Về con đường xây dựng kinh tế tri thức ở nước ta (Phan Đình Diệu)
•
0 likes•178 views
Tham luận của GS. Phan Đình Diệu (Đại học Quốc gia Hà Nội) tại Hội thảo khoa học: Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam (2000) http://thuvienhoithao.blogspot.com/2015/05/kinh-te-tri-thuc-va-nhung-van-de-dat-ra.html
Recommended
Recommended
More Related Content
More from Kien Thuc
More from Kien Thuc (20)
Về con đường xây dựng kinh tế tri thức ở nước ta (Phan Đình Diệu)
- 1. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 131 VÏÌ CON ÀÛÚÂNG XÊY DÛÅNG KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ NÛÚÁC TA GS. PHAN ÀÒNH DIÏÅU Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ nöåi Chó múái trong möåt thúâi gian ngùæn maâ nhûäng khaái niïåm nhû "kinh tïë thöng tin", "kinh tïë tri thûác" tûúãng nhû xa laå vúái chuáng ta àaä nhanh choáng trúã thaânh hiïån thûåc trïn phaåm vi toaân cêìu, vaâ àöëi vúái chuáng ta àoâi hoãi höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë tri thûác coá tñnh toaân cêìu àoá àaä trúã thaânh àiïìu khöng cûúäng àûúåc. Möåt cêu hoãi lúán àöëi vúái chuáng ta laâ: tûâ thûåc traång kinh tïë-xaä höåi hiïån nay, ta coá thïí xêy dûång "kinh tïë tri thûác" àûúåc khöng? Vaâ nïëu coá thïí, thò cêìn kïët húåp ra sao vúái nhiïåm vuå maâ chuáng ta àang cöë gùæng thûåc hiïån trong giai àoaån hiïån nay laâ chuyïín biïën nïìn kinh tïë nöng nghiïåp vaâ thûåc hiïån "cöng nghiïåp hoaá"? Ta biïët rùçng khöng thïí àöët chaáy giai àoaån, vaâ vò vêåy, chó coá caách laâ phaãi nöî lûåc bùçng hai àïí thûåc hiïån möåt nhiïåm vuå keáp, hay noái chñnh xaác hún laâ phaãi tòm caách kïët húåp àïí thûåc hiïån caã hai nhiïåm vuå àoá möåt caách àöìng thúâi, "tuy hai maâ möåt", höî trúå vaâ thuác àêíy lêîn nhau trong möåt quan niïåm thöëng nhêët; nöî lûåc bùçng hai trûúác hïët phaãi laâ nöî lûåc àöíi múái chñnh mònh, vïì tû duy, vïì nhêån thûác àïí coá quyïët têm lúán taåo dûång nhûäng yïëu töë nïìn moáng cho sûå phaát triïín kinh tïë tri thûác ngay trong àiïìu kiïån hiïån taåi. Trong hai baâi nghiïn cûáu trûúác àêy(*) töi àaä trònh baây möåt söë nhêån thûác vïì nhûäng àùåc àiïím cuãa nïìn kinh tïë tri thûác vaâ xaä höåi tri thûác, vïì baãn thên khaái niïåm tri thûác, caác loaåi tri thûác vaâ vai troâ cuãa chuáng trong viïåc laâm nïn sûå giaâu coá cuãa kinh tïë, v.v... Vò vêåy, trong baâi naây töi chó xin goáp vaâi yá kiïën àïí cuâng trao àöíi nhêån thûác vïì vêën àïì cêëp thiïët àaä noái úã trïn laâ ta cêìn vaâ coá thïí laâm gò àïí trïn cú súã tiïëp tuåc àêíy maånh cöng cuöåc àöíi múái hiïån nay, kïët húåp xêy dûång dêìn nhûäng
- 2. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 132 yïëu töë nïìn moáng cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác cuãa nûúác ta. Àïí laâm roä caác yá kiïën, trûúác hïët töi xin trònh baây sú lûúåc vaâi nhêån thûác vïì caác nguöìn lûåc chuã yïëu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác noái chung, tûác cuäng laâ nhûäng nguöìn vöën cêìn thiïët àïí phaát triïín kinh tïë tri thûác, röìi sau àoá xin kiïën nghõ möåt söë giaãi phaáp coá thïí thûåc hiïån (hay cêìn tiïëp tuåc thûåc hiïån) ngay trong àiïìu kiïån hiïån taåi àïí gêy dûång ba nguöìn vöën nïìn taãng coá têìm quan troång quöëc gia àöëi vúái viïåc xêy dûång kinh tïë tri thûác, maâ ta coá thïí taåm goåi laâ: vöën vïì kïët cêëu haå têìng, vöën con ngûúâi vaâ vöën xaä höåi. I. VÏÌ NGUÖÌN LÛÅC CHUÃ YÏËU CUÃA KINH TÏË TRI THÛÁC Nïëu àöëi vúái caác nïìn kinh tïë truyïìn thöëng, caác nguöìn lûåc chuã yïëu laâ lao àöång vaâ vöën (bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn), thò àöëi vúái kinh tïë tri thûác, nguöìn lûåc chuã yïëu laâ thöng tin vaâ tri thûác. Tòm hiïíu caác vêën àïì cú baãn: thûåc chêët thöng tin vaâ tri thûác laâ gò, thöng tin vaâ tri thûác taåo nïn cuãa caãi vaâ sûå giaâu coá nhû thïë naâo, laâm sao àïí coá àûúåc thöng tin vaâ tri thûác, vaâ tùng àûúåc nùng lûåc taåo tri thûác cuãa möåt xaä höåi, ... laâ coá yá nghôa quan troång àêìu tiïn àïí hiïíu àûúåc thïë naâo laâ kinh tïë tri thûác. Noái chung, tri thûác laâ nhûäng hiïíu biïët cuãa con ngûúâi. Coá nhiïìu loaåi hiïíu biïët úã nhûäng mûác àöå vaâ phaåm vi khaác nhau; möåt caách khaái quaát coá thïí noái: biïët caái gò laâ úã mûác àöå thöng tin, biïët taåi sao laâ úã mûác àöå caác tri thûác khoa hoåc, biïët laâm thïë naâo laâ nhûäng hiïíu biïët vïì cöng nghïå, biïët ai vaâ vúái ai laâ caác tri thûác xaä höåi, vaâ biïët úã àêu vaâ luác naâo laâ nhûäng hiïíu biïët cêìn thiïët vïì kinh doanh, thûúng maåi vaâ laâm kinh tïë noái chung. Möîi loaåi tri thûác àoá àïìu coá têìm quan troång cuãa mònh, ngaây nay, cuâng vúái caác tri thûác khoa hoåc kyä thuêåt vaâ cöng nghïå, caác tri thûác vïì xaä höåi, vïì töí chûác vaâ quaãn lyá, ngaây caâng phaát triïín phong phuá vaâ coá yá nghôa to lúán, nhiïìu trûúâng húåp laâ quyïët àõnh, trong viïåc taåo nïn sûå giaâu coá cuãa möåt nïìn kinh tïë (**) . Tri thûác laâm ra cuãa caãi laâ do: a) haâm lûúång tri thûác chûáa trong caác saãn phêím vaâ dõch vuå ngaây caâng nhiïìu, do àoá caác saãn phêím vaâ dõch vuå luön coá chêët lûúång ngaây caâng cao, söë lûúång caác mùåt haâng ngaây caâng phong phuá; ngaây caâng coá thïm nhiïìu saãn phêím vaâ dõch vuå maâ nöåi dung chuã yïëu laâ thöng tin vaâ tri thûác; b) tri thûác laâ yïëu töë chuã yïëu trong viïåc töí chûác laâm ra nhiïìu haâng hoaá (saãn phêím vaâ dõch vuå) vaâ biïën haâng hoaá thaânh lúåi nhuêån, àoá laâ tri thûác trong töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë, trong kinh doanh, thûúng maåi, v.v... Àïí coá
- 3. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 133 sûác caånh tranh trong möi trûúâng maâ "tri thûác laâm ra cuãa caãi" àoá, àiïìu cöët yïëu laâ phaãi coá nùng lûåc tiïëp thuå nhiïìu tri thûác múái vaâ saáng taåo ra nhiïìu tri thûác múái. Theo truyïìn thöëng tûâ trûúác, khi noái àïën tri thûác ta thûúâng hiïíu laâ tri thûác khoa hoåc, nhûäng tri thûác dûúái daång caác àõnh luêåt, àõnh lyá,... coá tñnh phöí biïën cao, giuáp con ngûúâi nhêån thûác, lyá giaãi nhiïìu hiïån tûúång trong tûå nhiïn, xaä höåi, vaâ giuáp taåo ra caác kyä thuêåt, cöng nghïå trong saãn xuêët. Têët nhiïn, nhûäng tri thûác loaåi àoá laâ rêët quñ, vaâ luön luön coá giaá trõ hïët sûác to lúán. Nhûng, trong àúâi söëng saãn xuêët, kinh doanh haâng ngaây, coân coá rêët nhiïìu nhûäng loaåi tri thûác àúâi thûúâng, tûâ caác saáng kiïën caãi tiïën saãn phêím haâng hoaá vaâ dõch vuå àïën caác hiïíu biïët, kinh nghiïåm vïì kinh doanh, buön baán, vïì nhûäng "qui luêåt" cuåc böå cuãa thõ trûúâng, v.v... , nhûäng tri thûác nhû vêåy thûúâng coá taác duång àïën viïåc "laâm giaâu" rêët nhanh vaâ rêët trûåc tiïëp, phaåm vi cuãa chuáng thò rêët mïnh möng, thiïn biïën vaån hoaá, caâng phong phuá vaâ àa daång trong àiïìu kiïån thõ trûúâng phaát triïín vaâ múã röång. Trûúác àêy, nhûäng nguöìn thöng tin vaâ tri thûác àoá chó töìn taåi àún leã vaâ taác duång ñt àûúåc thêëy roä. Tûâ vaâi ba thêåp niïn gêìn àêy, vúái sûå phaát triïín buâng nöí cuãa cöng nghïå thöng tin, cöng viïåc tin hoåc hoaá trong caác lônh vûåc hoaåt àöång kinh tïë, xaä höåi àûúåc àêíy maånh, caác thöng tin vaâ tri thûác àúâi thûúâng àoá àûúåc thu thêåp, lûu trûä, phên tñch, xûã lyá, àûúåc tinh luyïån vaâ àûúåc sûã duång ngaây caâng röång raäi trong sûå kïët húåp coá hiïåu quaã vúái caác loaåi tri thûác cú baãn khaác. Chuã thïí taåo ra caác tri thûác àúâi thûúâng àoá coá thïí laâ moåi ngûúâi lao àöång coá yá thûác trong saãn xuêët, kinh doanh, quaãn lyá kinh tïë, vaâ noái chung trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång cuãa xaä höåi. Nguöìn vöën cú baãn cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác coá thïí xem laâ göìm ba phêìn chuã yïëu: vöën vïì kïët cêëu haå têìng àïí cung cêëp phûúng tiïån kyä thuêåt hiïån àaåi vaâ möi trûúâng thuêån lúåi cho viïåc lûu trûä, truyïìn àûa, xûã lyá vaâ trao àöíi thöng tin cuâng caác hoaåt àöång thöng tin vaâ tri thûác trong nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi; vöën con ngûúâi vúái nhûäng con ngûúâi coá tri thûác vaâ coá nùng lûåc taåo tri thûác trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång, nhûäng con ngûúâi naây seä dêìn chiïëm àa söë ngûúâi lao àöång trong àêët nûúác; vaâ phêìn rêët quan troång laâ vöën xaä höåi, bao göìm caác cú cêëu töí chûác vaâ vêån haânh caác quan hïå kinh tïë vaâ xaä höåi, thïí hiïån qua caác thïí chïë, àõnh chïë, caác nùng lûåc töí chûác vaâ tûå töí chûác, caác khaã nùng taái cêëu truác möåt caách linh hoaåt, thñch nghi vaâ saáng taåo, v.v... trïn cú súã nhûäng tri thûác kinh tïë vaâ xaä höåi hiïån àaåi, luön àûúåc cêåp nhêåt vaâ
- 4. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 134 àöíi múái, àïí luön taåo àûúåc möi trûúâng xaä höåi thuêån lúåi cho sûå phaát triïín kinh tïë vaâ cho viïåc nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë. Àïí xêy dûång nïìn moáng cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác trong tûúng lai, ta cêìn vaâ coá thïí gêy dûång vaâ tñch luyä dêìn ngay tûâ bêy giúâ caác nguöìn vöën cú baãn àoá. II. MÖÅT KÏËT CÊËU HAÅ TÊÌNG THÖNG TIN VÛÄNG MAÅNH CHO ÀÊËT NÛÚÁC Viïåc taåo vöën kïët cêëu haå têìng cho kinh tïë tri thûác trong giai àoaån khúãi àêìu hiïån nay chñnh laâ viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia àaä àûúåc àïì cêåp àïën trong Nghõ quyïët 49/CP cuãa Chñnh phuã tûâ nùm 1993. Kïët cêëu haå têìng thöng tin àoá bao göìm hïå thöëng caác maång truyïìn thöng-maáy tñnh phuã khùæp àêët nûúác vúái phong phuá caác hïå thöëng thöng tin, cú súã dûä liïåu trong moåi lônh vûåc, trong caác cú quan quaãn lyá kinh tïë, haânh chñnh, trong caác doanh nghiïåp, caác cú súã khoa hoåc, giaáo duåc, y tïë, vùn hoaá,..., nöëi vúái caác maång thöng tin toaân cêìu, coá khaã nùng sùén saâng cung cêëp moåi thöng tin cêìn thiïët àïën moåi ngûúâi sûã duång, tiïën túái laâ möi trûúâng chung trïn àoá tiïën haânh caác loaåi hoaåt àöång kinh tïë, thûúng maåi, vùn hoaá, giaáo duåc, v.v... Àïí thûåc hiïån Nghõ quyïët noái trïn, möåt Chûúng trònh quöëc gia vïì CNTT àaä àûúåc thaânh lêåp vaâ Chñnh phuã àaä phï duyïåt möåt baãn Kïë hoaåch töíng thïí cho Chûúng trònh, trong àoá viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin àaä chiïëm möåt võ trñ quan troång vúái haâng loaåt caác dûå aán Tin hoåc hoaá àöëi vúái caác khu vûåc quaãn lyá, kinh tïë, taâi chñnh, thûúng maåi, kinh doanh,.... Rêët tiïëc laâ, mêëy nùm gêìn àêy, Chûúng trònh CNTT theo caác nöåi dung àoá vïì thûåc chêët àaä bõ xoaá söí, caác dûå aán xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia khöng coân àûúåc mêëy quan têm. Noái àuáng ra thò ta cuäng àaä chi khaá nhiïìu tiïìn àïí mua (vaâ àïí àöíi múái) nhiïìu maáy tñnh, nöëi maång khaá röång raäi, nöëi vúái Internet vaâ do àoá bùæt àêìu coá khaã nùng thu thêåp àûúåc nhiïìu thöng tin bïn ngoaâi tûâ caác nguöìn Internet, v.v... Nhûng, àiïìu chuã yïëu nhêët laâ trïn caác maång vaâ caác maáy tñnh àoá, phêìn thöng tin cuãa ta, do ta vaâ phuåc vuå thiïët thûåc cho viïåc nêng cao nùng lûåc thöng tin cuãa ta trong caác hoaåt àöång quaãn lyá, saãn xuêët, kinh doanh cuäng nhû trong caác hoaåt àöång vùn hoaá, giaáo duåc, khoa hoåc, thò gêìn nhû chûa coá àûúåc bao nhiïu. Vïì cú baãn, nûúác ta vêîn laâ nûúác ngheâo thöng tin vaâ tri thûác, nïìn kinh tïë vêîn laâ chêåm phaát triïín vaâ keám sûác caånh tranh trïn thïë giúái.
- 5. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 135 Têët nhiïn, àöëi vúái viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin cho àêët nûúác, boã nhiïìu tiïìn cuãa ra àïí sùæm àûúåc nhiïìu maáy, nhiïìu maång vúái cöng nghïå tiïn tiïën cuãa thïë giúái, taåo nïn möåt veã ngoaâi "hiïån àaåi" dïî coi thò khöng cêìn nhiïìu cöng sûác, nhûng àïí thêåt sûå coá àûúåc phêìn "nöåi dung thöng tin" phong phuá, tûác laâ "phêìn höìn", phêìn huyïët maåch àêìy sûác söëng chaãy qua caác maáy, caác maång àoá thò àoâi hoãi nhiïìu cöng sûác, trñ tuïå vaâ têm huyïët. Xêy dûång caác cú súã dûä liïåu, caác hïå thöëng thöng tin trong moåi lônh vûåc, trong caác cú quan quaãn lyá kinh tïë, taâi chñnh, caác doanh nghiïåp, caác cú súã khoa hoåc, giaáo duåc, y tïë, vùn hoaá, ..., ûáng duång Cöng nghïå thöng tin àïí töí chûác truy cêåp, khai thaác, tòm kiïëm tûâ àoá nhûäng thöng tin vaâ tri thûác hûäu ñch àaáp ûáng caác yïu cêìu phong phuá vaâ àa daång cuãa moåi mùåt trong àúâi söëng saãn xuêët vaâ kinh doanh, trong caác hoaåt àöång kinh tïë vaâ xaä höåi,... dô nhiïn khöng phaãi laâ viïåc dïî, nhûng töi nghô laâ khöng ngoaâi têìm cöë gùæng cuãa àöng àaão caác nùng lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå nùng àöång vaâ saáng taåo cuãa àêët nûúác ta, nïëu àûúåc khuyïën khñch àuáng hûúáng. Mùåt khaác, viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia liïn quan àïën moåi ngaânh, moåi cêëp, nïn trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa nûúác ta, cêìn coá möåt sûå phöëi húåp chó àaåo úã têìm quöëc gia do Chñnh phuã àaãm nhiïåm. Trong thúâi gian àêìu thûåc hiïån Nghõ quyïët 49/CP, àaä hònh thaânh àûúåc möåt sûå chó àaåo nhû vêåy, nhûng röìi sau àoá àaä khöng àûúåc tiïëp tuåc. Vaâ nöåi dung "xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin", yïëu töë nïìn taãng àïí phaát huy moåi nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác cho hiïån àaåi hoaá nïìn kinh tïë nûúác ta, möåt cöng viïåc chuêín bõ cú baãn cho àêët nûúác ta höåi nhêåp thaânh cöng vaâo nïìn kinh tïë thöng tin toaân cêìu hoaá trong tûúng lai, bõ boã mùåc àïí ai muöën tûå xoay xúã ra sao cuäng àûúåc, nïn chùng hay chúá, vaâ nïìn kinh tïë àêët nûúác thò nùm naây sang nùm khaác, vêîn àûúåc liïåt vaâo loaåi "ngheâo àoái vïì thöng tin"! Giúâ àêy, vaâo nùm cuöëi cuâng cuãa thêåp niïn 90, coá leä cuäng nïn kiïím àiïím laåi viïåc thûåc hiïån nhûäng gò àaä tûâng vaåch ra cho thêåp niïn àoá, vaâ hoaåch àõnh tiïëp tuåc viïåc xêy dûång tñch cûåc, khêín trûúng möåt kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia, laâm nïìn taãng cho viïåc phaát triïín caác yïëu töë cuãa kinh tïë thöng tin úã nûúác ta. III. MÖÅT HÏÅ THÖËNG GIAÁO DUÅC TIÏN TIÏËN VAÂ LAÂNH MAÅNH Àïí taåo vöën con ngûúâi cho kinh tïë tri thûác thò trûúác hïët phaãi coá möåt nïìn giaáo duåc tiïn tiïën vaâ laânh maånh, vaâ röìi tiïëp àoá laâ phaát
- 6. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 136 triïín möåt xaä höåi hoåc têåp, moåi ngûúâi àïìu coá ham muöën hoåc, coá àiïìu kiïån àïí hoåc vaâ tûå hoåc, hoåc liïn tuåc, hoåc suöët àúâi. Möåt nïìn kinh tïë, möåt xaä höåi dûåa chuã yïëu vaâo nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác chó coá thïí phaát triïín nïëu nguöìn lûåc àoá döìi daâo, phong phuá. Vaâ àiïìu àoá phuå thuöåc chuã yïëu vaâo viïåc ta coá thïí biïën àöíi nïìn giaáo duåc yïëu keám, chuöång hû danh hònh thûác hiïån nay nhanh choáng thaânh möåt nïìn giaáo duåc tiïn tiïën, laânh maånh hay khöng? Mêëy nùm gêìn àêy, ta àûúåc nghe nhiïìu phï phaán gay gùæt (vaâ noái chung laâ àuáng) àöëi vúái caác yïëu keám cuãa nïìn giaáo duåc hiïån taåi, vaâ nhûäng àoâi hoãi bûác thiïët phaãi caãi caách. Nhûng, coá leä cuäng nïn suy nghô möåt caách cöng bùçng laâ moåi thaânh tñch cuäng nhû moåi yïëu keám cuãa nïìn giaáo duåc àïìu liïn quan chùåt cheä vúái nhûäng thaânh tñch vaâ yïëu keám cuãa baãn thên hïå thöëng kinh tïë xaä höåi cuãa nûúác ta trong giai àoaån vûâa qua. Ngûúâi ta coân ham coá nhûäng bùçng cêëp rúãm, nhûäng haâm võ hû danh, hònh thûác,... laâ vò trong möi trûúâng xaä höåi hiïån nay, nhûäng thûá àoá àöi khi coân dïî tòm àûúâng àaåt túái lúåi, túái quyïìn hún laâ nhûäng nùng lûåc àñch thûåc. Vò vêåy, tuy khöng àún giaãn vaâ khöng thïí giaãi quyïët trong ngaây möåt ngaây hai, nhûng ta cuäng phaãi nhòn nhêån rùçng nhên töë coá taác àöång cú baãn nhêët àöëi vúái möåt chuyïín biïën thûåc sûå trong giaáo duåc laâ àêíy maånh cöng cuöåc caãi caách kinh tïë, caãi caách haânh chñnh àïí taåo ra möåt möi trûúâng kinh tïë xaä höåi laânh maånh, trong àoá moåi lûåc lûúång lao àöång coá nùng lûåc thûåc, coá tri thûác thûåc luön tòm àûúåc cú höåi àïí vûún lïn trong cuöåc söëng, thu heåp dêìn phêìn àêët cuãa nhûäng döëi traá vaâ tiïu cûåc, tûâ àoá maâ xêy àùæp dêìn möåt muåc tiïu vaâ àöång lûåc àuáng àùæn, roä raâng, khöng maâu meâ, cho viïåc hoåc. Hiïån nay, ngaânh giaáo duåc àaâo taåo àang àïì xuêët vaâ thûåc hiïån nhiïìu biïån phaáp tònh thïë àïí giaãi quyïët nhûäng yïu cêìu bûác baách maâ xaä höåi àoâi hoãi (nhû chûúng trònh "nùång", hoåc nhöìi nheát, hoåc thïm daåy thïm, thi cûã nùång nïì,...), àöìng thúâi cuäng àang nghiïn cûáu dûå thaão Chiïën lûúåc phaát triïín giaáo duåc àaâo taåo cho tûúng lai (trûúác mùæt àïën nùm 2010). Àoá laâ nhûäng cöng viïåc khoá khùn, phûác taåp, cuäng àoâi hoãi àûúåc nhòn nhêån trïn cú súã möåt tû duy àöíi múái, àùåc biïåt laâ phaãi kïët húåp vúái yïu cêìu taåo nguöìn vöën con ngûúâi cho sûå phaát triïín kinh tïë tri thûác. Trong tònh hònh hiïån nay, viïåc àêìu tû suy nghô àïí hoaåch àõnh möåt Chiïën lûúåc phaát triïín giaáo duåc vaâ àaâo taåo cuäng khöng thïí taách rúâi viïåc tòm kiïëm caác giaãi phaáp àöåt phaá nhùçm khùæc phuåc nhûäng yïëu
- 7. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 137 keám hiïån taåi, vaâ laâ cuäng nhùçm doån àûúâng cho viïåc thûåc hiïån Chiïën lûúåc trong tûúng lai. Ngoaâi giaãi phaáp chung vïì caãi caách kinh tïë, caãi caách haânh chñnh àïí taåo möi trûúâng trong saåch cho giaáo duåc, thò töi nghô laâ phaãi coá giaãi phaáp súám àöëi vúái caác vêën àïì cêëp thiïët sau àêy: 1) caãi thiïån àúâi söëng vaâ böìi dûúäng nùng lûåc chuyïn mön thûúâng xuyïn cho thêìy giaáo àïí hoå coá àiïìu kiïån toaân têm toaân yá cho viïåc daåy hoåc vaâ tham gia caác cöng viïåc giaáo duåc vaâ àaâo taåo; 2) caãi caách caác chïë àöå thi cûã, tuyïín choån, tuyïín duång,... àïí khùæc phuåc tònh traång hoåc chó àïí thi, hoåc vò bùçng cêëp, naån bùçng giaã, hoåc võ rúãm,...; 3) töí chûác chu àaáo viïåc nghiïn cûáu caãi caách chûúng trònh vaâ nöåi dung daåy hoåc, biïn soaån saách giaáo khoa vaâ taâi liïåu giaãng daåy coá chêët lûúång möåt caách thñch húåp úã moåi cêëp hoåc; 4) tñch cûåc ûáng duång CNTT vaâ sûã duång Internet trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo, trong viïåc daåy vaâ hoåc, phaát triïín dêìn caác hònh thûác tûå hoåc,... 5) vaâ àïí thûåc hiïån caác giaãi phaáp àoá thò giaãi phaáp quan troång nhêët laâ phaãi tòm caách huy àöång moåi nguöìn àêìu tû trong xaä höåi cho giaáo duåc vaâ àaâo taåo, trûúác hïët laâ tùng ngên saách, ñt nhêët cuäng phaãi àûúåc khoaãng 23-25% nhû nhiïìu nûúác trong khu vûåc. Vïì chuêín bõ Chiïën lûúåc cho tûúng lai, töi nghô cêìn coá möåt tû duy múái, möåt caách nhòn múái vïì xaä höåi maâ ta seä tiïën àïën, vïì nïìn kinh tïë tri thûác maâ ta muöën xêy dûång, vïì nhûäng phêím chêët maâ con ngûúâi cêìn coá trong möåt xaä höåi vaâ möåt nïìn kinh tïë nhû vêåy, tûâ àoá maâ suy nghô vïì caách töí chûác möåt nïìn giaáo duåc tûúng ûáng. Noái möåt caách àún giaãn thò hai phêím chêët maâ con ngûúâi vöën àaä tûâng cêìn coá, vaâ laåi caâng cêìn coá trong möåt xaä höåi thöng tin vaâ tri thûác tûúng lai laâ: möåt vöën tri thûác cú baãn cuâng vúái loâng ham hiïíu biïët vaâ saáng taåo, vaâ möåt yá thûác traách nhiïåm xaä höåi (vúái gia àònh, vúái têåp thïí, vúái cöång àöìng, vúái àêët nûúác). Tri thûác vaâ saáng taåo laâ hïët sûác àa daång, möîi ngûúâi möåt caách, tuyâ têm tuyâ taâi. Vò vêåy, möåt nïìn giaáo duåc lêëy muåc tiïu laâ àaâo taåo con ngûúâi vúái hai phêím chêët noái trïn seä khöng thïí laâ möåt nïìn giaáo duåc àöìng àïìu, àún àiïåu, maâ phaãi phong phuá, àa daång, hûúáng túái ngûúâi hoåc, phaát huy moåi nùng lûåc saáng taåo àùåc thuâ cuãa moåi caá nhên. Tûâ àoá, trong cêëu truác chûúng trònh hoåc, ngoaâi phêìn cú baãn chung phaãi tùng cûúâng caác phêìn tûå choån, tuyâ theo nùng khiïëu,... Cuâng vúái caác nöåi dung khoa hoåc, phaãi tùng cûúâng caác nöåi dung vùn hoaá, thêím myä, lõch sûã, triïët hoåc,... Phûúng phaáp daåy vaâ hoåc phaãi khuyïën khñch vaâ phaát huy moåi ham thñch tûå tòm kiïëm, àöåc lêåp suy nghô vaâ saáng taåo cuãa ngûúâi hoåc. Hònh thûác töí chûác viïåc hoåc
- 8. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 138 theo kiïíu trûúâng lúáp hiïån nay chùæc seä àûúåc böí sung vaâ caãi tiïën theo hûúáng phaát triïín maånh caác hònh thûác hoåc ngoaâi trûúâng lúáp, hoåc qua maång, tûå hoåc vaâ hoåc bêët kïí thúâi gian naâo,... Thi cûã, bùçng cêëp, hoåc võ chó coá yá nghôa àaánh dêëu möåt giai àoaån hoåc, chûá tuyïåt àöëi khöng mang möåt yá nghôa quyïët àõnh naâo àöëi vúái viïåc tuyïín choån, sùæp xïëp, qui àõnh võ trñ xaä höåi. Caãi caách viïåc daåy vaâ hoåc trong hïå thöëng nhaâ trûúâng àaä laâ möåt sûå nghiïåp to lúán, nhûng röìi taåo ra cho àûúåc möåt xaä höåi hoåc têåp, möåt nïìn giaáo duåc cho moåi ngûúâi vaâ cho suöët àúâi coân àoâi hoãi cöng sûác, têm huyïët to lúán hún nhiïìu. Nhû trïn àaä noái, nïìn kinh tïë tri thûác phaãi àûúåc phaát triïín trïn cú súã möåt vöën tri thûác vaâ möåt nùng lûåc taåo tri thûác phong phuá tûâ moåi ngûúâi lao àöång trong xaä höåi, nïn viïåc kiïën taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho möåt xaä höåi hoåc têåp, trong àoá moåi ngûúâi lao àöång luön coá khaã nùng tiïëp cêån àïën moåi nguöìn tri thûác cêìn thiïët, coá àiïìu kiïån hoåc hoãi vaâ tòm kiïëm saáng taåo, cuäng cêìn àûúåc tñnh àïën ngay tûâ bêy giúâ. IV. TIÏËP TUÅC ÀÖÍI MÚÁI TÛ DUY, ÀÙÅC BIÏÅT VÏÌ KINH TÏË XAÄ HÖÅI Àïí taåo àûúåc nguöìn vöën xaä höåi phong phuá theo nghôa trònh baây úã trïn, tûác laâ möåt nguöìn vöën trñ tuïå phong phuá, nhiïìu yá tûúãng múái vaâ saáng taåo, laâm nïn sûác nùng àöång, linh hoaåt, coá khaã nùng thñch nghi vaâ àöíi múái möåt caách nhaåy beán cuãa nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi, thò viïåc thûúâng xuyïn àöíi múái tû duy vïì kinh tïë xaä höåi laâ coá yá nghôa quyïët àõnh. Sûå chuyïín biïën sang kinh tïë tri thûác thûúâng àoâi hoãi nhûäng caãi caách quyïët liïåt, àöi khi laâ nhûäng sûå "huyã diïåt saáng taåo" (creative destruction), khöng phaá boã caái cuä thò khöng thïí múã àûúâng cho viïåc saáng taåo caái múái, maâ kinh tïë tri thûác thò chó coá thïí phaát triïín tn maåo cuãa bûúác chuyïín biïën coá tñnh chêët toaân cêìu: chuyïín biïën sang möåt nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu trïn caác nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác, möåt xaä höåi thöng tin vaâ tri thûác. Vaâ yïu cêìu àöíi múái tû duy, àöíi múái nhêån thûác àïí thñch nghi vaâ phaát triïín trong möi trûúâng múái àoá cuãa möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng "toaân cêìu hoaá" àaä trúã nïn cêìn thiïët vaâ cêëp baách àöëi vúái moåi quöëc gia, vaâ têët nhiïn laåi caâng cêìn thiïët vaâ cêëp baách àöëi vúái nhûäng nûúác coân chêåm phaát triïín nhû nûúác ta. Tûâ giûäa nhûäng nùm 80, khi bùæt àêìu cöng cuöåc àöíi múái, nûúác ta thûåc sûå àaä bûúác vaâo möåt giai àoaån tûå chuyïín biïën àêìy khñch lïå vaâ cuäng àêìy khoá khùn, phûác taåp. Giai àoaån tûå chuyïín biïën naây àûúåc
- 9. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 139 thûåc hiïån nhanh hay chêåm, hoaân thaânh súám hay muöån, chuã yïëu laâ tuyâ thuöåc vaâo nùng lûåc nöåi sinh cuãa chuáng ta. Àaä coá nhiïìu chñnh saách múái múã àûúâng cho viïåc giaãi phoáng vaâ phaát huy nhûäng nhên töë tñch cûåc trong kinh tïë vaâ xaä höåi, taåo nïn nhûäng neát khúãi sùæc trong àúâi söëng cuãa àêët nûúác, àoá laâ àiïìu maâ ai cuäng thêëy roä. Nhûng, àang trong giai àoaån chuyïín biïën, tûác cuäng laâ trong tònh traång giao thúâi cuãa sûå sinh thaânh tûâ möåt trêåt tûå cuä khöng coân thñch húåp sang möåt trêåt tûå múái coá khaã nùng àaáp ûáng töët hún muåc tiïu "dên giaâu nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng vùn minh", quaá trònh lúán maånh cuãa nhûäng nhên töë múái, tñch cûåc, coá khaã nùng vûúåt tröåi vaâ thay thïë dêìn sûå nñu keáo cuãa caác yïëu töë cuä khöng coân thñch húåp, àaä vaâ coân diïîn ra khöng àún giaãn. Sûå biïën àöíi àoá xêíy ra thûúâng xuyïn trong möîi con ngûúâi, trong caác töí chûác vaâ trong toaân xaä höåi. Vaâ vò thïë ta khöng lêëy laâm laå laâ trong moåi lônh vûåc, tûâ kinh tïë àïën vùn hoaá, xaä höåi, giaáo duåc,... bïn caånh nhûäng thaânh quaã tñch cûåc maâ khoá khùn lùæm múái àaåt àûúåc, vêîn coân àêìy nhûäng tiïu cûåc phi lyá laâm nhûác nhöëi loâng ngûúâi. Trong lônh vûåc kinh tïë, sûå giùçng co giûäa caái múái vaâ caái cuä diïîn ra möåt caách quanh co, phûác taåp. Cuöåc caãi caách cú cêëu, yïëu töë then chöët àïí xoay chuyïín cú baãn tònh hònh, vêîn diïîn ra chêåm chaåp, nûãa vúâi. Mêëy nùm gêìn àêy, Nhaâ nûúác àaä liïn tuåc ban haânh nhiïìu luêåt lïå, chñnh saách nhùçm thaáo gúä khoá khùn cho viïåc laâm ùn, kinh doanh, nhûng taác àöång thûåc tïë chûa lúán. Tûâ àêìu cöng cuöåc àöíi múái, ta àaä xem rêët àuáng rùçng àöíi múái tû duy, trûúác hïët laâ tû duy kinh tïë laâ àiïìu coá yá nghôa quyïët àõnh nhêët. Quaã thûåc, trïn thïë giúái trong mêëy thêåp niïn vûâa qua, nhûäng tû duy vïì kinh tïë, vïì thõ trûúâng, vïì töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë, vïì hoaåt àöång kinh doanh,... coá nhiïìu àöíi múái sêu sùæc, nhûäng tû duy múái àoá khöng phaãi laâ xa laå vúái nhiïìu nhaâ kinh tïë, nhiïìu doanh nhên cuãa nûúác ta. Nhûng àaáng tiïëc laâ, nhûäng tû duy múái àoá chûa àûúåc phaãn aánh möåt caách nhêët quaán trong nhûäng quan àiïím cú baãn vïì àûúâng löëi caãi caách kinh tïë cuãa ta. Àïí coá àuã niïìm tin vaâo sûå cêìn thiïët phaãi coá nhûäng tû duy múái, ta cêìn hiïíu rùçng moåi caách tû duy vaâ nhêån thûác àïìu laâ tûúng àöëi, vaâ nhûäng tû duy múái laâ nhùçm: möåt mùåt, dûåa trïn nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc múái giuáp chuáng ta coá nhûäng hiïíu biïët sêu sùæc hún, baãn chêët hún vïì àöëi tûúång nhêån thûác maâ nhûäng caách tû duy cuä thûúâng chó cho ta nhûäng hiïíu biïët sú lûúåc, àún giaãn; mùåt khaác, giuáp ta nhûäng nhêån thûác múái do baãn thên àöëi tûúång àaä coá nhiïìu biïën àöíi vaâ àang liïn tuåc biïën àöíi. Tû duy múái vïì kinh tïë
- 10. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 140 göìm caã hai mùåt noái trïn, tûác vûâa laâ múái do coá caách nhòn múái, vaâ vûâa laâ múái do baãn thên nïìn kinh tïë liïn tuåc coá nhûäng chuyïín biïën múái. Vúái caách nhòn múái, caách nhòn hïå thöëng, àùåc biïåt vúái nhûäng phaát triïín gêìn àêy cuãa caác lyá thuyïët vïì caác hïå thöëng phi tuyïën vaâ liïn taác laâ caác mö hònh phaãn aánh töët hún caác àöëi tûúång phûác taåp nhû kinh tïë xaä höåi, trong àoá coá nhûäng cú chïë taåo nïn tñnh vûúåt tröåi cuãa hïå thöëng, cú chïë chuyïín àöíi tûâ höîn àöån sang trêåt tûå vaâ ngûúåc laåi, khaã nùng tûå töí chûác cuãa hïå thöëng,..., ta coá nhûäng caách lyá giaãi mïìm deão hún, linh hoaåt hún vïì caác möëi quan hïå phûác taåp vaâ àa daång trong möåt nïìn kinh tïë, trong sûå vêån haânh cuãa cú chïë thõ trûúâng, vïì nhûäng sûác maånh nöåi taåi cuãa caác cú chïë tûå töí chûác vaâ phaát triïín trong caác hïå thöëng phûác taåp, v.v... Nïìn kinh tïë tri thûác thïë giúái àang vaâ seä phaát triïín theo xu thïë toaân cêìu hoaá, thûåc chêët àoá laâ toaân cêìu hoaá cuãa möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng dûåa chuã yïëu trïn nhûäng nguöìn lûåc rêët nùng àöång vaâ dïî biïën àöång nhû taâi chñnh, thöng tin vaâ tri thûác, nhûäng nguöìn lûåc gêìn nhû khöng coá biïn giúái vïì khöng gian vaâ caách biïåt vïì thúâi gian. Möåt nïìn kinh tïë nhû vêåy khöng chó tuên theo nhûäng "qui luêåt" kinh àiïín maâ ta àaä biïët, maâ coân chõu taác àöång cuãa nhûäng qui luêåt múái cuãa cú chïë tûå tùng cûúâng, cuãa caác liïn hïå ngûúåc dûúng, cuãa luêåt "tyã suêët lúåi nhuêån tùng",... Nhûäng yïëu töë bêët àõnh, bêët öín àõnh, khoá tiïn àoaán àûúåc ngaây caâng nhiïìu,... Tñnh chêët cuãa haâng hoaá vaâ thõ trûúâng, àùåc biïåt laâ baãn chêët cuãa tñnh caånh tranh, cuãa nhûäng ûu thïë caånh tranh trïn thõ trûúâng, àang coá nhûäng biïën àöíi sêu sùæc. Àöíi múái nhêån thûác vïì sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àaåi vaâ vïì yïu cêìu höåi nhêåp coá yá nghôa söëng coân cuãa chuáng ta vaâo xu thïë chung àoá dêîn àïën àoâi hoãi têët yïëu phaãi àöíi múái tû duy vïì töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë. Coá àûúåc trang bõ nhûäng tû duy múái nùng àöång hún, linh hoaåt hún, nhiïìu sûác söëng hún, thò múái àuã niïìm tin àïí khùæc phuåc nhûäng nïëp tû duy cuä àaä trúã thaânh trò trïå, caãn àûúâng cho sûå söëng múái phaát triïín. Hún bao giúâ hïët, vaâo luác naây àêy, ta cêìn xaác lêåp vaâ thûúâng xuyïn böìi dûúäng möåt tû duy múái àïí vûäng bûúác tiïëp tuåc con àûúâng caãi caách, trûúác mùæt xoaá boã moåi raâo caãn àïí moåi yïëu töë tñch cûåc, nùng àöång àûúåc tûå do phaát triïín trong möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng laânh maånh, vaâ röìi sau àoá tiïëp tuåc chùm lo taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho moåi nhên töë múái, moåi taâi nùng múái àûúåc tûå do nêíy núã vaâ àua tranh, laâm cho àêët nûúác ta dêìn giaâu maånh trong möåt nïìn kinh tïë tri thûác, vûäng vaâng vúái tû thïë bònh àùèng tiïën vaâo con àûúâng
- 11. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 141 höåi nhêåp chung vúái thïë giúái. Nhûäng nùng lûåc quan troång nhêët maâ ta cêìn coá laâ nùng lûåc thñch nghi, àöíi múái vaâ saáng taåo trïn cú súã möåt trñ tuïå röång múã àïí luön tòm àûúåc àûúâng phaát triïín trong möåt thïë giúái thûúâng xuyïn biïën àöíi. KÏËT LUÊÅN Con àûúâng höåi nhêåp àöëi vúái ta laâ têët yïëu. Xêy dûång àûúåc cho mònh nhûäng yïëu töë ngaây caâng maånh cuãa kinh tïë tri thûác laâ caách duy nhêët àïí coá àûúåc nùng lûåc caånh tranh, do àoá maâ húåp taác möåt caách bònh àùèng trong sûå höåi nhêåp àoá. Àöëi vúái ta, xêy dûång kinh tïë tri thûác chùæc khöng dïî daâng. Taái cêëu truác nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi, àöëi vúái moåi quöëc gia àïìu àaä laâ khoá khùn, àöëi vúái ta laåi caâng thïm khoá khùn vò sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoaá múái bùæt àêìu vaâ nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuäng coân àang úã nhûäng bûúác àêìu chêåp choaång. Nhûng kinh nghiïåm cuãa nhiïìu nûúác coá àiïìu kiïån xuêët phaát gêìn ta hoùåc hún ta khöng nhiïìu cuäng àaä cho ta nhiïìu têëm gûúng saáng. Ta tin vaâo khaã nùng vûúåt khoá khùn cuãa dên töåc ta möåt khi ta biïët àûúåc khoá khùn laâ úã àêu. Do àoá, chuáng ta tin tûúãng vaâo tûúng lai cuãa möåt nïìn kinh tïë tri thûác, möåt xaä höåi tri thûác seä àûúåc phaát triïín trïn àêët nûúác ta. Vaâ àïí cuãng cöë niïìm tin àoá, töi xin nhùæc möåt cêu maâ Peter Drucker, möåt taác giaã nöíi tiïëng cuãa nhiïìu taác phêím vïì khoa hoåc kinh tïë vaâ quaãn lyá hiïån àaåi, múái viïët gêìn àêy (1998): "Cuöåc caách maång thöng tin àang trïn àûúâng tiïën túái. Àoá khöng chó laâ cuöåc caách maång vïì cöng nghïå, vïì maáy moác, vïì kyä thuêåt, vïì phêìn mïìm, hay vïì töëc àöå. Àoá trûúác hïët laâ cuöåc caách maång vïì caác quan niïåm..."./. (*) Xaä höåi Tri thûác vaâ vaâi suy nghô vïì con àûúâng höåi nhêåp cuãa chuáng ta, Taåp chñ Xaä höåi hoåc, Söë 2, 1999, trang 30-39, vaâ Tri thûác laâ gñ ?, Taåp chñ Xaä höåi hoåc, 1998, Söë 4, trang 10-16. (**) Vïì tri thûác, àùåc biïåt laâ caác àùåc àiïím cuãa tri thûác àúâi thûúâng vaâ vai troâ ngaây caâng to lúán cuãa chuáng trong kinh tïë, coá thïí tham khaão thïm baâi Tri thûác laâ gò ?, àaä dêîn úã trïn.
- 12. KKhhoo EEbbooookk mmiiễễnn pphhíí eebbooookkffrreeee224477..bbllooggssppoott..ccoomm CCơơ ssởở DDữữ lliiệệuu HHộộii tthhảảoo//TThhaamm lluuậậnn tthhuuvviieennhhooiitthhaaoo..bbllooggssppoott..ccoomm tthhuuvviieenntthhaammlluuaann..bbllooggssppoott..ccoomm CCHHIIAA SSẺẺ TTRRII TTHHỨỨCC