Ferdi Nuredini

1. Teknologji Informative
1

2. 7.1 Karakteristikat e Databazës
(Bazës së të dhënave)
 Të dhënat ruhen në tabela, të cilat kanë rreshta dhe
kolona. Databaza mund të ketë shumë tabela, ku çdo
tabelë ruan të dhëna për gjëra të ndryshme
 Çdo rresht në tabelë përmban të dhëna për ndodhi ose
instanca të gjërave në interes
 Databaza përmban të dhëna dhe relacione
2

3. Të dhënat në tabela
3

4. Relacionet ndërmjet tabelave
4

5. Disa konventa
 Emrat e Tabelave janë të shënuara me shkronja të
mëdha:
 STUDENT, CLASS, GRADE
 Emrat e kolonave janë të shënuara me një shkrronjë të
madhe në fillim, dhe emrat e përbëra shënohen me
shkronja të mësha në fillim të çdo fjale:
 Term, Section, ClassNumber, StudentName
5

6. Databaza krijon informacion
 Të dhëna = Fakte dhe ndodhi të regjistruara/verifikuara
 Informacioni = Njohuri të nxjerra nga të dhënat
 Databaza përmban të dhëna, por në atë mënyrë që mund të
nxjerrim informata nga të dhënat
 Të dhënat në tabelat STUDENT, CLASS and GRADE
mund të prodhojnë informacione për secilin student
6

7. Shembuj të databazave
7

8. Komponentat e Sistemit të Databazës:
Microsoft Access
8

9. MS Access në detaje
9

10. Aplikacionet, DBMS dhe SQL
 Aplikacionet janë programe kompjuterike me anë të cilave
punojnë përdoruesit
 Sistemi për Menaxhim të Databazës - Database Management
System (DBMS) krijon, proceson dhe administron databazën
 Structured Query Language (SQL) është një gjuhë standarde
e databazave që përdoret nga të gjitha DMBS-et komerciale
10

11. Çfarë është MS Access?
 MS Access është DBMS plus gjenerues aplikacionesh:
 DBMS krijon, proceson dhe administron MS Access
databazën
 Gjeneruesi i aplikacionit përfshin komponentat
pyetësore, të formave dhe raporteve
 DBMS makina e MS Access DBMS quhet Jet, e cila
nuk shitet si produkt i veçantë
 MS Access 2000 dhe më vonë mund të përdoren si gjenerues
aplikacionesh për MS SQL Server DBMS
11

12. Sistemet e Databazave të klasit Enterprise
12

13. DBMS Produkte më të njohura
 Microsoft Access
 Microsoft SQL Server
 IBM DB2
 Oracle Corporation ORACLE
 Sybase
 Informix
 Ingress
 Dhe mos e anashkaloni MySQL
13

14. Databaza
 Databaza është koleksion vetë-përshkrues me tabela të
integruara
 Tabelat quhet të integruara sepse ato përmbajnë të
dhëna për relacionet ndërmjet rreshtave me të dhëna
 Databaza quhet vetë-përshkruese pasiqë përmban
përshkrim të vetvehtes
 Të dhënat vetë-përshkruese quhen metadata, që janë të
dhëna për të dhënat
14

15. Metadata Tabelë tipike
15

16. Përmbajtja e Databazës
• Tabela
• Metadata
• Indekse
• Stored procedures
• Triggers
• Të dhëna sigurie
• Të dhëna për Backup
16

17. Tre tipe të dizajnit të Databazës
 1. Nga të dhënat ekzistuese
 Analizimi i tabelave dhe tekst fajlleve të ndryshme
 Nxjerrja e të dhënave nga databaza ekzistuese
 Dizajni me anë të normalizimit
2. Zhvillimi i ri i Sistemeve
- Krijohet modeli i të dhënave për nevojat e aplikacionit
- Transformimi i modelit të të dhënave në dizajn të databazës
3. Ridizajnimi i Databazës
- Migrimi i databazës në databazë të re
- Integrimi i dy apo më shumë databazave
17

18. Dizajnimi i databazës nga të dhënat ekzistuese
18

19. Importimi i të dhënave: Një apo dy Tabela?
Kjo është një vendim-marrje e
rëndësishme, bazohet në rregullat e
normalizimit
19

20. Dizajnimi i Databazës duke zhvilluar sistem/
aplikacion
20

21. Dizajnimi i Databazës me anë të ridizajnimit të
databazës ekzistuese
21

22. Structured Query Language - SQL
 Structured Query Language (SQL) u zhvillua nga IBM
në fund të viteve 1970.
 SQL është bërë standard nacionnal në SHBA nga
American National Standards Institute (ANSI) në 1992
[SQL-92].
 Verzioni më i ri [SQL3] ekziston dhe inkorporon disa
koncepte të orientuara në objekte, por nuk përdoret
gjërësisht nga DBMS produktet komerciale.
22

23. SQL si Nëngjuhë e të dhënave
 SQL nuk është gjuhë e plotë programore si C, C#, edhe
Java.
 SQL ëshë nëngjuhë për të dhëna për krijimin dhe
procesimin e të dhënave dhe meta të dhënave
(metadata) të databazës.
 SQL është i gjithëpranishëm në DBMS produktet
komerciale të klasave - enterprise.
23

24. SQL DDL dhe DML
 SQL formulimet/pyetësorët mund të ndahen
në dy kategori:
 Data definition language (DDL) formulime
 Për krijimin e tabelave, relacioneve, dhe strukturave tjera.
 Data manipulation language (DML) formulimet.
 Për pyetësor dhe modifikim të të dhënave
24

25. Gjuhët e databazave
 Gjuha për definimin e të dhënave - Data Definition
Language (DDL)
 I mundëson DBA ose përdoruesit të përshkruaj dhe
emërojë entietete, atribute dhe relacione të nevojshme
për aplikacionin.
 CREATE, ALTER, DROP.
25

26. Gjuhët e databazave
 Gjuha për Manipulimin e të dhënave- Data Manipulation
Language (DML)
 Ofrom operacione për manipulim bazik të të dhënave në
databazë.
 DML procedurale- iu mundëson përdoruesve
saktësisht se si ti manipulojnë të dhënat.
 DML jo procedurale- iu mundëson përdoruesve në
çfarë gjendje nevojiten të dhënat dhe jo në çmënyrë
duhet të nxirren nga baza.
 INSERT, UPDETE, DELETE.
26

27. Funksionet e DBMS
 Ruajtja, nxjerrja dhe përditësimi i të dhënave.
 Duhet tju mundësoj përdoruesve të ruajnë nxjerrin
dhe ti përditësojnë/ndryshojnë të dhënat në
databazë.
 Katalog për qasje nga përdoruesi.
 Duhet të mundësoj katalogimin e të dhënave ku
përshkrimet e elementëve të të dhënave do të
ruhen dhe që janë të qasshme nga ana e
përdoruesit.
27

28. Funksionet e DBMS
 Mbështetje e transakcioneve
 Duhet të shërbejë si mekanizëm që ose të gjitha
përditësimet që korespondojnë me një
transakcion të dhënë janë kryer ose asnjë prej
tyre nuk është kryer.
 Shërbime për kontrollin e konkurencës
 Duhet të shërbejë si mekanizëm që mundëson që
databaza është përditësuar korrektësisht atëherë
kur përdorues të shumëfishtë e përditësojnë
databazën në mënyrë konkurente.
28

29. Funksionet e DBMS
 Shërbimet e rigjenerimit (recovery services)
 Duhet të shërbejë si mekanizëm për rigjenerimin e
databazës në raste kur dëmtohet databaza në
mënyra të shumta.
 Shërbimet e autorizimit
 Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të sigurojë se
vetëm persona të autorizuar mund ti qasen
databazës.
29

30. Funksionet e DBMS
 Mbështetje për komunikimin e të dhënave
 Duhet ë jetë në gjendje të integrohet me softverët për
komunikim.
 Shërbimet e integritetit
 Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të mundësojë se
edhe të dhënat e databazës edhe ndryshimet ndaj të
dhënave të pasojnë rregulla të caktuara.
30

31. Komponentat e DBMS
 Procesuesi i
pyetësorëve
 Menaxhuesi i
databazës (DM)
 Menaxhuesi i fajllave
 DML preprocesuesi
 DDL kompajleri
 Menaxhuesi i katalogut
31

32. Modeli Relacional-Terminologjia
 Kemi pranuar një apo më shumë tabela
me të dhëna.
 Të dhënat duhet të ruhen në databazë të
re.
 PYETJE: A duhet që të dhënat të ruhen
ashtu si i kemi pranuar, ose duhet që të
njëjtat të transformohen për tu ruajtur?
32

33. Sa tabela?
A duhet ti ruajmë këto dy tabela kështu si janë, ose duhet ti kombinojmë ato
në një tabelë në databazën tonë të re?
33

34. 7.2 Modeli Relacional
 Futet në përdorim në 1970
 Krijuar nga E.F. Codd
 Ai ishte një inzhiner i IBM
 Modeli shfrytëzon fushën e matematikës e quajtur si
“algjebra relacionale”
 Tani përdoret si model standard për DBMS produktet
komerciale
34

35. Terminet e rëndësishme të Modelit
Relacional
 Entity - Entiteti
 Relation - Relacioni
 Functional Dependency – Varshmëria funksionale
 Determinant - Përcaktues
 Candidate Key – Çelës kandidat
 Composite Key – Çelës i përbërë
 Primary Key – Çelës primar
 Surrogate Key – Çelës surogat
 Foreign Key – Çelës i jashtëm
 Referential integrity constraint – Rregulla e integritetit
referencial
 Normal Form – Forma normale
 Multivalued Dependency – Varshmëria shumëvlerëshe
35

36. Entiteti - përsëritje
 Entiteti është diçka që mund të identifikohet e që
përdoruesit mund ta hetojnë/gjurmojnë:
 Klientët
 Kompjuterët
36

37. Relacioni
 Produktet relacionale të DBMS i ruajnë të dhënat e
entiteteve në relacione, të cilat janë tipe speciale të
tabelave
 Relacioni është tabelë dydimensionale që i
posedon këto karakteristika:
 Rreshtat përmbajnë të dhëna për entitetin
 Kolonat ruajnë të dhëna për atributet e entitetit
 Të gjithë entitetet në kolonë janë të të njëjtit tip
 Secila kolonë ka emër unik
 Qelitë e tabelës kanë vlera të veçantë
 Rradhitja e kolonave është e parëndësishme
 Rradhitja e rreshtave është e parëndësishme
 Dy rreshta nuk mund të jenë identike
37

38. Një relacion
38

39. Relacion me vlera me gjatësi të ndryshme
39

40. Tabelat që nuk janë relacione:
Të hyra të shumëfishta për një qeli
40

41. Tabelat që nuk janë relacione: :
Tabelë me rradhitje të kërkuar të rreshtave
41

42. Terminologji Alternative
 Edhe pse jo të gjitha tabelat janë relacione, terminet
tabelë dhe relacion përdoret në mënyrë të
këmbyeshme
Këto termine janë ekuivalente:
42

43. Varshmëria funksionale
 Varshmëria funksionale ndodh kur vlera e një
atributit(teve) përcakton vlerat e atributit(teve) tjetër:
StudentID  EmriStudentit
StudentID  (NrKampusit, NrDhomes, Pagesa)
 Atributi në anën e majtë të varshmërisë funksionale quhet
përcaktues (determinant)
 Varshmëritë funksionale mund të bazohen edhe në
ekuacione:
Totali = Sasia X Çmimi
(Quantity, UnitPrice)  ExtendedPrice
(Sasia, Çmimi)  Totali
 Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione!
43

44. Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione!
ObjectColor  Weight
ObjectColor  Shape
ObjectColor  (Weight, Shape)
44

45. Përcaktuesit e përbërë
 Përcaktuesit e përbërë: Përcaktues i një varshmërie
funksionale që përbëhet nga më shumë se një atribut
(StudentName, ClassName)  (Grade)
(EmriStudentit, Lënda)  (Nota)
45

46. Rregullat e varshmërisë funksionale
 Nëse A  (B, C), atëherë
 A  B edhe A C
 Nëse (A,B)  C, atëherë as A edhe as B nuk përcakton C
vetëvetiu
46

47. Varshmëritë funksionale në tabelën
SKU_DATA
47

48. Varshmëritë funksionale në tabelën
SKU_DATA
SKU  (SKU_Description, Department, Buyer)
SKU_Description  (SKU, Department, Buyer)
Buyer  Department
48

49. Varshmëritë funksionale në tabelën
ORDER_ITEM
49

50. Varshmëritë funksionale në tabelën
ORDER_ITEM
(OrderNumber, SKU)  (Quantity, Price, ExtendedPrice)
(Quantity, Price)  (ExtendedPrice)
50

51. Çelsat
 Një çelës është një kombinim i një apo më shumë
kolonave që përdoret për identifikim të rreshtave në
relacion
 Çelësi i përbërë është çelës që përbëhet nga dy apo më
shumë kolona
51

52. Çelësi kandidat dhe primar
 Çelësi kandidat është çelës që përcakton të
gjitha kolonat tjera të relacionit
 Çelësi primar është çelës kandidat i
zgjedhur si primar
 Ka një dhe vetëm një çelës primar për një relacion
 Çelësi primar mund të jetë çelës i përbërë
 Çelësi primar ideal është i shkurtërm numerik dhe që nuk
ndryshon kurrë
52

53. Çelësat surrogat
 Çelësi surrogat është një kolonë
artificiale e shtuar në relacion që të
shërbejë si çelës primar:
 E shton DBMS
 I shkurtër, numerik dhe nuk ndryshon kurrë - çelës
primar ideal!
 Ka vlera artificial që nuk kanë kuptim për
shfrytëzuesit
 Normalisht fshihet në forma apo raporte
53

54. Çelësat surrogat
SHËNIM: Çelësi primar është i nënvizuar:
 RENTAL_PROPERTY pa çelës surrogat:
RENTAL_PROPERTY (Street, City,
State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate)
 RENTAL_PROPERTY me çelës surrogat:
RENTAL_PROPERTY (PropertyID, Street, City,
State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate)
54

55. Çelësat e jashtëm
 Çelës i jashtëm është çelës primar i një
relacioni që vendoset në një relacion
tjetër për të formuar link ndërmjet
relacioneve:
 Çelësi i jashtëm mund të jetë kolonë e vetme ose
çelës i përbërë
55

56. Çelësat e jashtëm
SHËNIM: Çelësat primar të relacioneve janë
nënvizuar dhe çelësat e jashtëm janë në italics :
DEPARTMENT (DepartmentName, BudgetCode, ManagerName)
EMPLOYEE(EmployeeNumber, EmployeeName, DepartmentName)
56

57. Rregulla e integritetit regerencial
 Rregulla e integritetit referencial është fjali që kufizon vlerat e
çelësit të jashtëm me vlerat për çelsin primar ekzistues në relacionin
korespondues
 Çelësi i jashtëm me rregullën e integritetit referencial
SHËNIM: Çelësi primar i relacionit është nënvizuar dhe çelësi i jashtëm
është në italics:
SKU_DATA (SKU, SKU_Description, Department, Buyer)
ORDER_ITEM (OrderNumber, SKU, Quantity, Price, ExtendedPrice)
Where ORDER_ITEM.SKU must exist in SKU_DATA.SKU
57

58. Thank You!
 PYETJE???
58