Tuoi cao va ngheo

Mèi liªn quan
gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo
ë ViÖt Nam

Martin Evans, Ian Gough, Susan Harkness,
Andrew McKay, §µo Thanh HuyÒn vµ §ç Lª Thu Ngäc

Lêi tùa

Nghiªn cøu ë c¶ çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc ph¸t triÓn cho thÊy çc nÒn kinh tÕ më h¬n thêng cã
hÖ thèng an sinh x· héi ph¸t triÓn h¬n. Tr¸i víi quan niÖm kh«ng ®óng phæ biÕn lµ toµn cÇu hãa kinh tÕ ®·
dÉn ®Õn t×nh tr¹ng çc níc ‘lao xuèng ®¸y cïng’ vÒ b¶o trî x· héi, më cöa th¬ng m¹i trªn thùc tÕ cã liªn
quan chÆt chÏ víi sù hiÖn diÖn çc ch¬ng tr×nh gióp gi¶m çc rñi ro thu nhËp nh do tuæi giµ, èm ®au, mÊt
viÖc lµm vµ chi phÝ nu«i d¹y con çi.

RÊt dÔ hiÓu lý do khiÕn çc nÒn kinh tÕ më cÇn hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn h¬n. Çc nÒn kinh tÕ ®ãng
sö dông çc biÖn ph¸p trî cÊp vµ b¶o hé th¬ng m¹i ®Ó duy tr× viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, thËm chÝ c¶ viÖc
lµm ë nh÷ng ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. ChiÕn lîc nµy ¸p ®Æt chi phÝ khæng lå lªn nÒn kinh tÕ
nhng gi¶m nhu cÇu cÇn cã çc ch¬ng tr×nh an sinh x· héi cña nhµ níc. Ngîc l¹i, çc nÒn kinh tÕ më l¹i
kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó b¶o hé çc ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Hä cã xu híng b¶o
trî ngêi lao ®éng vµ çc hé gia ®×nh khái nh÷ng rñi ro thu nhËp chø kh«ng b¶o hé çc doanh nghiÖp vµ toµn
bé ngµnh.

ViÖt Nam ®ang h×nh thµnh çc cÊu tróc an sinh x· héi míi phï hîp h¬n víi nÒn kinh tÕ më vµ cã kh¶ n¨ng
c¹nh tranh. L¬ng hu trÝ cho ngêi cao tuæi lµ mét phÇn quan träng cña hÖ thèng an sinh x· héi. B¸o ço
§èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP ®a ra mét ph©n tÝch cÈn thËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a tuæi cao vµ nghÌo
ë ViÖt Nam, vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m mµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i c©n nh¾c khi hä
thiÕt kÕ l¹i hÖ thèng l¬ng hu trÝ.

Gièng çc b¸o ço kh¸c trong cïng lo¹t nghiªn cøu, B¸o ço §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP mong
muèn ®ãng gãp vµo nh÷ng cuéc th¶o luËn chÝnh s¸ch chÝnh ë ViÖt Nam th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng phiÕn
diÖn t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ ý nghÜa chÝnh s¸ch cña nh÷ng ph¸t hiÖn ®èi víi t¬ng lai. Môc ®Ých
cña chóng t«i lµ khuyÕn khÝch sù th¶o luËn vµ tranh luËn dùa trªn c¬ së cã ®Çy ®ñ th«ng tin th«ng qua viÖc
b¸o ço tr×nh bµy nh÷ng th«ng tin vµ b»ng chøng thu thËp ®îc mét çch râ rµng vµ kh¸ch quan.

Chóng t«i xin ch©n thµnh çm ¬n nhãm nghiªn cøu cña trêng §¹i häc Bath cho ph©n tÝch s©u s¾c vµ ®Çy
søc thuyÕt phôc vÒ vÞ thÕ kinh tÕ cña nh÷ng ngêi cao tuæi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Tµi liÖu ®îc tr×nh bµy trong
B¸o ço §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy ®îc th¶o luËn lÇn ®Çu vµo th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i mét héi th¶o quèc tÕ
®îc tæ chøc ë Hµ Néi do ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP
®ång tæ chøc.

MÆc dï quan ®iÓm ®îc ®a ra trong b¸o ço kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm chÝnh thøc cña UNDP,
chóng t«i hy väng r»ng viÖc xuÊt b¶n b¸o ço sÏ khuyÕn khÝch nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nhiÒu h¬n n÷a vÒ vÊn
®Ò quan träng nµy.

Setsuko Yamazaki
Gi¸m ®èc Ch¬ng tr×nh
UNDP t¹i ViÖt Nam

Lêi c¶m ¬n
Çc t¸c gi¶ c¶m ¬n sù gióp ®ì cña ®ång nghiÖp vµ b¹n bÌ t¹i ViÖt Nam trong qóa tr×nh x©y
dùng b¸o ço nµy bao gåm «ng NguyÔn Phong, Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam, Gi¸o s §ç Hoµi
Nam, Chñ tÞch ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éng-Th¬ng
binh vµ X· héi, bµ NguyÔn Thi Thanh Nga, UNDP vµ «ng Rob Swinkels, Ng©n Hµng ThÕ giíi.

Çc t¸c gi¶ còng xin ghi nhËn vµ hoan nghªnh çc ý kiÕn nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña çc ®¹i
biÓu trong Héi th¶o An sinh x· héi do Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc X·
héi ViÖt Nam vµ UNDP ®ång tæ chøc vµo ngµy 30 th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i Hµ Néi. §Æc biÖt
chóng t«i xin c¶m ¬n lêi nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña çc «ng NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éng
Th¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s TrÞnh Duy Lu©n, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, tiÕn sü Bïi
Quang Dòng, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü Ph¹m §ç NhËt T©n, Bé Lao ®éng
Th¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s Ian Gough, §¹i häc Bath, TiÕn sü Felix Schmidt, Friedrich Ebert
Stifung, bµ Rose Marie Greve, trëng ®¹i diÖn ILO.

TiÕn sÜ Martin Evans lµ häc gi¶ thµnh viÖn cña Héi ®ång nghiªn cøu kinh tÕ vµ x· héi vµ muèn
bµy tá sù biÕt ¬n víi kho¶n hç trî sè RES-000-27-0180 cña ESRC.

Môc lôc

B¶ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ii
H×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iii
Giíi thiÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
1. D©n sè ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
2. Ho¹t ®éng kinh tÕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
3. Søc kháe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
4. Thu nhËp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
4.1 Thu nhËp tõ an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
4.2 TiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
5. NghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
6. Tãm t¾t vµ kÕt luËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Tµi liÖu tham kh¶o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

i

B¶ng

B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a çc vïng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ ngêi d©n téc thiÓu sè . . . . . . . . . . . . . .3
B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
B¶ng 7: So s¸nh thu nhËp theo ®Çu ngêi vµ theo quy ®æi c©n b»ng cña hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . .7
B¶ng 8: Tû lÖ hëng an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
B¶ng 9: Tû lÖ hëng phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
B¶ng 10: X¸c suÊt biªn vÒ ngêi cao tuæi ë trong mét hé mµ theo sæ s¸ch cã ®îc hëng
l¬ng hu vµ phóc lîi x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
B¶ng 11: DiÖn bao phñ cña tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
B¶ng 12: X¸c suÊt biªn cña ngêi cao tuæi sèng trong hé gia ®×nh cã nhËn ®îc tiÒn göi . . . . . . . . . . . . .11
B¶ng 13: So s¸nh gi÷a çc nhãm ngò ph©n vÒ chuyÓn kho¶n tiÒn mÆt vµ khi ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . .11
B¶ng 14: Tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n khi ®· c©n b»ng so víi thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu
cña çc nhãm ngò ph©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
B¶ng 15: ChuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n theo nhãm ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng . . . . . . . . . . . . . . . . .13
B¶ng 16: Møc thu nhËp trung b×nh khi so víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
B¶ng 17: Tû lÖ cña çc nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp chuyÓn kho¶n vµ sù thay ®æi khi c©n b»ng
vÒ thu nhËp cuèi cïng sau chuyÓn kho¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
B¶ng 18: Tû lÖ nghÌo theo ®Õm ®Çu ngêi vµ kho¶ng çch nghÌo cña nh÷ng hé mµ chñ hé lµ
ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
B¶ng 19: T¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi nghÌo ë hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé . . . . . . . . . . .20
B¶ng 20: X¸c suÊt bÞ nghÌo – tÊt c¶ çc hé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
B¶ng 21: X¸c suÊt bÞ nghÌo cña nh÷ng hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

ii

H×nh

H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn14
H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o c¸o vÒ søc khoÎ kÐm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
H×nh 16: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc trung b×nh theo ®Çu ngêi . . . . . . . . . . . . . . .27
H×nh 17: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . .27
H×nh 18: Thu nhËp tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
H×nh 19: Thu nhËp tõ tiÒn göi cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
H×nh 20: C¸c nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n
cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
H×nh 21: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña
ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
H×nh 22: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu ®·
®îc c©n b»ng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
H×nh 23: Ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng cña ngêi cao tuæi vµ viÖc nhËn chuyÓn kho¶n nhµ níc
vµ t nh©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
H×nh 24: Ngò ph©n ngêi cao tuæi theo thu nhËp cuèi cïng vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ
t nh©n ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

iii

Giíi thiÖu

§©y lµ b¸o ço thø hai trong hai b¸o ço viÕt cho Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam nh»m
t×m hiÓu çc vÊn ®Ò vÒ thu nhËp, nghÌo vµ an sinh x· héi ë ViÖt Nam, tiÕp theo Tµi liÖu §èi tho¹i ChÝnh s¸ch
nhan ®Ò “Ngoµi Xo¸ §ãi Gi¶m NghÌo: Khu«n khæ cho HÖ thèng An sinh X· héi Quèc gia Hîp nhÊt ë ViÖt
Nam” xuÊt b¶n n¨m 2005, ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c chung cho çc ch¬ng tr×nh an sinh x· héi toµn diÖn ë
ViÖt Nam (Justino 2005). Trong b¸o ço nµy chóng t«i xem xÐt riªng hoµn c¶nh cña ngêi cao tuæi ë ViÖt
Nam vµ tr¶ lêi mét sè c©u hái then chèt vÒ t×nh h×nh ngêi cao tuæi nh ®îc thÊy trong §iÒu tra Møc sèng
Hé gia ®×nh ViÖt Nam (VHLSS) 2004.

B¸o ço nµy cã çch tiÕp cËn thùc nghiÖm vµ m« t¶. PhÇn 1 tiÕp theo sÏ ph¸c th¶o vÒ ngêi cao tuæi ViÖt
Nam trong cÊu tróc nh©n khÈu häc chung cña ViÖt Nam. PhÇn 2 xem xÐt ho¹t ®éng kinh tÕ cña ngêi cao
tuæi cßn PhÇn 3 m« t¶ t×nh h×nh søc khoÎ cña hä. PhÇn 4 m« t¶ thu nhËp cña ngêi cao tuæi vµ sau ®ã tËp
trung vµo an sinh x· héi vµ tiÒn göi gi÷a nh÷ng ngêi th©n, lµ nh÷ng nguån thu nhËp ®Æc biÖt quan träng.
PhÇn 5 m« t¶ hå s¬ nghÌo vµ PhÇn 6 tæng hîp çc ph¸t hiÖn cña b¸o ço vµ ®a ra mét sè kÕt luËn.

1

1. D©n sè ngêi cao tuæi

H×nh 1 thÓ hiÖn ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè ViÖt Nam, sö dông sè liÖu cña §iÒu tra VHLSS theo çc
nhãm tuæi n¨m n¨m mét. X¸c ®Þnh ngêi cao tuæi víi t çch mét nhãm ®Æc thï chØ dùa vµo tuæi cña hä kh«ng
ph¶i lµ ®¬n gi¶n nhng trong phÇn lín çc trêng hîp trong b¸o ço nµy th× chóng t«i coi nh÷ng ngêi tõ 60
tuæi trë lªn lµ ngêi cao tuæi.1 Nhãm ngêi cao tuæi nh vËy chiÕm kho¶ng 8% d©n sè hé gia ®×nh so víi 61%
cña nhãm d©n trong “tuæi lao ®éng” ®Ønh cao, tõ 16 tíi 59 tuæi, vµ mét nhãm n÷a kho¶ng 31% lµ trÎ em díi
16 tuæi. ChØ cã 4% d©n sè lµ trªn 70 tuæi vµ sè ngêi trªn 80 tuæi chØ chiÕm h¬n 1%.

Ngêi cao tuæi thêng lµ n÷ nhiÒu h¬n, v× phô n÷ cã tuæi thä cao h¬n, vµ tû lÖ ngêi cao tuæi lµ n÷ t¨ng lªn
cïng víi ®é tuæi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ phô n÷ chiÕm 58% trong sè nh÷ng ngêi trªn 60 tuæi, 60% nh÷ng ngêi
trªn 70 tuæi vµ 66% nh÷ng ngêi trªn 80 tuæi.

Ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè cã sù kh¸c biÖt gi÷a çc vïng, nh B¶ng 1 thÓ hiÖn. Vïng §ång b»ng s«ng
Hång vµ Nam Trung bé cã tû lÖ cao nhÊt vÒ ngêi trªn 60 tuæi trong khi tû lÖ nµy ë vïng nói T©y B¾c, §«ng
B¾c vµ T©y Nguyªn lµ thÊp nhÊt, chØ 6%. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt nµy gi÷a çc vïng ph¶n ¸nh c¶ nh÷ng yÕu
tè kinh tÕ vµ yÕu tè x· héi quyÕt ®Þnh tíi tuæi thä, nhÊt lµ tû lÖ nghÌo vµ t×nh tr¹ng d©n téc thiÓu sè. Chóng t«i
sÏ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nghÌo trong PhÇn 4 nhng B¶ng 2 cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ cÊu tróc d©n sè theo t×nh
tr¹ng d©n téc thiÓu sè, trong ®ã çc d©n téc thiÓu sè võa cã tû lÖ ngêi cao tuæi thÊp h¬n võa cã tû lÖ trÎ em
cao h¬n. Còng cã nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ cÊu tróc d©n sè gi÷a vïng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, trong ®ã
d©n sè thµnh thÞ cã tû lÖ trÎ em Ýt h¬n vµ tû lÖ ngêi cao tuæi cao h¬n, nh B¶ng 3 cho thÊy.

H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh

96 tuöíi trúã lïn

60 tuöíi
trúã lïn
8%
Tuöíi

16 - 59 tuöíi

0 -15 tuöíi

Nûä Nam
Nguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004

1
Mét sè Ýt phô n÷ ®îc hëng l¬ng hu b¾t ®Çu tuæi hu trÝ ë tuæi 55, tuæi hu thÊp h¬n nµy ®îc sö dông trong phÇn th¶o luËn vÒ
viÖc lµm trong PhÇn 2.

2

D©n sè ngêi cao tuæi

B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a çc vïng

§B MiÒn MiÒn nói B¾c Nam T©y §«ng §ång b»ng
S«ng nói §«ng Trung Trung bé Nguyªn Nam bé s«ng
Hång T©y B¾c B¾c bé Cöu long
TrÎ em (0-15) 28% 31% 37% 35% 33% 41% 29% 28%
Trong ®é tuæi lao
®éng (16-59) 63% 61% 57% 58% 59% 53% 63% 64%
Ngêi cao tuæi (60
trë lªn) 9% 8% 6% 7% 9% 6% 8% 8%


B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ Hoa vµ ngêi d©n téc thiÓu sè

D©n téc thiÓu sè Kinh và Hoa

TrÎ em (0-15) 38% 30%
Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59) 56% 62%
Ngêi cao tuæi (60 trë lªn) 6% 8%


B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ

N«ng th«n Thµnh thÞ

TrÎ em (0-15) 33% 25%
Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59) 60% 66%
Ngêi cao tuæi (60 trë lªn) 8% 9%

Ngêi cao tuæi ë víi ai? H×nh 2 thÓ hiÖn çc hé gia ®×nh ViÖt Nam theo cÊu tróc tuæi vµ xem cã ngêi cao tuæi
(tõ 60 tuæi trë lªn), trong ®é tuæi lao ®éng (16-59 tuæi) vµ trÎ em (díi 16 tuæi) kh«ng. ChiÕm tû lÖ lín nhÊt lµ
nh÷ng hé gia ®×nh cã ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em, 54% tæng sè hé gia ®×nh. GÇn 9% çc hé gia
®×nh chØ toµn nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng. Cßn l¹i lµ 37% çc hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi. Cã mét
sè nhá çc hé gia ®×nh gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em, nhng ®¹i ®a sè ngêi cao tuæi lµ ë trong çc gia ®×nh
cã ba thÕ hÖ chung sèng. Khi bá nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng cã ngêi cao tuæi qua mét bªn, B¶ng 4 cho thÊy
hai phÇn ba (62,6%) ngêi cao tuæi ë trong çc hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng, vµ kho¶ng 28% ngêi
cao tuæi kh¸c ë víi nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ®a sè trêng hîp lµ con ®· trëng thµnh cña hä. ChØ
cã 8% ngêi cao tuæi lµ ë trong çc hé gia ®×nh toµn ngêi cao tuæi vµ chØ cã 1% ë víi trÎ em (ch¸u).

NÕu chØ cã mét ngêi cao tuæi duy nhÊt trong gia ®×nh, th× hä thêng ë trong çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ cïng
víi con trëng thµnh vµ ch¸u, chiÕm 72% phÇn tr¨m, chø hä rÊt hiÕm khi ë mét m×nh (díi 3%). Nhng çc
cÆp vî chång ngêi cao tuæi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ë trong çc hé gia ®×nh chØ toµn ngêi cao tuæi h¬n. Dï vËy,
sè nµy còng chØ chiÕm cha ®Çy mét phÇn t¸m trong sè çc cÆp vî chång cao tuæi; trong khi 58% vÉn ë trong
çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ. V× thÕ cho nªn viÖc ngêi cao tuæi ë cïng víi trÎ em vµ ngêi trëng thµnh lµ phæ
biÕn ë ViÖt Nam. Thùc tÕ, khi tËp trung vµo trÎ em díi 16 tuæi, B¶ng 5 cho thÊy r»ng gÇn 29% sè trÎ em
sèng víi ngêi cao tuæi.

3

Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam

H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam

Ngûúâi cao tuöíi
Chó coá ngûúâi cao tuöíi, 0,8% vaâ ngûúâi trong àöå tuöíi
lao àöång, 7,8%

Ngûúâi cao tuöíi 37% höå
vaâ ngûúâi trong gia àònh
àöå tuöíi lao àöång coá ngûúâi
Ngûúâi trong vaâ treã em, 28,4% cao tuöíi
àöå tuöíi lao àöång
vaâ treã em, 54,0%

Ngûúâi cao tuöíi
vaâ treã em, 0,2%
Chó coá ngûúâi úã
àöå tuöíi lao àöång, 8,8%


B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi

TÊt c¶ Mét ngêi cao tuæi Ngêi cao tuæi kh¸c
ChØ toµn ngêi cao tuæi 8,0% 2,7% 11,5%
Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng 28,2% 24,8% 29,2%
Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 62,6% 72,0% 57,5%
Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 1,2% 0,6% 1,8%

B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi
Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 28,7%
Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 0,3%
Ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 71,2%


4

2. Ho¹t ®éng kinh tÕ

Mét trong nh÷ng khã kh¨n ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®Þnh nghÜa râ rµng vÒ d©n sè ngêi cao tuæi lµ kh¶ n¨ng lÉn lén
gi÷a tuæi hu trÝ vµ ho¹t ®éng kinh tÕ thùc tÕ. Tuæi hu trÝ ®èi víi sè Ýt ngêi cao tuæi ®îc hëng hu trÝ lµ 55
víi n÷ vµ 60 víi nam, vµ t¹i thêi ®iÓm ®ã nh÷ng ngêi ®îc hëng hu trÝ nµy sÏ th«i viÖc ®Ó hëng l¬ng
hu. Tuy nhiªn, c¶ nh÷ng ngêi nµy vµ nh÷ng ngêi cao tuæi kh¸c vÉn tiÕp tôc lµm viÖc. H×nh 3 vµ 4 thÓ hiÖn
tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi víi nam tõ 60 tuæi trë lªn vµ n÷ tõ 55 tuæi trë lªn.

H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn

laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác

§êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 3 thÓ hiÖn tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ chung cña nam giíi theo nhãm tuæi cña
hä. Ba phÇn t nam giíi vÉn cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 60-65 vµ tû lÖ nµy gi¶m khi tuæi t¨ng lªn. 58%
nam cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 70-75, vµ 25% ë nhãm tuæi 80-85. Lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm mét
tû lÖ rÊt nhá trong sè nam giíi cao tuæi, cô thÓ lµ 12% trong sè nam giíi ë nhãm tuæi 60-65, trong khi 54%
lµm n«ng nghiÖp vµ 19% tù bu«n b¸n vµ kinh doanh. Ho¹t ®éng nghÒ n«ng dêng nh gi¶m nhanh sau khi
nam giíi ®¹t 70 tuæi trong khi bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ theo ®é tuæi.

H×nh 4 lÆp l¹i ph©n tÝch nµy víi phô n÷, nhng b¾t ®Çu tõ nhãm tuæi 55-59 ®Ó ph¶n ¸nh tuæi vÒ hu thÊp h¬n
dµnh cho phô n÷. Tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, thÓ hiÖn b»ng ®êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 4, lµ 76%
cho nhãm tuæi 55-59 vµ sau ®ã gi¶m xuèng cßn 43% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 17% cho nhãm tuæi 80-84. Còng
gièng nh víi nam giíi, lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm tû lÖ nhá vµ gi¶m nhanh cho tíi tuæi 60. NghÒ n«ng
chiÕm 50% tû lÖ ho¹t ®éng cña nhãm tuæi 55-59, gi¶m xuèng cßn 35% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 12% cho nhãm
tuæi 80-84. Còng gièng nh víi nam giíi, ho¹t ®éng bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ h¬n cïng víi ®é tuæi.

5


H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn

laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác

Tuy nhiªn, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh tÕ thuÇn tuý theo kiÓu “bÊt cø viÖc lµm nµo kh¸c” cã thÓ dÉn tíi nhÇm lÉn
bëi v× ngêi cao tuæi cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc nhng gi¶m sè giê lµm khi tuæi cao h¬n thay v× th«i lµm h¼n. H×nh
5 vµ 6 thÓ hiÖn sè giê lµm viÖc trong tuÇn cña nam giíi vµ phô n÷ vµ c¶ sè giê lao ®éng viÖc nhµ song song
víi ho¹t ®éng kinh tÕ (“viÖc lµm”). Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nam giíi gi¶m sau tuæi 60. Sè giê lµm viÖc
trung b×nh lµ 36 giê cho nhãm tuæi 60-64, sau ®ã cßn 25 giê ë tuæi 70 vµ 19 giê ë tuæi 90. Sè giê lµm viÖc nhµ
cña nam giíi, ®îc x¸c ®Þnh gåm c¶ viÖc b¶o dìng, còng gi¶m khi tuæi cao lªn nhng dêng nh gi¶m tõ
sau tuæi 70 tõ kho¶ng 9 giê mét tuÇn.

H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn
Soá giôø laøm vieäc haøng tuaàn

söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ

6

Ho¹t ®éng kinh tÕ

Phô n÷ cao tuæi, vÉn theo ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng ngêi tõ 55 tuæi trë lªn, còng gi¶m sè giê lµm viÖc khi cao tuæi
h¬n. Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nhãm tuæi 55-59 lµ 41 giê mét tuÇn, gi¶m xuèng cßn 29 giê ë tuæi 70 vµ
23 giê ë tuæi 80 – cao h¬n mét chót so víi nam giíi cïng nhãm tuæi. Phô n÷ lµm nhiÒu giê viÖc nhµ h¬n so
víi nam giíi, trung b×nh kho¶ng 16, 17 giê mét tuÇn cho tíi ®é tuæi 70-74 sau ®ã gi¶m xuèng cßn 7 giê mét
tuÇn víi nhãm tuæi 80-84.

H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn
Soá giôø laøm vieäc haøng tuaàn

söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ

Nhng nh÷ng con sè trung b×nh vÒ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sè giê lµm viÖc che giÊu nh÷ng sù kh¸c biÖt
gi÷a nh÷ng ngêi cao tuæi phÇn nµo ®îc ph¶n ¸nh bëi søc khoÎ, vÒ viÖc ë chung víi hé gia ®×nh vµ çc yÕu
tè kh¸c cña hä. H×nh 7 vµ 8 cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ trung b×nh cã kh¸c biÖt tuú theo lo¹i hé gia ®×nh
cã ngêi hu trÝ ®· ®îc th¶o luËn trong PhÇn 2, khi hä sèng víi con ®· trëng thµnh vµ çc ch¸u. H×nh 7
cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi cao tuæi lµ cao nhÊt trong nh÷ng hé gia ®×nh nµo kh«ng cã nh÷ng
thµnh viªn trong ®é tuæi lao ®éng. §iÒu nµy râ rµng ph¶n ¸nh nhu cÇu thu nhËp ®éc lËp cho nh÷ng hé gia
®×nh nµy vµ cã lÏ phÇn nµo còng lµ v× nh÷ng ngêi cao tuæi giµ h¬n vµ/hoÆc yÕu h¬n thêng sèng víi çc con
®· trëng thµnh. Ngêi cao tuæi lµm viÖc chØ chiÕm 42% sè ngêi cao tuæi sèng trong çc hé gia ®×nh cã ba
thÕ hÖ víi con vµ ch¸u, so víi 63% trong sè ngêi cao tuæi ë trong nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi. Còng
tån t¹i kh¶ n¨ng lµ do çch thøc chän lùa mÉu theo møc thu nhËp vµ h×nh th¸i thu nhËp trong c¶ qu¸ tr×nh
®êi ngêi mµ nh÷ng ngêi cao tuæi tõng lµm viÖc chuyªn m«n hoÆc trong khu vùc nhµ níc b©y giê hëng
l¬ng hu tiÕp tôc lùa chän çch sèng trong nh÷ng hé gia ®×nh riªng biÖt ®· ®îc thµnh lËp tõ tríc cßn con
hä ra ë riªng. CÇn nghiªn cøu thªm vÒ ®iÓm nµy nÕu nh muèn t×m hiÓu ®Çy ®ñ vÒ t¸c ®éng cña l¬ng hu
vµ nhu nhËp trong c¶ ®êi ngêi ®èi víi viÖc ngêi cao tuæi ë chung víi hé gia ®×nh.

7


H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn

Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em
úã àöå tuöíi lao àöång úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em
laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång

H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn

Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em
úã àöå tuöíi lao àöång úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em
laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång

H×nh 8 thÓ hiÖn lo¹t kÕt qu¶ t¬ng tù víi phô n÷ cao tuæi vµ kh¼ng ®Þnh h×nh th¸i t¬ng tù, víi tû lÖ ho¹t ®éng
kinh tÕ thÊp nhÊt trong c¸c hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng vµ cao nhÊt ë nh÷ng hé gia ®×nh mµ ngêi
lín toµn lµ ngêi cao tuæi. TÊt nhiªn, cha râ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau lµ do sù khuyÕn khÝch nghØ
ng¬i v× thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh¸c trong gia ®×nh ®îc chia sÎ ®Ó thay thÕ thu nhËp cña ngêi cao tuæi,
hay thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm ngêi cao tuæi kÐm kh¶ n¨ng lao ®éng.

8

Ho¹t ®éng kinh tÕ

H×nh 9 kh¼ng ®Þnh bøc tranh chung cã ®îc tõ çc tãm lîc vÒ ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng çch thÓ hiÖn sè giê
lµm viÖc cña c¶ nam giíi vµ phô n÷ cao tuæi theo lo¹i hé gia ®×nh vµ kh¼ng ®Þnh r»ng ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp
h¬n ë çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ ®i kÌm víi sè giê Ýt h¬n. Sè giê lµm viÖc nhµ còng thÓ hiÖn h×nh th¸i chung
nh vËy, vµ ®iÒu nµy cã thÓ còng ph¶n ¸nh lîng viÖc nhµ trªn ®Çu ngêi Ýt h¬n nhê ë chung víi çc thµnh
viªn kh¸c chø kh«ng h¼n lµ do gi¶m kh¶ n¨ng lµm viÖc nhµ.

H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi
Söë giúâ lao àöång trong möåt tuêìn

viïåc laâm kinh tïë laâm viïåc nhaâ viïåc laâm kinh tïë laâm viïåc nhaâ
Nam giúái 60 tuöíi trúã lïn phuå nûä 55 tuöíi trúã lïn
Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ Ngûúâi hûu trñ vaâ Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em
ngûúâi àang úã àöå tuöíi ngûúâi àang úã àöå tuöíi
lao àöång lao àöång

B¶ng 6 tãm t¾t ®ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo tæng sè giê lµm viÖc vµ viÖc nhµ cña c¶ hé gia ®×nh. Trong
nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi th× hä ®ãng gãp 100% vµo tæng sè giê cña c¶ hé thêng trung b×nh gåm hai
ngêi. Khi sèng víi ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ngêi cao tuæi chiÕm kho¶ng 1,5 ngêi trong quy m« trung
b×nh cña hé lµ 5 ngêi (hay 29% nh©n khÈu cña hé) vµ ®ãng gãp 20% sè giê lµm kinh tÕ vµ 42% sè giê lµm
viÖc nhµ. Trong çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ, trung b×nh cã 1,4 ngêi cao tuæi trªn quy m« trung b×nh cña hé lµ
7 ngêi (20% nh©n khÈu) víi ngêi cao tuæi ®ãng gãp 10% tæng sè giê lµm kinh tÕ vµ 26% sè giê lµm viÖc
nhµ. Nh÷ng con sè trung b×nh nµy lµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t nh÷ng sù ®¸nh ®æi gi÷a chiÕn lîc s¶n xuÊt vµ thu
nhËp cña hé gia ®×nh, trong ®ã ngêi cao tuæi cã thÓ ®ãng gãp trùc tiÕp vµo thu nhËp hoÆc ®ãng gãp gi¸n tiÕp
b»ng çch lµm nhiÒu viÖc nhµ h¬n ®Ó gi¶i phãng thêi gian cho nh÷ng thµnh viªn kh¸c lµm kinh tÕ. §©y lµ mét
h×nh th¸i phøc t¹p cña cung lao ®éng trong hé gia ®×nh cÇn nghiªn cøu thªm vµ lËp m« h×nh.

B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh

KiÓu hé gia ®×nh Sè ngêi Sè ngêi % ®ãng gãp % ®ãng gãp cña
trung cao tuæi cña ngêi cao ngêi cao tuæi
b×nh trung b×nh tuæi vµo sè giê vµo sè giê lµm
trong hé trong hé lµm viÖc cña hé viÖc nhµ cña hé
Toµn ngêi cao tuæi 1,9 1,9 100 100
Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng 5,0 1,5 20,4 41,9
Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng
vµ trÎ em 7,0 1,4 10,0 26,1
Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 3,0 1,8 93,2 79,3
TÊt c¶ çc hé cã ngêi cao tuæi* 6,1 1,4 15,0 35,4


9

3. Søc khoÎ

H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o ço vÒ søc khoÎ kÐm

Quy mö mêîu nhoã
Tyã lïå % bõ öëm trong voâng 52 tuêìn qua

àöëi vúái trïn 90 tuöíi

Nam giúái Phuå nûä

Ngêi cao tuæi ViÖt Nam cã søc khoÎ ra sao vµ søc khoÎ cña hä thay ®æi nh thÕ nµo theo tuæi t¸c? H×nh 10
thÓ hiÖn mét thíc ®o th« s¬ vÒ søc khoÎ kÐm, ®ã lµ nh÷ng ngêi giµ ®îc ®iÒu tra cã ®au yÕu trong 52 tuÇn
qua, vµ thÓ hiÖn tû lÖ nam giíi cao tuæi (®êng ®Ëm mµu l¸ c©y) vµ phô n÷ cao tuæi (®êng ®Ëm mµu n©u
vµng) b¸o ço søc khoÎ kÐm theo ®é tuæi. Râ rµng tû lÖ nµy t¨ng lªn theo tuæi t¸c nhng khã cã thÓ diÔn gi¶i
®iÒu nµy tõ sè liÖu ®iÒu tra ®¬n gi¶n gi÷a çc nhãm d©n sè t¹i mét thêi ®iÓm bëi v× cã sù lùa chän theo thêi
gian ë chç chØ nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh nhÊt míi cßn sèng ®Ó mµ ®îc b¸o ço trong ®iÒu tra nµy. V× vËy, tû
lÖ ®au yÕu thùc tÕ cã kh¶ n¨ng lµ cao h¬n so víi nh÷ng g× ®iÒu tra nµy cho thÊy bëi v× sè liÖu bÞ c¾t bít ë chç
kh«ng cã c©u hái nµo ®îc nªu lªn vÒ nh÷ng ngêi ®· chÕt trong 52 tuÇn tríc vµ tû lÖ ®au yÕu cña hä.

Trong phÇn tríc chóng ta ®· thÊy sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é ho¹t ®éng kinh tÕ vµ giê lµm viÖc cña ngêi cao
tuæi sèng trong çc lo¹i hé gia ®×nh kh¸c nhau, vµ mét lý do gi¶i thÝch ®iÒu nµy cã thÓ lµ nh÷ng ngêi cao tuæi
cã søc khoÎ kÐm thêng cã xu híng ë chung víi nh÷ng ngêi kh¸c h¬n. H×nh 11 thÓ hiÖn tû lÖ ngêi cao
tuæi (nam vµ n÷ tõ 60 tuæi trë lªn) cã t×nh tr¹ng søc khoÎ kÐm theo kiÓu hé gia ®×nh. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt
râ rµng vµ hiÓn nhiªn nµo, vµ nh÷ng sù kh¸c biÖt nÕu cã còng Ýt kh¶ n¨ng cã ý nghÜa thèng kª.

H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh


10

Søc khoÎ

§iÒu tra VHLSS còng thu thËp sè liÖu vÒ sè ngµy n»m bÑp v× ®au yÕu vµ th¬ng tËt trong vßng mét n¨m trë
l¹i, sè liÖu nµy lµ chØ sè râ rµng thÓ hiÖn møc ®é nghiªm träng cña t×nh tr¹ng ®au yÕu vµ th¬ng tËt. H×nh 12
cho thÊy tæng sè ngµy n»m bÑp t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi, trong ®ã tØ lÖ èm ®au dÉn ®Õn thêi gian
n»m bÑp Ýt h¬n 2 tuÇn vµ thêi gian dµi trªn 6 th¸ng ®Òu t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi.

Sè liÖu nµy vÒ sè ngµy ®au yÕu th¬ng tËt ph¶i n»m bÑp cho thÊy râ h¬n vÒ viÖc liÖu ®au yÕu vµ th¬ng tËt
cã tËp trung nhiÒu h¬n ë mét sè lo¹i hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, H×nh 13 cho thÊy kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµng
nµo gi÷a c¸c lo¹i hé gia ®×nh vÒ thêi gian n»m bÑp cña ngêi cao tuæi mÆc dï trung b×nh nh÷ng hé chØ toµn
ngêi cao tuæi dêng nh cã sè ngµy n»m bÑp h¬i cao h¬n.

H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi


H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh

chó ngûúâi hûu trñ chó ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi hûu trñ, ngûúâi àang úã àöå
ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång tuöíi lao àöång vaâ treã em

2 tuêì hoùåc ñt hún
n 2 tuêì àïën 1 thaáng
n 1 thaáng àïën 6 thaáng trïn 6 thaáng

11

4. Thu nhËp

Sè liÖu vÒ thu nhËp ®îc thu thËp chñ yÕu ë cÊp hé gia ®×nh trong ®iÒu tra VHLSS nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh
®îc thu nhËp cña ç nh©n ngêi cao tuæi. Víi nh÷ng ngêi cã lµm c«ng ¨n l¬ng th× cã kª khai thu nhËp ç
nh©n, nhng tÊt c¶ nh÷ng d¹ng thu nhËp kh¸c th× ®îc b¸o ço gép vµo thu nhËp chung cña hé gia ®×nh, kÓ
c¶ l¬ng hu vµ tiÒn göi. V× vËy, chØ cã thÓ tr×nh bµy thu nhËp cña ngêi cao tuæi nh lµ phÇn thu nhËp trªn
®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi trªn tæng thu nhËp cña hé gia ®×nh. §iÒu nµy cã thÓ khiÕn cho viÖc diÔn gi¶i khã
kh¨n nÕu kh«ng cÈn thËn: tríc hÕt, thu nhËp cô thÓ cña ngêi cao tuæi nh l¬ng hu vµ mét sè kho¶n tiÒn
göi ®îc chia sÎ chung cho mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, cho dï tõng ngêi kh«ng nhËn tiÒn ®ã, ngîc l¹i
nh÷ng nguån thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ cao tuæi ®îc ®a cho ngêi cao tuæi trªn c¬ së tÝnh
theo ®Çu ngêi. H×nh 14 thÓ hiÖn møc thu nhËp ®Çu ngêi vµ nh÷ng nguån thu nhËp cña ngêi cao tuæi (tõ
60 tuæi trë lªn) vµ cña ngêi kh«ng cao tuæi vµ so s¸nh nh÷ng con sè nµy víi møc thu nhËp trung b×nh cña
ViÖt Nam, sö dông ®Þnh nghÜa thu nhËp chÝnh thøc do Tæng côc Thèng kª x©y dùng.

Thu nhËp trung b×nh cña ngêi cao tuæi lµ 6,4 triÖu ®ång, cao h¬n thu nhËp trung b×nh cña ngêi ViÖt Nam
(6,1 triÖu ®ång) vµ thu nhËp trung b×nh cña ngêi kh«ng cao tuæi (6,0 triÖu ®ång). TÝnh thu nhËp trung b×nh
®Çu ngêi vÒ tiÒn c«ng, bu«n b¸n vµ kinh doanh th× thu nhËp cña ngêi cao tuæi thÊp h¬n 0,5 triÖu ®ång so
víi møc trung b×nh cña c¶ ViÖt Nam. Nhng sù thiÕu hôt vÒ “thu nhËp thÞ trêng” nµy ®îc bï l¹i nhê nh÷ng
kho¶n tiÒn göi, cao h¬n 0,4 triÖu ®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc, vµ an sinh x· héi, cao h¬n 0,4 triÖu
®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc.

H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004
thu nhêåp trung bònh thu nhêåp trung bònh thu nhêåp trung bònh
àêìu ngûúâi 6,4 triïåu àêìu ngûúâi 6,0 triïåu àêìu ngûúâi 6,1 triïåu
Triïåu àöìng/ nùm

trïn 60 tuöíi dûúái 60 tuöíi toaân böå VN
nöng nghiïåp kinh doanh tiïì cöng
n n
tiïì gûãi thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi
cuãa hoå haâng

H×nh 14 cho thÊy thu nhËp thÞ trêng thÊp cña ngêi cao tuæi ®îc bï ®¾p bëi çc chuyÓn kho¶n, hoÆc lµ díi
h×nh thøc tiÒn göi gi÷a çc hé gia ®×nh hoÆc lµ chuyÓn kho¶n an sinh x· héi chÝnh thøc. Tuy nhiªn, chuyÓn
kho¶n thu nhËp gi÷a çc hé gia ®×nh chØ lµ mét çch ®Ó cung cÊp nguån lùc cho ngêi cao tuæi. Mét çch
kh¸c lµ ë chung vµ gép chung thu nhËp. H×nh 15 thÓ hiÖn thu nhËp cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé
gia ®×nh, víi cïng çch tiÕp cËn vµ ®Þnh nghÜa nh çc phÇn tríc. TÝnh trung b×nh th× ngêi cao tuæi sèng
trong çc hé hai thÕ hÖ víi con trëng thµnh cã thu nhËp cao nhÊt ë møc 8,4 triÖu ®ång. §ã lµ nhê thu nhËp
thÞ trêng cao tõ tiÒn l¬ng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ bu«n b¸n. Nh÷ng ngêi cao tuæi sèng trong hé toµn

12

Thu nhËp

ngêi cao tuæi cã møc chuyÓn kho¶n cao nhÊt, gåm c¶ tiÒn göi tõ hä hµng vµ b¶o hiÓm x· héi, vµ hä cã møc
thu nhËp trung b×nh hµng n¨m lµ 6,8 triÖu ®ång. Ngêi cao tuæi trong hé ba thÕ hÖ nghÌo h¬n víi møc 5,6
triÖu ®ång mét n¨m, v× hä võa cã thu nhËp thÞ trêng trªn ®Çu ngêi thÊp võa cã chuyÓn kho¶n trªn ®Çu ngêi
thÊp. Tuy nhiªn, nh÷ng hé nµy ®«ng ngêi h¬n ®Ó gép chung thµnh mét tæng thu nhËp lín h¬n ®Ó chia sÎ
cho çc thµnh viªn. Sè Ýt hé chØ bao gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em lµ nghÌo nhÊt, nhng quy m« nhá cña mÉu
kh«ng cho phÐp kÕt luËn ch¾c ch¾n.

ViÖc chia sÎ thu nhËp trong hé gia ®×nh, v× vËy, lµ mét yÕu tè quan träng trong thu nhËp cña ngêi cao tuæi,
nhng hiÖu qu¶ kinh tÕ theo quy m« cã ®îc tõ viÖc ë chung, vèn lµ mét trong nh÷ng lîi Ých thùc sù cña viÖc
gép chung trong hé gia ®×nh l¹i kh«ng ®îc ph¶n ¸nh bëi thíc ®o ®¬n gi¶n lµ thu nhËp trªn ®Çu ngêi. VËy
nªn sö dông mét gi¶ ®Þnh kh¸c vÒ gép chung thu nhËp vµ dïng hÖ quy ®æi c©n b»ng ®Ó tÝnh tíi hiÖu qu¶ kinh
tÕ nhê quy m«. BÊy giê sÏ thÊy mét lo¹t sù chªnh lÖch míi kh¸c vÒ thu nhËp t¬ng ®èi theo thµnh phÇn hé
gia ®×nh. HÖ quy ®æi c©n b»ng ®îc sö dông kh¸ ®¬n gi¶n, lµ c¨n bËc hai cña sè ngêi cïng sèng trong hé,
nh OECD vµ çc tæ chøc kh¸c ®· sö dông. Çch tiÕp cËn nµy kh«ng t×m çch g¸n träng sè cho nhu cÇu
kh¸c nhau cña trÎ em vµ ngêi lín.

H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh
thu nhêåp thu nhêåp thu nhêåp thu nhêåp
trung bònh trïn trung bònh toaân trung bònh toaân trung bònh toaân
àêìu ngûúâi 6,8 triïåu àêìu ngûúâi 8,4 triïåu àöìng àêìu ngûúâi 5,6 triïåu àöìng àêìu ngûúâi 4,4 triïåu àöìng
Triïåu àöìng/ nùm

chó coá ngûúâi ngûúâi cao tuöíi vaâ ngûúâi ngûúâi cao tuöíi,â ngûúâi chó coá ngûúâi
cao tuöíi àang úã àöå tuöíi lao àöång àang úã àöå tuöíi lao àöång cao tuöíi vaâ treã em
vaâ treã em
nöng nghiïåp kinh doanh tiïì cöng
n n
tiïì gûãi thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi
cuãa hoå haâng

13


B¶ng 7: So s¸nh thu nhËp theo ®Çu ngêi vµ theo quy ®æi c©n b»ng cña hé cã ngêi cao tuæi

Cao tuæi & ChØ toµn Cao tuæi, (Cao tuæi &
®i lµm cao tuæi ®i lµm vµ trÎ em trÎ em) *

KÕt qu¶ khi kh«ng quy ®æi c©n b»ng
Thu nhËp theo ®Çu ngêi 8,4 6,8 5,6 4,4
Thø h¹ng 1 2 3 4
% chªnh lÖch so víi h¹ng cao nhÊt - 19,5% 33,5% 47,3%
KÕt qu¶ khi quy ®æi c©n b»ng
Thu nhËp quy ®æi c©n b»ng (16,90) (9,19) (13,95) (7,93)
Thø h¹ng 1 3 2 4
% chªnh lÖch so víi h¹ng cao nhÊt - 45,6% 17,5% 53,1%


B¶ng 7 cho thÊy t¸c ®éng cña viÖc sö dông hÖ quy ®æi c©n b»ng bªn c¹nh thíc ®o thu nhËp trªn ®Çu ngêi
®¬n gi¶n cña Tæng côc Thèng kª khi so s¸nh møc thu nhËp cña çc hé kh¸c nhau cã ngêi cao tuæi. Tríc
hÕt nã tãm t¾t nh÷ng sè liÖu t¬ng tù nh H×nh 15 nhng bæ sung thªm thø h¹ng, s¾p xÕp çc lo¹i h×nh hé
theo møc thu nhËp ®Çu ngêi. §iÒu nµy cho thÊy, nh ®· nªu, nh÷ng hé hai thÕ hÖ lµ kh¸ gi¶ nhÊt, nh× lµ hé
toµn ngêi cao tuæi, råi hé ba thÕ hÖ. T¸c ®éng cña hÖ quy ®æi c©n b»ng lµ kh«ng xÐt thu nhËp danh nghÜa
b»ng sè tiÒn mÆt nh ®îc khai b¸o vÒ tæng thu nhËp, mµ kh«ng cÇn bµn tíi ë ®©y, nhng ®ång thêi vµ quan
träng h¬n lµ nã lµm thay ®æi thø h¹ng cña çc hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi. Nh÷ng hé lín ba thÕ hÖ giê ®©y
®øng thø nh× vÒ thu nhËp, kh¸ h¬n so víi hé toµn ngêi cao tuæi, khi thu nhËp ®îc quy ®æi c©n b»ng. TÇm
quan träng cña çc çch tiÕp cËn kh¸c nhau trong nghiªn cøu ®Ó ®o lêng thu nhËp cã ý nghÜa chÝnh s¸ch
øng dông ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c nhu cÇu vµ nh¾m ®èi tîng cho çc ch¬ng tr×nh trªn c¬ së nhu cÇu ®îc
®o lêng b»ng thu nhËp hoÆc nguån lùc. Tuy nhiªn, trong phÇn th¶o luËn cßn l¹i vÒ thu nhËp cña ngêi cao
tuæi chóng t«i vÉn sö dông çch tiÕp cËn tiªu chuÈn ë ViÖt Nam trong th¶o luËn chÝnh s¸ch lµ vÉn sö dông
thu nhËp ®Çu ngêi (kh«ng quy ®æi c©n b»ng).

4.1 Thu nhËp tõ an sinh x· héi

ChuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc ®ãng vai trß tæng thÓ quan träng trong çc hé cã ngêi cao tuæi. §Þnh
nghÜa thu nhËp cña Tæng côc Thèng kª, mµ chóng t«i sö dông, cã n¨m lo¹i thu nhËp chÝnh tõ chuyÓn kho¶n
x· héi, chóng t«i gäi chung lµ “an sinh x· héi”. N¨m h×nh thøc chuyÓn kho¶n thu nhËp nµy gåm b¶o hiÓm x·
héi hu trÝ, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ng¾n h¹n t¹i n¬i lµm viÖc bao gåm trî cÊp thai s¶n vµ èm ®au, trî cÊp
phóc lîi x· héi, trî cÊp y tÕ, häc bæng vµ phÇn thëng. H×nh 16 thÓ hiÖn vÞ thÕ cña ngêi cao tuæi vµ so s¸nh
víi ngêi kh«ng cao tuæi vµ mäi ngêi d©n ViÖt Nam. Râ rµng, ngêi cao tuæi nhËn mét phÇn lín çc chuyÓn
kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc – gÇn gÊp ba lÇn so víi trung b×nh cña ngêi kh«ng cao tuæi. TÊt nhiªn, sù
kh¸c biÖt chÝnh lµ sè tiÒn hu trÝ dµi h¹n cao h¬n h¼n, nöa triÖu ®ång mét n¨m so víi 134.000 ®ång cña ngêi
kh«ng cao tuæi (do dïng møc tuæi 60 nªn mét sè phô n÷ ®· nghØ hu trong nhãm 55-59 tuæi vÉn bÞ tÝnh lµ
ngêi kh«ng cao tuæi), vµ 163.000 ®ång cña c¶ ViÖt Nam nãi chung. Tuy nhiªn, ngêi cao tuæi còng ®îc
hëng chi phóc lîi x· héi cao h¬n, h¬n gÊp ®«i so víi trung b×nh vµ còng cã thÓ coi lµ v× chuyÓn kho¶n y tÕ
cao h¬n nªn ngêi cao tuæi sö dông dÞch vô y tÕ nhiÒu h¬n.

14

Thu nhËp

H×nh 16: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc trung b×nh theo ®Çu ngêi


H×nh 17: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc theo thµnh phÇn hé gia ®×nh

Töíng trung bònh
trïn àêìu ngûúâi
2.018.000 àöìng
nghòn àöìng/ngûúâi/nùm

Töíng trung bònh Töíng trung bònh
trïn àêìu ngûúâi trïn àêìu ngûúâi
1.046.000 àöìng 9.84.000 àöìng

Töíng trung bònh
trïn àêìu ngûúâi
429.000 àöìng

Chó ngûúâi cao tuöíi Ngûúâi cao tuöíi Ngûúâi cao tuöíi, Ngûúâi cao tuöíi,
vaâ ngûúâi àang úã ngûúâi àang úã àöå vaâ treã em
àöå tuöíi lao àöång tuöíi lao àöång vaâ treã em
chuyïín khoaãn BHXH Phuác lúåi Lûúng Hoåc
trúå cêëp y tïë taåi viïåc laâm xaä höåi hûu trñ böíng

15


H×nh 17 cho thÊy h×nh th¸i thu nhËp an sinh x· héi cã kh¸c biÖt gi÷a çc lo¹i hé gia ®×nh vµ hé mét hoÆc hai
thÕ hÖ cã l¬ng hu cao h¬n so víi hé ba thÕ hÖ. Sè liÖu trung b×nh vÒ møc nhËn che giÊu nh÷ng chªnh lÖch
lín vÒ møc ®é bao phñ. Nh÷ng ngêi ®îc hëng l¬ng hu thêng nhËn nh÷ng kho¶n tiÒn lín, cßn nhiÒu
ngêi kh¸c kh«ng ®îc hëng g×. B¶ng 8 thÓ hiÖn diÖn bao phñ cña an sinh x· héi, tû lÖ ngêi cao tuæi sèng
trong nh÷ng hé mµ cã nhËn chuyÓn kho¶n x· héi chÝnh thøc. TÝnh tÊt c¶ mäi lo¹i chuyÓn kho¶n chÝnh thøc,
th× an sinh x· héi bao phñ lªn kho¶ng hai phÇn ba ngêi hu trÝ, 64%. DiÖn bao phñ trong tÊt c¶ mäi lo¹i
chuyÓn kho¶n cao h¬n víi nh÷ng hé chØ cã ngêi cao tuæi, çc hé ë thµnh thÞ vµ çc hé d©n téc thiÓu sè.

PhÇn lín nh÷ng g× ®îc hëng trong diÖn nµy lµ çc chuyÓn kho¶n cô thÓ ®îc thiÕt kÕ nh»m ®¸p øng nhu
cÇu y tÕ qua viÖc thanh to¸n mét phÇn chi phÝ, cho phÐp sö dông y tÕ mµ kh«ng dÉn tíi sù chªnh lÖch lín vÒ
nguån lùc hoÆc phóc lîi cña hé gia ®×nh sau khi tÝnh tíi chi phÝ y tÕ (xem tµi liÖu ®i kÌm cña Evans vµ çc t¸c
gi¶ kh¸c 2007).

B¶ng 8: Tû lÖ hëng an sinh x· héi

TÊt c¶ KiÓu hé gia ®×nh N«ng th«n/ D©n téc
ngêi thµnh thÞ
cao Toµn Cao tuæi Cao tuæi,
tuæi ngêi & trong ®é tuæi
cao ®é tuæi lao ®éng (Cao tuæi N«ng Thµnh ThiÓu Kinh/ Hoa
tuæi lao ®éng & trÎ em & trÎ em)* th«n thÞ sè
Mäi h×nh thøc
chuyÓn kho¶n 64,2% 71,9% 62,3% 63,8% 72,0% 62,7% 67,9% 74,3% 62,7%
Phóc lîi x· héi 13,9% 13,5% 12,3% 14,6% 24,9% 16,1% 8,6% 20,7% 13,0%
B¶o hiÓm hu trÝ 22,3% 30,6% 27,8% 18,8% 23,4% 17,6% 34,3% 13,8% 23,5%


NÕu ta tËp trung vµo çc chuyÓn kho¶n thu nhËp theo nghÜa thuÇn tuý nhÊt, nh÷ng chuyÓn kho¶n kh«ng liªn
quan tíi viÖc chi tiªu, th× cã hai lo¹i chuyÓn kho¶n chÝnh thøc lín lµ phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu. ChØ cã 22%
ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé cã l¬ng hu, víi tû lÖ cao nhÊt ë nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi. Tû
lÖ hé ë thµnh thÞ cã l¬ng hu lµ 34%, gÊp ®«i so víi tû lÖ ë n«ng th«n, 18%. T¬ng tù, nhãm Kinh/Hoa cã tû
lÖ nhËn l¬ng hu gÇn gÊp ®«i so víi çc d©n téc thiÓu sè. Çc phóc lîi x· héi hoÆc lµ nh¾m ®èi tîng nh÷ng
ngêi cã c«ng nh th©n nh©n liÖt sü, th¬ng binh hoÆc liªn quan tíi nh÷ng ch¬ng tr×nh chuyªn ®Ò nhá h¬n
dµnh cho çc hé nghÌo. Trung b×nh 14% ngêi cao tuæi ®îc hëng phóc lîi x· héi, Ýt cã sù chªnh lÖch gi÷a
çc kiÓu hé gia ®×nh, nhng tû lÖ bao phñ ë n«ng th«n l¹i cao gÊp ®«i thµnh thÞ vµ tû lÖ bao phñ còng cao h¬n
cho çc hé d©n téc thiÓu sè cã ngêi cao tuæi.

Tuy nhiªn, còng kh«ng h¼n lµ ®óng khi cho r»ng diÖn hëng nh÷ng chuyÓn kho¶n nµy lµ hëng chÕ ®é ®éc
lËp. B¶ng 9 cho thÊy kho¶ng 3% ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé ®îc hëng c¶ phóc lîi x· héi vµ l¬ng
hu. Cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®©y lµ kÕt hîp phóc lîi cña nh÷ng ngêi cã c«ng trong chiÕn tranh víi l¬ng hu, bëi
v× nh÷ng chÕ ®é phóc lîi x· héi kh¸c ®îc dùa trªn c¬ së xem xÐt møc sèng cña hé gia ®×nh vµ hiÕm khi ®i
kÌm víi l¬ng hu. Ngoµi ra, 11% hé ngêi cao tuæi chØ ®îc hëng chÕ ®é phóc lîi x· héi vµ 19% chØ hëng
l¬ng hu. §iÒu nµy cã nghÜa lµ gÇn 67% ngêi cao tuæi kh«ng nhËn ®îc chuyÓn kho¶n chÝnh thøc thêng
xuyªn nµo.

B¶ng 9: Tû lÖ hëng phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu

ChØ phóc lîi x· héi 10,9%
Phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu 3,0%
ChØ l¬ng hu 19,4%
Kh«ng hëng g× 66,7%

16

Thu nhËp

RÊt khã lý gi¶i nh÷ng kh¸c biÖt nµy vÒ diÖn hëng nÕu kh«ng biÕt g× vÒ sù t¬ng t¸c cña nh÷ng yÕu tè quyÕt
®Þnh viÖc ®îc hëng çc chÕ ®é ®ã. §Ó t×m hiÓu vÒ viÖc hëng chÕ ®é mét m« h×nh håi quy ®· ®îc íc tÝnh
riªng cho nh÷ng ngêi cao tuæi ®Ó x¸c ®Þnh xem yÕu tè g× lµ næi bËt trong ph©n tÝch ®a biÕn vÒ viÖc hëng
chÕ ®é c¶ l¬ng hu lÉn phóc lîi x· héi. TÊt nhiªn, b»ng chøng tõ ®iÒu tra VHLSS gi÷a çc nhãm d©n sè t¹i
mét thêi ®iÓm kh«ng ph¶i lµ nguån sè liÖu lý tëng vÒ viÖc hëng chÕ ®é bëi v× nhiÒu lý do cho viÖc hëng vÝ
dô nh qu¸ tr×nh c«ng t¸c hoÆc th¬ng tËt tõ chiÕn tranh lµ nh÷ng sù kiÖn ®· x¶y ra tõ l©u, kh«ng ®îc khai
b¸o. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çc m« h×nh håi quy chØ “gi¶i thÝch” ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm ®îc x¸c ®Þnh t¹i thêi
®iÓm b©y giê cña nh÷ng ngêi nhËn chuyÓn kho¶n chø kh«ng m« t¶ ®îc nh÷ng chÕ ®é hëng lµ g×.

B¶ng 10 thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña hai m« h×nh håi quy. Tríc hÕt, chóng t«i tËp trung th¶o luËn vÒ l¬ng hu. ChØ
sè quan träng nhÊt thÓ hiÖn viÖc hëng l¬ng hu hiÖn t¹i lµ cã häc vÊn sau trung häc. Cã thÓ ®iÒu nµy thÓ
hiÖn khèi ngêi hëng l¬ng hu tõng lµ çn bé nhµ níc. Häc vÊn sau trung häc lµm t¨ng x¸c suÊt hëng
l¬ng hu nh÷ng 44% trong khi nhãm tuæi 75-84 Ýt kh¶ n¨ng nhËn l¬ng hu h¬n h¼n. X¸c suÊt nhËn l¬ng
hu cña ngêi sèng trong hé hai thÕ hÖ víi con trëng thµnh cao h¬n 4% so víi ngêi sèng trong hé ba thÕ
hÖ. X¸c suÊt nhËn l¬ng hu cña ngêi d©n téc thiÓu sè thÊp h¬n 9% so víi nhãm ngêi Kinh vµ Hoa. Thu
nhËp thÞ trêng (thu nhËp tõ lµm c«ng, bu«n b¸n vµ n«ng nghiÖp) cao h¬n còng g¾n liÒn víi x¸c suÊt nhËn
l¬ng hu thÊp h¬n. Tuy nhiªn, khã diÔn gi¶i ®iÒu nµy bëi v× nhiÒu ngêi cao tuæi cã l¬ng hu sÏ “nghØ hu”
khi ®îc høa lµ cã l¬ng hu vµ thu nhËp cña hä gi¶m ®i bëi v× l¬ng hu thÊp h¬n so víi thu nhËp tiÒm n¨ng
nÕu cßn lµm viÖc. X¸c suÊt nhËn l¬ng hu cña nh÷ng hé b¸o ço gÆp vÊn ®Ò ®au yÕu trong n¨m qua còng
6% kÐm h¬n. X¸c suÊt ®îc hëng l¬ng hu cña ngêi cao tuæi ë thµnh thÞ cao h¬n 13% so víi ngêi cao
tuæi ë n«ng th«n. Cã sù chªnh lÖch râ rµng gi÷a çc vïng, trong ®ã ngêi d©n miÒn B¾c trõ miÒn T©y B¾c cã
x¸c suÊt nhËn l¬ng hu cao h¬n ®¸ng kÓ. Thùc tÕ lµ ngêi cao tuæi ë ®ång b»ng s«ng Cöu long cã x¸c suÊt
thÊp h¬n nhiÒu vÒ kh¶ n¨ng ®îc nhËn l¬ng hu; thÊp h¬n 22% so víi miÒn B¾c Trung bé lµ vïng bÞ bá qua
trong b¶ng nµy. TÊt c¶ nh÷ng b»ng chøng nµy ®Òu chØ ra mét ®iÒu lµ tÇng líp tinh tuý cã häc sèng ë thµnh
thÞ miÒn B¾c chiÕm ®a phÇn sè l¬ng hu hiÖn t¹i.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm ë cÊp ®é ç nh©n g¾n víi x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi còng lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm g¾n víi
viÖc hëng l¬ng hu – häc vÊn sau trung häc vµ tuæi ngoµi nhãm 75-84. Tuy nhiªn, x¸c suÊt hëng phóc lîi
x· héi cao h¬n cho nh÷ng hé gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em, vµ hé d©n téc thiÓu sè. TiÒn göi tõ níc ngoµi
lµm gi¶m x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi. Khã kh¨n v× ®au yÕu lµm t¨ng x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi, vµ
sù hiÖn diÖn cña mét ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng còng vËy. Tr¸i ngîc víi l¬ng hu, ngêi cao tuæi n«ng th«n
l¹i cã x¸c suÊt cao h¬n vÒ kh¶ n¨ng nhËn phóc lîi x· héi. Tuy nhiªn, tån t¹i mét møc ®é nhÊt qu¸n nhÊt ®Þnh
vÒ nh÷ng thiªn lÖch theo vïng vÒ c¶ l¬ng hu lÉn phóc lîi x· héi, theo ®ã hai vïng miÒn nam cã x¸c suÊt
nhËn kÐm h¬n kho¶ng 9% tíi 7%. Vïng T©y B¾c còng cã x¸c suÊt hëng thÊp – ngay c¶ khi ®· xÐt tíi t×nh
tr¹ng d©n téc thiÓu sè cña vïng nµy.

17


B¶ng 10: X¸c suÊt biªn vÒ ngêi cao tuæi ë trong mét hé cã ®îc hëng l¬ng hu vµ phóc lîi x· héi

Hµm Probit víi hiÖu øng biªn
Sè quan s¸t = 4494 Sè quan s¸t = 4494
X.suÊt > chi2 = 0,0000 X.suÊt > chi2 = 0,0000
R2 gi¶ = 0,2781 R2 gi¶ = 0,0787

M« h×nh 1 M« h×nh 2
L¬ng hu Phóc lîi x· héi
X¸c suÊt Sai sè Møc ®é ý X¸c suÊt Sai sè Møc ®é ý
biªn chuÈn m¹nh nghÜa biªn chuÈn m¹nh nghÜa
§Æc ®iÓm c¸ nh©n
T×nh tr¹ng h«n nh©n (bá qua trêng hîp
kÕt h«n)
§éc th©n -0,031 0,083 0,707 0,072 0,046 0,097
Ly dÞ -0,032 0,082 0,715 -0,094 0,021 0,014
Go¸ -0,104 0,072 0,179 -0,048 0,039 0,229
N÷ -0,008 0,014 0,555 0,010 0,009 0,245
Nhãm tuæi (bá qua nhãm 60-64)
55-59 -0,037 0,033 0,305 0,030 0,033 0,305
65-69 -0,013 0,022 0,555 0,005 0,022 0,555
70-74 -0,032 0,024 0,207 0,023 0,024 0,207
75-79 -0,054 0,023 0,035 ** 0,034 0,023 0,035 **
80-84 -0,064 0,025 0,025 ** 0,060 0,025 0,025 **
85-89 0,007 0,035 0,839 0,095 0,035 0,839
90-94 0,016 0,053 0,752 0,068 0,053 0,752
95-99 0,070 0,076 0,310 0,092 0,076 0,310
100 & h¬n -0,034 0,123 0,799 0,148 0,123 0,799
Häc vÊn sau trung häc 0,441 0,037 0,000 *** -0,002 0,037 0,000 ***
§Æc ®iÓm hé gia ®×nh
KiÓu hé gia ®×nh (bá qua hé gåm ngêi
trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em)
ChØ toµn ngêi cao tuæi 0,009 0,028 0,737 -0,020 0,021 0,348
Cao tuæi & trong ®é tuæi lao ®éng 0,037 0,021 0,073 * -0,017 0,015 0,266
Cao tuæi & trÎ em 0,045 0,074 0,513 0,099 0,062 0,058 *
D©n téc thiÓu sè -0,090 0,021 0,000 *** 0,051 0,031 0,072 *
Thu nhËp tríc an sinh x· héi, thuÕ vµ -0,015 0,004 0,000 *** -0,003 0,003 0,304
tiÒn göi
Thu nhËp tiÒn göi trong níc -0,038 0,032 0,205 0,008 0,024 0,731
Thu nhËp tiÒn göi tõ níc ngoµi 0,051 0,043 0,197 -0,040 0,022 0,097 *
Phóc lîi x· héi mµ hé còng ®îc nhËn -0,008 0,0249 0,76 -- -- --
L¬ng hu mµ hé còng ®îc nhËn -- -- -- 0,000 0,020 0,996
Khã kh¨n do ®au yÕu -0,060 0,019 0,003 *** 0,093 0,020 0,000 ***
Hé cã tiÒn c«ng tõ viÖc lµm chÝnh thøc 0,014 0,018 0,444 0,029 0,015 0,055 *
C¸c ®Æc ®iÓm vÞ trÝ
Thµnh thÞ 0,133 0,024 0,000 *** -0,042 0,016 0,016 **
Vïng (bá qua B¾c Trung bé)
§ång b»ng s«ng Hång 0,040 0,028 0,133 0,019 0,025 0,453
MiÒn nói §«ng B¾c 0,029 0,032 0,343 -0,030 0,025 0,262
MiÒn nói T©y B¾c -0,002 0,048 0,966 *** -0,084 0,023 0,019 ***
Nam Trung bé -0,151 0,014 0,000 *** -0,025 0,025 0,346
T©y nguyªn -0,104 0,027 0,006 *** 0,028 0,043 0,482
§«ng Nam bé -0,160 0,017 0,000 *** -0,093 0,018 0,000 ***
§ång b»ng s«ng Cöu long -0,214 0,016 0,000 *** -0,071 0,019 0,001 ***

Ghi chó: * cã ý nghÜa ë 90%; ** 95% vµ *** 99%

18

Thu nhËp

4.2 TiÒn göi

Nguån thu nhËp chÝnh kh¸c mµ ngêi cao tuæi cã ®îc nhiÒu h¬n so víi nh÷ng ngêi kh¸c ®ã lµ tiÒn göi, tøc
lµ chuyÓn kho¶n t nh©n gi÷a çc hé gia ®×nh, thêng lµ tõ con trëng thµnh göi cho cha mÑ (Cox 2004). H×nh
18 thÓ hiÖn sè tiÒn göi trung b×nh theo ®èi tîng nhËn gåm ngêi cao tuæi, ngêi kh«ng cao tuæi vµ mäi ngêi
ViÖt Nam nãi chung. Trung b×nh ngêi cao tuæi nhËn ®îc sè tiÒn göi kho¶ng gÇn 1 triÖu ®ång mét n¨m, trong
sè ®ã kho¶ng 60% (617.000 ®ång) lµ tiÒn göi trong níc tõ nh÷ng ngêi kh¸c sèng ë ViÖt Nam. Ngêi kh«ng
cao tuæi nhËn ®îc tæng sè tiÒn lµ kho¶ng trªn 600.000 ®ång, trong ®ã 63%, tøc 378.000 ®ång lµ tiÒn göi tõ
trong níc. Cßn con sè trung b×nh cña tÊt c¶ çc hé gia ®×nh ë ViÖt Nam lµ 650.000 ®ång.

H×nh 18: Thu nhËp tiÒn göi

Töíng
998.000 àöìng

Töíng
nghòn àöìng/nùm

Töíng
646.000 àöìng
602.000 àöìng

Ngûúâi cao tuöíi Ngûúâi khöng cao tuöíi Toaân böå VN

Trong nûúác Nûúác ngoaâi

H×nh 19 minh ho¹ chªnh lÖch vÒ thu nhËp tiÒn göi theo çc lo¹i hé gia ®×nh. V× tiÒn göi lµ chuyÓn kho¶n t
nh©n gi÷a çc hé tõ con trëng thµnh göi cho cha mÑ nªn ta sÏ nghÜ r»ng sè tiÒn nµy lµ cao nhÊt ë nh÷ng hé
chØ toµn ngêi cao tuæi, vµ chóng t«i thÊy ®óng lµ nh vËy, hä cã møc trung b×nh lµ 2,2 triÖu ®ång mét n¨m,
trong ®ã 82% lµ tiÒn göi tõ trong níc trung b×nh lµ 1,7 triÖu ®ång. Ngêi cao tuæi sèng ë çc hé hai thÕ hÖ
víi con trong ®é tuæi lao ®éng cã sè tiÒn göi trung b×nh lµ 1,3 triÖu ®ång nhng chØ 54% sè tiÒn nµy lµ tiÒn göi
tõ trong níc. Ngêi cao tuæi sèng trong çc hé ba thÕ hÖ nhËn sè tiÒn göi trung b×nh lµ 700.000 ®ång trong
®ã 60% tøc 420.000 ®ång lµ tiÒn göi tõ trong níc. Cuèi cïng, ngêi cao tuæi sèng víi trÎ em nhËn trung b×nh
1,4 triÖu ®ång trong ®ã h¬n 70% tøc 1 triÖu ®ång lµ tiÒn göi tõ trong níc.

19


H×nh 19: Thu nhËp tõ tiÒn göi cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh

Töíng
2.119.000 àöìng

Töíng Töíng
1.332.000 àöìng 1.374.000 àöìng

Töíng
698.000 àöìng

Chó coá Ngûúâi cao tuöíi vaâ Ngûúâi cao tuöíi, ngûúâi Ngûúâi cao tuöíi
ngûúâi cao tuöíi ngûúâi àang úã àöå àang úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em
tuöíi lao àöång vaâ treã em
Trong nûúác Nûúác ngoaâi

Nhng nh÷ng sè liÖu thu nhËp tiÒn göi trung b×nh cã thÓ Èn giÊu nh÷ng sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ diÖn bao
phñ bëi v× trong khi mét sè ngêi nhËn ®îc nh÷ng kho¶n tiÒn lín th× nh÷ng ngêi cao tuæi kh¸c l¹i kh«ng
nhËn ®îc g×. B¶ng 11 thÓ hiÖn tû lÖ bao phñ. XÐt tæng thÓ th× 90% ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé cã
nhËn tiÒn göi. Tû lÖ bao phñ cao h¬n ë nh÷ng hé chØ cã ngêi cao tuæi, ë møc 96% vµ hé cã ngêi cao tuæi
sèng víi trÎ em, 95%. Ngêi cao tuæi sèng trong c¸c hé ba thÕ hÖ cã tû lÖ nhËn tiÒn göi thÊp h¬n, 89%. TiÒn
göi tõ níc ngoµi phÇn nhiÒu lµ göi cho nh÷ng hé mµ ngêi cao tuæi vµ trÎ em sèng víi nhau, 4,2% nhËn
®îc tiÒn göi tõ níc ngoµi, vµ cã thÓ coi lµ tiÒn göi tõ ngêi lín trong tuæi lao ®éng cña hé sèng ë níc ngoµi.
Sù kh¸c biÖt vÒ diÖn bao phñ gi÷a ngêi cao tuæi ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ chñ yÕu lµ kh¸c biÖt vÒ nguån gèc
tiÒn göi, theo ®ã ngêi cao tuæi ë thµnh thÞ thêng nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi nhiÒu h¬n, hoÆc lµ chØ toµn tiÒn
göi tõ níc ngoµi ë møc 2,8%, hoÆc kÕt hîp víi tiÒn göi trong níc ë møc 14,6%. Sè ngêi cao tuæi ë thµnh
thÞ chØ nhËn tiÒn göi tõ trong níc lµ 74% Ýt h¬n nhiÒu so víi 80% ë n«ng th«n. Ngêi cao tuæi d©n téc thiÓu
sè Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi h¬n, 82% so víi 92% ë ngêi Kinh vµ Hoa. Hä còng Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn tiÒn
göi tõ níc ngoµi dï lµ chØ riªng tõ níc ngoµi hay khi kÕt hîp víi c¶ tiÒn göi tõ trong níc.

B¶ng 11: DiÖn bao phñ cña tiÒn göi

TÊt c¶ KiÓu hé gia ®×nh N«ng th«n/thµnh thÞ D©n téc
ngêi Toµn Cao tuæi Cao tuæi, (Cao N«ng Thµnh ThiÓu Kinh/
cao ngêi & trong ®é tuæi tuæi & th«n thÞ sè Hoa
tuæi cao ®é tuæi lao ®éng trÎ em)*
tuæi lao ®éng & trÎ em
ChØ tiÒn göi tõ níc ngoµi 1,6 0,8 2,1 1,5 4,2 1,1 2,8 0,9 1,7
ChØ tiÒn göi tõ trong níc 81,0 89,6 82,2 79,3 84,9 84,0 73,5 80,1 81,1
C¶ trong níc vµ níc ngoµi 7,7 5,3 6,7 8,5 5,4 4,9 14,6 0,9 8,63
Tæng møc bao phñ 90,3 95,7 91,0 89,3 94,5 90,1 90,0 81,9 91,5

20

Thu nhËp

SÏ khã cã thÓ diÔn gi¶i nh÷ng sù kh¸c biÖt nµy vÒ diÖn bao phñ vÒ tiÒn göi nÕu kh«ng cã ý niÖm g× vÒ çch
thøc t¬ng t¸c cña tÊt c¶ çc yÕu tè quyÕt ®Þnh viÖc nhËn tiÒn göi. VËy nªn chóng t«i cho ch¹y çc m« h×nh
håi quy ®Ó íc tÝnh kh¶ n¨ng ngêi cao tuæi nhËn tiÒn göi tõ trong níc vµ tõ níc ngoµi. B¶ng 12 thÓ hiÖn
kÕt qu¶ tõ çc m« h×nh nµy.

TiÒn göi tõ trong níc mang tÝnh phæ biÕn vµ Ýt cã ®Æc ®iÓm ç nh©n nµo g¾n liÒn vÒ mÆt thèng kª víi viÖc
nhËn ®îc tiÒn göi, ngo¹i trõ mét ®iÒu lµ nhãm tuæi 80-84 cã nhiÒu kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi h¬n mét chót –
cao h¬n 5% so víi nhãm tham chiÕu lµ nhãm tuæi 60-64. NÕu hé chØ toµn ngêi cao tuæi th× x¸c suÊt nhËn
tiÒn göi tõ trong níc t¨ng lªn ®¸ng kÓ kho¶ng 6% so víi ngêi cao tuæi thuéc nhãm tham chiÕu lµ nh÷ng
ngêi sèng trong nh÷ng hé ba thÕ hÖ. Víi nhãm d©n téc thiÓu sè, x¸c suÊt nhËn tiÒn göi gi¶m, x¸c suÊt còng
gi¶m ®èi víi T©y Nguyªn vµ miÒn nói T©y B¾c.

TiÒn göi tõ níc ngoµi ¶nh hëng tíi mét phÇn d©n sè nhá h¬n nhiÒu vµ cì mÉu cña ®iÒu tra t¬ng ®èi nhá
cho nªn khã cã thÓ ph¸t hiÖn ra mèi t¬ng quan nµo ®¸ng kÓ, vµ søc m¹nh dù b¸o cña m« h×nh cßn h¹n chÕ
h¬n. Tuy nhiªn, bÊt chÊp nh÷ng h¹n chÕ cña cì mÉu, chóng t«i thÊy r»ng ngêi cao tuæi ë nhãm 90-94 tuæi
cã x¸c suÊt cao h¬n kho¶ng 9% vÒ kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi cßn nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao
tuæi th× x¸c suÊt l¹i thÊp h¬n, vµ x¸c suÊt còng thÊp h¬n víi nhãm ngêi cao tuæi sèng víi ngêi lín trong ®é
tuæi lao ®éng. Ngêi cao tuæi d©n téc thiÓu sè cã x¸c suÊt nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi kÐm h¬n kho¶ng 5%.
Møc ®é nguån lùc cã trong hé gia ®×nh dêng nh ¶nh hëng tíi x¸c suÊt nhËn tiÒn göi, x¸c suÊt gi¶m theo
thu nhËp thÞ trêng cao h¬n vµ nÕu cã mét thµnh viªn lµm c«ng ¨n l¬ng. Ngêi cao tuæi sèng ë vïng thµnh
thÞ cã x¸c suÊt nhËn tiÒn göi cao h¬n, vµ x¸c suÊt còng cao h¬n víi ngêi sèng ë §«ng Nam bé, miÒn nói
§«ng B¾c vµ T©y nguyªn. XÐt tæng thÓ th× x¸c suÊt nhËn tiÒn tõ níc ngoµi phô thuéc vµo viÖc cã hä hµng
ë níc ngoµi (®iÒu nµy kh«ng ®îc ghi chÐp trong ®iÒu tra) vµ nã cã liªn hÖ víi vÞ trÝ ®Þa lý vµ hµnh chÝnh vµ
lÞch sö di c tõ mét sè ®Þa bµn ë ViÖt Nam trong vµ ngay sau cuéc chiÕn tranh.

Trung b×nh b¶o hiÓm x· héi vµ tiÒn göi kh«ng chØ bï ®¾p sù thiÕu hôt thu nhËp thÞ trêng cho ngêi cao tuæi
ë ViÖt Nam mµ cßn n©ng thu nhËp cña hä lªn trªn møc trung b×nh. §iÒu nµy cã t¸c ®éng g× tíi sù ph©n bæ
thu nhËp cña ngêi cao tuæi? C©u tr¶ lêi kh«ng ®¬n gi¶n bëi kh«ng cã mét çch thøc ®îc x¸c lËp mét çch
râ rµng nµo ®Ó ®o lêng vÞ trÝ ban ®Çu nÕu kh«ng cã chuyÓn kho¶n nhµ níc còng nh chuyÓn kho¶n t nh©n
do nhiÒu nguyªn nh©n. Mét nguyªn nh©n lµ nh÷ng ngêi nghØ h¼n hoÆc lµm viÖc Ýt h¬n khi hä ®îc nhËn
l¬ng hu cã lÏ sÏ vÉn tiÕp tôc lµm viÖc vµ cã thu nhËp cao h¬n nÕu nh kh«ng cã l¬ng hu. Mét nguyªn
nh©n kh¸c lµ nÕu kh«ng cã l¬ng hu vµ tiÒn göi th× h×nh th¸i thµnh phÇn hé gia ®×nh cã lÏ sÏ thay ®æi, bëi v×
ngêi cao tuæi lóc bÊy giê sÏ sèng chung víi con cña hä – mÆc dï ®iÒu quan träng lµ ph¶i nhËn ®Þnh t×nh
tr¹ng nµy nh lµ con hä vÉn ë trong nhµ cha mÑ còng nh trêng hîp ngêi cao tuæi chuyÓn sang sèng víi
con ®· trëng thµnh.

Do nh÷ng h¹n chÕ nµy, chóng t«i kh«ng cè g¾ng x¸c ®Þnh t×nh huèng “ph¶n chøng” chÝnh x¸c mµ thay vµo
®ã ph¸c ra nh÷ng phiªn b¶n vÒ thu nhËp tríc vµ sau chuyÓn kho¶n. Çch tiÕp cËn cña chóng t«i lµ t×m çch
so s¸nh mét bªn lµ “thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu” mang tÝnh kh¸i niÖm trong ®ã chuyÓn kho¶n cña nhµ níc
vµ t nh©n ®îc t¸ch khái thu nhËp hiÖn t¹i víi bªn kia lµ thu nhËp hiÖn t¹i cuèi cïng cã ®îc sau khi tÝnh tíi
thu nhËp thÞ trêng vµ chuyÓn kho¶n. Chóng t«i xem chuyÓn kho¶n liªn hÖ ra sao tíi c¶ hai thu nhËp nµy. Khi
xÕp h¹ng ngêi cao tuæi theo thu nhËp chóng t«i còng sö dông thu nhËp ®îc c©n b»ng lµ ®iÒu t¹o hiÖu qu¶
kinh tÕ theo quy m« trong nh÷ng hé gia ®×nh lín.

21


B¶ng 12: X¸c suÊt biªn cña ngêi cao tuæi sèng trong hé gia ®×nh cã nhËn ®îc tiÒn göi
Hµm Probit víi hiÖu øng biªn
Sè quan s¸t = 4494 Sè quan s¸t = 4494
X.suÊt > chi2 = 0,0000 X.suÊt > chi2 = 0,0000
R2 gi¶ = 0,0421 R2 gi¶ = 0,1127

M« h×nh 1 M« h×nh 2
TiÒn göi tõ trong níc TiÒn göi tõ níc ngoµi
X¸c suÊt Sai sè Møc X¸c suÊt Sai sè Møc ý
biªn chuÈn m¹nh ý nghÜa biªn chuÈn m¹nh nghÜa

§Æc ®iÓm c¸ nh©n
T×nh tr¹ng h«n nh©n (bá qua trêng hîp kÕt h«n)
§éc th©n -0,032 0,043 0,460 -0,043 0,046 0,328
Ly dÞ 0,033 0,054 0,600 0,006 0,056 0,906
Go¸ -0,057 0,051 0,232 -0,026 0,038 0,521
N÷ 0,004 0,009 0,691 0,005 0,008 0,506
Nhãm tuæi (bá qua nhãm 60-64)
55-59 0,024 0,023 0,353 0,033 0,034 0,277
65-69 0,014 0,016 0,418 0,011 0,017 0,510
70-74 0,016 0,019 0,429 0,008 0,019 0,668
75-79 0,016 0,019 0,434 0,006 0,020 0,773
80-84 0,045 0,017 0,024 ** 0,011 0,023 0,616
85-89 0,038 0,021 0,129 0,033 0,028 0,172
90-94 0,037 0,026 0,227 0,088 0,048 0,018 **
95-99 0,044 0,034 0,300 0,015 0,055 0,766
100 trë lªn 0,051 0,049 0,425 -0,007 0,067 0,923
Häc vÊn sau trung häc 0,008 0,022 0,710 0,020 0,022 0,315
§Æc ®iÓm hé gia ®×nh
KiÓu hé gia ®×nh (bá qua hé cã ngêi cao
tuæi, ngêi ë tuæi lao ®éng vµ trÎ em)
ChØ toµn ngêi cao tuæi 0,061 0,015 0,001 *** -0,043 0,012 0,005 ***
Cao tuæi & ®é tuæi lao ®éng 0,006 0,014 0,690 -0,021 0,012 0,096 *
Cao tuæi & trÎ em 0,017 0,042 0,696 0,025 0,054 0,611
D©n téc thiÓu sè -0,053 0,030 0,045 ** -0,046 0,015 0,019 **
Thu nhËp tríc an sinh x· héi, thuÕ vµ tiÒn göi -0,004 0,004 0,264 -0,005 0,002 0,015 **
Hé cã nhËn phóc lîi x· héi -0,007 0,021 0,740 -0,019 0,015 0,261
Hé cã nhËn l¬ng hu -0,025 0,023 0,242 0,023 0,021 0,234
Khã kh¨n do ®au yÕu 0,020 0,016 0,244 -0,022 0,013 0,125
Cã tiÒn c«ng tõ viÖc lµm chÝnh thøc 0,023 0,015 0,116 -0,021 0,012 0,081 *
§Æc ®iÓm vÞ trÝ
Thµnh thÞ -0,015 0,016 0,348 0.056 0,016 0,000 ***
Khu vùc (bá qua B¾c Trung bé)
§ång b»ng s«ng Hång 0,022 0,022 0,339 -0,002 0,020 0,934
MiÒn nói §«ng B¾c -0,017 0,028 0,539 -0,039 0,017 0,062 *
MiÒn nói T©y B¾c -0,152 0,066 0,004 *** -0,020 0,030 0,554
Nam Trung bé -0,024 0,032 0,438 0,003 0,024 0,898
T©y nguyªn 0,082 0,018 0,006 *** -0,053 0,016 0,055 *
§«ng Nam bé -0,001 0,029 0,976 0,101 0,037 0,000 ***
§ång b»ng s«ng Cöu long 0,021 0,022 0,369 0,022 0,022 0,307
Ghi chó: * cã ý nghÜa ë 90%; ** 95% vµ *** 99%

22

Thu nhËp

H×nh 20 thÓ hiÖn thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu tÝnh theo ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi chia theo ngò ph©n, trong
®ã 20% ngêi nghÌo nhÊt cã kho¶ng 1,2 triÖu ®ång mét n¨m cßn 20% giµu nhÊt cã gÊp mêi lÇn sè tiÒn, 11,7
triÖu ®ång. H×nh nµy còng thÓ hiÖn chuyÓn kho¶n cña ngêi cao tuæi, 20% nghÌo nhÊt nhËn ®îc 1,1 triÖu
®ång tiÒn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ 1,2 triÖu ®ång tiÒn göi. Ba nhãm ngò ph©n tõ 2 ®Õn 4 nhËn ®îc Ýt h¬n
so víi 20% nghÌo nhÊt vÒ chuyÓn kho¶n nhµ níc còng nh t nh©n, tõ 0,5 tíi 0,8 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn
kho¶n nhµ níc vµ tõ 0,5 tíi 0,8 triÖu ®ång chuyÓn kho¶n t nh©n. Tuy nhiªn, nhãm giµu nhÊt l¹i nhËn ®îc
sè chuyÓn kho¶n t nh©n cao nhÊt tÝnh theo ®Çu ngêi lµ 1,4 triÖu ®ång cßn chuyÓn kho¶n nhµ níc lµ 0,8
triÖu ®ång.

H×nh 21 thÓ hiÖn tiÒn chuyÓn kho¶n cña nh÷ng nhãm ngò ph©n ®ã vµ cho thÊy râ rµng r»ng tÝnh theo ®Çu
ngêi th× 20% giµu nhÊt còng nhËn ®îc tæng sè chuyÓn kho¶n gÇn ngang víi nhãm nghÌo nhÊt. Sù kh¸c
biÖt lín nhÊt lµ vÒ tiÒn göi tõ níc ngoµi, víi møc trung b×nh 0,6 triÖu ®ång trong nhãm giµu nhÊt. Ngoµi ra,
tiÒn göi tõ trong níc cña nhãm giµu nhÊt còng cao h¬n so víi c¸c nhãm tõ 2 tíi 4, vµ ë møc gÇn 0,8 triÖu
®ång trªn ®Çu ngêi, nã gÇn nh ngang víi møc 0,86 triÖu ®ång cña nhãm nghÌo nhÊt. ChuyÓn kho¶n cña
nhµ níc th× chñ yÕu lµ l¬ng hu, víi møc trung b×nh lµ 760.000 ®ång cho nhãm nghÌo nhÊt, gi¶m cßn
kho¶ng 340.000 ®ång cho nhãm 2 vµ 3 nhng l¹i t¨ng cho hai nhãm giµu nhÊt víi møc trung b×nh lµ 631.000
®ång ë nhãm giµu nhÊt.

H×nh 20: C¸c nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n
cña ngêi cao tuæi

Nhoám ngheâo nhêët Nhoám 2 Nhoám 3 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêët

Thu nhêåp thõ trûúâng ban àêìu Chuyïín khoaãn nhaâ nûúác Tiïìn gûãi

23


H×nh 21: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña
ngêi cao tuæi

Nhoám ngheâo nhêët Nhoám thûá 2 Nhoám thûá 3 Nhoám thûá 4 Nhoám giaâu nhêët
(1,19 triïåu àöìng) (2,44 triïåu àöìng) (3,60 triïåu àöìng) (5,2 triïåu àöìng) (11,65 triïåu àöìng)

Lûúng hûu Phuác lúåi Caác chuyïín Tiïìn gûãi Tiïìn gûãi
xaä höåi khoaãn nhaâ nûúác khaác trong nûúác nûúác ngoaâi

H×nh 22: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu ®·
®îc c©n b»ng cña ngêi cao tuæi

Nhoám ngheâo nhêët Nhoám 2 Nhoám 3 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêët
Lûúng hûu Phuác lúåi Caác chuyïín Tiïìn gûãi Tiïìn gûãi
xaä höåi khoaãn nhaâ nûúác khaác trong nûúác nûúác ngoaâi

24

Thu nhËp

Nh chóng t«i ®· nªu ë trªn, cã hai lÜnh vùc cÇn thËn träng khi diÔn gi¶i nh÷ng kÕt qu¶ nµy theo çc nhãm
ngò ph©n vÒ thu nhËp ban ®Çu. Tríc hÕt, chóng liªn quan tíi “thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu” vµ thu nhËp nµy
cã thÓ phãng ®¹i tÝnh luü tiÕn cho nhãm thu nhËp thÊp nhÊt nÕu thu nhËp thÞ trêng thÊp l¹i ®óng b»ng víi
thu nhËp t¬ng ®èi cao cña viÖc lµm tõ tríc khi vÒ hu. Mét c«ng chøc tríc ®©y hëng l¬ng cao vµ b©y
giê chØ hëng l¬ng hu th× xÐt trªn lý thuyÕt cã thu nhËp thÞ trêng lµ b»ng kh«ng, nhng nãi nh vËy cã thÓ
khiÕn diÔn gi¶i nhÇm. Chóng t«i xö lý ®iÓm nµy b»ng çch xem xÐt t×nh tr¹ng thu nhËp cuèi cïng. LÜnh vùc
cÇn chó ý thø hai lµ quy m« hé gia ®×nh vµ viÖc gép thu nhËp kh«ng ph¶i lµ gièng nhau gi÷a çc nhãm ngò
ph©n, mµ thêng thu nhËp theo ®Çu ngêi thÊp ®i liÒn víi sè ngêi ®«ng h¬n trong hé. C©n b»ng thu nhËp
vµ s¶n xuÊt cña çc nhãm ngò ph©n dùa trªn thu nhËp trªn ®Çu ngêi ®· c©n b»ng cho phÐp chóng ta xÐt
tíi quy m« cña hé. Khi c©n b»ng, chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ xem viÖc c©n b»ng cã t¹o ra sù kh¸c biÖt nµo
trong chªnh lÖch vÒ chuyÓn kho¶n trong ph©n bæ míi nµy. H×nh 22 thÓ hiÖn ph©n bæ chuyÓn kho¶n theo çc
nhãm ngò ph©n ®· ®îc c©n b»ng. Sè tiÒn ®îc c©n b»ng kh«ng dÔ diÔn gi¶i bëi v× chóng liªn quan tíi “®ång
ViÖt Nam t¬ng ®¬ng”. Mét mèi quan t©m n÷a lµ liÖu h×nh th¸i chuyÓn kho¶n lóc bÊy giê cã kh¸c biÖt kh«ng
gi÷a çc nhãm ngò ph©n míi ®îc x¸c ®Þnh l¹i. Nhãm nghÌo nhÊt giê ®©y cã tæng chuyÓn kho¶n thÊp h¬n
so víi nhãm giµu nhÊt. B¶ng 13 thÓ hiÖn mét çch râ rµng h¬n nh÷ng gi¸ trÞ chuyÓn kho¶n thay ®æi t¬ng ®èi
nµy (so víi nhãm giµu nhÊt) vµ kh¼ng ®Þnh r»ng chuyÓn kho¶n cña nhãm nghÌo nhÊt bÞ gi¶m tõ 1,03 lÇn so
víi møc chuyÓn kho¶n cña nhãm giµu nhÊt xuèng cßn cã 0,87 sau khi c©n b»ng, vµ nhãm thø 2 t¨ng tõ 0,47
lªn thµnh 0,59 so víi chuyÓn kho¶n cña nhãm giµu nhÊt, nhãm thø 3 gi¶m tõ 0,58 xuèng cßn 0,48 vµ nhãm
thø 4 gi¶m tõ 0,81 xuèng cßn 0,76.

B¶ng 13: So s¸nh gi÷a çc nhãm ngò ph©n vÒ chuyÓn kho¶n tiÒn mÆt vµ khi ®· c©n b»ng

So s¸nh víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt
TiÒn mÆt 1,03 0,47 0,58 0,81 1,00
§· c©n b»ng 0,87 0,59 0,48 0,76 1,00

Khi chóng ta xem tû lÖ cña nhãm ngò ph©n trong tÊt c¶ thu nhËp chuyÓn kho¶n gi÷a toµn bé d©n sè cao tuæi,
th× thÊy râ mét ®iÒu r»ng viÖc c©n b»ng lµm gi¶m tû lÖ cña nhãm nghÌo nhÊt trong mäi h×nh thøc chuyÓn
kho¶n, lµm gi¶m tû lÖ cña nhãm giµu nhÊt vÒ chuyÓn kho¶n nhµ níc nhng l¹i lµm t¨ng tû lÖ cña nhãm nµy
vÒ chuyÓn kho¶n t nh©n, vµ lµm t¨ng tû lÖ cña nhãm thø 2 vÒ mäi chuyÓn kho¶n.

B¶ng 14: Tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n khi ®· c©n b»ng so víi thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña çc
nhãm ngò ph©n
Tû lÖ % NghÌo nhÊt Nhãm 2 Nhãm 3 Nhãm 4 Giµu nhÊt
ChuyÓn kho¶n nhµ níc
TÊt c¶
TiÒn mÆt 29,3 12,5 14,5 21,7 22,1
§· c©n b»ng 27,1 14,5 14,0 24,6 19,9
Chªnh lÖch -2,2 2,0 -0,5 3,0 -2,2
L¬ng hu vµ phóc lîi x· héi
TiÒn mÆt 30,0 13,2 14,0 20,5 22,3
§· c©n b»ng 28,0 15,8 13,5 23,8 18,9
Chªnh lÖch -2,0 2,6 -0,5 3,3 -3,4
ChuyÓn kho¶n t nh©n
Trong níc
TiÒn mÆt 27,9 13,7 14,4 18,2 25,8
§· c©n b»ng 24,6 16,5 14,4 17,1 27,4
Chªnh lÖch -3,3 2,8 0,0 -1,0 1,6
Níc ngoµi
TiÒn mÆt 18,8 8,8 16,6 23,2 32,6
§· c©n b»ng 15,8 17,6 8,8 18,6 39,2
Chªnh lÖch -3,1 8,8 -7,8 -4,6 6,6

25

Tuoi cao va ngheo

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (19)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (18)

Ähnlich wie Tuoi cao va ngheo

Ähnlich wie Tuoi cao va ngheo (16)

Mehr von foreman

Mehr von foreman (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (20)

Tuoi cao va ngheo