6. sınıf fen ve teknoloji dersi

2. 1.Kayaçları Sınıflandıralım,GeçmiĢten
Gelen Misafirler

3.  Yer küre’nin özellikleri farklı
katmanlardan oluĢtuğunu
önceki yıllarda öğrenmiĢtik.
 Bu katmanlardan en dıĢta
olanı yer kabuğudur.Yer
kabuğu,yer kürenin diğer
katmanlarına göre oldukça
incedir.
 Yer kabuğu kayaçlardan
oluĢmuĢtur.Bir ya da
birden fazla mineralin bir
araya gelmesiyle oluĢan
kütleye kayaç adı verilir.

5.  Magmanın yeryüzünde ya da
yeryüzüne yakın bir yerde
soğuyup katılaĢmasıyla oluĢan
kayaçlara magmatik kayaç
denir.Magmatik kayaçlar serttir
ve kristalli yapıya
sahiptir.Yapılarında fosillere
rastlanmaz.
 Magma,yeryüzüne çıkamayıp taĢ
kürenin tabakaları arasında
kalırsa granit gibi iri kristalli ve
büyük kütleli kayaçlar oluĢur
 Yeryüzüne çıkan magma ise
bazalt,andezit,trakit,sünger taĢı
gibi küçük kristalli kayaçları
oluĢturur.
 Volkan camı(obsidyen),katran
taĢı ve volkanik tüfler de örnek
olarak verilebilir.

7.  Yer yüzeyi su ve rüzgar gibi dıĢ Akarsular ve yer altı suları geçtiği
etkilerle yerlerdeki bir kısım maddeleri çözer.Bu
aĢınıp,taĢınır.TaĢınan kayaçlar maddelerin çöküp suyun
,çukur alanlarda çökelerek buharlaĢmasıyla çökelti oluĢur.Bu
tortular oluĢturur.Zamanla alt
tabakanın üzerindeki ağırlıktan Ģekilde oluĢan kayaçlara kimyasal tortul
dolayı basınç artar,alt tabaka kayaç adı verilir.Pamukkale travertenleri
sıkıĢır ve katılaĢır.Bu Ģekilde kimyasal tortul kayaç türüne örnektir.
tortul kayaçlar oluĢur.
 Tortul kayaçlar yumuĢaktır ve
tortul kayaç tabakaları arasında
fosiller bulunur.
 Kireç taĢı,kil,çakıl
taĢı,kömür,kum
taĢı,traverten,sarkıt ve dikitler
tortul kayaçlardır.
 Tortul kayaçlar canlıların ve
bunların artıklarının
çökelmesiyle oluĢuyorsa
bunlara organik tortul kayaç adı
verilir.
 TaĢ kömürü,petrol,kalker ve
tebeĢir organik tortul kayaçtır.

8.  Magmatik ve tortul kayaçların,yüksek sıcaklık,gerilme,kimyasal
aktivitesi olan sıvıların ve basıncın etkisiyle değiĢime uğraması
sonucunda baĢkalaĢım kayaçları oluĢur.
 Mermer,arduvaz,Ģist,kuvartz,gnays baĢkalaĢım kayaçlarına
örnek verilebilir.

9.  Kayaçlar sürekli birbirlerine
dönüşürler.
 Değiştiğini göremediğimiz
dağlar,tepeler,çukurlar,kum-
sallar,vadiler vs. sürekli
değişim içindedirler.
 Bu değişim bir insan
ömrünün göremeyeceği
kadar uzun bir
süredir.Magma tabakası
kayaçların kaynağıdır.
 Kayaçlar
sıcaklık,basınç,nem vs gibi
etkilerle birbirlerine
dönüşebilirler.

10.  DEMĠR:Demir,demir BAKIR:Bakır filizlerinin
filizlerinden elde saflaĢtırılmasıyla elde
edilir.Sanayi kuruluĢlarını edilir.Kolay iĢlenebilen
çalıĢtıran makinelerin ve iletkenliği yüksek
önemli bir kısmında çelik olan bir madendir.
kullanılır.

11.  ALTIN  CĠVA
 Çok iyi bir iletken ve  Normal Ģartlarda sıvı hâlde
paslanmaya dayanıklı bir bulunan nadir metallerdendir.
metaldir.  Ġlaç ve boya sanayii,diĢçilik
 Kuyumculuk,altın kaplama ve ve termometre yapımı bu
süsleme,elektrik-elektronik,diĢ alanlara örnek gösterilebilir.
hekimliği gibi alanlarda
kullanılmaktadır

12.  Billursu kayalarından çıkarılan mika plastiğe çok
benzeyen bir madendir.Ġyi elektrik yalıtkanıdır.Bu
sebeple elektrik devrelerinde,örneğin kondansatör
yapımında kullanılır.Isıya karĢı çok
dayanıklıdır.Yüksek sıcaklıkta çalıĢan
araçlarda,örneğin fırınlarda kullanılır.

13.  Jeolojik zamanlarda
yaĢamıĢ olan canlıların
tortul kayaçlar içinde
taĢlaĢmıĢ olarak bulunan
her çeĢit kalıntı ve izine
fosil adı verilir.
 Fosiller,günümüzde
yaĢayan canlı türlerine ait
olabileceği gibi nesli
tükenmiĢ canlılara da ait
olabilir.Fosiller bu canlılar
hakkında bilgi edinmemizi
sağlar.

14.  Fosilleşme ile ilgili edindiğimiz bilgiler ışığında
fosillerin oluşumu ile ilgili etkinlik yapmak
için.tıklayınız.
Fosillerle ilgili bulmaca çözmek için tıklayınız.
http://www.youtube.com/watch?v=ymgFLDecb
DY&feature=player_embedded

16.  1-Toprak:
 Yer kabuğundaki kayaçların üzerini örten ince tabakaya toprak denir. Toprak, yerkabuğunu
oluĢturan kayaçların aĢınması ile ortaya çıkan minerallerden ve canlı kalıntıları olan organik
maddelerden oluĢur. 2-Torağın OluĢumu :
 Toprak, uzun yıllar süren bir değiĢim süreci sonucu oluĢmuĢtur. Toprağın oluĢabilmesi için
öncelikle yeryüzündeki kayaçların çözülmesi yani kayaçların parçalanıp ufalanması yani küçük
parçalara ayrıĢması gerekir.
 Toprak OluĢumuna Etki Eden Faktörler:
 Toprak oluĢumuna etki eden faktörler:
 Ġklim koĢulları,
 Ana kayanın özellikleri,
 Bitki örtüsü,
 Eğim koĢulları,
 OluĢum süresidir.
Toprak ÇeĢitleri :
Topraklar, yapılarına göre kumlu, humuslu, killi ve kireçli toprak olarak 4 grupta
incelenir.
Toprak çeĢitlerinin belirlenmesini sağlayan çeĢitli özellikler vardır. Bunlar;
Toprağın sık veya gevĢek yapıya sahip olması,
Su geçirgenliği (suyu tutup tutmaması),
Ağır veya hafif yapıda olması,
Rengi ve kokusu,
Taneli yapıda olup olmaması.

17. a) Kumlu Toprak :
Hafif ve su tutma özelliği olmayan topraklara kumlu toprak denir. Bu tür topraklar suyu kısa sürede
tabana ulaĢtırırlar.
Pamuk, karpuz gibi bitkilerin yetiĢtirilmesi için kullanılırlar.
b) Humuslu Toprak :
Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluĢan, koyu renkli, yumuĢak ve su tutabilen verimli
toprağa humuslu toprak denir. Bu tür topraklar kavrulduğunda içinde canlı kalıntısı bulundurduğu
için yanık kokusu verir.
Tarım için en elveriĢli toprak çeĢididir.
c) Killi Toprak :
Ağır, su tutabilen, zor iĢlenen, kil bakımından zengin olan, asitlerden etkilenmeyen ve ısıya
dayanıklı toprak çeĢidine killi toprak denir. Killi topraklar kavrulduklarında sertleĢirler.
Killi topraklar, kiremit, tuğla, seramik ve çömlek yapımında kullanılırlar.
d) Kireçli Toprak :
Açık renkli, su tutmayan, gevĢek yapılı ve yapısında kireç bulunduran toprağa kireçli toprak
denir.Kireçli toprak tarıma elveriĢli değildir.
Erozyon (Toprak Erozyonu) :Verimli toprak örtüsünün su ve rüzgârın etkisi ile aĢınıp taĢınması
olayına erozyon denir.
a) Erozyona Neden Olan Faktörler :
1-Bitki örtüsünün olmaması.
2-Meraların aĢırı otlatılması.
3-Toprağın aĢırı iĢlenmesi.
4-Arazinin engebeli ve eğimli oluĢu.
5-Yamacın eğim ve uzunluğu.
6-Toprağın eğime paralel sürülmesi.
7-Yangınlar ve ani su taĢkınları.
8-YağıĢların düzensiz olması.
9-Toprak yapısı
10-Dağınık ve düzensiz yerleĢme

18. b) Erozyonu Azaltan Faktörler :
1-Ağaçlandırma yapılması
2-Meraların aĢırı otlatılmaması.
3-Ürünlerin nöbetleĢe
dikilmesi.
4-Eğimli arazilerde, toprağın
eğime dik sürülmesi.
5-Eğimli arazilerde sekiler
(taraçalar) yapılması.
c) Erozyonun Zararları :
1-Toprağın verimini düĢürür.
2-ÇölleĢmeye sebep olur.
3-Suları kirletir.
4-Ürün kalitesini düĢürür.
5-Toprak ve arazi kaybına
neden olur.
6-Toprakların su depolama
gücünü azaltır.
7-Toprağın iĢlenmesini
güçleĢtirir.

20.  A. Yeraltı Suları:  B. Yerüstü Suları:
Yağan yağmur ve kar sularının bir
Yeryüzüne yağıĢ halinde inen kısmı yeraltına süzülürken bir kısmı
sular geçirgen olmayan kaya da yeryüzünde kalarak yerüstü
ya da kil katmanı gibi yerlerde sularını
oluĢturur.Okyanuslar denizler göl
birikerek yeraltı sularını ler ve akarsular yerüstü sularına
oluĢturur.Yeraltı sularından örnektir.
 Dört yanı karalarla kaplı olan su
içme ve sulama alanında birikintilerine göl denir.
yararlanılır.  Bir yatak içinde arazinin eğimine
YağıĢ miktarı uyarak akan sular da akarsu olarak
adlandırılır.En küçük akarsu
YağıĢ türü deredir.
Zeminin geçirimliliği  Akarsuyun önüne set çekilerek
baraj yapılır.Setlerin
Arazinin eğimi gerisinde biriken su
Bitki örtüsü gibi etmenler kütlesine de baraj gölü denir.
yeraltı sularının  Atatürk Keban Hirfanlı Karakaya
en önemli barajlarımızdır.
beslenmesinde rol oynar.

21.  YER KABUĞUNUN DOĞAL ANITLARI
Yerkabuğunun oluĢum süreci
içinde akarsuların aĢındırma taĢıma ve biriktirmesi ile
meydana gelen peri bacaları,traverten,mağara,Ģelale,göl
gibi yeryüzü oluĢumları, özel korumaya alınmıĢ ağaçlar
Doğal Anıtlardır.
- Doğal anıtlar çok uzun bir süreçte oluĢmaktadır.
- Doğal anıtlar tüm insanlığa aittir.
- Doğal anıtlar korunarak gelecek nesillere aktarılması
gereken değerlerdir.
TRAVERTEN:
Yeryüzüne çıkan suların buharlaĢması ile suyun içinde
bulunan kalkerli ve kireçli maddeler çöker travertenler
oluĢur.Pamukkale Bursa ve Antalya'da travertenler
vardır.
 ÜLKEMĠZDE BULUNAN ÖNEMLĠ DOĞAL ANITLAR VE
OLUġUM ġEKĠLLERĠNĠ ÖĞRENMEK ĠÇĠN TIKLAYINIZ

23.  PERĠ BACALARI:
Yamaçlardaki nispeten sert ve yumuĢak olmayan
tabakalar altlarındaki yumuĢak kısımları sel sularına karĢı
korurlar.Böylece yamaçta sivri kuleleri bacaları andıran ve
üzerinde Ģapka gibi koruyucu sert tabakadan oluĢmuĢ Ģekiller
meydana gelir.Peri bacalarının oluĢumunda sel ve akarsular
doğrudan rüzgar ise dolaylı olarak etkide bulunur.Ürgüp ve
NevĢehir arasında geniĢ bir bölgede peri bacaları vardır.
MAĞARALAR:
Karstik bölgelerde tabana sızan sular zamanla çatlakları
geniĢletir ve yeraltı boĢlukları oluĢur.Yeraltı sularının mağara
tavanlarından damlaması ile kireç taĢı çökelir.Tavanda kireç taĢı
çökelmesiyle sarkıt tabanda kireç taĢı birikmesi ile
de dikitler oluĢur.
Burdur Ġnsuyu Mağarası Antalya Karain Mağarası Alanya Dam
lataĢ Mağarası Mersin Narlıkuyu Mağarası ve
Ġstanbul Yarımburgaz Mağarası önemli mağaralarımızdır.

26. 1
3
2
4
Hiçbiri

27. Neden
yapamadığını
Üzgünüm yanlıĢ düşünüp
eksikliklerini
yanıtladınız.Soruya tekrar tamamlayarak
ilerlemelisin!!
dönmek için tıklayınız.
Soruyu inceleyecek
olursak;Fosiller bize,Ġçinde
bulundukları tortul kayaçların
hangi zamana ait olduklarını
öğrenmemizi;Nesilleri tükenmiĢ
canlılar hakkında bilgi
edinmemizi;Bir bölgenin iklim
koĢulları hakkında bilgi sahibi
olmamızı ve yer kabuğundaki
değiĢimler konusunda bilgi
edinmemizi sağlar.

29. Mermer
Granit
Kireç taĢı
Bazalt
Hepsi

30. Üzgünüm, yanlıĢ yanıt
verdiniz.Soruya tekrar dönmek
için tıklayınız.
Soruyu değerlendirecek olursak,
*Kireç taĢının tortul kayaç
olduğu, Mermerin baĢkalaĢım
kayacı olduğu, Granitin Volkanik
kayaç olduğu yargıları doğrudur.
*Bazalt ise tortul kayaç
değil;Magmatik kayaç örneğidir.
YanlıĢ olan kayaç örneği
bazalttır.

32. Yalnız I
Yalnız II
I ve III
III
Hepsi

33.  Tebrikler,Doğru yanıtladınız.
 Bir sonraki soruya geçebilirsiniz.

34. I.SĠNĠ DEĞERLENDĠRĠRSEK, Magmanın
yeryüzünde ya da yeryüzüne yakın bir yerde
soğuyup katılaĢmasıyla oluĢan kayaçlara
magmatik kayaç denir.(I. yargı doğrudur.)
II. sini değerlendirirsek; Magmatik veya
Tortul kayaçların sıkıĢma, ısınma ve basınç
etkisiyle değiĢime uğramasıyla baĢkalaĢım
kayaçları oluĢur.(II. yargı yanlıĢtır.)
III. sini değerlendirirsek, Yer yüzeyi su ve
rüzgâr gibi dıĢ etkilerle aĢınıp, taĢınır.
TaĢınan kayaçlar çukur alanlarda, çökelerek
tortular oluĢturur.Zaman geçtikçe alt tabaka
üzerindeki ağırlık artar,böylece alt tabaka
sıkıĢır ve katılaĢır.Bu Ģekilde tortul kayaçlar
oluĢur.Magmanın yeryüzünde ya da
yeryüzüne yakın bir yerde soğuyup
katılaĢmasıyla ise magmatik kayaçlar
oluĢur.(III. Yargı da doğrudur)
Soruya tekrar dönmek için tıklayınız.

35. 2
3
4
5
1

36. Üzgünüm,yanlıĢ cevap
verdiniz.
Mermer, Arduvaz, ġist ve
Kuvartz’ın baĢkalaĢım
kayacına örnek olduğunu;
Granitin ise magmatik
kayaç olduğunu
unutmamalısın.
Soruya tekrar dönmek için
tıklayınız.

37.  Tebrikler,Doğru cevapladınız.
 Bir sonraki soruya geçebilirsiniz.
İŞTE BU!
Başardın

38. Mika
Demir
Talk
KurĢun
Civa

39. Üzgünüm, yanlıĢ yanıt verdiniz.
Soruyu birlikte değerlendirecek
olursak; Mika madeni yüksek
sıcaklıkta çalıĢan araçlarda, elektrik
devrelerinde; Demir madeni ise
iĢlenmiĢ birçok ürünün ham
maddesidir. KurĢun madeni, ses
yalıtımında, X-ıĢını ekipmanlarında
ve nükleer santrallerde radyasyon
kalkanı olarak iĢlev görür. Civa
madeni ilaç ve boya sanayi, diĢçilik
ve termometre yapımında; Talk
madeni de makinelerde yağlama
yapmak, pencere kapı seramik
yapımında, pudra üretiminde
kullanılır.
Tekrar soruya dönmek için seçiniz.

40.  Tebrikler,Doğru yanıtladınız.
 Bir sonraki soruya geçebilirsiniz.

42. Bazalt Başkalaşım kayacı
Kalsit Magmatik kayaç
Kömür Magmatik kayaç
Granit Mineral
Mermer Magmatik kayaç

44. Yalnız I doğru
Yalnız II doğru
Her ikisi de doğru
Her ikisi de yanlıĢ
I.si doğru,II.si yanlıĢ

45. Sinirlenmeye
gerek yok.Tekrar
dene!!!
Üzgünüm,yanlıĢ yanıt
verdiniz.Soruyu dikkatlice
incelersek;Petrolün bir
maden olduğu doğrudur.(I.
Yargı doğru)Mermer ise
magmatik
Kayaç değil;baĢkalaĢım
kayacıdır.(II. Yargı yanlıĢtır.)
Soruya tekrar dönmek için
tıklayınız.

46.  Tebrikler!Doğrucevapladınız.Bir
sonraki soruya geçebilirsiniz.
Hadi
gülümse!!!

51. Abant Gölü Yer altı suyu
Kaplıca Yer altı suyu
Kaynak suyu Yer üstü suyu
Deniz suyu Yer altı suyu
Maden suyu Yer üstü suyu

54.  TEBRİKLER!!!Testi bitirdin,şimdi yapman
gereken şey eksik olduğun yerler varsa
tamamlamak.