1. Argi-itzalak: Rio+20ren amaierako balantzea
Alexander Boto
Ihoberen Estrategia eta Komunikazioko zuzendaria
2012ko uztailaren 17a
Amaitu da Rio+20 Garapen Jasangarriari buruzko Nazio Batuen Konferentzia; nondik norakoak
aztertzeko ordua da, beraz. Bi aste baino gehiago behar izan ditut hausnartzeko, informazioa
biltzeko, nolabaiteko distantzia hartzeko eta jarraian aurkeztuko dizuedan balantze orokorra
egiteko. Konferentziaren egunak biziak eta mugituak izan dira: lan saio luzeak, adierazpen
deitutako dokumentu ugari, aldebiko bilera asko, eta abar. Baina ezinezkoa da konferentzia
horren inguruan mugitzen den guztia barneratzea, bertan izanagatik ere. Aurkeztuko dizuedan
balantzeak alderdi pertsonalak sintetizatzen ditu, konferentzia amaitu ondoren beren balorazioa
aurkeztu duten erakunde askoren alderdiekin nahastuta.
Has gaitezen, bada, itzaletatik. Itzalok auzitan jartzen dute mota horretako gailurrak
antolatzearen ahalegina eta ekimena. Hainbat erakunderen ebaluazioaren arabera, konferentzia
anbizio gutxikoa izan da, eta ez da bat etorri munduak dituen beharrekin. Hona hemen kritika
nagusiak, laburbilduta:
1. Nazio Batuen egungo sistema aldeaniztunak, estatuen oinarrizko rolean
oinarritzen denak, zaildu egiten du asmo handiko konpromisoak hartzea eta
jarduerak egitea. Aldeaniztasuna arazo orokorrak konpontzeko bidea bada ere,
estatuko gobernuek beren interesak baino ez dituzte defendatu berriro ere, helburu eta
agenda orokor komun baten mesedetan, batera lan egiteko eta jarduerak zehazteko
gaitasunik agertu gabe. Amaierako txostenak berak hala dio 20. atalean: «Aitortzen dugu,
1992az geroztik, aurrerapenak ez direla nahikoak izan». Nazioarteko diplomaziaren
mekanismo, arau eta errutinak zaharkituta daude, eta ez dira gai etorkizun jasangarria
lortzeko segurtasunez lan egiteko. Rio+20n inbertitu diren borondate, energia, gaitasun
eta diruaren emaitza dozenaka paperezko orrialde izan dira; baina, horietan ez dago
gobernuen funtsezko konpromisorik, eta horietako bakoitzak nahi duen moduan ezar
ditzake mekanismoak. Prestaketa eztabaidetan, herrialde askok erakunde esparrua
aldatzea eskatu zuten, indartsuago bilaka zedin. Baina, beste protagonista batzuk aitortu
eta aurrerapen ñimiñoak egin badira ere, estatuko gobernuetan baino oinarritzen ez den
eredua ez da aldatu. Ildo horretatik, Ban Ki-moon Nazio Batuen idazkari nagusiak tokiko
1

2. gobernuen rolaren bidea ireki du. Hauxe adierazi du: «Jasangarritasunerako bidea
munduko udalerrietatik eta hirietatik pasatzen da».
2. Gizarte erakunde askoren aburuz, amaierako dokumentua makillaje berdea
besterik ez da. Onartutako dokumentuak ez du konpromiso kuantitatibo zehatzik
biltzen, ezta horiek lortzeko neurririk, aurrekonturik, arduradunik, eta, batez ere, eperik
ere. Munduaren egoeraren diagnosian, ez da bildutako erronkak segurtasunez
konpontzeko mekanismorik zehaztu –pobrezia desagerraraztea eta klima aldaketa–.
Horra hor kritika irmoena. Jasangarritasuna lortzeko bidean, eskualdeek eta tokiko
gobernuek duten garrantziari erreferentzia egiten dio aurreneko aldiz. Hala ere, neurri
eraginkorrak hartzeko eskualdeen, udalerrien eta hirien gaitasuna hobetzeko estatuko
gobernuen konpromiso nabarmena falta da. Labur esanda, Rio+20tik ateratako
dokumentua prestatu duten estatuek ez diete erantzun zehatzik eman auzi erabakigarriei,
zehazki, subsidio gaiztoak desagerrarazteari –esaterako, erregai fosiletarako diru
laguntzak–. Baina, zein zen konferentziaren xedea? Hauxe da Rio+20n lortutako
emaitzen inguruan egindako balorazioen arteko errotiko desadostasunaren arrazoi
nagusia: abiapuntuan, hainbat helburu eta itxaropen zeuden. Hori dela eta, batzuentzako
arrakastatsua izan da, eta beste batzuentzako, berriz, porrot biribila. Nazio Batuen iritziz,
honako hau da konferentziaren helburua, onartutako dokumentuaren 104. atalean
adierazi legez: «Konferentziaren helburua, garapen jasangarriaren aldeko konpromiso
politikoa berritzean datzana…». Bistan da herrialde guztiek konpromiso hori berrartu
dutela, amaierako txostena berrestearen bidez. Oker zebiltzan, beraz, beste helburu
batzuk zituztenak eta Rio+20k bildutako gobernuek erabaki garrantzitsuak hartzeko
balioko zuen edo mundu mailako erakunde arkitektura sendoa ezarriko zuen itxaropena
zutenak.
3. Ekonomia berdean, dena dago ekiteko eta definitzeko. Ekonomia berdea; hots,
adimen aurrerapeneko nobedade handia, garapen jasangarria lortzeko funtsezko
erreminta edo tresna gisa aurkezten dena, eraikitzen ari den kontzeptu hasiberria, irekia,
lausoa da; maila praktikoan definitzeko eta zehazteko dagoen apustua. Nazio Batuek
1
honela definitzen dute ekonomia berdea , modurik oinarrizkoenean: karbono gutxi
isurtzen duena, baliabideak eraginkortasunez erabiltzen dituena eta gizartean eragiten
duena. Onartutako dokumentuak adierazten duenez: «Herrialde batzuek, baita garapen
bidean direnak ere, ekonomia berdeko politikak ikuspuntu inklusiboarekin ezarri dituzte,
eta esperientzia positiboak izan dituzte…». Hau da, ibilbide kontzeptual motza eta
1
http://www.unep.org/greeneconomy/Home/tabid/104269/language/fr-FR/Default.aspx
2

3. esperientzia arrakastatsu zehatz gutxi daude egindako apustu estrategikokoa
arrazoitzeko eta oinarritzeko. Hauxe da tresna horren atzean dagoen argumentu nagusia:
ekonomiak berde bilakatzea hazkunderako eragozpen ez ezik, enplegu duineko iturria eta
amaitzen ez den pobrezia desagerrarazteko funtsezko estrategia den hazkunde motor
berria dela frogatzea. Alemania da ildo horretatik gehien barneratu eta aurreratu duen
2
herrialdea , eta erreferentzia teorikotzat har daiteke bere abiapuntua dela-eta, baita
erreferentzia praktikotzat ere, baina arretaz.
4. Hartutako borondatezko konpromisoak horixe dira, borondatezkoak.
Gailurraren alderdirik zehatzenak eta komunikazio hedadura handiena izan dutenak
borondatezko konpromiso deitutakoak dira. Zerrenda batean jaso eta zehaztu3 diren
arren, ez da horien jarraipenik egingo, eta ez da zigorrik jarriko horiek ez betetzeagatik
edo osorik ez betetzeagatik. Gobernuek, enpresek, industriak, finantza erakundeek eta
gizarte zibilak hartu dituzte konpromisook, eta, kuantifikazio ekonomikoari buruzko
kalkulua 500.000 milioi dolar baino handiagoa bada ere, Nazio Batuek ez dute zehaztu
lortutako emaitzak kudeatzeko eta horien jarraipena egiteko eredurik. Egia da Rio+20
konferentzia egin zenean herrialde asko asaldaketa ekonomikoa jasaten ari zirela, batez
ere herrialde garatuak, eta, zalantzarik gabe, mundu mailako krisi ekonomiko eta
finantzario garrantzitsua igarotzeak eragin zuzena izan du hausnarketetan eta gizarte edo
ingurumen alderdien lehenespen mailan.
5. Amaierako dokumentuaren hizkuntza nahasia, zehaztugabea eta gogaikarria.
Dokumentuak ez du argitzen hazkundeak zer rol duen garapen jasangarriari dagokionez.
24 aldiz aipatzen da hazkunde terminoa konferentziaren harira egindako amaierako
dokumentuan; horietatik hamabitan, hazkunde ekonomiko jasangarri gisa ageri da.
Garrantzi eta kontraesan horrek egungo krisi ekonomikoak akordioa negoziatu duten
herrietan duen pisua islatzen du. Ildo horretatik, dokumentuan dagoeneko ezarritako
helburuak berresten dira eta dagoeneko hartutako epeak eta konpromisoak berresten
dira, esaterako, Dibertsitate Biologikoari buruzko Hitzarmenean eta produktu kimikoen
arrazoizko kudeaketan. Konpromiso berri bakar bat dago: kostako eta itsasoko ingurunea
kaltetzea prebenitzeko, itsas detrituak nabarmen murriztea lortzeko konpromisoa, epe
zehatza 2025. urtea duena (163. atala).
2
http://www.bmu.de/files/english/pdf/application/pdf/memorandum_green_economy_en_bf.pdf
3
http://www.uncsd2012.org/allcommitments.html
3

4. Gatozen, orain, argietara; hain zuzen ere, botila erdi beteta ikusarazten diguten eta gailurrak
merezi izan duela pentsarazten diguten alderdietara:
1. Nazio Batuetako estatu kide guztiek Nahi dugun geroa izeneko amaierako
dokumentua adostu dute. Dokumentuak garapen jasangarriaren oinarriak eta
lehentasunak ezartzen ditu, baita hori lortzeko jarraitu beharreko bidea adierazi ere.
Funtsezko printzipioak berresten dira, oinarrizko konpromisoak berritzen dira eta gidaritza
berri bat eskaintzen digu. Dokumentua gizarte eta ekonomia garapena eta ingurumen
ongizatea lortzeko oinarri sendoa da, eta lortutako akordioaren lehentasuna pobrezia
desagerraraztea da. Gainera, ekintza sorta handitzea eskatzen du: garapen jasangarriari
buruzko goi mailako foro politikoa sortzea; lehenengo aldiz garapen jasangarriaren
helburu batzuk finkatzeko prozesua hastea; ekonomia berdea garapen jasangarria
lortzeko funtsezko tresnatzat jotzen du, Nazio Batuen Ingurumen Programa indartzen du,
osaera unibertsalaren bitartez –horrek esan nahi du herrialde guztiak direla programa
horren kide–; enpresa jasangarritasuneko txosten korporatiboak sustatzea; herrialde edo
eskualde baten ongizatea ebaluatzeko, BPGaz gain, beste adierazle bat lortzeko neurriak
hartzea; garapen jasangarria finantzako estrategia bat garatzea; eta kontsumo eta
ekoizpen jasangarriei buruzko programen hamar urteko esparru orokorra onartzea.
Genero ekitatea hobetzearen, borondatezko konpromisoen eta gizarte zibila barnean
hartzeko eta zientzia politikan txertatzeko beharraren garrantzia nabarmentzen du. Ban
Ki-moonek adierazi duenez, «Rio+20k eraikitzeko plataforma sendoa eman digu. Bai eta
tresnak ere. Has gaitezen lanean».
2. Parte-hartzaile gehien izan dituen konferentzia da, eta gizarte zibilak ahotsa
goratu du. 40.000 lagun izan dira Rion antolatutako hainbat ekitalditan, dela ofizialetan,
dela paraleloetan, dela ez-ofizialetan, eta 50 milioi lagunek parte hartu dute modu batera
edo bestera plataforma sozialen bitartez; hau da, munduaren etorkizunari buruz inoiz egin
den hausnarketa topaketarik handiena izan da. Gero eta gehiago dira kapitalismoaren –
ondasun eta baliabideen kontsumitzaile sutsua– egungo hazkunde eredua auzitan jartzen
dutenak eta beste eredu batzuk mahai gaineratzen dituztenak; hain zuzen ere, gizarte
ikuspuntua eta naturako baliabideak babestekoa aintzat hartzen dituztenak. Baliteke
konferentziaren inguruan sortutako mugimenduak –behetik gorakoa izan da nagusiki, eta
gizarte zibila oso aktiboa izan da– etorkizunari eta egungo garapen ereduari buruzko
eztabaida eta bultzadaren hazia erein izana, eta baliteke horrek atzera bueltarik ez izatea
eta hurrengo urteetan ere aurrera jarraitzea ere. Enpresa liderren belaunaldi berri bat
enpresaren arrakasta gizarte eta ingurumen gaiekin lotzen hasi da, hauteman
4

5. daitekeenez. Argi dago gobernuaren aurrerapena munduak behar duena baino
mantsoagoa dela. Nolanahi ere, beste gailurretan, batez ere Herrien Gailurren, bistakoa
da dagoeneko gauza asko egin daitezkeela irmo jarduten hasteko: sareak sortzea,
konpromisoak hartzea, lankidetzan aritzea eta ezagutzak eta jardunbide egokiak
partekatzea, besteak beste. Ban Ki-moonek adierazi duenez, «Rio de Janeiron
aldaketarako mundu mailako mugimendu eztabaidaezinaren bilakaera ikusi dugu».
3. Gobernu azpinazionalen (estatu federatuak, eskualdeak, probintziak eta
udalerriak) protagonismoa asko indartu da. Onartutako dokumentuaren 42. atalak
gobernu azpinazionalek garapen jasangarriren arloan duten garrantzia adierazten du
espresuki lehenengo aldiz: «Tokiko eta azpinazioko mailan egindako ahaleginak eta
aurrerapenak aitortzen ditugu, bai eta garapen jasangarria lortzeko agintaritza eta
komunitate horien funtzioak duen garrantzia ere; izan ere, herritarrei eta interesdunei
parte hartzeko aukera ematen diete eta garapen jasangarriren hiru dimentsioei buruzko
beharrezko informazioa ematen diete, besteak beste». Kalkuluen arabera,
jasangarritasunaren kudeaketaren % 80 gobernuon esku dago, eta gobernu
azpinazionalak ekonomia eredu berria aktiboki sustatzen ari dira. Eredu berri hori
inklusiboagoa, berdeagoa eta adimendunagoa da, eta modu orekatuan hartzen ditu
aintzat ekonomia, gizarte eta ingurumen alderdiak. Egungo mundu globalizatuan,
ezberdintasun txikia dago tokiko gobernuen, gobernu federalen eta eskualdeko
gobernuen artean, eta, beraz, eskualdeen eta hirien rola garrantzi-garrantzitsua da
jasangarritasuna lortzeko bidean. Christiane Figueres Nazio Batuetako Klima Aldaketari
buruzko Batzarreko idazkari exekutiboak zera esan nuen horren harira: «Gobernuak geldi
daude; hortaz, tokiko gobernuak protagonismo eta eragin handiagoa dute». Antzeko
iritzia du John Griffiths Galesko Ingurumeneko ministroak: «Argi dago eskualde mailan
azkarrago egin daitekeela aurrera, eskualdeko gobernuak izanik jasangarritasuneko
benetako lider».
4. Euskadik azaldutako esperientziek, dela maila estrategikokoek, dela
jarduera zehatzek, oso balorazio onak jaso dituzte. Rio+20ko parte-hartzaile
gehienek aldarrikatzen den bidea bideragarria dela frogatuko luketen esperientzia
arrakastatsuak bilatzen zituzten. Euskadin garatutako lanak, nagusiki, EcoEuskadi 2020
Garapen Jasangarriko Estrategiari eta Udalsarea 21 Jasangarritasunerako Udalerrien
Euskal Sareari lotutakoak, Rion eta Belo Horizonten aurkeztu dituzte, beste foro batzuen
artean. Hona hemen aurkeztu diren eta beste eskualde eta tokiko administrazio batzuekin
erkatu diren adibide zehatzetako zenbait: estrategia behetik gora eraikitzeko modua,
5

6. gizarte osoaren parte-hartzearekin, eta eragin berezia eginez gazterian;
jasangarritasunaren hiru dimentsioak –gizartea, ekonomia eta ingurumena– modu
orekatuan integratzea; ebaluatzeko mekanismo berritzaileak, adierazleen bitartez;
jasangarritasuna administrazioen plangintzan txertatzeko gidak; eta Udalsarea 21 sarea
osatzen duten 190 udalerrik baino gehiagok lortutako emaitzak. Oso balorazio positiboak
jaso dira, eta Euskadi partaide den nazioarteko sareen bitartez esperientziak
partekatzeko eskaera handia egon da.
Laburbilduz, ikusmira beharko dugu, baldin eta munduko konferentzia honen garrantzia zehaztu
nahi badugu. Batetik, 1992ko Rioko Gailurraren ondorengo erreakzioa egungoaren antzekoa
izan zen. Aski seguru, Rio+20ren garrantzitsuena ez da lortutako akordioaren literaltasuna, epe
ertainera aldaketak lortu behar dituen garapen eredu berri bat lortzeko beharra berritu dela
baizik. Aldaketok ez badira epe ertainera –2014– lortzen, porrota izan dela ondoriozta dezakegu.
Bestetik, aitortu beharra dago egitura aldaketak ez direla negoziazio bizien egunetan gertatzen.
Prozesu kultural luzea da; ezin da Rio+20 bileratik bakarrik etorri. Munduak zera behar du
egoera honetatik ateratzeko eta garapen jasangarriaren arloan aurrera egiteko: denok elkarrekin
eta premiaz jardutea. Beharrezkoa da fronte guztietan jardutea. Norabidea markatuta dago.
6