1. Монголын угсаатнууд Бэлтгэсэн : Б. Эрдэнэзул Улаанбаатар 2010 он

2. Илтгэлийн танилцуулга: Монгол нутаг дахь угсаатнууд Монгол угсаатнуудын газар нутгийн байршил Монгол угсаатны хэл соёл Халх , Казак, Цаатан угсаатан үндэстэн ястаны тухай

3. Монгол нутаг дахь угсаатнууд Монгол улснь 2.7 саяхүнамтай. 1.564.115 км/кв газар нутагтай. Монгол нутагт хэлнийхоёрбүлэгтбагтахугсаатанястаноршинсуудаг. Монгол нутаг дахь үндэстэн, ястанууд: халх, баяд, буриад, барга, дарьганга, дархад, дөрвөд, мянгад, захчин, өөлд, торгууд, үзэмчин, хамниган, харчин, хотгойд, цахар, турк, казак, урианхай, хотон зэрэг

5. Монголынолонугсаатныбvлгvvдэртvеэсидээшинуламжилжирсэнтодорхойгазарнутаг, байршилтай. БиднийойрадуудбуюуБаруунМонголчуудгэжярьдагястануудбаруунаймгуудадзонхилонамьдардаг. ЯлангуяаХовдаймгийголонvндэстэн, ястаныєлгийгэжэртнээснэрлэжирсэн. Ховдодєєлд, мянгад, торгууд, захчин, Увс, Баян-Єлгийдурианхай, баяд, дєрвєд, хотонгуудбий. МэдээжМонголынхvнамын 70 гаруйхувийп.эзэлдэгхалхчуудбарагбvхаймагторшинсуудаг.

6. Зvvнаймгуудад б и д дарьгангачуудгэдэгбаргууд, vзэмчин , хамниган, Xэнтий , Дорнододбуриадуудбайдаг. Манайдбуйхориодугсаатныбvлгээсбуриадуудєєрсдийнугсаагарал, занзаншил, соёл, гоёлоосайнхадгалжvлдсэн. ТэдХэнтийнБиндэр, Дадал, Батширээт, ДорнодынБаяндун, Баян-Уул, Дашбалбар, Цагаан-Овоосумдадголчлонбий.

7. 90%гаруйхувийг Монголхэлнийбүлэгтбагтаххалх, баяд, буриад, барга, дарьганга, дархад, дөрвөд, мянгад, захчин, өөлд, торгууд, үзэмчин, хамниган, харчин, хотгойд, цахарэзэлдэг. Хоёрдахьбүлэгттуркхэлтэн, казак, урианхай, хотонорно.

8. Монголулсынэдгээругсаатанястангуудүндсэнхуулиарбатлагдсанбүрэнэрхэдэлж, нийгэмулстөр, эдийнзасаг, соёлболовсролынүйлхэрэгтадилтэгшэрхтэйоролцдог. 16 насхүрсэнхүнМонголулсыниргэнийүнэмлэхавч 18 наснааснасандхүрсэндтооцогдожхуулийндагуубүрэнэрхэдэлнэ.

9. Халх үндэстэн Халхчуудын өвөг дээдэс нь VIII-XII зууны үед Хэрлэн, Онон, Туул гурван голын саваар төвлөрөн нутаглаж байсан ба XIII зууны эхээр Монголын нэгдсэн тулгар төр улс байгуулагдахад гол цөм нь болж тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэсэн язгуурын Монгол аймгуудаар бүрэлдэн тогтсон юм.

10. Монголорныхүнамындийлэнххувийгэзэлдэгхалхүндэстэнньдотроо 400 гаруйовогбайдаг. Эдгээрээсдурьдвал: боржигон, хатгин, харчин, онхууд, урианхай, олхонууд, элжигэнбаяд, бэсүд, мангуд, оннуд, юншээвүү, үжээд, мянган, харнууд, түмэд, сартуул, тангууд, мэргэд, барга, цахар, харчин, өөлд, торгууд, хотгойд, хариад, баачууд, бөөчүүд, гэхзэрэголоновогугсаатандхуваагдсаариржээ.

11. Монголхүнийурухаан Ураннарийн, чаминтансагхийц, хараабулаамчимэг, зүүлтбүхийхувцастайүндэстэнМонголхүнийурухаан, өвсоёлшингэсэндээл, хувцасанд шингэсэн чимэглэлүүдтэйгээрээМонголдээлбусадүндэстнүүдийнхувцасаасялгардаг. Манайөвөгдээдэс 100 гаруйтөрлийндээлхувцасхэрэглэжирсэнтүүхтэй. Ястанүндэстэнболгонөөрөөрийнгэсэнхэвмаяг , ёсзаншлыгхаруулсанхувцастайбайсан. 13 дугаарзууныүедбараг, захчин, өөлд, торгууд, урианхай, баяд, халхчуудыгхувцасаарньялгадагбайжээ.

12. Тэдүндэстэнястныхааонцлогыгхаруулсанхувцасөмсөжбайсан. Нэгёсондооүндэстэнястныдээлхувцасболтүүх, соёл, занзаншлыгшингээснээрээаугааюм. Монголүндэстнүүд нэгэнадилөвөгдээдсэээрхэмлэнхүндэтгэж, төрөлсаднаасааэхлэнахасэхэсхүнбүхэндахчлахдүүчлэхёсыгчангабаримтлангүйцэтгэжбайдагзаншилтай.

13. Монголчууд Жилийн 4 улиралднүүдэллэн нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж ирсэн . Монголүндэстэн эрийнгурваннаадмыгбаярёслолыг, хүндэтгэлийнбайдалтайхийдэг. Морьуралдах, бөхбарилдах, нумсумхарвахзэрэгнь үндэсний баяр наадамюм.

14. Баян өлгий аймгийн газрын зураг

15. КазакүндэстэнгүүдМонголулсынбаруун хэсэгтнийслэлУлаанбаатараас 1650 кмзайд, 45,8 мянганметрхавтгайдөрвөлжиннутагбүхийБаян-Өлгийаймагторшинсуудаг. Нийт 13 сумтай, хүнам 98066, үүнээс 88,7 хувьньказакүндэстэн. Казакхэлээрярьдаг. Шашиншүтлэгийнхувьднийтхүнамын 88,7 хувьньмусульманшашиншүтдэг.

16. Казак үндэстэн соёл: БоловсролынсалбарынхувьдказакардтүмнийоршинсуудагБаян-Өлгийаймгийнхувьднийт 41 сургуульбайгаагаасахлахсургууль 23, дундсургууль 3, багасургууль 15 байна. Эдгээрсургуулиудаас 1 ахлахсургууль, 8 багасургуульмонголхэлдээрсургалтааявуулдагбөгөөдбусадньказакхэлдээрсургалтааявуулдагбайна.

17. Цаатан үндэстэн

18. . Духаүндэстэн /цаатаниргэд/ оршинсуудаггазарньнийслэлУлаанбаатараас 1300 км, Хөвсгөлаймгийнтөвөөс 300 гаруй, Цагааннуурсумынтөвөөс 50-100 кмалслагдсан ОХУ-ынТуваулстайхилзалгаахиллэсэнөндөруулынтайгадамьдардаг Уулнуруудньдалайнтүвшнээсдээш 255-3500 метрөндөртөргөгдсөн, эрстэсуурамьсгалтай. Урцандамьдардаг. Ажахуйнхувьдзөвхөнцаамалладаг.

19. Цөөнхөдхаръяалагдаххүмүүсөөрсдийннийгмийнүйлажиллагаандоролцох, бусадбүлгийнгишүүдтэйчөлөөтэйбайхэрхэдманайулсынЗасгийнгазраасямарнэгхязгаарлалтогттавьдаггүй. 1992 оныМонголУлсынҮндсэнХуулийн II бүлгийн 14 дүгээрзүйлдзааснаар "Монголулсадоршинсуугаахүнбүрхууль, шүүхийнөмнөэрхтэгшбайна. Хүнийгүндэс, угсаа, хэл, арьсныөнгө, нас, хүйс, нийгмийнгарал, байдал, хөрөнгөчинээ, эрхэлсэнажил, албантушаал, шашиншүтлэг, үзэлбодол,боловсролоорньялгаварлангадуурхажүлболно.

20. Духаүндэстэнгүүдийн /цаатан/ амьдрансуудагХөвсгөлаймгийнЦагааннуурсуманд 1 дундсургуульсургалтааявуулдагбөгөөдтайгынхүүхдүүдсумынсургуулийндотуурбайрандамьдрансуудаг. Энэсургуульньмонголхэлдээр сургалтааявуулдаг, тувахэлний хичээлийнпрограммбайгааболо вчбагшлахболовсонхүчин дутагдалтайбайгаагийнулмаас тувахэлнийхичээлордоггүй.

21. Монгол үндэсний хувцасны цомгоос Барга эхнэр Дархад

22. Буриад эмэгтэй Буриад эрэгтэй

23. Баяд

24. Дарьганга Дөрвөд

25. Эрд гарсан хуучин цагийн хувцас

26. Халх эхнэр Халх эрэгтэй өвлийн хувцас

27. Казак

28. Хотон Мянгад

29. Захчин эмэгтэй Захчин эмэгтэй өвлийн хувцас

30. Өөлд Торгууд

31. Урианхай эхнэр Урианхай эрэгтэй

32. Үзэмчин Халх хувцас

33. Зуны дээл

35. Анхаарал тавьсанд баярлалаа