1. Vreemdeling
Alyssa Pais
kerstbijlage Trouw vrijdag 24 december 2010

2. Vreemdeling | 30 31 | Vreemdeling
Floris Raijmakers Harm Schelhaas Nadine Spitteler Julia Swart Koen Verhoeff
32 | 33 De vreemdeling verontrust en intrigeert
Ook wanneer een vreemdeling zich eindelijk heeft aangepast,
Vreemdeling ontdekt hij dat hij onherstelbaar een ’ander’ blijft. Dat is
pijnlijk, maar heeft ook zijn aantrekkelijke kanten.
34 | 35 ’Iederéén is bang voor het vreemde’
Dichter des Vaderlands Ramsey Nasr bekende dit jaar
In de laatste krant voor Kerstmis maakt de voor het eerst kleur, toen hij in een gedicht Geert Wilders
Mahin Hajian Bianca Guisado Henk Meyer Jaspreet Singh Henry Apeldoorn neerzette als fascist. Maar ook Nasr is bang voor het vreemde.
Verdieping voor één keer plaats voor de
Vreemdeling, voor het vreemde, het
anders zijn. Want vreemdeling, dat zijn we
36 | 37 Ineens geen vreemdeling meer
immers allemaal. Niet alleen de
Sociale media als Facebook, Hyves en Twitter bieden de
immigrant, die van ver naar hier komt en gewone man een ongekend platform. Op internet kan hij ten
worstelt met onze taal en gewoonten. Ook opzichte van vreemden écht een frisse start maken. En daar
moeten we niet laatdunkend over doen.
de autochtoon die zijn vertrouwde
stadswijk verruilt voor een dorp in het
groen, kan zich van de ene op de andere 38 | 39 Illegaal in Nederland
Marijn Sterk Insua Florentino Hana Akguc Bela Paul Lammerts
dag een vreemdeling voelen. De Russische importbruid Natasja ontvluchtte haar
aanstaande toen hij haar dreigde te verkrachten. Sindsdien
Het vreemde treffen we overal aan. In de is ze vogelvrij. Weg wil ze niet. ’Ik kan in Nederland ’s avonds
natuur en op ons bord, waar een alleen over straat. Jullie hebben geen idee hoe heerlijk dat is.’
vertrouwde hap exotischer blijkt dan we
denken. En op internet, waar we bevriend
40 | 41 Pingpongvreemdeling
raken met duizenden onbekenden.
Wie in tafeltennismekka China de top niet haalt,
De vreemdeling is overal. Hij stoot ons af kan zich altijd nog in het buitenland vestigen als
pingpongvreemdeling, om dan alsnog het hoogste
en trekt ons aan, hij is een schurk maar
niveau te bereiken.
Remko Foss Cas Bilstra Phebe & Harley Marja Minderman Mikel F. Haman ook een held.
Maar waarom benoemen we de
vreemdeling toch zo vaak? Moeten we 42 | 43 Vreemdeling in eigen land
Een vreemde op eigen bodem, dat ben je als je hier als kind
daar niet eens mee ophouden?
opgroeit en dan plotseling teruggaat naar Turkije, het land
Vreemdeling zijn we immers allemaal. van je ouders. Voor Semra en Semiha een lange zoektocht
naar een nieuwe identiteit.
44 | 46 ’De samenleving is de vreemdeling’
In leefgemeenschap De Hobbitstee zijn duurzaamheid,
Steven Bentick Loes Lammerts Theo Mols Ino Sharon Wilson holisme en solidariteit de norm. Buitenstaanders vragen zich
wel eens af hoe bewoners het daar volhouden. ’Niet wij zijn
de vreemdeling, maar deze samenleving.’
redactionele leiding | wendelmoet boersema 46 | 48 Schei toch uit over de vreemdeling
eindredactie | jonah kahn De ene gelovige heeft vreemdelingen lief, de andere vreest
vormgeving & beeldredactie | frank castelein islamisering. Beiden beroepen zich op de Bijbel. Schei toch
fotografie | mark kohn & maartje geels uit over de vreemdeling, zegt Lodewijk Dros. Die benaming
interviews bij foto’s | hinke hamer doet niemand recht.
Trouw vrijdag 24 december 2010 Trouw vrijdag 24 december 2010

3. Vreemdeling | 32 33 | Vreemdeling
„Ik hou van Nederland, maar zal tijdens Kerst mijn familie Thea Rooth „In Engeland, waar ik gewoond heb, vond ik Danielle Sanders van Riet & Pippa „Nederland is leuk hoor, maar het liefst ben ik in Mia Apeldoorn
op Jamaica verschrikkelijk missen. Gelukkig heb ik hier het moeilijk om me aan te passen. Engeland Belgrado. Veel natuur, kleine dorpjes, het is alsof
mijn man en dochtertje. We hebben plannen om naar is on-Europees, vind ik. Ik heb ook in Spanje je er middenin de geschiedenis bent. Ik spreek
Jamaica terug te gaan. Ik verlang nu al naar een huis met gewoond, dat ging me makkelijker af.” vloeiend Servisch, Nederlands en Engels en voel
een tuintje, met tomaten, uien en aardbeien.” me dus bijna overal thuis.”
Phyllis & hond Gipsy
Suzanne Richards Angela Bulic
Ook wanneer een vreemdeling zich eindelijk heeft aangepast, blijft
hij onherstelbaar een ’ander’. Dat is pijnlijk, maar ook aantrekkelijk.
De vreemdeling verontrust en intrigeert.
Ger Groot is bijzonder hoogleraar filosofie en literatuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen en columnist van deze krant.
Ger Groot
A
lles is ingewikkeld voor een vreemde- moet er in de omgeving die hem wantrouwig burgeren en de meeste ingezetenen zijn best lijk, maar heeft ook zijn aantrekkelijke kan- Daarom ligt er over het vreemdelingschap Dát, zo houdt Othello Desdemona’s vader helden al net zozeer als hun romantische willen schenken. In zijn uitzonderlijkheid is
ling. Taal, gewoonten, plichten, heg en opneemt van zien te maken wat er van te ma- bereid daarmee rekening te houden. Dus wor- ten. Dankzij de kleine, maar altijd merkbare altijd een zekere melancholie. ’Fremd bin ich voor, was de enige toverkracht die hij bij haar voorgangers die te voet het Midden-Europa hij de geniale bohémien, niet bij toeval ver-
steg: voor wie niet vertrouwd is met de ken valt, en weet dat niemand op hem zit te den de nieuwkomer zijn missers groothartig afstand tussen hem en zijn omgeving merkt eingezogen, / Fremd zieh ich wider aus’, laten had aangelegd, maar het was voldoende ge- van Schubert doorkruisten. Aan het slot van noemd naar een verre landstreek waar
plek waarop hij zich bevindt, brengt elke stap wachten. vergeven en doet iedereen zijn best om te hij andere dingen op dan degenen om hem Schubert en zijn tekstdichter Wilhelm Müller weest. Als vreemde had hij haar betoverd met de film werden zij als groot wild afgeschoten vreemde zeden heetten te heersen. En in mis-
nieuwe moeilijkheden met zich mee en Ik heb in mijn leven op een aantal verschil- achterhalen wat hij in zijn woorden en onge- heen. In zijn ogen blijft juist onze samenle- in het begin van hun ’Winterreise’ hun rond- zijn vreemdheid – want de erotiek, zo zou door vierkante types die voor hun exotische schien wel zijn meest gewantrouwde vorm is
wordt elke onzekerheid een valkuil. Omdat lende plekken gewoond – en doe dat nog al- bruikelijke gebaren wel bedoeld mag hebben. ving altijd een beetje vreemd. En zijn be- trekkende vreemdeling zingen. Binding aan Nietzsche later schrijven, is altijd ’begerig vrijbuiterij weinig waardering hadden. hij de expat die zich, beschermd door de cul-
overal gevaren kunnen loeren, moet hij zich tijd. Allemaal in Europa, dus de vreemdheid Maar wanneer zijn inburgering eenmaal flink vreemding kan ook ons de ogen openen voor een vaste plaats is voor hem niet weggelegd. naar vreemde rassen’. Ook hun angsten zijn in de literatuur en film tuur van het internationale bedrijfsleven of
erop instellen dát er ook overal gevaar loert. ervan valt nogal mee. Maar meer of minder op stoom gekomen is, wordt er plotseling een wat wij tot op dat moment als volstrekt van- Dat is de tol die hij te betalen heeft voor de Is dat de prikkeling van het buitenlandse stu- breed uitgemeten. In de sciencefiction kreeg corps diplomatique, weinig van zijn omge-
Schichtig gaat hij door het leven, op zijn hoe- subtiel is het altijd een beetje blijven wrin- andere wet van kracht. Dan wordt de nieuw- zelfsprekend hadden beschouwd. vrijheid die hem tegelijkertijd zijn heldensta- dieverblijf, waarvan de film ’L’auberge espag- de vreemdeling zijn ultieme gestalte in de ving hoeft aan te trekken en daar ook van
de voor het onheil dat zich ieder moment kan gen. De wetten, regelingen en bepalingen die gekomene nauwelijks nog als vreemde her- Hoe wonderlijk koppelt bijvoorbeeld de Ne- tus geeft. Vanaf de Romantiek wordt de zwer- nole’ zo’n aanstekelijk beeld geeft? Erasmus- alien die uit was op de vernietiging van de zijn kant geen enkele behoefte aan heeft.
aandienen. een staat voor zijn onderdanen heeft uitge- kend. Meer en meer wordt hij naar autochto- derlandse taal het voornaamwoord zij aan vende eenling een held: even autonoom als beurzen bestonden in mijn tijd nog niet, mensheid. Dat het ook anders kon bewees de En ikzelf ? Wie het vreemdelingschap een-
Is het werkelijk zo erg? Laten wij te rade gaan vaardigd, blijken zelden goed toepasbaar op ne maatstaven beoordeeld. En dan wordt haar en hij aan zijn: een kruislingse wissel- bijzonder, maar ook even ongrijpbaar als in- maar op de Parijse universiteitscampus waar film ’Close encounters of the third kind’ van maal van nabij meemaakt, ziet het verdam-
onze eigen vakantieherinneringen. Aan- wie er vreemd is – en daarbij trekt die laatste sprong die ik nooit had waargenomen als ik trigerend. Hij wordt van verre bewonderd, ik een jaar verbleef kreeg de begeerte tussen pen in een reeks van eindeloos kleine inci-
komst op een onbekend vliegveld: waar is de vrijwel altijd aan het kortste eind. Uiteinde- mijn vrouw er niet regelmatig mee had zien maar gewantrouwd wanneer hij te dichtbij de studenten – stuk voor stuk ontheemd en denten, vreugden en ergernissen. Je went op
uitgang en waar vinden wij onze bagage te- lijk komt dat neer op het betalen van hogere worstelen. En hoe vreemd vond ik aan de an- komt, want als medeburger weet je nooit wat dus op toenadering aangewezen – vrij spel. den duur aan je eigen ontheemdheid, en kunt
rug? Vinden we die nog wel terug in dit oord,
dat ongetwijfeld een boevenland zal zijn? Is
belastingen, uitsluiting van subsidies, kortin-
gen of uitkeringsrechten en voortdurend ge-
Het vreemdelingschap dere kant niet de mediterrane gewoonte om
aan het eind van een gezellig avondje te roe-
je aan hem hebt. In het ’Welcome, stranger’ dat
zijn nazaat, de rondzwervende cowboy in
Ieder avontuurtje werd een mysterieuze ont-
dekkingsreis in vreemde talen, met onbeken-
De vreemdeling opent er zelfs in wonen. Met verbazing merk ik
soms, terug in een Nederlandssprekende om-
onze handbagage er nog? Eén, twee, drie
handtassen, gelukkig allemaal zonder open-
chicaneer met de verblijfsvergunning.
Dat is in Nederland niet anders dan in andere ervaren de meesten van pen dat het nu echt hoog tijd is om naar huis
te gaan – en dan niet stante pede de daad bij
wildwestfilms, steevast bij het betreden van
een onbekende saloon te horen krijgt, klinkt
de geuren en naar verre origines. Wat van ver
weg gekomen was beloofde alleen al daar-
ons de ogen voor wat wij geving, hoe gemakkelijk het spreken in de
moedertaal is. De moeite van de omgang in
staande ritsen. Wat wil nu die douanebeamb- landen. Zoals ik buiten de landsgrenzen een het woord te voegen. Gaandeweg heb ik me altijd een dreigende ondertoon door. door het lekkerst te zijn. andere idiomen is inmiddels de regel gewor-
te weer, mompelend in zijn onverstaanbare vreemdeling ben, zo is mijn vrouw dat in Ne- ons alleen op vakantie er bij moeten neerleggen dat dat hoogstens Maar dan is er ook altijd een barmeisje of De buitenlandse studenten keerden na hun tot dan toe volstrekt den, in vergelijking waarmee de gedachteloze
taal? En hoe komen wij, eenmaal buiten, aan derland. De ervaringen die ze daarmee op- het signaal is voor het opentrekken van nog straatmadelief die hem haar hart wil schen- verblijf weer gewoon terug naar huis; een en- soepelheid van mijn Nederlands het leven
een taxi die ons niet onmiddellijk een poot deed maakten, lang voor de opkomst van in het buitenland minstens één laatste fles wijn. ken. Niet per se uit goedheid, maar omdat het keling zoals ik volgde op zijn beurt zijn vanzelfsprekend vonden van elke uitdaging lijkt te beroven.
uitdraait? Ach, waarom zijn we niet opnieuw Geert Wilders, een einde aan elke illusie over Zo blijft de vreemdeling schuren tegen de vreemde even onweerstaanbaar als veront- nieuwverworven lief naar vreemde oorden. Mijn vreemdelingschap zou ik niet meer wil-
naar Bergen aan Zee gegaan...? dit land als efficiënte en vreemdelingvriende- omgeving waarmee de autochtoon naadloos rustend is. Het roept de spanning op van het Maar tragischer was de aantrekkingskracht len missen. Een te willig ’thuis’ maakt lui en
Dat zijn allemaal nogal frivole besognes wan- lijke natie. Alle Nederlanders geloven daarin, samenvalt. Dat zet hem altijd een beetje apart avontuur, dat gemakkelijk kan uitdraaien op van Schuberts rondzwervende romanticus. Stephen Spielberg, opnieuw uit de jaren ze- ongeïnteresseerd, zo vreest mijn ontwortelde
neer het zwaarbeladen thema van het vreem- maar de werkelijkheid bleek een stuk weer- plots iedere misser een probleem – eenvou- van het sociale netwerk, maar beschermt een avontuurtje. De vreemdeling erotiseert: Hem maakte ’Das Wandern’ voor eeuwig tot ventig, waarin een voor de huidige achter- ’ik’ tegen de verleiding van het heimwee in.
delingschap op de agenda staat. Maar voor de barstiger. Vrijwel niemand leek zich ooit te digweg omdat de onmacht erin niet meer hem ook tegen de al te grote directheid daar- daaraan hebben we talloze vakantieliefdes te een vreemdeling, ook al mocht hij dan bij de- docht en oorlogszucht bijna onbegrijpelijk En zou ik, eenmaal opnieuw thuisgekomen,
meesten van ons zal de buitenlandse vakantie realiseren dat dit land helemaal niet zo’n wordt waargenomen. De vreemdeling is im- van. Terwijl de autochtoon in een volle trein- danken. ’Strangers in the night / exchanging glan- ze of gene schöne Müllerin dan af en toe op geworden vriendelijkheid binnensloop in de nog wel de echte autochtoon van vroeger
de enige ervaring daarvan vormen. Dat is on- gastvrije natie was. Bij onbetekenende fric- mers geworden zoals wij – en dus moeten de coupé wel moet luisteren naar de gesprekken ces’, zong Frank Sinatra enkele decennia gele- adem komen. Nietzsche zou zijn Übermensch ontmoeting tussen mensen en ruimtewezens. zijn? Ook Das Wandern laat zijn sporen na.
getwijfeld een vreemdelingschap-light. Gedu- ties in de openbare ruimte bleken Nederlan- rare dingen die hij soms zegt wel net zo raar om hem heen, kan de vreemdeling die ge- den. ’Something in your eyes was so inviting / So- later heel wat van diens trekken meegeven. In het romantischer genre keerde de vreem- Het blijft als een dunne maar onmiskenbare
rende die drie, vier weken zijn we geprivilegi- ders zich, zodra haar exotische afkomst dui- bedoeld zijn als ze klinken. Meermalen heb makkelijk langs zich heen laten gaan als een mething in your smile was so exciting.’ Bij Schu- En ook in de twintigste-eeuwse literatuur – deling als duister voorwerp van verlangen op- barrière staan tussen het ’ik’ van nu en het
eerden. Het gastland hoopt aan ons te verdie- delijk werd, bij voorbaat verlekkerd af te vra- ik bij vreemden de wenkbrauwen omhoog soort achtergrondruis. Het politieke krakeel berts rondtrekkende vreemdeling was het al van ’Le grand Meaulnes’ van Alain-Fournier nieuw terug in de titel van Woody Allens ’thuis’ van toen.
nen en heeft baat bij vriendelijkheid. En wan- gen ’wat de politie daar wel niet van zou den- zien gaan omdat ik – heel behoorlijk ingebur- in zijn gastland is uiteindelijk niet zijn zorg niet anders: ’Das Mädchen sprach von Liebe / Die via Jack Kerouacs ’On the road’ tot ’De wilde meest recente film: ’You will meet a tall dark Voor de vreemdeling is alles net een stukje in-
neer het onverhoopt mis mocht lopen, staan ken’. De uitkeringsinstantie die voor de kin- gerd in een studentikoos Madrileens milieu – en hij kan zich er in een kalme onverschillig- Mutter gar von Eh’. detectives’ van Roberto Bolaño – staat vol van stranger’. gewikkelder, maar hij kan van die complica-
reisverzekering en kredietkaart garant voor derbijslag verantwoordelijk was wenste keer de aanspreekvorm ’U’ nog niet tot in de fines- heid gemakkelijk aan onttrekken. Niemand minder dan Desdemona uit Shake- ontwortelde éénzaten en dolende vreemde- De vreemdeling verontrust en intrigeert. Hij ties leren houden omdat zijn wereld er kleur-
een snelle repatriëring. op keer bewezen te zien dat onze lieve doch- ses beheerste. Misverstanden ontstaan niet Niet dat hij in die rust niet gestoord zal wor- speares ’Othello’ mocht daar model voor lingen. Die late erfgenamen van Don Quichot wekt tegelijk bewondering en misprijzen op. rijker en smakelijker door geworden is. Op
Maar ook dan ontkomt niemand aan momen- ter nog altijd niet was overleden. doordat hij als vreemdeling apart wordt ge- den. Op gezette tijden bemoeit de staat zich staan. Haar held was de Moor uit verre stre- bleven het rolmodel waarover menige lezer Hij lijkt een leven te leiden dat een maatje zijn beurt hoopt hij dat zijn vreemde verschij-
ten van desoriëntatie en onbehaaglijkheid. Toch is dat niet de voornaamste barrière zet, maar juist wanneer hij – met alle goede hinderlijk met hem, of laat zijn omgeving ken die niet alleen haar vaderstad Venetië ge- met afgunst fantaseerde. groter is dan dat van de burger die zich alleen ning, ideeën, tongval en woordkeus ook voor
Als dat er met de toeristische luxe-vreemde- waarop de vreemdeling stuit, in Nederland en bedoelingen – onverkort wordt geaccepteerd merken zijn buitenstaanderschap maar matig red had, maar met zijn hele verschijning een In de bioscopen kraaide de vreemdeling min- op zijn vakantie op vreemde bodem waagt, anderen die wereld meer smaak zullen geven.
ling al zo voorstaat, hoe moet het dan wel elders. Veel doorslaggevender is de hindernis als ’één van ons’. te waarderen. ’Vreemd’ heeft tenslotte altijd wonderbaarlijke tover in haar leven bracht. stens zo triomfantelijk victorie. In ’Easy rider’ maar verdwijnt desondanks gemakkelijk in, Veel heroïek is daarvoor niet nodig, want het
niet met de echte vreemdeling gesteld zijn? van de dagelijkse gewoonten waarop hij In de wrange ironie waarin de aangepaste iets ongunstigs in de klank. Zoals de vreemde- Want, zo vertelt de Moor, al zijn verhalen hadden de cowboys hun paarden voor motor- of zelfs over, de rand van de maatschappij. vreemdelingschap is gewoonlijk maar een al-
Die weet zich niet beschermd door een al- nooit helemaal vat krijgt, en van de taal die vreemdeling op grenzen stuit, juist op het ling in zijn onvertrouwde omgeving steeds raakten haar tot in het hart. ’Toen ik ten eind fietsen ingeruild, maar de romantiek van hun In zijn miserabelste gestalte is hij de seizoens- ledaagse zaak. Tenslotte gaat voor vreemden
machtige reisorganisatie of – wat misschien steeds weer nieuwe mysteries en gevaren moment waarop hij die bijna overschreden voor gevaren op zijn hoede moet zijn, wan- was, / Gaf zij een wereld zuchten mij tot loon. zwerversleven bleef dezelfde, inclusief de ge- arbeider, de vluchteling of de allochtoon die én vertrouwden elke ochtend dezelfde zon
nog wel belangrijker is – het besef over twee blijkt te herbergen. Aanvankelijk ligt dat nog- dacht te hebben, ontdekt hij opnieuw dat hij trouwt de samenleving ook de onvoorspel- / „O God”, riep zij, „hoe vreemd, hoe uiterst willige meisjes die de ruige helden graag één wordt misprezen, hoeveel bijbelse barmhar- weer op precies dezelfde wijze op, en aan het
of drie weken weer veilig thuis te zijn. Hij al voor de hand. Iedere vreemdeling moet in- onherstelbaar een ’ander’ blijft. Dat is pijn- baarheid van wie van elders komt. vreemd, / Hoe roerend, wonder roerend!” ’ nacht lang verwenden. Verdoemd waren deze tigheid het christendom hem wel niet zou einde van de dag op dezelfde wijze onder.
Trouw vrijdag 24 december 2010 Trouw vrijdag 24 december 2010

4. Vreemdeling | 34 35 | Vreemdeling
’Iederéén is bang voor het vreemde’, ook Dichter des Vaderlands
Ramsey Nasr, die als landsdichter voor het eerst kleur bekende. Een
ontmoeting in Berlijn, net als de stad in de ban is van een terreuralarm.
Joost van Velzen
Wat doet u in Berlijn?
„Ik geef gastcollege poëzie aan Duitse studen- klimaat waarin Martin Bosma alle moslims als vreemdeling zijn bemoeilijkt dat. Begrijp me een vreemde. De Nederlandse cultuur wordt
ten die Nederlands studeren. Die lessen geef ik verdachten brandmerkt omdat een gematigde goed: ik ben óók bang voor het vreemde. Ieder- mede gevormd door buitenlanders. Hoe kun je
ook in het Nederlands. Het duurt een week of moslim volgens hem alleen maar doet alsof hij één is bang voor het vreemde. Ik ben óók tegen in deze globaliserende wereld nog een vreem-
acht en zolang woon ik dus in Berlijn.” gematigd is, een wolf in schaapskleren dus. boerka’s, ik wil iemands gezicht kunnen zien. deling definiëren? Wij streven naar zuiverheid
Kleur bekennen. Mijn broer zei: ’Die ophef Maar in plaats van die gevoelens jegens het en eenheid omdat we beseffen dat onze zuive-
De stad die nu in de ban is van een terreuralarm. over jouw gedicht komt omdat je voor het eerst vreemde te bestrijden, worden ze aangewak- re omgeving vol eenheid voorbij is. Voor zover
Eng? kleur hebt bekend’. Daar zit wat in.” kerd. Ik vind dat je Wilders daarom moet be- die ooit heeft bestaan. Want iedereen is een
„Ik zou dat zeker niet bagatelliseren. De Rijks- strijden. Niet bagatelliseren. Bestrijden. Het is vreemde. Maar ik snap het wel; het is onze
dag afsluiten doe je niet zomaar. Ik ben blij dat Aan kleur bekennen zit een risico. Mensen zeggen iets heel moois om een vreemdeling te zijn, de hang naar nostalgie die hier meespeelt. En het
de inlichtingendiensten hun werk goed doen. dan: U bent niet een dichter van álle vaderlan- ander te zijn. Ik ben hier de ander. Het mooie gekke is: als er iemand nostalgisch is aange-
En ik geef het je te doen als overheid zijnde. In ders. daarvan is dat je als vreemdeling beseft dat je legd, dan ben ik het. Ik ben nostalgicus van be-
dit soort situaties doe je het nooit goed. Als er „Als je een dichter voor iedereen bent, dan ben niet het centrum van het heelal bent. En dat je roep.”
niks aan de hand blijkt te zijn, zeggen de men- je een slechte dichter, want een dichter zonder daardoor gedwongen bent om naar ander-
sen: ’Je moet geen slapende honden wakker stem. Ik ben geen Dichter des Vaderlands om mans argumenten te luisteren. Het feit dat de- In mei, tijdens Dodenherdenking, was u bij het
maken’. Gebeurt er wel wat, dan is het: ’Ze had- een wereldbeeld te bevestigen, maar om vra- ze planeet om de zon draait en niet omge- schreeuwincident op de Dam. U dichtte daarover:
den strengere maatregelen moeten nemen’. gen te stellen. Maar natuurlijk wil ik wel zo keerd, het feit dat we slechts één van de takken
De rust bewaren, zoals hier nu gebeurt, is het veel mogelijk mensen bereiken. Kan een pre- van een grote boom vormen, maakt ons tot Een mooie dag om stilte te verscheuren
minst lonend.” mier premier zijn voor alle Nederlanders? Laat vreemden tussen andere dieren. Wij zijn niet Oud-strijders staan te beven aan de kant
ik het zo zeggen: zoals Rutte premier wil zijn de kroon op de schepping. De vreemdeling de blikken op zwart-wit – en het gebeurt
Maar wel een prettig idee. voor alle Nederlanders, zo wil ik dichter zijn heeft ook niets te maken met religie. Een Ar- Gewoon, omdat het kan. Omdat één man.
„Londen, Madrid, Mumbai; er is een gerede voor alle Nederlanders.” meense christen, een Japanse christen, een Pa-
dreiging van Al-Kaida. Het is een vreselijke tijd, lestijnse christen – dat zijn óók vreemdelin- „Het was een vreselijk beangstigende ervaring
er wordt zo veel haat gekweekt. Ik weet niet Vindt u Geert Wilders nog steeds een fascist? gen; dat enkele feit van die geloofsovertuiging om dat mee te maken, om tussen al die pani-
hoe dit afloopt. Het is wachten op de eerste „Ik zeg niet dat Wilders uit is op een fascisti- of die achtergrond maakt ze niet tot vreemde- sche mensen te staan, om er zelf één te zijn. Ik
aanslag, hier of in Nederland. En intussen bid- sche staat. Maar hij voldoet aan veel kenmer- lingen. Door dat aspect van religie zo te bena- wilde maar één ding en dat was: weg, weg
den dat het niet gebeurt.” ken van het fascisme. Wij denken al snel in hy- drukken bij een vreemde, gaan mensen dat hier.”
perbolen als het hierom gaat. Maar ik wil juist noodgedwongen vanzelf als deel van hun iden-
Voedt een terreuralarm de angst voor vreemde- af van die hyperbolen. Je hoeft geen knokploe- titeit beschouwen.” Bij ’Pauw & Witteman’ zei u: ’Dit lijkt alleen
lingen? gen in uniform te hebben om toch fascistoïde maar in Nederland te kunnen gebeuren’. Wat be-
„Dat denk ik zeker, hoe vervelend ook. En er is gedrag te vertonen. Ik wil de fascistische ken- Als stadsdichter van Antwerpen dichtte u: doelde u daarmee?
een groep mensen die daarvan bewust ge- merken van de PVV nog best even noemen: een „Dat jezelf laten zien ten koste van een ander,
bruikmaakt. Politici als Wilders, die blijven ha- partij die anti-democratisch is, autoritair, anti- zegt gij het dan, wat moet een mens dat vind ik kenmerkend voor Nederland. En
meren op de onoverbrugbaarheid van de islam liberaal, die artikel 1 van de Grondwet wil op- met zijn vreemdelingen aanvangen? dan precies dát moment kiezen. Om acht uur
met het Westen, hebben in feite dezelfde agen- heffen, die de Nederlandse rechtspraak discre- tijdens Dodenherdenking. Eén individu.”
da als de terroristen: het uitsluiten van samen- diteert, die de internationale rechtsorde opzij „Dat is natuurlijk dubbel, het slaat allereerst
leven met ’de ander’. Voor beiden is geen ruim- zet, EU-verdragen aan de kant schuift, die één op de vreemdeling in ieder van ons. Elk kind is Ik dacht dat u de reactie van het publiek bedoel-
te voor nuance, alleen hun ideologie is de bevolkingsgroep stigmatiseert en daartegen- voor de helft onzuiver: je krijgt maar de helft de, dat u dat typisch Nederlands vond.
juiste.” over een soort mythologisering van het ’eigen’ van de genen van je ouders door. Elke generatie „Elk volk in West-Europa, had op dat moment
volk zet, zo’n partij beantwoordt volgens het is een stap verder van de zuiverheid, en dich- hetzelfde gereageerd. Die schrikreactie heeft
U bent geen fan van Wilders en zijn PVV. Onlangs woordenboek aan veel kenmerken van het fas- terbij het vreemde. En het slaat ook op de grote namelijk met de tijd te maken waarin het ge-
dichtte u: cisme. Maar Wilders heeft het land in zijn vraag: hoe gaan wij om in ons land met immi- beurde. Als er vijf jaar geleden iemand ’bom!,
greep. En dat was voorspelbaar: hij is de enige gratie, met vreemden? Ik las in Der Spiegel een bom!’ had geroepen, was er misschien minder
Ik eer mijn leiders hemelhoog van de regerende partijen die een visie heeft, reportage over een school hier in Berlijn, waar snel paniek uitgebroken.”
en ’t hoogst zit een fascist hij is de enige met een ideologie. Bij de overige vrijwel uitsluitend allochtone leerlingen op
die u en mij zolang gedoogt partijen heerst visieloosheid, machtswellust, zitten. De directeur van die probleemschool In maart was u flink geraakt door het nieuws
zolang als hij beslist carrièredrang en puur cynisme. En ook de houdt het heel simpel: er zijn strenge regels over het misbruik in de katholieke kerk. Ook dat
oppositie is verdeeld.” die strikt moeten worden nageleefd. Je doet inspireerde u tot een gedicht:
„Dat gedicht heeft heel wat teweeg gebracht, wat je wil, maar in de les doe je je jas uit, je pet
ja. De reacties hebben me ontroerd – mensen U bent ’Nederpalestijns’, voormalig stadsdichter af, je komt op tijd en geen mobieltjes op Dit is de kracht van elk geloof
stuurden mij prachtige brieven – maar er was van Antwerpen en u reist veel. Voelt u zichzelf een school. Zo niet, dan kun je vertrekken.” Te groot om het te bevatten stoot het
ook veel haatmail. De hardheid van de onder- vreemdeling? vroeg of laat tot daar waar wij
buikgevoelens hoort er kennelijk bij. De reac- „Je kunt je afvragen in hoeverre je als schrijver Dat zou net zo goed een PVV-aanpak kunnen ons soeverein nog dachten
ties op Elsevier en GeenStijl waren zeer onsma- écht deel uitmaakt van de samenleving. Ik ob- zijn.
kelijk. Dat ik het land maar uit moest. ’Lekker serveer graag en neem deel, maar op mijn ma- „Ja, nu je het zo zegt. Dat zou ook heel goed een „Er is in België geen enkel internaat waar geen
terug naar Gaza, terug naar je zandbak’, dat nier. Ik ervaar het vreemdeling zijn, zoals hier standpunt van Wilders kunnen zijn. Alleen is seksueel misbruik heeft plaatsgevonden. Geen
soort dingen. Ook was ik een ’vijand des vader- in Berlijn, als een bevrijdende kracht. Ik geniet dit iets wat veel autochtone jongeren op school enkel. Elk geloof dat geïnstitutionaliseerd is
lands’. En kijk je ’s avonds naar PowNews dat je ook echt van de handicap van de taal. Laatst óók ontberen. Het gaat om algemene opvoe- houdt zich bezig met macht. Daarom krijgt elk
de hele dag poeslief heeft gestalkt met de vraag kwam hier een schoonmaakster, een Oek- ding. Wilders maakt juist bewust onderscheid geloof zijn kwade kanten. God heeft ons uit de
of je geen reactie wil komen geven, zie je die raïense. We spraken allebei middelmatig en slaat alleen aan als het vreemdelingen be- klei geschapen, wordt vaak gezegd. En: Wij
presentator van PowNews zijn middelvinger Duits. Ik vroeg haar: ’Hoe komt u hier terecht?’ treft.” zijn naar Gods evenbeeld geschapen. Maar is
naar je opsteken in de camera. Topjournalis- Ze bleek uit de Oekraïne vertrokken te zijn dat niet gewoon omdat klei het eerste ’schep-
tiek.” vanwege Tsjernobyl. Daar schijn je pas over Het betreft ook vaak vreemdelingen. pingsmateriaal’ was dat wij mensen zélf voor-
240.000 jaar weer veilig naar terug te kunnen. „Het zijn geen vreemdelingen. Je kunt ze niet handen hadden? Wij schiepen God naar óns
Zo maakte u hoogstpersoonlijk kennis met het Kun je je dat voorstellen? Ik schaamde mij bij- terugsturen omdat ’terug’ domweg ’hier’ is. La- evenbeeld. En zoals gezegd zijn wij niet de
huidige klimaat. na om haar hier te zien schoonmaken. Ze zou ten we er gewoon eens mee ophouden. Vondel kroon op de schepping. Wij zitten hier nu te
„Het klimaat dat voorschrijft: je bent óf zwart normaal gesproken een andere baan hebben was een vreemde, Mulisch was een vreemde, praten, maar over honderd jaar weet niemand
óf wit. Het klimaat dat geen nuance kent. Het gehad. Een baan zoals jij en ik. Maar haar Spinoza was een vreemde, Ramses Shaffy was meer van ons.”
Welbespraakt multi-talent Reizende dichter
Weinig landgenoten spreken zo fraai gearti- periode’ van een Dichter des Vaderlands be- Van Ramsey Nasr verscheen dit jaar het reis-
culeerd Nederlands als de de derde ’officiële’ slaat vier jaar. dagboek ’In de gouden buik van Boeddha’
dichter des vaderlands, Ramsey Nasr. Offi- Nasr (deels van Palestijnse komaf – zijn vader (De Bezige Bij). De dichter trok voor het tv-
ciële tussen aanhalingstekens, omdat de is een Palestijn) is niet alleen dichter. Hij is programma ’Wildcard’ naar Birma, samen
functie van landsdichter geen overheidspost ook schrijver, acteur, regisseur, librettist en met een spoedarts, een chirurg en elf studen-
is maar in het leven geroepen door het NRC vertaler. Als acteur speelde hij in tien Neder- ten geneeskunde. Het was bij hoge uitzonde-
Handelsblad, de NPS, de stichting Poetry Inter- landse speelfilms en tv-series, waaronder ’De ring dat een westerse cameraploeg in de dic-
national en De Koninklijke Bibliotheek. enclave’ (2002) en ’Leef !’ (2005). tatoriale staat mocht filmen. In 2009 ver-
Voorgangers van Nasr waren Gerrit Komrij Ramsey Nasr heeft een bijzondere voorliefde scheen de verzamelde poëzie van Nasr in de
(van 2000 tot 2004), Simon Vinkenoog (ad in- voor klassieke muziek. Hij regisseerde een bundel ’Tussen lelie en waterstofbom’ (De Be-
terim, 2004-2005) en de in mei dit jaar overle- zelf geschreven operette en twee zelf vertaal- zige Bij).
den Driek van Wissen (2005-2009). De ’regeer- de opera’s van Mozart. www.ramseynasr.nl
Trouw vrijdag 24 december 2010 Trouw vrijdag 24 december 2010

5. Vreemdeling | 36 37 | Vreemdeling
Seph Blouw George Alin
Jessie de Wilde Ondrej Budac Cesanne Verhoeff Marlo Tringali
„In Iran voelde ik wat vrijheid was. Of eigenlijk wat het niet „Ik ben geboren in Amsterdam, maar woonde vroeger in
was. Pas in het vliegtuig terug naar Nederland, toen de wielen Australië. Toen ik twaalf was, keerden we terug naar
van de grond waren, durfde ik mijn sjaal af te doen.” Nederland. Ik sprak de taal niet, wist niet wat ik met het land
aanmoest. Die overgangsfase heeft wel een jaar of drie
Karin Bronder
geduurd.”
Sander Reep & Nikki
Bibi van Beurden Luca Janmaat Diego Caeiro Therese de Jong Hanna Victor Bar-On
Ineens geen vreemdeling meer, maar lid van de club. Sociale
Eten Hollandse pot is zelf vreemdeling
media als Facebook, Hyves en Twitter bieden de gewone man een
ongekend platform. En daar moeten we niet laatdunkend over doen.
Wouter Bax Kees de Vré
A D
ls verlegen tiener had ik wel gewild den ze door de eerste ontvangers doorge- bijna worden herboren, simpelweg met het laatdunkende term voor een omgeving waar- ’Ontvrienden’ heet dat en zo kil is het niet. Je e Hollandse pot heeft altijd vele vreemde- vordert. In 1880 benoemt een Groningse hoogle-
dat er Twitter was. Je bent in een café, stuurd naar hún vrienden en volgers, en nog aanmaken van een nieuwe account op Fa- in mensen zich bedienen van moderne com- doet het bijvoorbeeld omdat de ander niet lingen in zich verenigd. Neem hutspot, de raar het menu van aardappels en jenever nog als
je bent het muurbloempje. Je kijkt eens ’ge-retweet’, en nog eens, en bereiken cebook, Twitter of een van die andere plat- municatiemiddelen die kennelijk inferieur voldoet aan je verwachtingen of omdat er meest Hollandse aller potten met aardap- ’hongerdieet’. Achteraf bekeken kun je stellen dat
naar mensen die in jouw beleving veel groter ze een publiek waar een kijkcijferkanon op forms. Weg met die ballast uit het verleden, zijn aan de oorspronkelijke vormen van con- weer nieuwe werelden lonken. pelen, wortelen en uien als ingrediënten. De uien de massale acceptatie van de zeer voedzame aard-
zijn dan jij, maar in je fantasie hoor je bij tv jaloers op zou zijn. die onzekerheid en die hardnekkige reputa- tact. Niets weegt immers op tegen de lijfelijke Opmerkelijk is vooral hoeveel contacten je kwamen al met de Romeinen mee naar onze con- appel ons veel ellende heeft bespaard, ondanks de
hen. Je droomt over de interessante dingen Niet zo gek dus, dat ook die kijkcijferkanon- tie. Gelijkgestemden zijn op internet zo ge- ontmoeting, het bij elkaar op bezoek gaan of, zo kan onderhouden. Op Twitter volg ik tegen treien, de wortel kwam in de 14de eeuw uit het aardappelmisoogsten van 1845-’47.”
waarover je zou praten, welke geslaagde nen op Twitter zitten. Femke Halsema is er vonden, en nieuwe vriendschappen sluiten bijna heroïsch, elkaar recht in de ogen kij- de tweeduizend mensen. Elke ochtend stal ik Middellandse-Zeegebied, maar de aardappel be- Kijkend naar al die vreemdelingen – ook de to-
grappen je zou maken, maar zal uit angst om een enorme kletstante, Barack Obama won er gaat er met één muisklik. ken. Hoe schril steekt dat mensje achter dat mijn fiets in het fietsenhok van het werk, en reikte Europa pas in de 16de eeuw. Er bestonden maat en de paprika komen van oorsprong uit de
te worden afgewezen nooit de eerste stap zet- mede de verkiezingen mee. Maar zij doen in Om met Facebook te spreken: ’Vind ik computerscherm daarbij af. Hij is de ultieme loop dan om het gebouw heen naar de hoofd- voor die tijd wel al hutspot-recepten, maar daarin zuidelijke Amerika’s – dringt zich de vraag op wat
ten. Stel nu, dat je je leukste gedachten zou feite wat ze altijd al deden, met nieuwe mid- leuk!’ Want wat zou er op tegen zijn? Waar vreemdeling, in negatieve zin. Dat zit daar ingang. Tijdens dat tochtige wandelingetje zat pastinaak – een van de tegenwoordig zo ge- er nou zo Nederlands is aan een maaltijd? Den
kunnen uitzenden, als op een soort radio, dus delen. Interessanter zijn al die miljoenen ge- staat het wetsartikel dat bepaalt wat vriend- maar een beetje commentaar te leveren zon- check ik op mijn iPhone mijn Facebook-ac- roemde vergeten groenten. Hartog: „Dat is de samenstelling. De ingrediënten
zonder je tot iemand specifiek te hoeven rich- wone mensen die zich geheel op eigen kracht schap is? Ben je pas vrienden als je elkaar al der dat bewezen is wie hij is. Dat roept maar count en loop ik even mijn stroom twitterbe- Die vreemdelingen op ons bord zijn niet altijd zijn veelal van vreemde herkomst, maar onze tra-
ten. Misschien reageert er niemand, maar al een platform verschaffen. Volslagen vreem- heel lang kent, als je lief en leed met elkaar even iets tot een groot publiek zonder dat richten na. Dat zijn zeker vierhonderd mel- zonder slag of stoot geaccepteerd. De Nederlandse ditionele warme maaltijd van aardappelen, groen-
was het er maar één, het zou gelijk een we- den slagen er via sociale media in om een net- deelt en geen geheimen voor elkaar hebt? Of massamedia hem officieel hebben erkend als dingen, voornamelijk van mensen in journa- keuken is inmiddels een wereldkeuken met zijn ten en vlees is typisch Nederlands. Daarbij voert
reld van verschil zijn. Ineens geen vreemde- werk van duizenden, soms honderdduizen- mag vriendschap ook heten: elkaars gehei- persoon die ertoe doet. listiek, communicatie, management en mar- Italiaanse pasta, Franse kaas, Spaanse olijven, geen van de ingrediënten de boventoon. Bij Duit-
ling meer. Lid van de club. den contacten op te bouwen. Het is gemakke- men respecteren, elkaar ontmoeten waar en Kom, laten we er nog een schepje bovenop keting. Hun berichtenstroom laat ik snel over Thaise rijst, Turks brood, Marokkaanse kruiden. sers en Oostenrijkers bijvoorbeeld vormt vlees het
In die tijd was de oplossing: journalist wor- lijk om minachtend te doen over hun einde- doen, even lekker roepen hoe ’plat’ de wereld het scherm rollen. Geregeld blijft mijn blik De mare gaat dat dankzij de inspanningen van ’s centrale deel van de warme maaltijd. De rest is bij-
den. Dan houd je je perskaart omhoog als was loze woordenstroom. Toch weten ze op een of van de sociale media is. Een nieuw contact op steken bij een intrigerend woord of een ver- lands grootste grutter deze ingrediënten tamelijk zaak. In Zuid-Europa eten ze veel pasta, brood,
het een penning van de CIA of de FBI. Open andere manier bij velen een snaar te raken. Facebook of Twitter heb je in een handom- trouwde naam. Dan lees ik even en scroll snel hun intrede deden op tafel. Hoe anders is dat groenten en een beetje vlees.”
doen, jij hoge ome, beroemdheid, mooie Soms is het keihard nieuws dat scoort: „Ik Op internet kun je draai, doordat hele volksstammen niets an- weer verder. Tweeduizend mensen, en toch met nu zoiets eigens als de aardappel. Die kwam Opmerkelijk is dat de uit Zuid-Amerika stammen-
vrouw. Kijk maar, zwart op wit: ik mag hier zie een vliegtuig in de Hudson vallen”. Soms ders doen dan hun digitale netwerk uitbou- weet ik doorgaans goed wat er in deze door begin 16de eeuw met de Spanjaarden mee uit de tomaat en paprika pas in de 20ste eeuw in Ne-
zijn en jou aanspreken. En vervolgens verslag zijn het spitsvondigheden: „Sarah Palin wil ten opzichte van wen: „Dankjewel dat je me volgt op Twitter! mijzelf gecreëerde gemeenschap leeft. Voor Zuid-Amerika, maar stond aan het einde van die derland werden geaccepteerd, maar daarna ook
doen en met een triomfantelijk ’objectiviteit
bestaat niet!’ vertellen wat je er zelf van
dat Julian Assange van WikiLeaks wordt ver-
volgd als Osama bin Laden. Goed nieuws voor
vreemden écht een Word vrienden met me op Facebook!” Er zijn
twitteraars die slechts één schamele tweet
mij zijn het bekenden, ja, vrienden. Binnen
de perken van welbepaalde interesses natuur-
eeuw nog als curiosum in de Leidse Hortus Botani-
cus. Pas eind 18de eeuw is die ooit ’duivelse knol’
liefdevol zijn opgepakt en geperfectioneerd. „Dat
heeft te maken met de bijzondere positie van de
vindt. Niemand die zou hoeven weten dat het
allemaal niet zoveel voorstelt, dat achter al
Assange: gaat ie nog zeker tien jaar vrijuit”.
Maar in verreweg de meeste gevallen zijn het
frisse start maken hebben geschreven en toch tienduizenden
volgers hebben, simpelweg door in te spelen
lijk, en waarschijnlijk slechts tijdelijk, maar
daarom niet minder oprecht.
geaccepteerd als basis van onze voeding.
Volgens voedselgeograaf Adel den Hartog, voor-
Nederlandse tuinbouw”, zegt Den Hartog. „Boeren
met veel kinderen en weinig land zoeken hun ge-
die gewichtige teksten een doodgewoon berichten uit een ’wereldje’: journalisten, op de aandachtshonger van andere twitte- Vriendschap als totaalbeleving is dat dorp malig hoofddocent aan de Wageningen universi- luk in de tuinbouw rond de grote steden. Met tuin-
mens schuilt. huisvrouwen, advocaten, stadgenoten, mar- raars. Iedereen die hen volgt, volgen ze direct waar je je leven lang blijft wonen en het dus teit, is dat vooral om economische motieven ge- bouwproducten is op een kleine oppervlakte nog
Op Twitter, Facebook, Hyves en onder blog- keteers, verzamelaars… Ze zoeken elkaar op hoe je dat wilt zonder elkaar wederkerigheid ’terug’, een formule die wereldwijd mensen linksom of rechtsom met elkaar blijft stellen. beurt. „De prijzen van graan waren hoog in de wat te verdienen. Daarbij komt dat de tuinders via
gers barst het ervan. Mensen die op straat en vlechten een netwerk waarin ze elkaar be- of eeuwige trouw schuldig te zijn. trekt als vliegen op de stroop. Twitter en Facebook zijn de grote stad waar je 18de eeuw. Bovendien bleek de aardappel een hun veilingen vanaf de jaren twintig actief de con-
niet opvallen, die in hun uitstraling het te- hoorlijk goed leren kennen. Toch wordt er veel gemopperd op sociale Mensen kunnen helemaal zelf bepalen wat mensen ontmoet als je dat wilt maar ze ont- makkelijk gewas. Hij groeit op vele bodems en le- sumptie van groenten en fruit gaan promoten. Als
gengestelde zijn van de showmasters, actri- Dat wil zeggen: daar waar ze elkaar wíllen media. Het hoofdredactionele commentaar ze met sociale media doen, en dus doen ze wijkt als je daar even geen zin in hebt. En nu vert per hectare meer calorieën dan granen.” Toch eerste wijzen zij op het verband tussen de vitami-
ces, modellen en politici die de televisiescher- kennen, en op de manier waarop ze door an- van Trouw na de kersttoespraak van koningin dat. Wie gelooft nu werkelijk dat de tiental- wat er zo mooi aan is: de dorpsbewoner kan bleef het verzet tegen die toch niet meer zo nen in groenten en fruit en de menselijke gezond-
men vullen en daar zo worden opgetild dat deren willen worden gekend. De wijze waar- Beatrix in 2009 wees streng op het „reëel be- len miljoenen sociale-mediagebruikers niet een stad bouwen, vol van mensen die hij nau- vreemde vreemdeling nog volop aanwezig. Onder heid. Dat is zeer succesvol en leidt tot vele innova-
je het soms niet meer weet: is ’ie groot omdat op mensen zichzelf op internet presenteren staande risico dat een virtuele wereld uitein- eveneens het meest hechten aan persoonlijk welijks kent maar met wie hij zich toch ver- meer uit religieuze hoek, zegt Den Hartog. „Schot- ties.”
’ie interessant is, of omgekeerd. Talloze gewo- geeft geen totaalbeeld. Vaak stellen ze zich delijk de werkelijke wereld verdringt. Dat contact? Alleen, hun netwerk is veel groter bonden voelt. En de stadsbewoner kan een se predikanten keerden zich tegen de aardappel De laatste tijd is er een herwaardering gaande van
ne mensen sturen het ene na het andere twit- bewust of onbewust op als de persoon die ze wordt in de hand gewerkt als steeds meer dan dat en hun digitale omgeving leent zich dorp vormen, een gemeenschap van gelijkge- omdat die niet in de Bijbel wordt genoemd. Maar de Hollandse pot. Volgens Den Hartog wijst dat op
terbericht de wereld in. Vaak vervluchtigen graag willen zijn. Niet dat dat verschilt van burgers schuilgaan achter hun schermen en voor voortdurende verandering. Voor wie op stemden. Geen vreemdeling hoeven zijn, ook medici hadden bezwaren. In 1847 laat de arts een zoeken naar identiteit, ook in het eten. Hoe
die miniblogjes van maximaal 140 tekens het gedrag van mensen op feestjes of bij de spreken zonder tevoorschijn te komen, zoals Facebook vrienden als kraaltjes aan een ket- maar het wel kúnnen zijn. Het zo voor het Gert-Jan Mulder weten dat, door armoede gedwon- zoek je naar identiteit op een bord met allemaal
onmiddellijk in al dat internetgeweld, maar baas, maar op internet kun je ten opzichte de koningin beeldend omschreef.” ting rijgt, is het logisch dat hij van deze vrien- zeggen hebben, daar had ik als tiener heel gen, altijd maar weer aardappels eten de werklust vreemdelingen? „Het is de combinatie. Die is origi-
soms schieten ze precies in de roos. Dan wor- van vreemden écht een frisse start maken, Een virtuele wereld. Het is een ouderwetse, den even gemakkelijk weer afstand doet. wat voor over gehad. in Nederland ondermijnt en een Jan Salie-geest be- neel en maakt het eigen.”
Trouw vrijdag 24 december 2010 Trouw vrijdag 24 december 2010 •

6. Vreemdeling | 38 39 | Vreemdeling
De handigheid die Natasja (50) ontwikkelde onder het Sovjetregime,
komt haar van pas als illegaal in Nederland. Acht jaar terug kwam
ze hier als importbruid, maar moest haar kwaadaardige aanstaande
ontvluchten. Sindsdien is ze vogelvrij. Weg wil ze niet. ’Ik kan hier ’s
avonds alleen over straat. Jullie hebben geen idee hoe heerlijk dat is.’
Anniek van den Brand
H
et is kwart over zeven ’s ochtends de Surinamers in het krijt staat. Natasja haar halflange haar blond. Op haar was aangeboden. Niettemin kreeg Natasja de van een huis, een dokter, een klus.
en Natasja zet thee. Zwarte, Russische Even voor achten kleedt Natasja zich aan beurt was Natasja onder de indruk van de baan – voor salade snijden en kamers schoon- Wat ze zelf het wonderlijkst vindt, is dat ze
thee, gekocht bij de Poolse super- voor de fietstocht richting het eerste huis dat spiegels in de lift en de tapijten in de gang maken was het niet nodig om Nederlands te Rusland ontvluchtte en in Nederland het wa-
markt. Niet zo’n kruidenmengsel met een ze die dag schoonmaakt. Onder haar spijker- van het appartementencomplex. spreken. re arbeidersparadijs vond, zegt ze. „De Neder-
kunstmatig smaakje dat Nederlanders thee broek draagt ze een maillot. Die houdt ze aan Hij was minstens twintig jaar ouder dan op de Had ze de volgende dag kunnen werken, dan landse maatschappij is socialistisch zoals het
noemen. Ze eet een stukje vlees dat over is tot het minstens een graad of vijftien is. Ze foto die hij had gestuurd en hij dronk veel. was het misschien te doen geweest, zegt ze. bedoeld is: iedereen kan goed leven, bijna
van gisteravond en smeert een boterham. kan er niet over uit hoe slecht Nederlanders Maar hoewel zij geen Engels sprak en hij Maar de drie weken die de baan op zich liet niemand is echt rijk maar er is ook niemand
In een van haar eerste taalboeken, geschre- zich kleden. Zelfs hun kinderen laten ze zon- geen Russisch, hadden ze best een aardige wachten, waren een hel. Vanwege een opera- echt arm.” Ze kan zonder probleem dure win-
ven door een Rus, stond dat Nederlanders der muts naar buiten gaan. Ook zoiets: in ie- avond in het restaurant waarnaar hij haar tie was hij in de ziektewet beland. Zijn jene- kels binnenstappen om rond te kijken – nie-
buitengewoon slecht eten. Natasja was het der huis waar ze schoonmaakt, staat het meenam. Ze mocht met zijn telefoon bellen ver dronk hij inmiddels uit limonadeglazen. mand die haar wegstuurt. Vergeet dat in Rus-
roerend met hem eens, gewend als ze was slaapkamerraam open. Geef Natasja maar naar haar dochter, die stage liep in Amerika. Hij begon haar te pesten, stal de huissleutels land maar, zegt ze.
aan drie warme maaltijden per dag. Maar haar elektrische deken. Zonder gedoe liet hij haar naar haar slaapka- uit haar tas en beschuldigde haar vervolgens Na een half jaar ging ze steeds minder naar
na acht jaar is ze vernederlandst. „Als ik in Ze kijkt of de grote sleutelbos in haar tas zit. mer gaan en Natasja was blij met de overeen- van diefstal. Hij werd woedend als ze zich op- de rozenkas en werkte ze steeds vaker als
Rusland om elf uur ’s ochtends de geur ruik Iedere huissleutel ziet ze als een blijk van ver- komst die ze hadden beklonken – zij zou wer- maakte en naar buiten ging, ervan overtuigd schoonmaakster en oppas. Ze wist niet wat ze
van warm eten, verlang ik naar een boter- trouwen. Ze is er zuinig op. Met zorg maakt ken en hem betalen, hij zou haar papieren in dat ze op zoek was naar een andere man. meemaakte, zegt ze, toen mensen haar vroe-
ham.” ze lampjes vast aan haar tas. Nooit zal ze zon- orde maken. Bovendien zat hij iedere och- Ze vroeg zich af of ze terug moest naar huis. gen of ze alsjeblieft de koelkast wilde schoon-
Van huis uit is Natasja microbioloog. Ze heeft der in het donker op de fiets stappen. Of de tend in een net pak met strak gestreken over- Maar wat had ze daar? Twee poezen, een oude maken – ’alsjeblieft’ en ’willen’, dat zijn geen
de papieren om de onderzoeksafdeling van metro nemen zonder kaartje. Stel dat de poli- hemd aan het ontbijt. Of ze lekker had gesla- moeder en het vooruitzicht opgedirkt achter woorden waarmee je in Rusland personeel
een melkfabriek met sovjetproporties te run- tie haar aanhoudt voor zoiets onbenulligs en pen, vroeg hij dan. de kassa van een kapsalon te belanden als ze aanspreekt.
nen. Toch heeft ze dat nooit gedaan. Begin naar een identiteitsbewijs vraagt. niet opnieuw op de markt wilde staan. In Rus- Het zijn beschaafde mensen bij wie ze werkt,
twintig was ze toen ze stewardess werd bij Het eerste jaar in Nederland had ze wel geldi- land is een vrouw van vijftig oud, zegt ze. Die zegt ze, culturele elite. Ze zijn aardig voor
Aeroflot, destijds met zo’n 50.000 vliegtuigen ge papieren. In 1992 kwam ze uit het zuiden hoort op een bankje voor het huis zonnepit- haar. Ze mag er haar geld verstoppen omdat
de grootste luchtvaartmaatschappij ter we-
reld. Een baan die haar naar alle uithoeken
van Rusland naar hier. Als postorderbruid.
Tweeënveertig was ze. Een paar jaar daarvoor
’De Nederlandse ten te eten en dik te worden. „In Nederland
krijgen vrouwen van veertig een baby. Hier
ze als illegaal geen bankrekening kan ope-
nen. Ze regelen telefoonabonnementen voor
van de toenmalige Sovjet-Unie bracht en –
niet onbelangrijk – prima bijverdiensten op-
raakte ze haar baan als stewardess kwijt. Be-
zuinigingen, te oud.
maatschappij is ben je zo oud als je je voelt. Je kunt je leven
inrichten zoals je wilt. Ik vind dat fantas-
haar. Bijna alle meubels in haar kamer zijn
krijgertjes. Met haar verjaardag en Kerst
leverde. Niet voor één gat te vangen, huurde ze kra- tisch.” wordt haar vaak iets extra’s toegestopt.
Hoewel de sovjetwinkels leeg waren, was vol- men op drie markten in haar stad in Zuid- socialistisch zoals Bovendien: ze vindt Nederland mooi. Het Natasja had inmiddels begrepen dat het in
gens Natasja onder de toonbank alles te koop. Rusland. Kinderkleding, sjaals, mutsen en on- klinkt misschien raar, zegt ze, maar toen ze Nederland normaal is dat je sorry zegt als je
Omdat onderwijs en gezondheidszorg gratis dergoed van de beste kwaliteit verkocht ze. het bedoeld is: door Leiden liep, dacht ze: ik ben hier eerder in de rij voor de kassa tegen iemand aanstoot.
waren, had iedereen geld genoeg. Bovendien: Het verdiende goed. Ze haalde de koopwaar geweest, ik ken het, het voelt als thuis. Aan Ze wist ook dat de tramconducteur het tegen
alle Russen dreven wel ergens handel in. ’Spe- zelf op uit Moskou – 2000 kilometer verder- iedereen kan goed de muur van haar kamer bij de Surinaamse haar had als hij goedemorgen zei. Toen ze vo-
culatie’ heette dat, en het was verboden. Maar op. Dagen, weken was ze onderweg met ber- hangen – behalve foto’s van haar dochter – rig jaar in Rusland op vakantie was, zei ze uit
hoe kon je je met een salaris van 80 roebel
anders ooit een auto van 5500 roebel veroor-
gen textiel. Door zomerse hitte, door winter-
se kou, altijd smerig, altijd moe. Naar feestjes
leven, bijna niemand alleen maar reproducties van Nederlandse
steden en vergezichten. Geen Russisch tafe-
gewoonte ook daar goedemorgen tegen een
tramconducteur. Of ze soms te veel gedron-
loven?
Zelf handelde ze in Franse parfums, spijker-
was ze jaren niet meer geweest. ’Natuurlijk’,
zegt ze, stak het personeel dat ze aanstelde
is echt rijk, maar reeltje zit erbij.
Toen de ambtenaar de volgende dag („Natas-
ken had, beet hij haar toe. Ze beklaagde zich
bij haar broer over zoveel onbehouwenheid.
broeken, panty’s, kristal, sieraden, lingerie, meer geld in zijn zak dan haar lief was. Maar ja, ik heb een verrassing”) voor haar neus Die vond dat ze niet zo Europees moest doen.
tassen, cognac – eigenlijk alles uit het Westen het was goeie handel, de markt. er is ook niemand twee Viagrapillen innam met jenever, was de Natuurlijk mist ze haar familie, zegt ze. Als ze
waarop ze de hand wist te leggen. ’Import’ Het was haar moeder die zei dat het genoeg maat vol. Ze hoorde hoe hij alle flessen van aan dat gevoel toegeeft, kan de moed haar
was het woord dat alle begerenswaardige was geweest. Natasja had genoeg verdiend, echt arm’ tafel veegde, de televisie kapotgooide en de soms in de schoenen zinken. Hoewel ze het
spullen samenvatte. vond ze, ze had genoeg voor anderen gedaan, stereo urenlang op tien zette. Het verbaast zich kan veroorloven, is het een enorm gedoe
In Turkmenistan ruilde ze westerse spijker- Ze had een huis gekocht voor zichzelf en een haar nog altijd dat geen van de buren de poli- om naar Rusland op vakantie te gaan. Dan
broeken en schoenen tegen Franse parfum. voor haar kind, ze had haar dochters studies tie belde. Toen het na uren eindelijk stil werd, moet ze naar de vreemdelingenpolitie om te
„Daar liepen de mensen nog in klederdracht. betaald en die van haar schoonzoon; het was vond ze de papieren die hij van haar had afge- zeggen dat haar paspoort is gestolen zodat
Wat moesten die met jeans?” Voor een spij- goed zo. Het werd tijd dat Natasja aan zich- Na twee weken vertrok ze weer naar Rusland. pakt en belde haar dochter. Ik neem de trein niemand kan zien dat haar toeristenvisum al
kerbroek betaalde ze 80 roebel, zij verkocht zelf ging denken. Veel papierwerk en een jaar later pakte Natas- naar Rotterdam, zei ze. Daar ken ik iemand. jaren is verlopen. In Rusland moet ze dan
ze voor 200. Ze schafte er niet één aan maar Als ze één wens had, was het Europa zien. ja haar spullen om voorgoed naar Nederland Ze had 500 dollar op zak, en belde een vrouw weer aan een nieuw paspoort zien te komen
honderd. Natuurlijk was ze er al een paar ’Oiropa’; het woord had een magische aan- te verhuizen. Ze had een visum voor twaalf die ze nog nooit had gezien. Een Russische, en dat neemt behalve veel tijd ook veel geld
kwijt voordat ze thuis was. Aan agenten, aan trekkingskracht op haar. Haar leven lang had maanden. Binnen die tijd moest ze trouwen, een vriendin van een zus van een vrouw die in beslag.
de mensen die haar bagage controleerden. ze gehoord dat de mensen er aardig waren, een baan vinden of een studie beginnen. ze in haar stad ooit op de markt had ontmoet. De eerste week in Rusland is ze dolblij, zegt
Corruptie? Ach, wat is corruptie? „Iedereen dat je er mocht zeggen wat je dacht en – bin- Stomdronken was haar aanstaande toen ze Bij mij kun je niet terecht want mijn Russi- ze. „Ik omhels mijn familie en ik kus de to-
moet leven.” nen de grenzen van het betamelijke – kon midden in de nacht voor zijn deur stond. Drie sche bazin is verschrikkelijk, zei de vrouw. maten.” Na twee weken vindt ze dat Russen
Natasja’s dochter (26) zegt dat ze dat ze zich doen wat je wilde. Ze wilde het dolgraag met dagen had de busreis geduurd – ruim een dag „Maar ik heb een vriendin uit Kirgizië naar raar eten. Na drie weken stoort ze zich mate-
geen rij kan herinneren. Natasja lacht – die eigen ogen zien. En als het was wat ze ervan langer dan gepland. In de tussentijd had hij wie je toe kunt.” loos aan hun lompe gedrag. Dan verhaalt ze
waren er wel degelijk, maar ze heeft altijd hoopte, wilde ze er wonen. haar dochter minstens twintig keer gebeld, Die vrouw was aardig en ze had ook een baan over Nederlanders die hun ex-en uitnodigen
goed voor haar kind gezorgd. Geld is rond, De enige manier om dat voor elkaar te krij- overtuigd als hij was dat Natasja het geld dat voor Natasja: rozen knippen in een kas. Ze voor feestjes, die het goed kunnen vinden
zegt ze – en ze maakt een cirkel met haar ar- gen, was er een echtgenoot vinden. Via via hij voor een ticket stuurde achterover had mocht zoveel uren maken als ze wilde, dus met hun stiefkinderen, over crèches en na-
men; de een verkoopt iets aan de ander, die kreeg ze het nummer van ene Anna – een gedrukt. ging ze zeven dagen per week, veertien uur schoolse opvang, over kinderen die op hun
verkoopt het aan de volgende, en iedereen Russin die tijdens de perestrojka een universi- Vanaf dag één was duidelijk dat haar ambte- per dag aan het werk voor 5,50 euro per uur. achtste dikke boeken lezen. Als ze dan ook
wordt er beter van. tair docentschap in Nederland bemachtigde naar niet de goedmoedige alcoholist was die Om vier uur ’s ochtends stond ze op, nam de nog opmerkingen maakt over de hoeveelheid
Neem de Surinaamse bij wie Natasja tegen- en daarnaast een relatiebemiddelingsbureau ze dacht. Haar poging om Nederlands te leren metro, de bus en dan liep ze nog veertig mi- antibiotica die Russen innemen en dat je
woordig een kamer huurt. Die heeft een vijf- runde. door op de kast, de tafel, de stoel, de vork, de nuten om tegen zevenen bij de kas aan te ko- hoofdpijn beter te lijf kunt gaan met parace-
kamerappartement in de sociale sector en Anna gaf haar weinig kans. Nederlandse pan en alles wat ze zag Post-it papiertjes te men. tamol, vinden zowel Natasja als haar familie
verhuurt twee kamers voor 800 euro per mannen willen geen platonische relatie, zei plakken, hoonde hij weg. Een stomme Russin Het was er gezellig, zegt Natasja. Zwaar werk, dat het tijd wordt dat ze weer vertrekt.
maand; ongetwijfeld vele malen meer dan ze ze. Maar na een paar weken had ze toch een was ze, die volgens hem nog nooit iets anders maar van bloemen wordt ze blij. Ze ontmoet- Pas sinds drie jaar koopt Natasja af en toe iets
zelf betaalt. Natasja is allang blij. Ze woont kandidaat: een impotente ambtenaar van Bui- had gezien dan aardappelen en brood. En dat te er een Oekraïner die haar aan een kamer voor zichzelf. Ze gunt zichzelf af en toe een
tussen Nederlanders, het huis staat niet be- tenlandse Zaken. Natasja voelde zich ’een ge- wilde hij graag zo houden. Vijf jaar lang zou hielp. Hij wist een schoonmaakadres bij een uitje; naar een museum of naar een andere
kend als illegalenpand, het is er schoon, ze loeksvogel’. zij precies doen wat hij zei, als ze dat maar in Nederlandse die Russisch sprak. De Oekraï- stad. Ze koopt soms schoenen die eerder
mocht haar schotelantenne aan het balkon Ze betaalde de afgesproken 1500 dollar be- haar oren knoopte. ner, die met een vals Pools paspoort in Neder- mooi dan praktisch zijn. En zie je die gouden
hangen en ze hoeft niet te vrezen voor raz- middelingskosten. Daarover moest ze maar Natasja wilde werken zoals ze met de verloof- land verbleef, leerde haar alles, zegt ze. Met hanger om haar hals?
zia’s van de vreemdelingenpolitie. niets tegen haar aanstaande zeggen want de had afgesproken en zoals ze haar hele le- welke telefoonkaart je het beste naar huis Natuurlijk vraagt ze zich wel eens af hoe het
De Surinaamse is een prima meid. Ze is zel- Nederlanders houden er niet van over geld ven had gedaan. Hij verpestte het sollicitatie- kunt bellen, en, heel belangrijk: hij nam haar verder moet. Ze weet niet hoe lang ze het har-
den thuis. En als ze er wel is, rookt ze met te praten, had Anna gezegd. In Leiden maakte gesprek bij een hotel dat ze had geregeld tij- mee naar de kerk. Thuis was ze geen fanatiek de werken volhoudt. Ze blijft hopen dat er
haar vriendinnen jointjes in de keuken. Natasja kennis met de man die was gevallen dens een van haar schaarse wandelingen. Hij kerkgangster geweest, maar hier bleek de ooit een Nederlandse man met haar wil trou-
Daar kookt Natasja. Haar huisbaas en vrien- voor haar foto. Misschien vond hij haar leuk rookte terwijl dat in het hotel verboden was. Russische kerk een soort club waar je landge- wen. Nee, niet uit liefde. Natasja gelooft niet
dinnen praten vaak over de slavernij en omdat ze in haar ogen best voor een Holland- Toen de personeelsmanager er wat van zei, noten ontmoet, waar je je problemen be- in liefde. Wel in vriendschap en in goede af-
hoe Nederland nog minstens 500 jaar bij se kan doorgaan. Zoals veel Russinnen verft maakte hij zijn sigaret uit in de thee die hun spreekt, waar je elkaar helpt bij het vinden spraken.
Trouw vrijdag 24 december 2010 Trouw vrijdag 24 december 2010