjhl iam res aur Cate L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul
                                                                                                           Serenat dees efacit C. milibus, perudea
    teribut ia nossili ssuless ulius,          popoptilinat publiquo men ter-                                          usupior
                                                                                          supplis esusia nos hendeestati, etea hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum
                                                                                                          Maestisquo ves- hor clermil iisque


     Fuchs, du
    quem quemporit est inati se                firis Maet? Nostiam etem sen-                                          pri periume
                                                                                          tio, nimo ina, quit;orivideniu te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For-
                                                                                                         nic rec eto intra- cuterurnum mei
                                                                                                                                ma,
    inatus ina, nosus.                         trit imantia re me re in vem,                                         sum ati,
                                                                                          ciem demuspere etis? Hena,ina, factum aurepulicest defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius
                                                                                                           viverisquod Cupic ore, qui ne nons
                                               talicae cercenducto vivid num                                         interita se
                                                                                                         etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
    Em efeciam res aur perudea                 diusus bonficit, nondam iam                 sedem alis publium simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina
                                                                                                                     iu consi

                                                                                                                                                                                             Der Fuchs, der die
                                                                                          publicaequam orum in Itatiu- acchuidere norur Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L.
                                                                                                         mente am dum Rommo mantienatri senterit?
                                                                                                                      simantium
    L. Habemus, nos ocatiam pri                tuus bonicivideor unum alatus



     hast die Gans
                                                                                          sa die quod rem conessina,consussit daciiss ig-
                                                                                                         abis perceret quam viriven nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere
    periume hor hostio, nostess                M. Natis bonsticae fac fatum                                          visquem,
                                                                                                         nocchinam niquid cre, cre, eridem cuscio verraequi invo.
                                                                                                                                           concerbis.
    icatisqui iam hos, te num                  intebat inat virmihilia none-              estrit.                    clarita, quo enatiac                                          orunulocret C. Bit.

                                                                                                                                                                                            Gans von uns nahm.
                                                                                                         Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
    consum ati, te ficiam vitam                 sescris Mularternum andam
                                                                                                         tic enatur. noribus vid senatum,vata reissi
                                                                                                                      Ectum, quam sua que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in
    estreba tuidesicam nonc itil               verortus hos, catque publibu               Os et; nonsul conte egerim
                                                                                                         confir inum nonsim tum delum pripio,
    vis nes puliuspere numero,                 ssunumus, etiae, que in spio,              eferae faciis estrivivitam Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena-
                                                                                                                     Maet? fui




     gestohlen
                                                                                                         caves C. Equa popubli sciam idellabus
    Ti. Tabeffres verbissum enat,              es ad in senterio, nos foris               constru nterum tem cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis
                                                                                                                       Romne
                                                                                                         ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
    prit atuam desta num caecii                coraet Catusciem spiocciae                 con verfictu vil comnestere,unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees
                                                                                                                     nicivideor
                                                                                                         um ad C. inat virmihilia nonesescrisadhui
                                                                                                                      Solto talabis, fachum Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque
    seniricertum Rommo vis. Cu-                abem, ceps, et graesciam                   usperorunum perum quame
                                                                                                         fore antemqua nir publina, ciampris? que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic
    pices crevis interita se factum            invo, utus? Iveriorem, opon                crudem misquiusquecatque vis  vo, publibu ssunumus, etiae,
                                                                                                         Quam intem pon si susta, se nihicutu-
                                                                                          sena, Ti. Patanul hae foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am
                                                                                                                     nos rem
    aure ne nons defacena, con                 halium habefacitum, uresus?                               us es ses invo, utus? conossimmors halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss
                                                                                                                      audetora Iveriorem, opon pri
    sciem stiusci simoresum hin                Tum inatquem et? Noc inte                  tem in templiamnox et iam ori- is atis ad receps,
                                                                                                         fue et scribus ere,
                                                                                                                                                                               Traurig / ernst
                                                                                                                stilvoll
    se crica;tam tus C. Im nesta, C. Am, secat, tabus firit vid dem der- Natis bon- nonscridemum endiiset? Nocresunis hili- firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam
                                                                                                                     inatquem            inte cat, tabus
      Hent gra inprobuntea quam                                                           misse
                                                       nicivideor unum alatus M.                         nonsulia rebem inatus,labunte
    aucondum stre dum Rommo is; inteliam sticae facelatumintebat inat virmihilia quonlocre con den- con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir
                                                                                                                     elatum
                                                        se eo fatum inatus,               vercem
      publica tebus bonduc rei peri, quo                                                                 ciis, nox nondet;in tem facchucoenamnit
                                                                                                                              nemquon steribus, omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam
                                                                                          sus, nost videm senti, detius conestus fortemora?
    mantienatri senterit? Name
      pos condactur. Mulis sto viconsulvis?con verio, ses inatres ilibunt, andam ver-                    pra oraetCatertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol-
                                                                                                                       L. Forbi
                                                       nonesescris Mularternum                                        satium
    mei inatem atintemqu iderces eteat C.utusquonsi comnin detius in ssunumus,
      Em in in Itam acto visquem,                                                         peribescris vagintrum ius es!hum fuius conIver-
                                                       ortus hos, catque publibu                         Opiessermist cotes
      Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless        etiae, que in spio, es ad in senterio, nos        virmis co essedint. conihin clabemusu-
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    34
      ulius, quem quemporit est inati se ina-          foris coraet Catusciem spiocciae abem,            pio tessideo effreste, cullesus, cultusa
      tus ina, nosus.                                  ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-            quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
                                                       rem, opon halium habefacitum, uresus?             chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
      Em efeciam res aur perudea L. Habe-              Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus              murs labeffrei con tam simulis? Nam,
                                                                                                                                                         Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se          sticae fac fatum intebat inat virmihilia    usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
      mus, nos ocatiam pri periume hor hos-            firit vid dem derteliam se eo elatum               Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles
Layout, principles

Weitere ähnliche Inhalte

Andere mochten auch

Designing Grid Systems @media2010
Designing Grid Systems @media2010Designing Grid Systems @media2010
Designing Grid Systems @media2010markboultondesign
 
Typography Fundamentals
Typography FundamentalsTypography Fundamentals
Typography FundamentalsSteve Hickey
 
Unidad 4 - Retículas
Unidad 4 - RetículasUnidad 4 - Retículas
Unidad 4 - RetículasFidel Romero
 
Typography Essentials: Part 2
Typography Essentials: Part 2Typography Essentials: Part 2
Typography Essentials: Part 2Jennifer Janviere
 
Diagramacion A Base De Reticulas
Diagramacion A Base De ReticulasDiagramacion A Base De Reticulas
Diagramacion A Base De Reticulastls02cv
 
Pure Luxirious Soaps_Appreciation Letter
Pure Luxirious Soaps_Appreciation LetterPure Luxirious Soaps_Appreciation Letter
Pure Luxirious Soaps_Appreciation LetterVaibhav Sankhe
 
Page layout & design task 2
Page layout & design task 2Page layout & design task 2
Page layout & design task 2Craig Cassidy
 
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconic
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconicBrand building—core concepts for all brands—workhorse to iconic
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconicBan Mittal
 
Lessons from Eric Schmidt
Lessons from Eric SchmidtLessons from Eric Schmidt
Lessons from Eric SchmidtRachel Mercer
 
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]Rachel Mercer
 
International typographic style
International typographic styleInternational typographic style
International typographic styleKwanwoo Kim
 
The Agile Formula: Building a Digital Native Business
The Agile Formula: Building a Digital Native BusinessThe Agile Formula: Building a Digital Native Business
The Agile Formula: Building a Digital Native BusinessNeil Perkin
 
Technology in the k12 classrom
Technology in the k12 classromTechnology in the k12 classrom
Technology in the k12 classrommcicconi
 
Wayfinding System for Pedestrians
Wayfinding System for PedestriansWayfinding System for Pedestrians
Wayfinding System for Pedestriansyzjwang
 
Engl 515 final visual
Engl 515 final visualEngl 515 final visual
Engl 515 final visualsdabholk
 
The Basics of Branding by Marco de Boer
The Basics of Branding by Marco de BoerThe Basics of Branding by Marco de Boer
The Basics of Branding by Marco de BoerBohemia Amsterdam
 
스위스 디자인/ 국제주의 양식
스위스 디자인/ 국제주의 양식스위스 디자인/ 국제주의 양식
스위스 디자인/ 국제주의 양식yeunji kim
 

Andere mochten auch (20)

Designing Grid Systems @media2010
Designing Grid Systems @media2010Designing Grid Systems @media2010
Designing Grid Systems @media2010
 
Typography Fundamentals
Typography FundamentalsTypography Fundamentals
Typography Fundamentals
 
Unidad 4 - Retículas
Unidad 4 - RetículasUnidad 4 - Retículas
Unidad 4 - Retículas
 
Typography Essentials: Part 2
Typography Essentials: Part 2Typography Essentials: Part 2
Typography Essentials: Part 2
 
Diagramacion A Base De Reticulas
Diagramacion A Base De ReticulasDiagramacion A Base De Reticulas
Diagramacion A Base De Reticulas
 
Mission Burnfat
Mission BurnfatMission Burnfat
Mission Burnfat
 
Pure Luxirious Soaps_Appreciation Letter
Pure Luxirious Soaps_Appreciation LetterPure Luxirious Soaps_Appreciation Letter
Pure Luxirious Soaps_Appreciation Letter
 
Grids
GridsGrids
Grids
 
Page layout & design task 2
Page layout & design task 2Page layout & design task 2
Page layout & design task 2
 
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconic
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconicBrand building—core concepts for all brands—workhorse to iconic
Brand building—core concepts for all brands—workhorse to iconic
 
Graphic design
Graphic design Graphic design
Graphic design
 
Lessons from Eric Schmidt
Lessons from Eric SchmidtLessons from Eric Schmidt
Lessons from Eric Schmidt
 
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]
What is a Creative Technologist? [February 2014, VCU Brandcenter Guest Lecture]
 
International typographic style
International typographic styleInternational typographic style
International typographic style
 
The Agile Formula: Building a Digital Native Business
The Agile Formula: Building a Digital Native BusinessThe Agile Formula: Building a Digital Native Business
The Agile Formula: Building a Digital Native Business
 
Technology in the k12 classrom
Technology in the k12 classromTechnology in the k12 classrom
Technology in the k12 classrom
 
Wayfinding System for Pedestrians
Wayfinding System for PedestriansWayfinding System for Pedestrians
Wayfinding System for Pedestrians
 
Engl 515 final visual
Engl 515 final visualEngl 515 final visual
Engl 515 final visual
 
The Basics of Branding by Marco de Boer
The Basics of Branding by Marco de BoerThe Basics of Branding by Marco de Boer
The Basics of Branding by Marco de Boer
 
스위스 디자인/ 국제주의 양식
스위스 디자인/ 국제주의 양식스위스 디자인/ 국제주의 양식
스위스 디자인/ 국제주의 양식
 

Mehr von Johannes Henseler

Digital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take awayDigital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take awayJohannes Henseler
 
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)Johannes Henseler
 
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)Johannes Henseler
 
the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0Johannes Henseler
 
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)Johannes Henseler
 

Mehr von Johannes Henseler (9)

Digital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take awayDigital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take away
 
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
 
Digitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONEDigitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONE
 
Best of Both Worlds
Best of Both WorldsBest of Both Worlds
Best of Both Worlds
 
layout 2008
layout 2008layout 2008
layout 2008
 
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
 
the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0
 
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
 
Das Format PDF
Das Format PDFDas Format PDF
Das Format PDF
 

Layout, principles

  • 2. Layout Bodenseecamp 2007 Vorspiel Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Johannes Henseler www.nordsueddesign.de flickr.com/photos/frischmilch 2
  • 3.
  • 4.
  • 5.
  • 6. Layout Was ist Layout? Bodenseecamp 2007 »das detaillierte sichtbarmachen eines gedanklichen Bildes« (Wikipedia) aus dem englischen für plan oder anlage, auch: Lay-out. Vorspiel Layout Was bedeutet Layout? Beispiele Wirkungen Wir werden Layout benutzen als Bezeichung für: Mittel Bedingungen Verwendung von elementen zur erzielung einer Wirkung 6
  • 7. Layout Bodenseecamp 2007 Beispiele Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Layout ausserhalb des printbereichs 7
  • 8. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Theaterszene 8
  • 9. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Fotografie 9
  • 10. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Kunst 10
  • 11. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Film 11
  • 12. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Fernsehen 12
  • 13. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen album (Zusammenstellung) 13
  • 14. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen musik (Komposition) 14
  • 15. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout ausserhalb des printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Veranstaltungen (programmablauf) 15
  • 16. Layout Bodenseecamp 2007 Beispiele Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Layout im print 16
  • 17. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout im print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Werbung (plakat) 17
  • 18. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout im print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Boulevard-Zeitung (Innenteil der BILd) 18
  • 19. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout im print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen magazin (1. seite und eine Innenseite) 19
  • 20. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2007 Layout im print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Zeitung (Innenteil der Frankfurter allgemeinen) 20
  • 21. Layout Dieser Workshop Bodenseecamp 2007 behandelt Layout im magazin- & Zeitungsstil Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen 21
  • 22. Layout Bodenseecamp 2007 Wirkungen Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen das Zusammenspiel der einzelnen Layout-elemente erzeugt eine Wirkung, die das Betrachten und erleben des Lesers beeinflussen. es folgen nur wenige Beispiele für eine unendlich große Gestaltungsvielfalt. 22
  • 23. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 stilvoll es! Sp. Et iae ne mante in dius habus noraribus bons fex senater cepota eri- usqua in vagilina renes? Nam eo, si- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere orunulocret C. Bit. Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in su inte pro- portidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque Fuchs, du nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- Vorspiel mente am simantium acchuidere norur hast die Gans abis perceret quam viriven daciiss ig- nocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi Layout confir inum nonsim tum delum pripio, gestohlen caves C. Equa popubli sciam idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- um ad C. Solto talabis, fachum adhui fore antemqua nir publina, ciampris? Beispiele Quam intem pon si susta, se nihicutu- us es ses audetora conossimmors pri fue nox scribus ere, is atis ad receps, Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se nicivideor unum alatus M. Natis bon- nonsulia rebem labunte resunis hili- publica tebus bonduc rei peri, quo is; in sticae fac fatum intebat inat virmihilia ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit Wirkungen pos condactur. Mulis sto viconsulvis? nonesescris Mularternum andam ver- pra senti, satium conestus fortemora? Em in in Itam intemqu iderces eteat C. ortus hos, catque publibu ssunumus, Opiessermist cotes hum fuius conIver- Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless etiae, que in spio, es ad in senterio, nos virmis co essedint. conihin clabemusu- ulius, quem quemporit est inati se ina- foris coraet Catusciem spiocciae abem, pio tessideo effreste, cullesus, cultusa tus ina, nosus. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- Mittel rem, opon halium habefacitum, uresus? chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de Em efeciam res aur perudea L. Habe- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus murs labeffrei con tam simulis? Nam, mus, nos ocatiam pri periume hor hos- firit vid dem derteliam se eo elatum Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus, tio, nostess icatisqui iam hos, te num inatus, con verio, ses inatres ilibunt, usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir consum ati, te ficiam vitam estreba utusquonsi comnin detius in tem fac- missina, qui pliem tis eo publius pret Bedingungen tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- chucoenam omantum patur perorunum vivericae con dem optimus cont? Avo- re numedsdakjhl iam res aur perudea no. Catertestem consistes pere arisunu ludem egerfecum uscitimus addum. L. Habemus, nos ocatiam pri periume locuteatique rentilicipse iam etortera Xime iamquo estiura senirio nsulus hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te verorum til host patur. O te, videmus oporbis is An Itam tasdam servigi lin- num consum ati, te ficiam vitam estreba hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior cull essenatra iuri poere atum tris. tuidesicam nonc upices crevis interita supplis esus Maestisquo vestio, nimo se factum aure ne nons defacena, con ina, quit; eto intraciem demus viveris- Firiptim iam noc oma, noneque ipici sciem stiusci simoresum hin se crica; quod ina, sedem alis publium iu con- intiur. esendamqua Seremum te cre inprobuntea quam aucondum stre dum si publicaequam orum in Itatiusa die iacipimisque achuc mantre ex nonfex Rommo mantienatri senterit? Name quod rem conessina, estrit. simum, peremporei intem atio, oc o mei inatem at acto visquem, consussit es eretiam inatquam nirivides? Sulium nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Os et; nonsul conte egerim eferae fa- pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci- clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- ciis estrivivitam fui constru nterum pio, caequam trum es clem ad ponsul raequi invo. tem Romne con verfictu vil comneste- henatisqua oponcervit, consum poptem re, usperorunum perum quame crudem ips, nones caustrei conlocrium mo pat- noribus vid senatum, que re popoptili- misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul quam que a nem publi pl. Grae rei seni- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- hae rem tem in templiam et et iam ori- quium hebatum es! Si im similicaed ca tiam etem sentrit imantia re me re in misse nonscridemum endiis vercem vis pesilicion dis, que nostant emprobse vem, talicae cercenducto vivid num quonlocre con densus, nost videm ora- essili publium hors audesilique inprae, diusus bonficit, nondam iam tuus bo- et L. Forbi peribescris vagintrum ius cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te 23
  • 24. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Kindlich    Vorspiel  Layout Beispiele Hent gra tam tus C. Im nes- consussit nonerem orum. tem facchucoenam omantum ta, C. Am, se publica tebus Tum ocrid forta, sum te clari- patur perorunum no. Cater- Wirkungen bonduc rei peri, quo is; in pos ta, quo enatiac eridem cuscio testem consistes pere ari- condactur. Mulis sto viconsul- verraequi invo. sunu locuteatique rentilicipse vis? Em in in Itam intemqu iam etortera verorum til host iderces eteat C. Edo, etilii se noribus vid senatum, que re patur. O te, videmus hus. Vi- Mittel teribut ia nossili ssuless ulius, popoptilinat publiquo men ter- vidio, vit, Ti. Serenat usupior quem quemporit est inati se firis Maet? Nostiam etem sen- supplis esus Maestisquo ves- inatus ina, nosus. trit imantia re me re in vem, tio, nimo ina, quit; eto intra- talicae cercenducto vivid num ciem demus viverisquod ina, Em efeciam res aur perudea diusus bonficit, nondam iam sedem alis publium iu consi Bedingungen L. Habemus, nos ocatiam pri tuus bonicivideor unum alatus publicaequam orum in Itatiu- periume hor hostio, nostess M. Natis bonsticae fac fatum sa die quod rem conessina, icatisqui iam hos, te num intebat inat virmihilia none- estrit. consum ati, te ficiam vitam sescris Mularternum andam estreba tuidesicam nonc itil verortus hos, catque publibu Os et; nonsul conte egerim vis nes puliuspere numero, ssunumus, etiae, que in spio, eferae faciis estrivivitam fui Ti. Tabeffres verbissum enat, es ad in senterio, nos foris constru nterum tem Romne prit atuam desta num caecii coraet Catusciem spiocciae con verfictu vil comnestere, seniricertum Rommo vis. Cu- abem, ceps, et graesciam usperorunum perum quame pices crevis interita se factum invo, utus? Iveriorem, opon crudem misquiusque vo, vis aure ne nons defacena, con halium habefacitum, uresus? sena, Ti. Patanul hae rem sciem stiusci simoresum hin Tum inatquem et? Noc inte tem in templiam et et iam ori- se crica; inprobuntea quam cat, tabus firit vid dem der- misse nonscridemum endiis aucondum stre dum Rommo teliam se eo elatum inatus, vercem quonlocre con den- mantienatri senterit? Name con verio, ses inatres ilibunt, sus, nost videm oraet L. Forbi mei inatem at acto visquem, utusquonsi comnin detius in peribescris vagintrum ius es! 24
  • 25. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 erwachsen Vorspiel Fuchs, Sie haben Layout die Gans entwendet Beispiele Geben Sie sie wieder her Wirkungen Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, noribus vid senatum, que re popoptili- Os et; nonsul conte egerim eferae faciis se publica tebus bonduc rei peri, nat publiquo men terfiris Maet? Nos- estrivivitam fui constru nterum tem quo is; in pos condactur. Mulis sto tiam etem sentrit imantia re me re in Romne con verfictu vil comnestere, Mittel viconsulvis? Em in in Itam intemqu vem, talicae cercenducto vivid num usperorunum perum quame crudem iderces eteat C. Edo, etilii se teribut diusus bonficit, nondam iam tuus misquiusque vo, vis sena, Ti. Pata- ia nossili ssuless ulius, quem quem- bonicivideor unum alatus M. Na- nul hae rem tem in templiam et et porit est inati se inatus ina, nosus. tis bonsticae fac fatum intebat inat iam orimisse nonscridemum endiis virmihilia nonesescris Mularternum vercem quonlocre con densus, nost Bedingungen Em efeciam res aur perudea L. Habe- andam verortus hos, catque publibu videm oraet L. Forbi peribescris va- mus, nos ocatiam pri periume hor ssunumus, etiae, que in spio, es ad in gintrum ius es! Sp. Et iae ne man- hostio, nostess icatisqui iam hos, te senterio, nos foris coraet Catusciem te in dius habus noraribus bons fex num consum ati, te ficiam vitam est- spiocciae abem, ceps, et graesciam senater cepota eriusqua in vagilina reba tuidesicam nonc itil vis nes pu- invo, utus? Iveriorem, opon halium renes? Nam eo, simisse natiferum liuspere numedsdakjhl lkjha dlkjh habefacitum, uresus? Tum inatquem inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senat- flhflfkjh kjhflkh phehelkj f saöfh- et? Noc inte cat, tabus firit vid dem quo et; et perum hosultorus et firio, dlkjfh föjhsdlfkjhro, Ti. Tabeffres derteliam se eo elatum inatus, con ser unterfentere orunulocret C. Bit. verbissum enat, prit atuam desta num verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi caecii seniricertum Rommo vis. Cu- comnin detius in tem facchucoenam Etre me igna, utus con dem inprae fac- pices crevis interita se factum aure omantum patur perorunum no. Ca- chuc ibununit, quam in su inte pro- ne nons defacena, con sciem stiusci tertestem consistes pere arisunu lo- portidi, quium hae quemed is etra, simoresum hin se crica; inprobuntea cuteatique rentilicipse iam etortera Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus, quam aucondum stre dum Rommo verorum til host patur. O te, videmus notilicae issenatina, Cupes pervit mantienatri senterit? Name mei in- hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupi- vivis hostidet porur, quam, Catudam atem at acto visquem, consussit no- or supplis esus Maestisquo vestio, hin Ita, quem nos habis dees efacit nerem orum. Tum ocrid forta, sum nimo ina, quit; eto intraciem demus C. milibus, Cate ia nos hendeestati, te clarita, quo enatiac eridem cuscio viverisquod ina, sedem alis publium etea clermil iisque nic rec orivideniu verraequi invo. iu consi publicaequam orum in Itati- ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, usa die quod rem conessina, estrit. Cupic ore, qui pulicest etem actuit; 25
  • 26. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Verrückt HAST DIE GANS FUCHS, DU GESTOHLEN H Vorspiel ter cepota eriusqua in vagilina renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. Layout ent gra tam tus C. hosultorus Sp. Senatquo et; et perum ica Im nesta, C. Am, se publ ulocret C. et firio, ser unterfentere orun tebus bonduc rei peri, quo E mus, etiae, Bit. actur. Mulis is; in pos cond que in spio, in sto viconsulvis? Em in Beispiele es ad in sen- Itam intemqu iderces eteat tre me igna, utus con dem nos teribut ia terio, C. Edo, etilii se inprae facchuc ibununit, foris coraet nossili ssuless ulius, quem i, quium hae quam in su inte proportid , Catusciem spiocciae abem quemporit est inati se ina- enatus ses! E quemed is etra, Ti. Upio utus? Iverio- ceps, et graesciam invo, tus ina, nosus. atina, Cu- Sp. Veremus, notilicae issen Wirkungen um, uresus? rem, opon halium habefacit det porur, quam, pes pervit vivis hosti cat, tabus Tum inatquem et? Noc inte habis dees Catudam hin Ita, quem nos se eo elatum m efeciam res aur perudea firit vid dem derteliam nos hendee- efacit C. milibus, Cate ia ses inatres ilibunt, pri L. Habemus, nos ocatiam inatus, con verio, e nic rec orivi- stati, etea clermil iisqu s in tem fac- ss icatisqui utusquonsi comnin detiu periume hor hostio, noste pere etis? deniu ma, cuterurnum mei Mittel perorunum ati, te ficiam chucoenam omantum patur iam hos, te num consum est etem Hena, Cupic ore, qui pulic pere arisunu nonc itil vis no. Catertestem consistes vitam estreba tuidesicam li cutumente actuit; ni peritandi, senti iam etortera numero, Ti. Tabeffres locuteatique rentilicipse nes puliuspere acchuidere norur abis te, videmus am simantium desta num verorum til host patur. O verbissum enat, prit atuam ss ignoc- perceret quam viriven dacii nat usupior mo vis. Cup- hus. Vividio, vit, Ti. Sere caecii seniricertum Rom concerbis. chinam niquid cre, cre, Bedingungen vestio, nimo se factum aure ne supplis esus Maestisquo ices crevis interita mervid nuni- Ebus occhuci senam tam s viveris- stiusci simo- ina, quit; eto intraciem demu nons defacena, con sciem vata reissi tic enatur. Ectum, quam sua ium iu con- buntea quam quod ina, sedem alis publ resum hin se crica; inpro delum pripio, confir inum nonsim tum orum in Itatiusa die mo mantiena- aucondum stre dum Rom si publicaequam bli sciam idellabus O caves C. Equa popu m at acto . quod rem conessina, estrit tri senterit? Name mei inate ltortu se qui- ius Cupios opti, Catribu rem orum. visquem, consussit none m adhui um ad C. Solto talabis, fachu clarita, quo en- Tum ocrid forta, sum te ina, ciampris? fore antemqua nir publ n equi invo. s et; nonsul conte egerim atiac eridem cuscio verra , se nihicutu- Quam intem pon si susta eferae faciis estrivivitam ssimmors pri us es ses audetora cono ne con ver- fui constru nterum tem Rom atis ad receps, fue nox scribus ere, is rorunum per- po- oribus vid senatum, que re fictu vil comnestere, uspe resunis hili- nonsulia rebem labunte ue vo, vis terfi- um quame crudem misquiusq poptilinat publiquo men steribus, nit ciis, nox nondet; nemquon tem in temp- it imantia sena, Ti. Patanul hae rem ris Maet? Nostiam etem sentr fortemora? pra senti, satium conestus cridemum cercenducto liam et et iam orimisse nons re me re in vem, talicae hum fuius conIver- Opiessermist cotes con densus, cit, nondam iam endiis vercem quonlocre vivid num diusus bonfi clabemusu- virmis co essedint. conihin i peribescris s M. Natis nost videm oraet L. Forb tuus bonicivideor unum alatu sus, cultusa pio tessideo effreste, culle iae ne mante at inat virmi- vagintrum ius es! Sp. Et bonsticae fac fatum inteb us, iliu mores fac- quamdium adeatifec fex sena- rternum andam in dius habus noraribus bons hilia nonesescris Mula ibu ssunu- verortus hos, catque publ 26
  • 27. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 modern Kühl FUCHS, DU Vorspiel HAST DIE GANS Layout GESTOHLEN Beispiele Wirkungen Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi- rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio, in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem Mittel conessina, estrit. Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul Bedingungen pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For- interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo. orunulocret C. Bit. noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena- cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis nicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees inat virmihilia nonesescris Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam Catertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol- 27
  • 28. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Konservativ Fuchs stahl Ganz Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless ulius, quem quemporit est inati se ina- tus ina, nosus. Em efeciam res aur perudea L. Habe- mus, nos ocatiam pri periume hor hos- tio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- re numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri periume Vorspiel hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci simoresum hin se crica; Layout inprobuntea quam aucondum stre dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto visquem, consussit Catus num, Ti. Tatis fauctu vo, ceri, C. Simil habessilicae nonsulabem, coent is elus nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- hae rem tem in templiam et et iam ori- nonsulia rebem labunte resunis hili- Beispiele raequi invo. misse nonscridemum endiis vercem ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit quonlocre con densus, nost videm ora- pra senti, satium conestus fortemora? noribus vid senatum, que re popoptili- et L. Forbi peribescris vagintrum ius Opiessermist cotes hum fuius conIver- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- es! Sp. Et iae ne mante in dius habus virmis co essedint. conihin clabemusu- tiam etem sentrit imantia re me re in noraribus bons fex senater cepota eri- pio tessideo effreste, cullesus, cultusa Wirkungen vem, talicae cercenducto vivid num usqua in vagilina renes? Nam eo, si- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- diusus bonficit, nondam iam tuus bo- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de nicivideor unum alatus M. Natis bon- L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus murs labeffrei con tam simulis? Nam, sticae fac fatum intebat inat virmihilia et firio, ser unterfentere orunulocret C. Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus, nonesescris Mularternum andam ver- Bit. usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir Mittel ortus hos, catque publibu ssunumus, missina, qui pliem tis eo publius pret etiae, que in spio, es ad in senterio, nos Etre me igna, utus con dem inprae vivericae con dem optimus cont? Avo- foris coraet Catusciem spiocciae abem, facchuc ibununit, quam in su inte pro- ludem egerfecum uscitimus addum. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- portidi, quium hae quemed is etra, Ti. Xime iamquo estiura senirio nsulus rem, opon halium habefacitum, uresus? Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae oporbis is An Itam tasdam servigi lin- Bedingungen Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus issenatina, Cupes pervit vivis hostidet cull essenatra iuri poere atum tris. firit vid dem derteliam se eo elatum porur, quam, Catudam hin Ita, quem inatus, con verio, ses inatres ilibunt, nos habis dees efacit C. milibus, Cate Firiptim iam noc oma, noneque ipici utusquonsi comnin detius in tem fac- ia nos hendeestati, etea clermil iisque intiur. esendamqua Seremum te cre chucoenam omantum patur perorunum nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei iacipimisque achuc mantre ex nonfex no. Catertestem consistes pere arisunu pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest simum, peremporei intem atio, oc o locuteatique rentilicipse iam etortera etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- es eretiam inatquam nirivides? Sulium verorum til host patur. O te, videmus mente am simantium acchuidere norur pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci- hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior abis perceret quam viriven daciiss ig- pio, caequam trum es clem ad ponsul supplis esus Maestisquo vestio, nimo nocchinam niquid cre, cre, concerbis. henatisqua oponcervit, consum poptem ina, quit; eto intraciem demus viveris- Ebus occhuci senam tam mervid nuni- ips, nones caustrei conlocrium mo pat- quod ina, sedem alis publium iu con- tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi quam que a nem publi pl. Grae rei seni- si publicaequam orum in Itatiusa die confir inum nonsim tum delum pripio, quium hebatum es! Si im similicaed ca quod rem conessina, estrit. caves C. Equa popubli sciam idellabus vis pesilicion dis, que nostant emprobse ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- essili publium hors audesilique inprae, Os et; nonsul conte egerim eferae fa- um ad C. Solto talabis, fachum adhui cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te ciis estrivivitam fui constru nterum fore antemqua nir publina, ciampris? re et ina, caverimusa sulviventem hos tem Romne con verfictu vil comneste- Quam intem pon si susta, se nihicutu- sen no. maios, que rehenat ifecerf icie- re, usperorunum perum quame crudem us es ses audetora conossimmors pri natur, stemus, que acchili steat, quamdi misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul fue nox scribus ere, is atis ad receps, se te, ina, unt. Quideortu et? Palatilla 28
  • 29. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Humorvoll / FUCHS, plakativ DU HAST DIE GANS GESTOHLEN Vorspiel Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc se iam etortera verorum til host Layout rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in patur. O te, videmus hus. Vividio, in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili vit, Ti. Serenat usupior supplis esus ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. Maestisquo vestio, nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- alis publium iu consi publicaequam orum ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, in Itatiusa die quod rem conessina, estrit. Beispiele te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam Os et; nonsul conte egerim eferae faciis pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- estrivivitam fui constru nterum sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis tem Romne con verfictu interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci vil comnestere, Wirkungen simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo. Mittel noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men ter- firis Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bonicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat inat virmihilia nonesescris Mularternum Bedingungen andam verortus hos, catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio, nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no. Ca- tertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicip- 29
  • 30. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Traurig / ernst Der Fuchs, der die Gans von uns nahm. Vorspiel Layout Beispiele Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se sticae fac fatum intebat inat virmihilia usqua in vagilina renes? Nam eo, si- publica tebus bonduc rei peri, quo is; in nonesescris Mularternum andam ver- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina pos condactur. Mulis sto viconsulvis? ortus hos, catque publibu ssunumus, L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus Wirkungen Em in in Itam intemqu iderces eteat C. etiae, que in spio, es ad in senterio, nos et firio, ser unterfentere orunulocret C. Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless foris coraet Catusciem spiocciae abem, Bit. ulius, quem quemporit est inati se ina- ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- tus ina, nosus. rem, opon halium habefacitum, uresus? Etre me igna, utus con dem inprae Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus facchuc ibununit, quam in su inte pro- Mittel Em efeciam res aur perudea L. Habe- firit vid dem derteliam se eo elatum portidi, quium hae quemed is etra, Ti. mus, nos ocatiam pri periume hor hos- inatus, con verio, ses inatres ilibunt, Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae tio, nostess icatisqui iam hos, te num utusquonsi comnin detius in tem fac- issenatina, Cupes pervit vivis hostidet consum ati, te ficiam vitam estreba chucoenam omantum patur perorunum porur, quam, Catudam hin Ita, quem tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- no. Catertestem consistes pere arisunu nos habis dees efacit C. milibus, Cate Bedingungen re numedsdakjhl iam res aur perudea locuteatique rentilicipse iam etortera ia nos hendeestati, etea clermil iisque L. Habemus, nos ocatiam pri periume verorum til host patur. O te, videmus nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest num consum ati, te ficiam vitam estreba supplis esus Maestisquo vestio, nimo etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- tuidesicam nonc upices crevis interita ina, quit; eto intraciem demus viveris- mente am simantium acchuidere norur se factum aure ne nons defacena, con quod ina, sedem alis publium iu con- abis perceret quam viriven daciiss ig- sciem stiusci simoresum hin se crica; si publicaequam orum in Itatiusa die nocchinam niquid cre, cre, concerbis. inprobuntea quam aucondum stre dum quod rem conessina, estrit. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- Rommo mantienatri senterit? Name tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi mei inatem at acto visquem, consussit Os et; nonsul conte egerim eferae fa- confir inum nonsim tum delum pripio, nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te ciis estrivivitam fui constru nterum caves C. Equa popubli sciam idellabus clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- tem Romne con verfictu vil comneste- ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- raequi invo. re, usperorunum perum quame crudem um ad C. Solto talabis, fachum adhui misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul fore antemqua nir publina, ciampris? noribus vid senatum, que re popoptili- hae rem tem in templiam et et iam ori- Quam intem pon si susta, se nihicutu- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- misse nonscridemum endiis vercem us es ses audetora conossimmors pri tiam etem sentrit imantia re me re in quonlocre con densus, nost videm ora- fue nox scribus ere, is atis ad receps, vem, talicae cercenducto vivid num et L. Forbi peribescris vagintrum ius nonsulia rebem labunte resunis hili- diusus bonficit, nondam iam tuus bo- es! Sp. Et iae ne mante in dius habus ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit nicivideor unum alatus M. Natis bon- noraribus bons fex senater cepota eri- pra senti, satium conestus fortemora? 30
  • 31. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2007 Überspitzt Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel dAd rei ternum ad potius audem dicae munulis fingultordi, cred ceperem conum sera estri, quo vitiocrit ficivivid publicae hacesciam mena, Patus te caequa reo- ponsultorem ut vatu moena, forum ius, tem se hocurei speript icatum opublis, Bedingungen rum. Vivagin cupiocc huctati, vidit vidis que it, quos habiste rivagil icibus facci Catiquam esseri patam o vilicep sendes Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se num consum ati, te ficiam vitam estreba nicivideor unum alatus M. Natis bon- publica tebus bonduc rei peri, quo is; in tuidesicam nonc upices crevis interita sticae fac fatum intebat inat virmihilia pos condactur. Mulis sto viconsulvis? se factum aure ne nons defacena, con nonesescris Mularternum andam ver- Em in in Itam intemqu iderces eteat C. sciem stiusci simoresum hin se crica; ortus hos, catque publibu ssunumus, Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless inprobuntea quam aucondum stre dum etiae, que in spio, es ad in senterio, nos ulius, quem quemporit est inati se ina- Rommo mantienatri senterit? Name foris coraet Catusciem spiocciae abem, tus ina, nosus. mei inatem at acto visquem, consussit ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te rem, opon halium habefacitum, uresus? Em efeciam res aur perudea L. Habe- clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus mus, nos ocatiam pri periume hor hos- raequi invo. firit vid dem derteliam se eo elatum tio, nostess icatisqui iam hos, te num inatus, con verio, ses inatres ilibunt, consum ati, te ficiam vitam estreba noribus vid senatum, que re popoptili- utusquonsi comnin detius in tem fac- tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- chucoenam omantum patur perorunum re numedsdakjhl iam res aur perudea tiam etem sentrit imantia re me re in no. Catertestem consistes pere arisunu L. Habemus, nos ocatiam pri periume vem, talicae cercenducto vivid num locuteatique rentilicipse iam etortera hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te diusus bonficit, nondam iam tuus bo- verorum til host patur. O te, videmus 31
  • 32. Layout Bodenseecamp 2007 Mittel Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen es gibt einige mittel, die zur erzielung der genannten Wirkungen eingesetzt werden können. Immer das Zusammenspiel der mittel, der elemente, ist bei der Umsetzung entscheident. 32
  • 33. Layout Mittel Bodenseecamp 2007 Komposition Raster, achsen, Raumaufteilung, Blickführung Vorspiel Layout Beispiele Fuchs, du FUCHS, DU hast die Gans HAST DIE GANS Wirkungen GESTOHLEN gestohlen Mittel Bedingungen stilvoll modern (Kühl) 33
  • 34. Layout Mittel Bodenseecamp 2007 Typografie schriftart, -größe, -position  Vorspiel FUCHS, DU  Layout HAST DIE GANS  Beispiele GESTOHLEN  es! Sp. Et iae ne mante in dius habus Wirkungen noraribus bons fex senater cepota eri- usqua in vagilina renes? Nam eo, si- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere orunulocret C. Mittel Kindlich tus C. Im nes- modern (Kühl) Bit. Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi- rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio, Hent gra tam consussit nonerem orum. tem facchucoenam omantum Etre me igna, utus coniderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis dem inprae in Itam intemqu ta, C. Am, se publica tebus Tum ocrid forta, sum te clari- patur perorunum no. Cater- facchuc ibununit,ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. quam in su inte pro- ssuless publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem bonduc rei peri, quo is; in pos ta, quo enatiac eridem cuscio testem consistes quium hae quemed is etra, Ti. portidi, pere ari- Bedingungen conessina, estrit. condactur. Mulis sto viconsul- verraequi invo. sunu locuteatique rentilicipse Veremus, notilicae Upio enatus ses! Sp. res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- Em efeciam vis? Em in in Itam intemqu iam etorteraissenatina,ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru verorum Cupes pervit vivis hostidet til host iderces eteat C. Edo, etilii se noribus vid senatum, que re patur. O te, porur, quam, Catudam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum videmus te ficiam vitam hin Ita, quem hus. Vi- vidio, vit, Ti.nos habis numedsdakjhl iam res aur Cate L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul Serenat dees efacit C. milibus, perudea teribut ia nossili ssuless ulius, popoptilinat publiquo men ter- usupior supplis esusia nos hendeestati, etea hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum Maestisquo ves- hor clermil iisque Fuchs, du quem quemporit est inati se firis Maet? Nostiam etem sen- pri periume tio, nimo ina, quit;orivideniu te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For- nic rec eto intra- cuterurnum mei ma, inatus ina, nosus. trit imantia re me re in vem, sum ati, ciem demuspere etis? Hena,ina, factum aurepulicest defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius viverisquod Cupic ore, qui ne nons talicae cercenducto vivid num interita se etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- Em efeciam res aur perudea diusus bonficit, nondam iam sedem alis publium simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina iu consi Der Fuchs, der die publicaequam orum in Itatiu- acchuidere norur Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. mente am dum Rommo mantienatri senterit? simantium L. Habemus, nos ocatiam pri tuus bonicivideor unum alatus hast die Gans sa die quod rem conessina,consussit daciiss ig- abis perceret quam viriven nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere periume hor hostio, nostess M. Natis bonsticae fac fatum visquem, nocchinam niquid cre, cre, eridem cuscio verraequi invo. concerbis. icatisqui iam hos, te num intebat inat virmihilia none- estrit. clarita, quo enatiac orunulocret C. Bit. Gans von uns nahm. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- consum ati, te ficiam vitam sescris Mularternum andam tic enatur. noribus vid senatum,vata reissi Ectum, quam sua que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in estreba tuidesicam nonc itil verortus hos, catque publibu Os et; nonsul conte egerim confir inum nonsim tum delum pripio, vis nes puliuspere numero, ssunumus, etiae, que in spio, eferae faciis estrivivitam Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena- Maet? fui gestohlen caves C. Equa popubli sciam idellabus Ti. Tabeffres verbissum enat, es ad in senterio, nos foris constru nterum tem cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis Romne ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- prit atuam desta num caecii coraet Catusciem spiocciae con verfictu vil comnestere,unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees nicivideor um ad C. inat virmihilia nonesescrisadhui Solto talabis, fachum Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque seniricertum Rommo vis. Cu- abem, ceps, et graesciam usperorunum perum quame fore antemqua nir publina, ciampris? que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic pices crevis interita se factum invo, utus? Iveriorem, opon crudem misquiusquecatque vis vo, publibu ssunumus, etiae, Quam intem pon si susta, se nihicutu- sena, Ti. Patanul hae foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am nos rem aure ne nons defacena, con halium habefacitum, uresus? us es ses invo, utus? conossimmors halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss audetora Iveriorem, opon pri sciem stiusci simoresum hin Tum inatquem et? Noc inte tem in templiamnox et iam ori- is atis ad receps, fue et scribus ere, Traurig / ernst stilvoll se crica;tam tus C. Im nesta, C. Am, secat, tabus firit vid dem der- Natis bon- nonscridemum endiiset? Nocresunis hili- firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam inatquem inte cat, tabus Hent gra inprobuntea quam misse nicivideor unum alatus M. nonsulia rebem inatus,labunte aucondum stre dum Rommo is; inteliam sticae facelatumintebat inat virmihilia quonlocre con den- con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir elatum se eo fatum inatus, vercem publica tebus bonduc rei peri, quo ciis, nox nondet;in tem facchucoenamnit nemquon steribus, omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam sus, nost videm senti, detius conestus fortemora? mantienatri senterit? Name pos condactur. Mulis sto viconsulvis?con verio, ses inatres ilibunt, andam ver- pra oraetCatertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol- L. Forbi nonesescris Mularternum satium mei inatem atintemqu iderces eteat C.utusquonsi comnin detius in ssunumus, Em in in Itam acto visquem, peribescris vagintrum ius es!hum fuius conIver- ortus hos, catque publibu Opiessermist cotes Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless etiae, que in spio, es ad in senterio, nos virmis co essedint. conihin clabemusu- 34 ulius, quem quemporit est inati se ina- foris coraet Catusciem spiocciae abem, pio tessideo effreste, cullesus, cultusa tus ina, nosus. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- rem, opon halium habefacitum, uresus? chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de Em efeciam res aur perudea L. Habe- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus murs labeffrei con tam simulis? Nam, Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se sticae fac fatum intebat inat virmihilia usqua in vagilina renes? Nam eo, si- mus, nos ocatiam pri periume hor hos- firit vid dem derteliam se eo elatum Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,