1. OUTLOOK 2014
Brussel, 04 december 2013

2. Discussiethema‟s
Economische outlook
Het energievraagstuk
Moet er nog groei zijn?

3. Caroline Ven
ECONOMISCHE OUTLOOK

4. Voorzichtig herstel
België mist hervormingsboot
Vooruitzichten
& risico’s

5. Voorzichtig herstel

6. Extreem soepel monetair beleid in VS en EMU
Beleidsrente
Totale activa
januari 2007=100
Source: European Central Bank and Federal Reserve Board

7. Condities bankleningen
Gezinnen:
schuld/inkomensratio

8. Leningen aan de private sector

9. Moeizaam herstel sinds Grote Recessie
107
OESO leading indicator
102
97
United States
Euro area (17 countries)
Brazil
China
India
Russian Federation
92
87
Jan-2008
Jan-2009
Jan-2010
Jan-2011
Jan-2012
Jan-2013

10. Ontluikende economieën nemen wat gas terug

11. Geïndustrialiseerde landen eindelijk uit dal?

12. Internationale context
VS
• Gezinsbestedingen
ondersteund dankzij:
• Schuldafbouw
• Lage inflatie =>
koopkracht
• Inhaalvraag
• Bedrijven
• Verbeterde
concurrentiekracht
• Schaliegas =>
industrie
Japan
EMU
• Deflatoire spiraal
(eindelijk) doorbroken
dankzij Abenomics?
• Hervormingen:
• zwaar gewogen op
groei en
werkloosheid
• lijken nu vruchten te
beginnen afwerpen
• Quid Duitsland?

13. Eurozone: economie klaart op

14. Arbeidsmarkt eurozone
ook beterschap in periferie

15. Minder grote grondstoffenhonger drukt prijzen

16. België mist
hervormingsboot

17. Economische groei
6
4
in %
2
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
-2
-4
-6
België
Nederland
Duitsland
Frankrijk
eurozone
2013

18. May-13
Sep-12
Jan-12
May-11
Sep-10
Jan-10
May-09
Sep-08
Jan-08
May-07
Sep-06
Jan-06
May-05
Sep-04
-20
Jan-04
May-03
Sep-02
Jan-02
May-01
Sep-00
Jan-00
Vertrouwensindicatoren
20
10
producentenvertrouwen
0
-10
consumentenvertrouwen
-30
-40

19. May-13
Sep-12
Jan-12
May-11
Sep-10
Jan-10
May-09
Sep-08
Jan-08
May-07
Sep-06
Jan-06
May-05
Sep-04
Jan-04
May-03
Sep-02
Jan-02
May-01
Sep-00
Jan-00
Capaciteitsbezettingsgraad
verwerkende nijverheid
87
85
83
81
79
77
75
73
71
69

20. Concurrentiekrachtverlies

21. Exportmotor laat het afweten

22. Werkgelegenheid vooral gedreven door
gesubsidieerde jobs

23. Inflatie (jaarwijziging consumptieprijzen in%)

24. Overheidsfinanciën: sanering maar onvoldoende
structureel
Nettofinancieringssaldo
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8
Brutoschuld
110
100
90
80
70
60
50
40
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
België
Nederland
Frankrijk
eurozone
Duitsland
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
België
Nederland
Frankrijk
eurozone
Duitsland

25. Vooruitzichten en
risico’s

26. Naar langzame versnelling (BBP groei)
World
2011
3,9
2012
3,2
2013
2,9
2014
3,6
US
Euro zone
Japan
1,8
1,5
-0,6
2,8
-0,6
2,0
1,6
-0,4
2,0
2,6
1,0
1,2
2,7
4,3
6,3
9,3
0,9
3,4
3,2
7,7
2,5
1,5
3,8
7,6
2,5
3,0
5,1
7,3
Brazil
Russia
India
China
Source: IMF

27. Met verschillende snelheden (BBP groei)
2011
2012
2013
2014
Eurozone
1,5
-0,6
-0,4
1,0
Belgium
Germany
France
1,8
3,4
2,0
-0,3
0,9
0,0
0,1
0,5
0,2
1,0
1,4
1,0
Netherlands
Italy
Spain
Greece
0,9
0,4
0,1
-7,1
-1,2
-2,4
-1,6
-6,4
-1,3
-1,8
-1,3
-4,2
0,3
0,7
0,2
0,6
Portugal
Ireland
-1,3
2,2
-3,2
0,2
-1,8
0,6
0,8
1,8
Source: IMF

28. Inflatierisico momenteel beperkt
Source: IMF

29. LT-rente blijft gematigd, maar vrees voor
“tapering”
6
Japan
Euro
5
VS
Duitsland
4
3
2
1
0
2008Jan
2009Jan
2010Jan
2011Jan
2012Jan
2013Jan

30. Vernauwing renteverschillen binnen EMU
6
5
4
3
BE
FR
NL
2
SP
FI
1
0
IT

31. Risico‟s
1.
2.
3.
4.
Afbouw onconventioneel monetair beleid
Eurozone: financiële risico‟s
VS: begroting en schuldenplafond
Opkomende economieën: tragere groei

32. Geert Janssens
HET ENERGIEVRAAGSTUK

33. Technologische
omwentelingen
Onvervalst
trilemma
Concurrentiekracht
Beleidsaanbevelingen

34. Technologische
omwentelingen

35. George P. Mitchell – father of fracking
Source: Forbes

36. US oil and gas production (mboe/d)
Source: OECD / IEA 2012

37. US shale oil (LTO) production estimates

38. „Peak oil‟ komt heel dichtbij
• Niet de veelbesproken aanbodgedreven
„peak-oil‟ maar wel een vraagpiek
• Twee technologische revoluties
– Fracking
– Autotechnologie:
• zuinigheid verbrandingsmotoren
• Hybride technologie
• Voertuigen op natuurlijk gas en waterstof
• Toename brandstofefficiëntie met 2,5% per
jaar genereert vraagpiek

39. Vraag naar olie: enkele scenario‟s (m b/d)
Bron: Citi Research

40. Onvervalst trilemma

41. Energiemarkt zit gevangen in een trilemma
Betaalbaarheid
Bevoorradingszekerheid
Duurzaamheid
Typisch Belgisch probleem
wordt hoe langer hoe meer
Europees

42. (1) Betaalbaarheid
• Olie: wereldmarktprijzen

43. Olieprijzen rond 100 dollar per vat

44. (1) Betaalbaarheid
• Olie: wereldmarktprijzen
• Gas: meer en meer regionale prijs

45. Trends marktprijzen voor natuurlijk gas
Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

46. (1) Betaalbaarheid
• Olie: wereldmarktprijzen
• Gas: meer en meer regionale prijs
• Elektriciteitprijs hangt af van:
– Brandstofprijzen voor opwekking (België: 51%
nuclear, 35% gas, 9% hernieuwbaar, 4% olie en 4%
steenkool)
– Efficiëntie omzettingsproces
– Marktomstandigheden (o.m. concurrentie)
– Belastigen en taksen
– Netkosten
– Klimaatbeleid

47. Prijzen „aan de pomp‟ (evolutie 2007-2012)
Source: IEA / Center for European Reform; Trends in energy price indexes 2005-12

48. (2) Bevoorradingszekerheid
• Piekvraag komt steeds meer in het gedrang
– Sluiting kerncentrales (problemen vanaf 2022)
• Ook in Duitsland met „Energiewende‟
– Beperkte importcapaciteit
• Piekaanbod steeds groter probleem omdat
aandeel intermittend aanbod stijgt en prioriteit
krijgt op het net
Hoelang duurt het nog voor het licht uit gaat?

49. (3) Duurzaamheid
• Zonnepanelen, windmolens,…
– Kosten van groene energie worden verhaald op de
distributiekosten, die nu helft factuur uitmaken
– Bevoorradingszekerheid?
• SERV doorlichting groen beleid:
– Gebrek aan marktwerking: verkeerde parameters.
– Weten waarom men kiest voor een technologie
– Efficiëntieverliezen subsidiëring zonnepanelen lopen
op tot veelvoud van de bijkomende middelen NIB.

50. Concurrentiekracht

51. Energieprijzen België versus buurlanden
• Studie Deloitte (2013)
– Grote industriële verbruikers betalen 12% (in
Vlaanderen) tot 45% (in Wallonië) meer voor
electriciteit ivm buurlanden
– Verschil bedraagt 6,5 euro per MWh (voor
Vlaanderen) tot 25 euro per MWh (in Wallonië)
– Voor 1.000 GWh profiel gaat het om nadeel van 6,4
miljoen euro in Vlaanderen versus 6,9 voor Wallonië
– Voor 100 GWh profiel gaat het om 1 miljoen euro per
jaar in Vlaanderen en 2,5 miljoen euro in Wallonië

52. Share of gain in production of chemicals
(excl. pharmaceuticals) through 2012-2020
Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

53. US chemistry trade balance shift
Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

54. Beleidsaanbevelingen

55. Groene paradox
 Belgisch en Europees beleid werken averechts
 Groen beleid cash betaald met inefficiënties
 Ondertussen reactie olieproducenten?
 „Energiewende‟ in Duitsland
 Unilateraal en plotsklaps doorgevoerd
 Gascentrales niet meer rendabel op piekmomenten
 Steenkoolcentrales wel en dus…
 …70-tal nieuwe steenkoolcentrales gepland in EU
 Straks meer CO² uitstoot?

56. België
• Naar een energienorm
– Prijzen voor industriële verbruikers niet hoger dan bij
de buren?
– Is wat anders dan prijsbevriezingen!
• Lange termijnbeleid
–
–
–
–
–
Herstellen marktwerking en investeringsklimaat
Importcapaciteit uitbouwen
Beleid van demand response (smart grid)
Afbouw regulering
Geen speeltuin

57. Europa
• EU milieubeleid werkt contraproductief
– Groene paradox
– Energiebedrijven investeren buiten Europa
– Emission Trading Scheme (ETS) defect
• Ook hier nood aan meer LT beleid
–
–
–
–
Schaliegas in Europa? Duur en niet evident
CO² uitstoot: binnenkort koekje eigen deeg?
ETS herstellen of opgeven
Meer coördinatie (echte Europese markt)
• Geopolitieke gevolgen schaliegas?

58. E = mc²

59. Discussiethema‟s
• Schaliegas geeft de VS slechts een tijdelijk
concurrentieel voordeel. De gevolgen voor de
industrie op lange termijn zijn beperkt.
• De subsidies voor groene energie zijn nodig om de
transitie te kunnen maken. Het prijseffect ervan op de
energie-intensieve gebruikers zal hen aanmoedigen
sneller energiezuiniger te worden en heeft dus op
termijn ook een voordeel voor hen.

60. Eric Dumez (president Benelux Henkel)
GETUIGENIS ENERGIE

61. Prof. Erik Buyst
MOET ER NOG GROEI ZIJN?

62. Is nulgroei wenselijk?
Erik Buyst
Centrum voor Economische Studiën

63. Wat is economische groei?
• Bruto binnenlands product (BBP) = totale waarde van
goederen en diensten geproduceerd door een economie in
een bepaalde periode.
• Bij vergelijkingen doorheen tijd en ruimte:
o
o
Corrigeren voor prijsveranderingen = meten van
volumeveranderingen = reële BBP-groei of BBP-groei
in volumetermen.
Corrigeren voor bevolkingsveranderingen
= reële BBP-groei per hoofd.

64. Oorzaken van economische groei
• Inzet van meer productiefactoren: arbeid, kapitaal, land
(extensieve groei).
• Hogere output per eenheid ingezette productiefactor, bv.
door toename arbeidsproductiviteit (intensieve groei)
o Organisatorische vooruitgang
o Technologische ontwikkelingen: nieuwe
productieprocessen en nieuwe producten.

65. Huidige toestand
Reëel BBP per hoofd
35
1000 euro van 2005
33
30
Nederland
28
België
EU-15
25
23
20
1995
1998
2001
2004
2007
2010
2013

66. Huidige toestand
• Hoe groot is de kans dat we afsteven op nulgroei?
o
Sinds 2006 is nulgroei een feit
• Wat zijn de gevolgen?
• Belgische overheidsapparaat heeft duidelijk moeite zich
aan te passen aan de nieuwe situatie.

67. Gevolgen van nulgroei
Totale overheidsuitgaven in % van BBP
56
54
52
50
Nederland
België
48
EU-15
46
44
42
1995
1998
2001
2004
2007
2010
2013

68. Gevolgen van nulgroei
• Geldt ook voor andere indicatoren van publieke sector
o
Overheidsschuld: 95,7% van BBP in 2009 naar meer
dan 100% vandaag
• Werkloosheid kruipt eveneens omhoog, ondanks massale
uitstroom babyboomers

69. Gevolgen van nulgroei
• Vergrijzing in scenario van 1,5 % reële BBP-groei per jaar.
o
Pensioenuitgaven:
• 2011: 9,9 % van BBP
• 2030: 13,6 % van BBP
o
Gezondheidszorg:
• 2011: 8,0 % van BBP
• 2030: 9,4 % van BBP
• Hoe lager de economische groei:
o
o
Hoe hoger de aandelen in het BBP van 2030.
Extra uitgaven voor werkloosheid.

70. Gevolgen van nulgroei
• Risico op zware generatieconflicten
• Nieuwe uitdagingen, bv. verkleuring.

71. Groei is noodzaak
• MAAR wat dan met leefmilieu?

72. Groei is noodzaak
• Ontwikkeling milieutechnologie is relatief duur: gaat
gemakkelijker in context van groei.
• Kuznetscurve geen automatisme: overheid.
• Af te wachten of Kuznetscurve ook werkt voor
biodiversiteit, enz.
• Idem grondstoffen en energiedragers
o
Ontwikkeling recyclage, nieuwe materialen, nieuwe
technologieën (schaliegas).

73. Groei is noodzaak
• Internationale context:
o
o
Aandeel Westerse landen in wereld-BBP slinkt snel.
Gevolgen voor normen en waarden.

74. Besluit
• Groei is een noodzaak geworden.
• Cruciale vraag is eerder: hoe kunnen we de groeimotor
weer aanzwengelen?

75. Discussiethema‟s
• De westerse economieën hebben de jongste 100
jaar voldoende groei gekend. Het is evident dat het
nu aan de ontwikkelingslanden is en dat de groei in
de industrielanden stagneert.
• We zouden ons in België beter concentreren op een
nog meer gelijke verdeling van de taart tussen de
bevolking in plaats van de taart te willen groter
maken.

76. Geert Verhaeghe
(works director & country leader Belgium DuPont de Nemours)
GETUIGENIS GROEI

77. Dank voor jullie inbreng!

78. Met dank aan