More Related Content
Similar to Tailieu.vncty.com tailieu xahoihoc (20)
More from Trįŗ§n Äį»©c Anh (20)
Tailieu.vncty.com tailieu xahoihoc
- 1. http://www.ebook.edu.vn 1
XAĆ HOĆI HOĆC ĆAĆI CĆĆNG TS. PHAĆM ĆĆĆC TROĆNG
BaĆøi 1. LĆ²ch sƶƻ hƬnh thaĆønh vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc
1. SƶĆÆ ra ƱƓĆøi xaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø nhu caĆ u khaĆ¹ch quan
2. NhƶƵng ƱieĆ u kieƤn vaĆø tieĆ n ƱeĆ thƶĆÆc tieĆ£n ra ƱƓĆøi cuĆ»a xaƵ hoƤi
hoĆÆc.
2.1. Nhį»Æng ĆieĆ u kieƤn phaĆ¹t trieĆ„n kinh teĆ” ā xaƵ hoƤi
2.2. ĆieĆ u kieƤn phaĆ¹t trieĆ„n chĆnh trį» ā xaƵ hoƤi
2.3. NhƶƵng tieĆ n ƱeĆ veĆ tƶ tƶƓƻng, lyĆ¹ luaƤn khoa hoĆÆc
3. MoƤt soĆ” ƱoĆ¹ng goĆ¹p cuĆ»a caĆ¹c nhaĆø saĆ¹ng laƤp XaƵ hoƤi hoĆÆc
1. SƶĆÆ ra ƱƓĆøi xaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø nhu caĆ u khaĆ¹ch quan
Auguste Comte (1798 ā 1857), ƱƶƓĆÆc xem laĆø ngƶƓĆøi ƱaĆ«t neĆ n
taĆ»ng xaĆ¢y dƶĆÆng xaƵ hoƤi hoĆÆc hieƤn ƱaĆÆi.
1838: OĆng gheĆ¹p tƶĆø Logos ( hoĆÆc thuyeĆ”t) vaĆø Socius ( XaƵ hoƤi) -
(Sociology)
2. NhƶƵng ƱieĆ u kieƤn vaĆø tieĆ n ƱeĆ thƶĆÆc tieĆ£n ra ƱƓĆøi cuĆ»a
xaƵ hoƤi hoĆÆc.
2.2. ĆieĆ u kieƤn chĆnh trĆ² ā xaƵ hoƤi
CuoƤc caĆ¹ch maĆÆng PhaĆ¹p 1789 mĆ“Ć» ƱaĆ u cho thĆ“Ćøi kyĆø tan raƵ
cheĆ” ƱoƤ phong kieĆ”n ā nhaĆø nĆ¶Ć“Ć¹c quaĆ¢n chuĆ» baĆØng moƤt traƤt tƶĆÆ
chĆnh trĆ² mĆ“Ć¹i ā nhaĆø nĆ¶Ć“Ć¹c tƶ saĆ»n.
MoƤt nhoĆ¹m thieĆ„u soĆ” trong xaƵ hoƤi naĆ©m giƶƵ sĆ“Ć» hƶƵu veĆ tƶ
lieƤu saĆ»n xuaĆ”t vaĆø taƤp trung quyeĆ n lƶĆÆc chĆnh trĆ² .
TƶĆø thĆ“Ćøi kyĆø phuĆÆc hƶng, quyeĆ n con ngƶƓĆøi, vai troĆø cuĆ»a caĆ¹
nhaĆ¢n ƱaƵ ƱƶƓĆÆc xaĆ¹c laƤp vaĆø khaĆŗng Ć±Ć²nh, nhaĆ”t laĆø vieƤc ƱeĆ cao
sƶĆÆ tƶĆÆ do cuĆ»a con ngƶƓĆøi
- 2. http://www.ebook.edu.vn 2
QuaĆ¹ trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n maĆÆnh cuĆ»a ƱƓĆøi soĆ”ng kinh teĆ” xaƵ hoƤi
ƱaƵ taĆÆo tieĆ n ƱeĆ cho sƶĆÆ khaĆŗng Ć±Ć²nh vĆ² theĆ”, vai troĆø cuĆ»a caĆ¹
nhaĆ¢n trong ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ hoƤi.
XaƵ hoƤi tƶ baĆ»n hƬnh thaĆønh, cuĆ»ng coĆ” taĆÆo ƱieĆ u kieƤn cho sƶĆÆ
phaĆ¹t trieĆ„n kinh teĆ” ā xaƵ hoƤi kieĆ„u mĆ“Ć¹i. Trong xaƵ hoƤi, sƶĆÆ taƤp
trung quyeĆ n lƶĆÆc kinh teĆ” trong taĆ ng lĆ“Ć¹p giai caĆ”p tƶ saĆ»n
caĆøng cuĆ»ng coĆ” Ć±Ć²a vĆ² quyeĆ n lƶĆÆc chĆnh trĆ² cuĆ»a taĆ ng lĆ“Ć¹p naĆøy.
ĆoĆøi hoĆ»i xaĆ¹c laƤp āsƶĆÆ tƶĆÆ doā cuƻƻa con ngƶƓĆøi phaĆ»i ƱƶƓĆÆc ƱaĆ«t
trong khuoĆ¢n maĆ£u, trong thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi vaĆø tuaĆ¢n thuĆ»
phaĆ¹p luaƤt.
2.3 NhƶƵng tieĆ n ƱeĆ veĆ tƶ tƶƓƻng, lĆ luaƤn khoa hoĆÆc
ToĆ¹m laĆÆi
3. MoƤt soĆ” ƱoĆ¹ng goĆ¹p cuĆ»a caĆ¹c nhaĆø saĆ¹ng laƤp xaƵ hoƤi hoĆÆc
3.1. Auguste Comte (1798 - 1857)
CaĆ¹c taĆ¹c phaĆ„m chĆnh goĆ m :
NhƶƵng yĆ¹ tƶƓƻng chĆnh cuĆ»a A.Comte
Quan taĆ¢m chuĆ» yeĆ”u cuĆ»a oĆ¢ng laĆø muoĆ”n hoaĆøn thieƤn xaƵ hoƤi.
ĆĆ“Ćøi soĆ”ng xaƵ hoƤi phaĆ»i ƱƶƓĆÆc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u moƤt caĆ¹ch khoa
hoĆÆc.
Comte coĆ” gaĆ©ng taĆÆo ra moƤt khoa hoĆÆc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u veĆ xaƵ
hoƤi Ʊang toĆ n taĆÆi,.
OĆ¢ng cho raĆØng, XaƵ hoƤi hoĆÆc caĆ n dƶĆÆa treĆ¢n thƶĆÆc chĆ¶Ć¹ng
(moƤt khoa hoĆÆc dƶĆÆa treĆ¢n thƶĆÆc tieĆ£n, sƶĆÆ vaƤt maĆø tƶĆø ƱoĆ¹ chuĆ¹ng
ta coĆ¹ theĆ„ kieĆ„m chĆ¶Ć¹ng, khaĆŗng Ć±Ć²nh).
Tƶ tƶƓƻng cuĆ»a A. Comte LĆ²ch sƶƻ xaƵ hoƤi loaĆøi ngƶƓĆøi traĆ»i qua
3 giai ƱoaĆÆn (quy luaƤt 3 traĆÆng thaĆ¹i): ThaĆ n hoĆÆc. SieĆ¢u hƬnh
hoĆÆc. ThƶĆÆc chĆ¶Ć¹ng.
- 3. http://www.ebook.edu.vn 3
ĆaĆ«c trƶng cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø Ć“Ć» tĆnh toĆ„ng hĆ“ĆÆp cuĆ»a noĆ¹, cho
neĆ¢n āƱoĆ”i tƶƓĆÆng cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc chƦ coĆ¹ theĆ„ laĆø lĆ²ch sƶƻ loaĆøi
ngƶƓĆøiā.
Comte quan nieƤm raĆØng xaƵ hoƤi hoĆÆc seƵ mang laĆÆi giaĆ»i phaĆ¹p
cho sƶĆÆ khuĆ»ng hoaĆ»ng cuĆ»a vaĆŖn minh phƶƓng TaĆ¢y ƱƶƓng
thĆ“Ćøi, laĆø ākinh PhuĆ¹c aĆ¢mā cuĆ»a khoa hoĆÆc thƶĆÆc chĆ¶Ć¹ng maĆø
oĆ¢ng truyeĆ n giaĆ»ng vĆ“Ć¹i tƶ caĆ¹ch laĆø nhaĆø ācaĆ»i caĆ¹ch xaƵ hoƤiā.
3.2 Karl Marx (1818 ā 1883).CaĆ¹c taĆ¹c phaĆ„m cĆ“ baĆ»n
ĆĆ» phƶƓng TaĆ¢y, caĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc xem Marx laĆø ngƶƓĆøi ƱaĆÆi
dieƤn tieĆ¢u bieĆ„u cho trƶƓĆøng phaĆ¹i xaƵ hoƤi hoĆÆc xuaĆ”t phaĆ¹t tƶĆø lĆ²ch
sƶƻ, tƶĆø nhƶƵng maĆ¢u thuaĆ£n giai caĆ”p vaĆø ƱaĆ”u tranh xaƵ hoƤi
NhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ cĆ“ baĆ»n chĆ¶Ć¹a ƱƶĆÆng chaĆ”t xaƵ hoƤi hoĆÆc trong caĆ¹c
taĆ¹c phaĆ„m cuĆ»a Marx
CoĆ¢ng lao lĆ“Ć¹n nhaĆ”t cuĆ»a Marx
SƶĆÆ khaĆ¹c bieƤt cĆ“ baĆ»n giƶƵa Marx vaĆø Spencer trong lyĆ¹ giaĆ»i veĆ
moĆ”i quan heƤ, baĆ»n chaĆ”t xaƵ hoƤi vaĆø quaĆ¹ trƬnh bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
3.3 Herbert Spencer (1820-1903)
OĆng coĆ” gaĆ©ng xaĆ¢y dƶĆÆng moƤt heƤ thoĆ”ng lĆ luaƤn thoĆ”ng nhaĆ”t veĆ
sƶĆÆ tieĆ”n hoaĆ¹, theo coĆ¢ng thĆ¶Ć¹c:
āxaƵ hoƤi chuyeĆ„n tƶĆø ƱƓn giaĆ»n thuaĆ n nhaĆ”t sang Ʊa daĆÆng phĆ¶Ć¹c
hĆ“ĆÆp, hoƤi nhaƤp baĆØng phaĆ¢n hoĆ¹aā.
Do vaƤy, oĆ¢ng khuyeĆ¢n con ngƶƓĆøi ƱƶĆøng can thieƤp vaĆøo ƱƓĆøi soĆ”ng
rieĆ¢ng tƶ cuĆ»a nhau bĆ“Ć»i ātrong xaƵ hoƤi ngƶƓĆøi giaĆ u xĆ¶Ć¹ng ƱaĆ¹ng
ƱaƵ giaĆøu roĆ i, ngƶƓĆøi ngheĆøo cuƵng xĆ¶Ć¹ng ƱaĆ¹ng ƱƶƓĆÆc hƶƓƻng nhƶƵng
gƬ hoĆÆ voĆ”n coĆ¹ā
NhƶƓĆÆc ƱieĆ„m cuĆ»a Spencer laĆø ƱaƵ xem troĆÆng āƱaĆ«c tĆnh tƶĆÆ
nhieĆ¢nā trong quaĆ¹ trƬnh lyĆ¹ giaĆ»i caĆ¹c maĆ¢u thuaĆ£n xung ƱoƤt xaƵ
hoƤi hĆ“n laĆø lyĆ¹ giaĆ»i tƶĆø caĆ¹c taĆ¹c nhaĆ¢n xaƵ hoƤi.
- 4. http://www.ebook.edu.vn 4
3.4. Emile Durkheim (1858 - 1917)
ĆoĆ¹ng goĆ¹p lĆ“Ć¹n nhaĆ”t cuĆ»a Durkheim laĆø xaĆ¢y dƶĆÆng xaƵ hoƤi hoĆÆc
thaĆønh moƤt khoa hoĆÆc thaƤt sƶĆÆ. PhƶƓng phaĆ¹p maĆø oĆ¢ng chuĆ»
trƶƓng, ƱƶƓĆÆc chia thaĆønh caĆ¹c giai ƱoĆÆan chĆnh nhƶ sau:
PhaĆ»i xaĆ¢y dƶĆÆng xaƵ hoƤi hoĆÆc thaĆønh moƤt lĆ³nh vƶĆÆc rieĆ¢ng, theo
ƱuĆ¹ng Ć±Ć²nh nghĆ³a veĆ sƶĆÆ kieƤn xaƵ hoƤi.
XaƵ hoƤi hoĆÆc ƱoĆøi hoĆ»i duĆøng nhƶƵng phƶƓng phaĆ¹p nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u
ƱaĆ»m baĆ»o tĆnh khaĆ¹ch quan. VƬ vaƤy caĆ n ƱoĆ”i xƶƻ vĆ“Ć¹i caĆ¹c sƶĆÆ kieƤn
nhƶ nhƶƵng sƶĆÆ vaƤt, phaĆ»i quan saĆ¹t chuĆ¹ng tƶĆø beĆ¢n ngoaĆøi.
Trong taĆ¹c phaĆ„m lĆ“Ć¹n cuoĆ”i cuĆøng āNhƶƵng hƬnh thĆ¶Ć¹c sĆ“ ƱaĆŗng
cuĆ»a ƱƓĆøi soĆ”ng toĆ¢n giaĆ¹oā OĆng ƱaƵ xaĆ¢y dƶĆÆng neĆ¢n lĆ luaƤn toĆ¢n
giaĆ¹o tƶĆø nhƶƵng phaĆ¢n tĆch tƦ mƦ, caĆ«n keƵ veĆ nhƶƵng hƬnh thĆ¶Ć¹c toĆ¢n
giaĆ¹o nguyeĆ¢n thuyĆ».
GiaĆ»i thĆch ātƶĆÆ tƶƻā treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» sƶĆÆ lieĆ¢n keĆ”t giƶƵa caĆ¹c toĆ„ chĆ¶Ć¹c hoƤi
ƱoaĆøn toĆ¢n giaĆ¹o, xaƵ hoƤi vaĆø ngheĆ nghieƤp
TƶĆÆ tƶĆÆ laĆø caĆ¢u chuyeƤn cuĆ»a caĆ¹ nhaĆ¢n nhƶng lieĆ¢n quan ƱeĆ”n
ƱƓĆøi soĆ”ng ƱoaĆøn theĆ„.
TyĆ» leƤ theo ƱaĆÆo Tin LaĆønh cao hĆ“n ThieĆ¢n ChuĆ¹a GiaĆ¹o.
TyĆ» leƤ nhƶƵng ngƶƓĆøi chƶa laƤp gia ƱƬnh cao hĆ“n nhƶƵng
ngƶƓĆøi ƱaƵ laƤp gia ƱƬnh.
Binh lĆnh deĆ£ huĆ»y hoaĆÆi cĆ“ theĆ„ sinh hoĆÆc hĆ“n thƶƓĆøng daĆ¢n.
TƦ leƤ tƶĆÆ tƶƻ thĆ“Ćøi bƬnh cao hĆ“n so vĆ“Ć¹i thĆ“Ćøi kyĆø chieĆ”n tranh
(do sƶĆÆ baĆ”t oĆ„n vaĆø suy thoaĆ¹i cuĆ»a caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² ƱaĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c vaĆø
nieĆ m tin trong xaƵ hoƤi Tƶ BaĆ»n ƱƶƓng thĆ“Ćøi.
PhuĆÆ thuoƤc vaĆøo naĆŖng lƶĆÆc hoƤi nhaƤp trong moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ
hoƤi cuĆ»a caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n.
1.- Trang bĆ² tri thĆ¶Ć¹c veĆ nhƶƵng quy luaƤt khaĆ¹ch quan cuĆ»a caĆ¹c
quaĆ¹ trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n xaƵ hoƤi. NoĆ¹i moƤt caĆ¹ch khaĆ¹i quaĆ¹t laĆø chĆ¶Ć¹c
- 5. http://www.ebook.edu.vn 5
naĆŖng nhaƤn thĆ¶Ć¹c.
Quan ƱieĆ„m veĆ Ć±oaĆøn keĆ”t xaƵ hoƤi
āĆoaĆøn keĆ”t cĆ“ giĆ“Ć¹iā (caĆ¹c xaƵ hoƤi nguyeĆ¢n thuĆ»y toĆ n taĆÆi
trĆ¶Ć“Ć¹c xaƵ hoƤi coĆ¢ng nghieƤp ā ƱoĆ¢ thĆ²): CaĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n do coĆ¹ sƶĆÆ
gioĆ”ng nhau veĆ loaĆÆi hƬnh hoaĆÆt ƱoƤng vaĆø lieĆ¢n keĆ”t vĆ“Ć¹i nhau
cuĆøng toĆ n taĆÆi (cuĆøng chung nhau ƱaĆ©p ƱeĆ¢ ngaĆŖn thieĆ¢n taĆÆiā¦).
āĆoaĆøn keĆ”t hƶƵu cĆ“ā: CaĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n lieĆ¢n keĆ”t maƤt thieĆ”t
trong caĆ¹c hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng nhaĆØm thƶĆÆc hieƤn caĆ¹c chĆ¶Ć¹c naĆŖng
khaĆ¹c nhau. Do vaƤy sƶĆÆ lieĆ¢n keĆ”t cuĆ»a boƤ phaƤn nhoĆ¹m naĆøy laĆø
cĆ“ sĆ“Ć» toĆ n taĆÆi vaĆø thuĆ¹c ƱaĆ„y boƤ phaƤn nhoĆ¹m xaƵ hoƤi khaĆ¹c toĆ n
taĆÆi, cuĆøng phaĆ¹t trieĆ„n (quan heƤ leƤ thuoƤc laĆ£n nhau nhƶ phaĆ¢n
coĆ¢ng lao ƱoƤng taĆÆo neĆ¢n sƶĆÆ Ć±oaĆøn keĆ”t trong xaƵ hoƤi).
YĆ thĆ¶Ć¹c taƤp theĆ„ vaĆø yĆ¹ thĆ¶Ć¹c caĆ¹ nhaĆ¢n aĆ»nh hƶƓƻng ƱeĆ”n tĆnh ƱoaĆøn
keƔt xaƵ hoƤi
SƶĆÆ phaĆ¹t trieĆ„n, ƱeĆ cao yĆ¹ thĆ¶Ć¹c caĆ¹ nhaĆ¢n Ʊang laĆøm suy yeĆ”u
yĆ¹ thĆ¶Ć¹c taƤp theĆ„ coĆ¹ theĆ„ Ʊƶa ƱeĆ”n nhƶƵng hƬnh thĆ¶Ć¹c leƤch
chuaƄn trong xaƵ hoƤi.
Do vaƤy, tyĆ» leƤ tƶĆÆ tƶƻ trong caĆ¹c xaƵ hoƤi coĆ¢ng nghieƤp, ƱoĆ¢ thĆ²
hieƤn ƱaĆÆi thƶƓĆøng cao hĆ“n trong caĆ¹c xaƵ hoƤi noĆ¢ng nghieƤp coĆ„
truyeĆ n trĆ¶Ć“Ć¹c ƱoĆ¹.
SƶĆÆ toĆ n taĆÆi yeĆ”u keĆ¹m cuĆ»a yĆ¹ thĆ¶Ć¹c taƤp theĆ„ thuĆ¹c ƱaĆ„y sƶĆÆ phaĆ¹t
trieĆ„n cuĆ»a nhƶƵng bieĆ„u hieƤn haĆønh vi leƤch laĆÆc.
AĆ»nh hƶƓƻng cuĆ»a Durkheim ƱoĆ”i vĆ“Ć¹i xaƵ hoƤi Ć“Ć» caĆ¹c nĆ¶Ć“Ć¹c
phƶƓng TaĆ¢y nhƶ Anh, MyƵ, PhaĆ¹p raĆ”t saĆ¢u saĆ©c, raĆ”t lĆ“Ć¹n,
khoĆ¢ng nhƶƵng trĆ¶Ć“Ć¹c kia maĆø caĆ» trong thĆ“Ćøi ƱaĆÆi ngaĆøy nay.
3.5. Max Weber (1864 ā 1920).
āXaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø khoa hoĆÆc coĆ” gaĆ©ng giaĆ»i nghĆ³a haĆønh ƱoƤng xaƵ
- 6. http://www.ebook.edu.vn 6
hoƤi vaĆø tieĆ”n tĆ“Ć¹i giaĆ»i thĆch quan heƤ nhaĆ¢n - quaĆ» veĆ tƶĆø vieƤc theĆ„
hieƤn haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤiā
CaĆ¹c kieĆ„u haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi:
ā¢HaĆønh ƱoƤng hĆ“ĆÆp lĆ theo muĆÆc ƱĆch
ā¢HaĆønh ƱoƤng hĆ“ĆÆp lĆ theo giaĆ¹ trĆ²
ā¢HaĆønh ƱoƤng theo truyeĆ n thoĆ”ng
ā¢HaĆønh ƱoƤng theo caĆ»m xuĆ¹c
NhieƤm vuĆÆ cuĆ»a nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø tƬm hieĆ„u yĆ¹ nghĆ³a cuĆ»a
haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi Ć“Ć» ngƶƓĆøi thƶĆÆc hieƤn haĆønh ƱoƤng.
HieƤn thƶĆÆc, kinh nghieƤm laĆø voĆ¢ taƤn, khoĆ¢ng moƤt khoa hoĆÆc
naĆøo coĆ¹ theĆ„ bao quaĆ¹t heĆ”t ƱƶƓĆÆc.
ā¢HaĆønh ƱoƤng hĆ“ĆÆp lyĆ¹ theo muĆÆc ƱĆch
ThoĆ¢ng qua nhƶƵng mong ƱƓĆÆi (Ć¶Ć¹ng xƶƻ, kyĆø voĆÆng xaƵ hoƤi) tƶĆø
nhƶƵng ƱoĆ”i tƶƓĆÆng beĆ¢n ngoaĆøi (ngƶƓĆøi khaĆ¹c), chuĆ» theĆ„ haĆønh
ƱoƤng coi vieƤc sƶƻ duĆÆng nhƶƵng mong ƱƓĆÆi naĆøy nhƶ laĆø nhƶƵng
ƱieĆ u kieƤn hay sƶƻ duĆÆng nhƶƵng phƶƓng tieƤn ƱƶƓĆÆc cho laĆø
hĆ“ĆÆp lyĆ¹ hĆ“n laĆø keĆ”t quaĆ» cuĆ»a nhƶƵng muĆÆc ƱĆch ƱaƵ mong ƱƓĆÆi
vaĆø ƱaƵ ƱƶƓĆÆc caĆ¢n nhaĆ©c.
NoĆ¹i moƤt caĆ¹ch khaĆ¹c, trong hoaĆÆt ƱoƤng xaƵ hoƤi chuĆ» theĆ„ cuĆ»a
haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi seƵ laĆ”y nhƶƵng mong ƱƓĆÆi cuĆ»a ngƶƓĆøi khaĆ¹c
laĆøm muĆÆc ƱĆch Ć±Ć²nh hĆ¶Ć“Ć¹ng haĆønh ƱoƤng cuĆ»a mƬnh thoĆ¢ng qua
nhƶƵng kyĆø voĆÆng xaƵ hoƤi.
2. HaĆønh ƱoƤng hĆ“ĆÆp lyĆ¹ theo giaĆ¹ trĆ²
ThoĆ¢ng qua nhƶƵng nieĆ m tin coĆ¹Ć¹ yĆ¹ thĆ¶Ć¹c veĆ Ć±aĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c, veĆ caĆ¹i
ƱeĆÆp thaĆ„m myƵ, veĆ toĆ¢n giaĆ¹o ƱeĆ„ giaĆ»i thĆch cho giaĆ¹ trĆ² rieĆ¢ng
nhaĆ”t Ć±Ć²nh cuĆ»a moƤt thaĆ¹i ƱoƤ ƱƶƓĆÆc xaĆ¹c Ć±Ć²nh.
TheĆ” naĆøo laĆø ngƶƓĆøi con hieĆ”u thaĆ»o?
- 7. http://www.ebook.edu.vn 7
NgƶƓĆøi phuĆÆ nƶƵ ƱeĆÆp laĆø ngƶƓĆøi phuĆÆ nƶƵ chung thuĆ»y ā khi
chung thuĆ»y laĆø giaĆ¹ trĆ² ƱƶƓĆÆc ƱeĆ cao Ć“Ć» ngƶƓĆøi phuĆÆ nƶƵ.
Nhƶ vaƤy, vĆ“Ć¹i hai loaĆÆi haĆønh ƱoƤng treĆ¢n, tĆnh hĆ“ĆÆp lyĆ¹ ƱƶƓĆÆc ƱaĆ«c
bieƤt nhaĆ”n maĆÆnh vaĆø ƱƶƓĆÆc coi laĆø cĆ“ sĆ“Ć» cuĆ»a sƶĆÆ hĆ“ĆÆp taĆ¹c, thuĆ¹c
ƱaĆ„y traĆÆng thaĆ¹i oĆ„n Ć±Ć²nh vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ hoƤi.
3. HaĆønh ƱoƤng theo truyeĆ n thoĆ”ng LaĆø kieĆ„u haĆønh ƱoƤng theo
thoĆ¹i quen trong cuoƤc soĆ”ng.
4. HaĆønh ƱoƤng theo caĆ»m xuĆ¹c
HaĆønh ƱoƤng theo caĆ»m xuĆ¹c, xuĆ¹c caĆ»m ƱaĆ«c bieƤt: thoĆ¢ng qua
caĆ»m xuĆ¹c hieƤn thĆ“Ćøi vaĆø tƬnh traĆÆng caĆ»m xuĆ¹c.
LoaĆÆi haĆønh ƱoƤng naĆøy raĆ”t khoĆ¹ nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u vaĆø dƶĆÆ Ć±oaĆ¹n.
HaĆønh ƱoĆ¢ng ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn aĆ»nh hƶƓƻng nhieĆ u tƶĆø nhƶƵng Ć¶Ć¹c
cheĆ” hay hƶng phaĆ”n cuĆ»a chuĆ» theĆ„ haĆønh ƱoƤng.
Trong taĆ¹c phaĆ„m āĆaĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c Tin LaĆønh vaĆø tinh thaĆ n cuĆ»a ChuĆ»
nghĆ³a Tƶ baĆ»nā, Weber ƱaƵ giaĆ»i thĆch ĆaĆÆo Tin LaĆønh, vĆ“Ć¹i tƶ
caĆ¹ch laĆø moƤt heƤ thoĆ”ng giaĆ¹ trĆ² coĆ¹ vai troĆø to lĆ“Ć¹n trong vieƤc toĆ„
chĆ¶Ć¹c haĆønh ƱoƤng vaĆø sƶĆÆ hĆ“ĆÆp lyĆ¹ trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng ƱeĆ„ lyĆ¹
giaĆ»i sƶĆÆ xuaĆ”t hieƤn vaĆø thaĆønh coĆ¢ng cuĆ»a xaƵ hoƤi tƶ baĆ»n khi ācon
ngƶƓĆøi trong xaƵ hoƤi Tƶ baĆ»n ƱaƵ bieĆ”t duĆøng tieĆ n ƱeĆ„ tieĆ n laĆÆi sinh
ra tieĆ nā.
Weber quan nieƤm raĆØng caĆ¹c phƶƓng phaĆ¹p khaĆ»o saĆ¹t trong
khoa hoĆÆc tƶĆÆ nhieĆ¢n khoĆ¢ng theĆ„ naĆøo Ć¶Ć¹ng duĆÆng trong nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u
veĆ Ć Ćø khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi vaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc bĆ“Ć»i:
ĆoĆ”i tƶƓĆÆng nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u cuĆ»a khoa hoĆÆc tƶĆÆ nhieĆ¢n laĆø caĆ¹c āsƶĆÆ
kieƤn vaƤt lyĆ¹ā coĆøn khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi laĆø āhoaĆÆt ƱoƤng xaƵ hoƤi
cuĆ»a con ngƶƓĆøiā.
- 8. http://www.ebook.edu.vn 8
SƶĆÆ kieƤn tƶĆÆ nhieĆ¢n coĆ¹ theĆ„ giaĆ»i thĆch qua sƶĆÆ toĆ n taĆÆi hieƤn
thƶĆÆc khaĆ¹ch quan vaĆø chĆnh xaĆ¹c. Khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi laĆÆi phuĆÆ
thuoƤc raĆ”t nhieĆ u bĆ“Ć»i tĆnh chuĆ» quan.
VĆ“Ć¹i khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi phaĆ»i āquan saĆ¹tā ƱeĆ„ lyĆ¹ giaĆ»i ƱoƤng cĆ“
beĆ¢n trong cuĆ»a haĆøng ƱoƤng vaĆø sƶĆÆ aĆ»nh hƶƓƻng tƶĆø caĆ¹c taĆ¹c
nhaĆ¢n xaƵ hoƤi khaĆ¹c.
Do vaƤy, caĆ¹c nhaĆø khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u chĆnh caĆ¹i maĆø
trong ƱoĆ¹ hoĆÆ Ć±ang soĆ”ng (xaƵ hoƤi) cho neĆ¢n hoĆÆ phaĆ»i ƱaĆÆt tĆ“Ć¹i moƤt
trƬnh ƱoƤ naĆøo ƱoĆ¹ mĆ“Ć¹i ƱuĆ» khaĆ» naĆŖng ƱeĆ„ hieĆ„u bieĆ”t, kieĆ”n giaĆ»i moƤt
caĆ¹ch khaĆ¹ch quan tƶĆø suy nghĆ³ mang tĆnh chuĆ» quan.
CAĆU HOĆI THAĆO LUAĆN VAĆ OĆN TAĆP
TaĆÆi sao noĆ¹i xaƵ hoƤi hoĆÆc ra ƱƓĆøi laĆÆi laĆø nhu caĆ u xaƵ hoƤi mang
tĆnh khaĆ¹ch quan?
PhaĆ¢n tĆch nhƶƵng ƱieĆ u kieƤn tieĆ n ƱeĆ cuĆ»a sƶĆÆ ra ƱƓĆøi xaƵ hoƤi hoĆÆc
phƶƓng TaĆ¢y cuoĆ”i theĆ” kyĆ» XIX ƱaĆ u theĆ” kyĆ» XX
TrƬnh baĆøy tĆ½ tĆ½į»ng xaƵ hį»i hį»c cį»§a A. Comte vaĆø K.Marx?
Tį»« ƱoĆ¹ ruĆ¹t ra yĆ¹ nghÄ©a thį»±c tieĆ£n?
trƬnh baĆøy nhƶƵng quan ƱieĆ„m cĆ“ baĆ»n cuĆ»a Max Weber veĆ
haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi.
TrƬnh baĆøy nhƶƵng ƱoĆ¹ng goĆ¹p veĆ xaƵ hoƤi hoĆÆc cuĆ»a Durkheim.
TƶĆø ƱoĆ¹ phaĆ¢n tĆch tƶ tƶƓƻng cuĆ»a E. Durkhiem veĆ Ć±oaĆøn keĆ”t xaƵ
hoƤi.
- 9. http://www.ebook.edu.vn 9
BĆ i 2. KhĆ”i niį»m - Äį»i tĘ°į»£ng - chį»©c nÄng - nhiį»m vį»„ cį»§a
XH hį»c
KhaĆ¹i nieƤm veĆ XaƵ hoƤi hoĆÆc ?
ThuaƤt ngƶƵ XaƵ hoƤi hoĆÆc ƱƶƓĆÆc moƤt nhaĆø XaƵ hoƤi hoĆÆc ngƶƓĆøi
PhaĆ¹p - Auguste Comte (1798 - 1857) sƶƻ duĆÆng vaĆøo naĆŖm
1838.
ĆƶƓĆÆc gheĆ¹p tƶĆø hai chƶƵ, coĆ¹ hai nguoĆ n goĆ”c khaĆ¹c nhau:
āSociusā, tƶĆø goĆ”c Latinh vaĆø āLogosā, tƶĆø goĆ”c HilaĆÆp
VƬ sao?
XaƵ hoƤi hoĆÆc laĆø moƤt moĆ¢n khoa hoĆÆc thuoƤc lĆ³nh vƶĆÆc khoa
hoĆÆc xaƵ hoƤi, nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u caĆ¹c tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi, ƱaĆ«c bieƤt Ʊi
saĆ¢u nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u coĆ¹ heƤ thoĆ”ng sƶĆÆ phaĆ¹t trieĆ„n caĆ”Ć¹u truĆ¹c, moĆ”i
tƶƓng quan xaƵ hoƤi, haĆønh vi xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc theĆ„ hieƤn trong
quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng cuĆ»a con ngƶƓĆøi trong caĆ¹c nhoĆ¹m, toĆ„
chĆ¶Ć¹c xaƵ hoƤi.
GiaĆ»i thĆch veĆ caĆ¹c hieƤn tƶƓĆÆng xaƵ hoƤi nhƶ theĆ” naĆøo?
Nhƶ vaƤy, sƶĆÆ toĆ n taĆÆi caĆ¹c hieƤn tƶƓĆÆng trong xaƵ hoƤi khoĆ¢ng chƦ
laĆø keĆ”t quaĆ» mang tĆnh chuĆ» quan cuĆ»a chuĆ» theĆ„ haĆønh ƱoƤng maĆø
phaĆ»n aĆ¹nh tĆnh khaĆ¹ch quan tƶĆø caĆ¹c quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi khaĆ¹c.
NoĆ¹i caĆ¹ch khaĆ¹c, trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng cuĆ»a
con ngƶƓĆøi, con ngƶƓĆøi chĆ²u sƶĆÆ taĆ¹c ƱoƤng chi phoĆ”i raĆ”t lĆ“Ć¹n tƶĆø
caĆ¹c taĆ¹c nhaĆ¢n mang tĆnh xaƵ hoƤi.
COĆ THEĆ
DĆĆ BAĆO ĆĆĆĆC HAĆNH VI XAĆ HOĆI ?
Khi tham gia vaĆøo moƤt nhoĆ¹m naĆøo ƱoĆ¹ chuĆ¹ng ta coĆ¹ xu
hĆ¶Ć“Ć¹ng tuaĆ¢n theo khuoĆ¢n maĆ£u giaĆ¹ trĆ² cuĆ»a nhoĆ¹m xaƵ hoƤi .
- 10. http://www.ebook.edu.vn 10
NhƶƵng ngƶƓĆøi thuoƤc veĆ caĆ¹c nhoĆ¹m gioĆ”ng nhau thƶƓĆøng coĆ¹
nhƶƵng khuynh hĆ¶Ć“Ć¹ng tƶ duy, caĆ»m xuĆ¹c, Ć¶Ć¹ng xƶƻ gaĆ n nhƶ
nhau.
NhƶƵng haĆønh vi cuĆ»a con ngƶƓĆøi ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn theo
khuoĆ¢n maĆ£u mang tĆnh ƱeĆ u ƱaĆ«n, laĆ«p Ʊi laĆ«p laĆÆi vaĆø coĆ¹ sƶĆÆ
phoĆ”i hĆ“ĆÆp.
HoaĆÆt ƱoƤng ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ hoƤi goĆ m nhƶƵng sƶĆÆ Ć±ieĆ u chƦnh
theo khuoĆ¢n maĆ£u trĆ¶Ć¹Ć“c nhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi.
KeƔt luaƤn
VeĆ cĆ“ baĆ»n trong xaƵ hoƤi, Ć“Ć» ƱaĆ¢u toĆ n taĆÆi caĆ¹c giaĆ¹ trĆ², chuaĆ„n
mƶĆÆc vaĆø sƶĆÆ hieƤn dieƤn cuĆ»a traƤt tƶĆÆ xaƵ hoƤi gaĆ©n lieĆ n vĆ“Ć¹i sƶĆÆ
hieƤn dieƤn cuĆ»a yĆ¹ thĆ¶Ć¹c taƤp theĆ„ thƬ Ć“Ć» ƱoĆ¹ haĆønh vi xaƵ hoƤi cuĆ»a
con ngƶƓĆøi laĆø coĆ¹ theĆ„ dƶĆÆ Ć±oaĆ¹n ƱƶƓĆÆc.
Cho thaĆ”y khoa hoĆÆc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u veĆ haĆønh vi xaƵ hoƤi treĆ¢n cĆ“
sĆ“Ć» toĆ n taĆÆi cuĆ»a maĆÆng lĆ¶Ć“Ć¹i caĆ”u truĆ¹c xaƵ hoƤi laĆø caĆ n thieĆ”t phuĆÆc
vuĆÆ trong vieƤc naĆ¢ng cao chaĆ”t lƶƓĆÆng soĆ”ng cuĆ»a con ngƶƓĆøi.
2. ĆoĆ”i tƶƓĆÆng nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u cuĆ»a xaƵ hoĆ¢Ć¤i hoĆÆc
ThĆ¶Ć¹ nhaĆ”t, nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u veĆ xaƵ hoƤi loaĆøi ngƶƓĆøi, trong ƱoĆ¹
moĆ”i quan heƤ xaƵ hoƤi, caĆ¹c tƶƓng quan xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc bieĆ„u hieƤn
thoĆ¢ng qua caĆ¹c haĆønh vi xaƵ hoƤi giƶƵa ngƶƓĆøi vĆ“Ć¹i ngƶƓĆøi, hay
giƶƵa caĆ¹c nhoĆ¹m ngƶƓĆøi trong heƤ thoĆ”ng caĆ”u truĆ¹c xaƵ hoƤi.
TƶĆø ƱoĆ¹ tƬm ra logic, cĆ“ cheĆ” vaƤn haĆønh mang tĆnh quy
luaƤt cuĆ»a caĆ¹c hƬnh thaĆ¹i vaƤn ƱoƤng vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a caĆ¹c
quan heƤ vaĆø quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoĆ¢Ć¤i.
ThĆ¶Ć¹ ba, XaƵ hoƤi hoĆÆc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u heƤ thoĆ”ng caĆ”u truĆ¹c xaƵ hoƤi
toĆ„ng theĆ„ noĆ¹i chung, treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» xaĆ¹c laƤp tĆnh chaĆ”t heƤ giaĆ¹ trĆ²
- 11. http://www.ebook.edu.vn 11
chuaĆ„n mƶĆÆc quy Ć±Ć²nh hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng cuĆ»a toaĆøn heƤ thoĆ”ng xaƵ
hoƤi.
NhieƤm vuĆÆ cuĆ»a caĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc ?
3. Quan heƤ giƶƵa xaƵ hoƤi hoĆÆc vĆ“Ć¹i caĆ¹c khoa hoĆÆc khaĆ¹c
XaƵ hoƤi hoĆÆc coĆ¹ tĆnh ƱoƤc laƤp tƶƓng ƱoĆ”i cuĆ»a noĆ¹ trong moĆ”i
quan heƤ vĆ“Ć¹i caĆ¹c khoa hoĆÆc khaĆ¹c. CoĆ¹ ƱoĆ”i tƶƓĆÆng, caĆ¹ch tieĆ”p
caƤn vaĆø phƶƓng phaĆ¹p nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u cuĆÆ theĆ„.
MoĆ”i quan taĆ¢m cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc ƱeĆ”n caĆ¹c vaĆ”n ƱeĆ vaĆø quaĆ¹
trƬnh xaƵ hoƤi cuƵng gioĆ”ng nhƶ nhieĆ u ngaĆønh khoa hoĆÆc khaĆ¹c.
TreĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» tri thĆ¶Ć¹c cuĆ»a caĆ¹c lĆ³nh vƶĆÆc: thoĆ”ng keĆ¢-toaĆ¹n,
taĆ¢m lyĆ¹ hoĆÆc, kinh teĆ” hoĆÆc, chĆnh trĆ² hoĆÆc, khoa hoĆÆc toĆ„ chĆ¶Ć¹c...
seƵ chia seĆ», boĆ„ sung, xaĆ¢y dƶĆÆng chaĆ”t lƶƓĆÆng khoa hoĆÆc cuĆ»a
tƶĆøng lĆ³nh vƶĆÆc khoa hoĆÆc ngaĆøy caĆøng hoaĆøn thieƤn hĆ“n nhaĆØm
ƱaĆ¹p Ć¶Ć¹ng caĆ¹c nhu caĆ u xaƵ hoƤi.
ChuĆ» nghĆ³a Duy vaƤt lĆ²ch sƶƻ laĆø cĆ“ sĆ“Ć» phƶƓng phaĆ¹p luaĆ¢Ć¤n
chung trong quaĆ¹ trƬnh tieĆ”p caƤn, nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u xaƵ hoƤi hoĆÆc.
ā¢4. CaĆ¹c chĆ¶Ć¹c naĆŖng cĆ“ baĆ»n cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc
CaĆ¹c chĆ¶Ć¹c naĆŖng cĆ“ baĆ»n cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc ƱƶƓĆÆc xaĆ¢y ƱƶĆÆng
treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» ƱoĆ”i tƶƓĆÆng nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc:
ChĆ¶Ć¹c naĆŖng nhaƤn thĆ¶Ć¹c
ChĆ¶Ć¹c naĆŖng thƶĆÆc tieĆ£n (dƶĆÆ baĆ¹o , toĆ„ chĆ¶Ć¹c, ƱieĆ u tieĆ”t, quaĆ»n
lyĆ¹)
ChĆ¶Ć¹c naĆŖng tƶ tƶƓƻng
4.1. ChĆ¶Ć¹c naĆŖng nhaƤn thĆ¶Ć¹c
- 12. http://www.ebook.edu.vn 12
TaĆÆo nhƶƵng tieĆ n ƱeĆ phƶƓng phaĆ¹p trong quaĆ¹ trƬnh nhaƤn
thĆ¶Ć¹c veĆ nhƶƵng trieĆ„n voĆÆng nhaĆØm phaĆ¹t trieĆ„n hĆ“n nƶƵa ƱƓĆøi
soƔng xaƵ hoƤi.
XaĆ¹c Ć±Ć²nh ƱƶƓĆÆc nhu caĆ u phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ hoƤi, cuĆ»a caĆ¹c
taĆ ng lĆ“Ć¹p, nhoĆ¹m, caĆ¹c coƤng ƱoĆ ng xaƵ hoƤi.
VĆ“Ć¹i heƤ thoĆ”ng phƶƓng phaĆ¹p luaƤn thƶĆÆc chĆ¶Ć¹ng vaĆø caĆ¹c
phƶƓng phaĆ¹p nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u āngaĆønhā, keĆ”t quaĆ» nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u
xaƵ hoƤi hoĆÆc cung caĆ”p nhƶƵng thoĆ¢ng tin theĆ„ hieƤn tĆnh khoa
hoĆÆc (tĆnh xaĆ¹c thƶĆÆc, ƱoƤ tin caƤy, taƤp trung vaĆø coĆ¹ choĆÆn loĆÆc...),
khoĆ¢ng ngƶĆøng naĆ¢ng cao nhaƤn thĆ¶Ć¹c xaƵ hoƤi trong coƤng ƱoĆ ng.
MoĆÆi hoaĆÆt ƱoƤng cuĆ»a con ngƶƓĆøi ƱeĆ u ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn treĆ¢n
cĆ“ sĆ“Ć» nhƶƵng nguyeĆ¢n lyĆ¹ cuĆÆ theĆ„, chĆ¶Ć¹a ƱƶĆÆng nhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ
mang tĆnh quy luaƤt ƱƶƓĆÆc ruĆ¹t ra tƶĆø kinh nghieƤm thƶĆÆc teĆ”
cuĆ»a quaĆ¹ khĆ¶Ć¹ vaĆø hieƤn taĆÆi.
Trong caĆ¹c hoaĆÆt ƱoƤng thƶĆÆc teĆ”, nhƶƵng nguyeĆ¢n lyĆ¹ naĆøy ƱƶƓĆÆc
xaƵ hoƤi hoĆÆc tieĆ”p caƤn tƶĆø caĆ¹c chuaĆ„n mƶĆÆc, caĆ¹c quy taĆ©c...
YĆ nghĆ³a thƶĆÆc tieĆ£n cuĆ»a caĆ¹c phƶƓng phaĆ¹p xaƵ hoƤi hoĆÆc thƶĆÆc
nghieƤm cho pheĆ¹p khaĆ»o nghieƤm tĆnh ƱuĆ¹ng ƱaĆ©n, xaĆ¹c thƶĆÆc
cuĆ»a caĆ¹c moĆ¢ hƬnh, caĆ¹c quyeĆ”t saĆ¹ch trong coĆ¢ng taĆ¹c quaĆ»n lĆ
xaƵ hoƤi treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» lĆ luaƤn vaĆø thƶĆÆc tieĆ£n.
Trong hoaĆÆt ƱoƤng khoa hoĆÆc xaƵ hoƤi hoĆÆc, caĆ¹c chĆ¶Ć¹c naĆŖng
thƶĆÆc tieĆ£n ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn baĆØng caĆ¹c phƶƓng phaĆ¹p luaƤn
nhaƤn thĆ¶Ć¹c tƶĆø vieƤc xaĆ¹c laƤp ƱoĆ”i tƶƓĆÆng nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u cuĆ»a mƬnh.
4.2. ChĆ¶Ć¹c naĆŖng thƶĆÆc tieĆ£n
TreĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» phaĆ¢n tĆch thƶĆÆc traĆÆng xaƵ hoƤi dƶĆÆa treĆ¢n nhƶƵng moĆ”i
quan heƤ tƶƓng taĆ¹c trong quaĆ¹ trƬnh vaƤn ƱoƤng phaĆ¹t trieĆ„n xaƵ hoƤi
- 13. http://www.ebook.edu.vn 13
seƵ laĆøm saĆ¹ng toĆ» trieĆ„n voĆÆng cuĆ»a sƶĆÆ vaƤn ƱoƤng vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a
xaƵ hoƤi trong tƶƓng lai gaĆ n cuƵng nhƶ tƶƓng lai xa.
PhaĆ¹t huy naĆŖng lƶĆÆc dƶĆÆ baĆ¹o, quaĆ»n lyĆ¹ vaĆø chƦ ƱaĆÆo
4.3. ChĆ¶Ć¹c naĆŖng tƶ tƶƓƻng
5. NhieƤm vuĆÆ cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc
BĆ i 3. Quan hį» xĆ£ hį»i vĆ tĘ°Ę”ng tĆ”c xĆ£ hį»i
HeƤ thoĆ”ng khaĆ¹i nieƤm, phaĆÆm truĆø khoa hoĆÆc ƱƶƓĆÆc xem laĆø
nhƶƵng ācoĆ¢ng cuĆÆā tƶ duy khoa hoĆÆc khi thƶĆÆc hieƤn caĆ¹c hoaĆÆt
ƱoƤng khoa hoĆÆc nhaĆ”t Ć±Ć²nh.
YeĆ¢u caĆ u caĆ n naĆ©m
ā¢BaĆ»n chaĆ”t cuĆ»a quan heƤ xaƵ hoƤi.
ā¢KhaĆ¹i nieƤm tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi vaĆø noƤi dung cĆ“ baĆ»n.
ā¢TreĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» noƤi dung, ruĆ¹t ra yĆ¹ nghĆ³a cuĆ»a caĆ¹c khaĆ¹i neƤm
treĆ¢n.
1. Quan heƤ xaƵ hoƤi
ChƦ moĆ”i lieĆ¢n quan giƶƵa ngƶƓĆøi vaĆø ngƶƓĆøi trong cĆ“ caĆ”u xaƵ
hoƤi (nhoĆ¹m, taƤp hĆ“ĆÆp, hoƤi ƱoaĆøn), trong caĆ¹c hoaĆÆt ƱoƤng vaĆø
caĆ¹c tƶƓng quan xaƵ hoƤi.
Quan heƤ xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc hƬnh thaĆønh trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt
ƱoƤng chung trong ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ hoƤi haĆøng ngaĆøy.
NgƶƓĆøi ta coĆ¹ theĆ„ phaĆ¢n bieƤt quan heƤ xaƵ hoƤi thaĆønh caĆ¹c lĆ³nh
vƶĆÆc khaĆ¹c nhau : quan heƤ vaƤt chaĆ”t vaĆø quan heƤ tƶ tƶƓƻng.
- 14. http://www.ebook.edu.vn 14
Theo chuĆ» nghĆ³a Marxit, ngƶƓĆøi ta xem tĆnh kinh teĆ” laĆø quan
troĆÆng quyeĆ”t Ć±Ć²nh tĆnh chaĆ”t cuĆ»a caĆ¹c quan heƤ xaƵ hoƤi khaĆ¹c nhƶ
quan heƤ vaĆŖn hoaĆ¹, chĆnh trĆ², phaĆ¹p luaƤt...
ā¢Quan heƤ saĆ»n xuaĆ”t ƱƶƓĆÆc ƱaĆ¹nh giaĆ¹ laĆø yeĆ”u toĆ” quan troĆÆng
(saĆ»n xuaĆ”t vaƤt chaĆ”t vaĆø saĆ»n xuaĆ”t caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² vaĆŖn hoĆ¹a tinh
thaĆ n), bĆ“Ć»i noĆ¹ chi phoĆ”i caĆ¹c loaĆÆi hƬnh quan heƤ xaƵ hoƤi khaĆ¹c.
ā¢Trong quaĆ¹ trƬnh tieĆ”p caƤn, nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u veĆ caĆ¹c vaĆ”n ƱeĆ xaƵ
hoƤi ƱoĆøi hoĆ»i phaĆ»i naĆ©m ƱƶƓĆÆc sƶĆÆ phuĆÆ thuoƤc cuĆ»a moĆÆi quan heƤ
xaƵ hoƤi ƱoĆ”i vĆ“Ć¹i quan heƤ saĆ»n xuaĆ”t mĆ“Ć¹i ƱeĆ„ coĆ¹ cĆ“ sĆ“Ć» ƱeĆ„ giaĆ»i
thĆch xaĆ¹c ƱaĆ¹ng veĆ tieĆ”n trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a lĆ²ch sƶƻ nhaĆ¢n
loaĆÆi.
CaĆ¹c thaĆønh phaĆ n cĆ“ baĆ»n cuĆ»a quan heƤ xaƵ hoƤi
Quan heƤ saƻn xuaƔt;
Quan heƤ sƓƻ hƶƵu;
Quan heƤ trao ƱoƄi;
Quan heƤ phaĆ¢n phoĆ”i caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² xaƵ hoƤi;
Quan heƤ tieĆ¢u duĆøng.
Nhƶ vaƤy, quan heƤ xaƵ hoƤi laĆø keĆ”t quaĆ», nhu caĆ u cuĆ» chuĆ» theĆ„ xaƵ
hoƤi trong quaĆ¹ trƬnh xaĆ¢y dƶĆÆng, xaĆ¹c laƤp hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng.
CaĆ¹c thaĆønh phaĆ n cĆ“ baĆ»n cuĆ»a thuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi
CaĆ¹ theĆ„ toĆ n taĆÆi trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng;
NhoĆ¹m xaƵ hoƤi;
CoƤng ƱoĆ ng xaƵ hoƤi;
CaĆ¹c toĆ„ chĆ¶Ć¹c vaĆø thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi.
MoĆ”i quan heƤ giƶƵa chuĆ» theĆ„ cuĆ»a haĆønh ƱoƤng vaĆø quan heƤ xaƵ hoƤi
Trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng soĆ”ng, chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi (con
ngƶƓĆøi) naĆ»y sinh nhƶƵng nhu caĆ u maĆø baĆ»n thaĆ¢n mƬnh khoĆ¢ng
- 15. http://www.ebook.edu.vn 15
theĆ„ tƶĆÆ thoĆ»a maƵn ƱƶƓĆÆc (nhu caĆ u chuyeĆ¢n moĆ¢n hoĆ¹a ā phaĆ¢n
coĆ¢ng lao ƱoƤng xaƵ hoƤi).
XuaĆ”t hieƤn nhu caĆ u lieĆ¢n keĆ”t vaĆø xaĆ¹c laƤp caĆ¹c quan heƤ xaƵ
hoƤi vĆ“Ć¹i caĆ¹c thaĆønh vieĆ¢n khaĆ¹c trong heƤ thoĆ”ng xaƵ hoƤi.
CaĆ”p ƱoƤ gaĆ©n keĆ”t cuĆ»a caĆ¹c moĆ”i lieĆ¢n heƤ naĆøy quy Ć±Ć²nh neĆ¢n
tĆnh chaĆ”t vaĆø ƱaĆ«c ƱieĆ„m cuĆ»a quan heƤ xaƵ hoƤi.
Trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng, con ngƶƓĆøi coĆ¹ nhu caĆ u thieĆ”t laƤp
raĆ”t nhieĆ u caĆ¹c quan heƤ xaƵ hoƤi :
CaĆ¹c moĆ”i quan heƤ trong gia ƱƬnh;
CaĆ¹c moĆ”i quan heƤ taĆÆi cĆ“ quan (nhaĆ¢n vieĆ¢n vĆ“Ć¹i thuĆ» trƶƓƻng,
ƱoĆ ng nghieƤpā¦), caĆ¹c quan heƤ theo chĆ¶Ć¹c naĆŖng.
CaĆ¹c moĆ”i quan heƤ xaƵ hoƤi khaĆ¹c.
2. TƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi
LaĆø moƤt khaĆ¹i nieƤm gaĆ n guƵi vĆ“Ć¹i khaĆ¹i nieƤm quan heƤ xaƵ hoƤi,
ƱƶƓĆÆc duĆøng khaĆ¹ phoĆ„ bieĆ”n trong caĆ¹c taĆøi lieƤu xaƵ hoƤi hoĆÆc.
ĆeĆ„ thoĆ»a maƵn caĆ¹c nhu caĆ u xaƵ hoƤi, ƱoĆøi hoĆ»i chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi
phaĆ»i thieĆ”t laƤp nhƶƵng moĆ”i lieĆ¢n heƤ trao ƱoĆ„i taĆ¹c ƱoƤng, aĆ»nh
hƶƓƻng qua laĆÆi giƶƵa caĆ¹c thaĆønh phaĆ n cuĆ»a chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi.
ĆaĆ¢y laĆø ƱieĆ u kieƤn voĆ¢ cuĆøng thieĆ”t yeĆ”u, nhĆ“Ćø ƱoĆ¹, caĆ¹c toĆ„ chĆ¶Ć¹c,
ƱoaĆøn theĆ„ vaĆø caĆ» heƤ thoĆ”ng xaƵ hoƤi mĆ“Ć¹i coĆ¹ theĆ„ toĆ n taĆÆi vaĆø hoaĆÆt
ƱoƤng.
Con ngƶƓĆøi cuƵng nhƶ caĆ¹c taƤp hĆ“ĆÆp, caĆ¹c ƱoaĆøn theĆ„ luoĆ¢n luoĆ¢n toĆ n
taĆÆi thoĆ”ng nhaĆ”t moƤt heƤ thoĆ”ng tƶƓng quan xaƵ hoƤi maĆø trong ƱoĆ¹
chuĆ¹ng ta aĆ»nh hƶƓƻng, taĆ¹c ƱoƤng ƱoĆ”i vĆ“Ć¹i nhau trong moĆ¢i trƶƓĆøng
roƤng lĆ“Ć¹n vaĆø phĆ¶Ć¹c taĆÆp.
- 16. http://www.ebook.edu.vn 16
ā¢VĆ nhƶ trong ƱƓĆøi tƶ ta coĆ¹ tƶƓng quan vaĆø taĆ¹c ƱoƤng qua laĆÆi
nhƶƵng ngƶƓĆøi thaĆ¢n trong gia ƱƬnh, baĆø con hoĆÆ haĆøng noƤi
ngoaĆÆi ...
ā¢ĆĆ cĆ“ quan ta coĆ¹ tƶƓng quan nhaĆ¢n sƶĆÆ vĆ“Ć¹i caĆ¹c nhaĆø quaĆ»n lĆ,
vĆ“Ć¹i coĆ¢ng vieƤc, ngheĆ nghieƤp
VieƤc haĆønh xƶƻ ƱƶƓĆÆc tuaĆ¢n theo nhƶƵng giaĆ¹ trĆ² xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc
caĆ¹ nhaĆ¢n tieĆ”p nhaƤn, hoĆÆc hoĆ»i thoĆ¢ng qua quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi
hoĆ¹a.
Nhƶ vaƤy, chuĆ¹ng ta duĆøng thuaƤt ngƶƵ tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi theo yĆ¹
nghĆ³a toĆ„ng quaĆ¹t nhaĆ”t ƱeĆ„ chƦ moĆ”i tƶƓng quan bieƤn chĆ¶Ć¹ng vaĆø
taĆ¹c ƱoƤng tƶƓng hoĆ£ giƶƵa nhƶƵng chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi trong quaĆ¹ trƬnh
hoaĆÆt ƱoƤng.
SƶĆÆ tƶƓng taĆ¹c naĆøy Ćt nhaĆ”t cuƵng dieĆ£n ra giƶƵa hai chuĆ» theĆ„
xaƵ hoƤi vaĆø mĆ¶Ć¹c ƱoƤ tƶƓng taĆ¹c (cao thaĆ”p, quan troĆÆng hoaĆ«c Ćt
saĆ¢u saĆ©c) phuĆÆ thuoƤc vaĆøo vĆ² trĆ, Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi, vai troĆø cuƵng
nhƶ caĆ¹c dieĆ£n tieĆ”n cuĆ»a quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi.
VĆ nhƶ, ngƶƓĆøi giaĆ»ng vieĆ¢n Ć“Ć» trƶƓĆøng ƱaĆÆi hoĆÆc: quaĆ¹ trƬnh tƶƓng
taĆ¹c xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc theĆ„ hieƤn trong tƶĆøng quan heƤ nhƶ vĆ“Ć¹i phoĆøng,
ban, ƱƓn vĆ² trƶĆÆc thuoƤc; vĆ“Ć¹i nhoĆ¹m giaĆ»ng vieĆ¢n chuyeĆ¢n traĆ¹ch;
vĆ“Ć¹i sinh vieĆ¢n; vĆ“Ć¹i ban laƵnh ƱaĆÆo nhaĆø trƶƓĆøng...
ā¢ThoĆ¢ng qua caĆ¹c moĆ”i quan heƤ xaƵ hoƤi, quaĆ¹ trƬnh tƶƓng taĆ¹c
xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc theĆ„ hieƤn trong quaĆ¹ trƬnh caĆ¹c chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi
ƱoĆ¹ng caĆ¹c vai troĆø xaƵ hoƤi nhaĆØm ƱaĆ¹p Ć¶Ć¹ng sƶĆÆ kyĆø voĆÆng cuĆ»a
ngƶƓĆøi khaĆ¹c.
ā¢Nhu caĆ u xaĆ¹c laƤp caĆ¹c tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi naĆøy phuĆÆ thuoƤc vaĆøo
Ć±Ć²a vĆ², vai troĆø vaĆø vĆ² theĆ” xaƵ hoƤi cuĆ»a caĆ¹ nhaĆ¢n, nhoĆ¹m, toĆ„ chĆ¶Ć¹c
xaƵ hoƤi.
- 17. http://www.ebook.edu.vn 17
ā¢Nhƶ vaƤy, sƶĆÆ tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi naĆøo bao giĆ“Ćøi cuƵng coĆ¹ moĆ”i
lieĆ¢n heƤ maƤt thieĆ”t vĆ“Ć¹i caĆ¹c khuoĆ¢n maĆ£u, taĆ¹c phong toĆ n taĆÆi
trong xaƵ hoƤi. ChuĆ¹ng luoĆ¢n luoĆ¢n hieƤn hƶƵu, coĆ¹ theĆ„ nhaƤn bieĆ”t
ƱƶƓĆÆc, laĆ«p Ʊi laĆ«p laĆÆi vaĆø coĆ¹ aĆ»nh hƶƓƻng tƶƓng hoĆ£, trong quaĆ¹
trƬnh chuĆ» theĆ„ xaƵ hoƤi thƶĆÆc hieƤn caĆ¹c vai troĆø xaƵ hoƤi.
ā¢Theo caĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc MaĆ¹cxĆt, tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi trĆ“Ć»
thaĆønh chuĆ» ƱeĆ chĆnh trong xaƵ hoƤi hoĆÆc. VieƤc phaĆ¢n tĆch caĆ¹c
boƤ phaƤn hĆ“ĆÆp thaĆønh tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc trieĆ„n khai ƱeĆ„
hieĆ„u ƱƶƓĆÆc hieƤn thƶĆÆc ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ hoƤi.
Theo quan ƱieĆ„m hoaĆÆt ƱoƤng, thƬ nhƶƵng hoaĆÆt ƱoƤng chuĆ» yeĆ”u
cuĆ»a ngƶƓĆøi bao goĆ m:
Saƻn xuaƔt vaƤt chaƔt
SaĆ»n xuaĆ”t caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² vaĆŖn hoĆ¹a
TaĆ¹i saĆ»n xuaĆ”t (con ngƶƓĆøi)
HoaĆÆt ƱoƤng giao tieĆ”p
HoaĆÆt ƱoƤng quaĆ»n lyĆ¹ vĆ“Ć¹i muĆÆc ƱĆch ƱieĆ u tieĆ”t xaƵ hoƤiā¦
MoĆ¢ hƬnh caĆ¹c thaĆønh phaĆ n cuĆ»a tƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi
CaĆ¢u hoĆ»i thaĆ»o luaƤn
TrƬnh baĆøy noƤi dung khaĆ¹i nieƤm vaĆø moĆ”i quan heƤ bieƤn
chĆ¶Ć¹ng giƶƵa caĆ¹c khaĆ¹i nieƤm quan heƤ xaƵ hoƤi vaĆø tƶƓng taĆ¹c xaƵ
hoƤi. LieĆ¢n heƤ trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt ƱoƤng thƶĆÆc teĆ” cuĆ»a baĆ»n
thaĆ¢n.
- 18. http://www.ebook.edu.vn 18
BĆ i 4. HĆ nh Äį»ng xĆ£ hį»i
Theo quan ƱieĆ„m cį»§a M.Weber, G.Mead, T. Parsons,
haĆønh Ʊį»ng xaƵ hoƤi laĆø cĆ“ sĆ“Ć» cį»§a mį»i quan hį» giį»Æa con
ngĆ½į»i vaĆø xaƵ hoƤi, Ʊį»ng thį»i laĆø cƵ sį» neĆ n taĆ»ng trong hoaĆÆt
ƱoƤng cuĆ»a Ʊį»i sį»ng con ngĆ½į»i.
ĆieĆ u quan troĆÆng, chuĆ¹ng ta caĆ n phaĆ¢n bieƤt giƶƵa haĆønh vi
vaĆø haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi.
KhaĆ¹i nieƤm haĆønh vi
Ban ƱaĆ u, quan ƱieĆ„m haĆønh vi cho rįŗ±ng:
HaĆønh vi con ngĆ½į»i chį» laĆø nhį»Æng phįŗ£n į»©ng (maĆ¹y moĆ¹c ā tƶĆÆ
nhieĆ¢n) quan saĆ¹t Ć±Ć½į»£c sau caĆ¹c taĆ¹c nhaĆ¢n kĆch thĆch tƶĆø moĆ¢i
trƶƓĆøng beĆ¢n ngoaĆøi.
MoĆ¢ hƬnh toĆ n taĆÆi cuĆ»a haĆønh vi:
TaĆ¹c nhaĆ¢n (Stimulus) Phįŗ£n į»©ng (Reaction)
Do vaƤy, thuyįŗæt haĆønh vi keĆ”t luaƤn: nįŗæu khoĆ¢ng quan saĆ¹t ƱƶƓĆÆc
phįŗ£n į»©ng thƬ khoĆ¢ng theĆ„ xaĆ¹c Ć±Ć²nh ƱƶƓĆÆc haĆønh vi (J.Watson).
KhaĆ¹i niį»m haĆønh vi xaƵ hoƤi
āChuĆ¹ng ta coĆ¹ thį» giįŗ£i thĆch haĆønh vi cuĆ»a con ngĆ½į»i bįŗ±ng
haĆønh vi cį»§a caĆ¹c nhoĆ¹m xaƵ hoƤi. HaĆønh vi xaƵ hoƤi khoĆ¢ng thį»
hiį»u Ć±Ć½į»£c nįŗæu noĆ¹ xaĆ¢y dį»±ng tį»« caĆ¹c taĆ¹c nhaĆ¢n vaĆø phįŗ£n į»©ng
xaƵ hoƤi. NoĆ¹ cįŗ§n Ć±Ć½į»£c phaĆ¢n tĆch nhĆ½ moƤt chį»nh thį» linh
hoįŗ”tā (G. Mead, 1931)
HaĆønh vi xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc xaĆ¹c laƤp khi caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n phaĆ»i caĆ¢n
nhaĆ©c, Ʊį»i chiįŗæu, suy nghÄ© trĆ½į»c khi Ʊƶa ra moƤt moĆ¢ hƬnh
phįŗ£n į»©ng ƱƶƓĆÆc cho laĆø thĆch hĆ“ĆÆp.
KhaĆ¹i nieƤm haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi
- 19. http://www.ebook.edu.vn 19
LyĆ¹ thuyįŗæt haĆønh Ʊį»ng xaƵ hoƤi ra Ʊį»i nhįŗ±m phįŗ£n į»©ng lįŗ”i
vį»i quan ƱieĆ„m cuĆ»a caĆ¹c nhaĆø haĆønh vi khi coĆ” gaĆ©ng lyĆ¹ giaĆ»i veĆ
haĆønh ƱoƤng cuĆ»a con ngƶƓĆøi.
CaĆ¹c nhaĆø xaĆ¢y dƶĆÆng luaƤn thuyeĆ”t veĆ haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi cho
raĆØng dƶĆÆa treĆ¢n quan ƱieĆ„m haĆønh vi, chuĆ¹ng ta khoĆ¢ng theĆ„
giaĆ»i thĆch ƱƶƓĆÆc nhį»Æng yįŗæu tį» beĆ¢n trong (nhį»Æng caĆ¹i maĆ©t
thƶƓĆøng khoĆ¢ng theĆ„ quan saĆ¹t ƱƶƓĆÆc) quy Ʊį»nh haĆønh vi cį»§a caĆ¹
nhaĆ¢n, maĆø chį» coĆ¹ thį» biįŗæt Ć±Ć½į»£c nhį»Æng qua nhƶƵng phįŗ£n
į»©ng beĆ¢n ngoaĆøi.
ĆĆ²nh nghĆ³a veĆ haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi
Theo M.Weber , haĆønh Ʊį»ng xaƵ hoƤi laĆø loįŗ”i haĆønh vi maĆø
chį»§ thį» gįŗÆn cho noĆ¹ mį»t yĆ¹ nghÄ©a chį»§ quan nhįŗ„t Ʊį»nh.
Nhƶ vaƤy, hoaĆÆt ƱoƤng xaƵ hoƤi laĆø loaĆÆi hoaĆÆt ƱoƤng coĆ¹ tĆnh ƱeĆ”n
haĆønh vi vaĆø aĆ»nh hƶƓƻng ƱeĆ”n ngƶƓĆøi khaĆ¹c trong quaĆ¹ trƬnh
chuĆ» theĆ„ haĆønh ƱoƤng thƶĆÆc hieƤn haĆønh ƱoƤng Ć±Ć²nh hĆ¶Ć“Ć¹ng ƱeĆ”n
ngƶƓĆøi khaĆ¹c.
Trong haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi bao giĆ“Ćøi cuƵng coĆ¹ sƶĆÆ tham gia
cuĆ»a caĆ¹c yeĆ”u toĆ” beĆ¢n trong chuĆ» theĆ„ (yĆ¹ thĆ¶Ć¹c xaƵ hoƤi cuĆ»a con
ngƶƓĆøi)
āWeber gį»i ƱoĆ¹ laĆø yĆ¹ nghÄ©a chį»§ quan & sį»± ÄƱį»nh hĆ½į»ng coĆ¹
mį»„c ÄƱĆch.
āMead gį»i ƱoĆ¹ laĆø taĆ¢m thįŗæ xaƵ hį»i cį»§a caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n.
BĆI Tįŗ¬P THį»°C HĆNH
ā¢HĆ nh vi vĆ hĆ nh vi xĆ£ hį»i theo thuyįŗæt HĆ nh vi?
ā¢PhĆ¢n biį»t hĆ nh Äį»ng vįŗt lĆ½/bįŗ£n nÄng vĆ hĆ nh Äį»ng xĆ£ hį»i.
LĆ½u yĆ¹ cį»§a Max Weber veĆ haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi
- 20. http://www.ebook.edu.vn 20
KhoĆ¢ng phįŗ£i haĆønh Ʊį»ng naĆøo cÅ©ng laĆø haĆønh Ʊį»ng xaƵ hoƤi.
KhoĆ¢ng phįŗ£i tĆ½Ćµng taĆ¹c naĆøo cį»§a con ngĆ½į»i Ʊį»u laĆø haĆønh
Ʊį»ng xaƵ hį»i. VĆ dį»„: Hai ngĆ½į»i Ʊi ngĘ°į»£c chiį»u nhau baĆ”t ngĆ“Ćø
va chįŗ”m vaĆøo nhau.
HaĆønh Ʊį»ng giį»ng nhau cuĆ»a caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n trong ƱaĆ¹m
ƱoĆ¢ng cÅ©ng khoĆ¢ng Ć±Ć½į»£c coi laĆø haĆønh Ʊį»ng xaƵ hoƤi .VĆ dį»„:
Quan saĆ¹t moƤt ƱaĆ¹m ƱoĆ¢ng coĆ¢ng chuĆ¹ng trong saĆ¢n vaƤn ƱoƤng luĆ¹c
trĆ“Ćøi mƶa. HoĆÆ cuĆøng rĆ“Ćøi vĆ² trĆ Ć±eĆ„ tƬm choĆ£ traĆ¹nh mƶa.
HaĆønh ƱoƤng baĆ©t chĆ¶Ć“Ć¹c cuƵng khoĆ¢ng ƱƶƓĆÆc coi laĆø haĆønh
ƱoƤng xaƵ hoƤi.
MaĆ«c duĆø laĆø haĆønh ƱoƤng coĆ¹ nguyeĆ¢n nhaĆ¢n xuaĆ”t phaĆ¹t tƶĆø
phĆa ngƶƓĆøi khaĆ¹c nhƶng haĆønh ƱoƤng naĆøy khoĆ¢ng coĆ¹ yĆ¹ nghĆ³a
Ć“Ć» caĆ¹ nhaĆ¢n khi ƱoĆ¹ chƦ laĆø haĆønh ƱoƤng laĆ«p laĆÆi moƤt caĆ¹ch maĆ¹y
moĆ¹c.
VĆ duĆÆ: Em beĆ¹ baĆ©t chĆ¶Ć“Ć¹c ngƶƓĆøi lĆ“Ć¹n caĆ m ƱieƤn thoaĆÆi goĆÆi
MoƤt haĆønh ƱoƤng ƱƶƓĆÆc xaĆ¹c Ć±Ć²nh laĆø hoaĆÆt ƱoƤng khi hoaĆÆt
ƱoƤng ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn mang laĆÆi yĆ¹ nghĆ³a ƱoĆ”i vĆ“Ć¹i caĆ¹ nhaĆ¢n vaĆø
vĆ“Ć¹i ngƶƓĆøi khaĆ¹c . VĆ duĆÆ: Thay Ʊį»i phong caĆ¹ch Än mįŗ·c theo
mį»t hieƤn thĆ“Ćøi neĆ”u khoĆ¢ng muoĆ”n bĆ² coi laĆø loĆ£i thĆ“Ćøi .
MoƤt haĆønh ƱoƤng (keĆ„ caĆ» haĆønh ƱoƤng chuĆ» ƱoƤng hay thuĆÆ Ć±oƤng)
cuƵng seƵ ƱƶƓĆÆc coi laĆø haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi neĆ”u phaĆ»n Ć¶Ć¹ng chuĆ»
quan cuĆ»a chuĆ» theĆ„ haĆønh ƱoƤng coĆ¹ tĆnh ƱeĆ”n haĆønh vi vaĆø aĆ»nh
hƶƓƻng ƱeĆ”n ngƶƓĆøi khaĆ¹c (yĆ¹ nghÄ©a chį»§ quan coĆ¹ tĆnh chįŗ„t Ʊį»nh
hĆ½į»ng haĆønh Ʊį»ng).
VĆ duĆÆ: trong cuoƤc hoĆÆp coĆ” yĆ¹ im laĆ«ng hoaĆ«c chĆ“Ćø ƱƓĆÆi ngƶƓĆøi khaĆ¹c
Ʊƶa yĆ¹ kieĆ”n cho mƬnh.
- 21. http://www.ebook.edu.vn 21
Nhƶ vaƤy vieƤc xaĆ¹c Ć±Ć²nh moƤt haĆønh ƱoƤng ƱoĆ¢ khi raĆ”t khoĆ¹ xaĆ¹c
Ć±Ć²nh ābieĆ¢n giĆ“Ć¹iā giƶƵa haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi vaĆø āhaĆønh ƱoƤng
khoĆ¢ng xaƵ hoƤiā (RaĆ”t deĆ£ bĆ² nhaĆ m laĆ£n)
NguyeĆ¢n nhaĆ¢n: khoĆ¢ng phaĆ»i khi naĆøo trong quaĆ¹ trƬnh hoaĆÆt
ƱoƤng con ngƶƓĆøi cuƵng haĆønh ƱoƤng moƤt caĆ¹ch coĆ¹ yĆ¹ thĆ¶Ć¹c. Trong
nhieĆ u trƶƓĆøng hĆ“ĆÆp haĆønh ƱoƤng ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn moƤt caĆ¹ch voĆ¢
thĆ¶Ć¹c, tƶĆÆ phaĆ¹t
CaĆ¹c kieĆ„u haĆønh ƱoƤng xaƵ hoƤi cuĆ»a M. Weber
HaĆønh ÄƱį»ng hį»£p lyĆ¹ theo mį»„c ÄƱĆch
HaĆønh ÄƱį»ng hį»£p lyĆ¹ theo gĆa trį»
HaĆønh ÄƱį»ng theo truyį»n thį»ng
HaĆønh ÄƱį»ng theo cįŗ£m xuĆ¹c.
(xem noƤi dung 4 kieĆ„u HĆXH Ć“Ć» phaĆ n trĆ¶Ć“Ć¹c)
Cįŗ„u trĆŗc cį»§a HÄXH theo M.Weber
BĆ i 5. Vį» thįŗæ - Äį»a vį» vĆ Vai trĆ² xĆ£ hį»i
Ā§ ĆaƵ laĆø con ngƶƓĆøi coĆ¹ nhaĆ¢n caĆ¹ch, ngƶƓĆøi ta ai cuƵng coĆ¹ vĆ² theĆ”
xaƵ hoƤi (coĆ¹ theĆ„ laĆø thaĆ”p hay cao) vaĆø sƶĆÆ āsaĆ©p xeĆ”pānaĆøy laĆø khaĆ¹ch
quan khoĆ¢ng phuĆÆ thuoƤc vaĆøo quan nieƤm chuĆ» quan cuĆ»a chuĆ» theĆ„
veĆ Ćø baĆ»n thaĆ¢n mƬnh.
Ā§ NoĆ¹i caĆ¹ch khaĆ¹c, coĆ¹ theĆ„ hieĆ„u vĆ² theĆ” xaƵ hoƤi cuĆ»a moƤt ngƶƓĆøi
naĆøo ƱoĆ¹ chĆnh laĆø Ć±Ć²a vĆ² hay thĆ¶Ć¹ baƤc maĆø nhƶƵng ngƶƓĆøi soĆ”ng
cuĆøng thĆ“Ćøi daĆønh cho trong boĆ”i caĆ»nh anh ta sinh soĆ”ng, lao ƱoƤng
vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n
- 22. http://www.ebook.edu.vn 22
Ā§ Do vaƤy, caĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc xem vĆ² theĆ” chuĆ» yeĆ”u laĆø saĆ»n
phaĆ„m cuĆ»a ƱƓĆøi soĆ”ng tinh thaĆ n, laĆø thaĆ¹i ƱoƤ vaĆø mĆ¶Ć¹c ƱoƤ toĆ¢n troĆÆng
hay khinh reĆ» cuĆ»a xaƵ hoƤi baĆøy toĆ», bieĆ„u loƤ ra ƱoĆ”i vĆ“Ć¹i caĆ¹c caĆ¹
nhaĆ¢n
Ā§ VĆ² theĆ” xaƵ hoƤi cuƵng luoĆ¢n luoĆ¢n dieĆ£n bieĆ”n, thay ƱoĆ„i theo xu
theĆ” phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ hoƤi.
ā¢VĆ duĆÆ āVĆ² theĆ” xaƵ hoƤi trong cĆ“ cheĆ” thĆ² trƶƓĆøngā¦ā
Ā§ MoĆ£i caĆ¹ nhaĆ¢n hay moĆ£i nhoĆ¹m xaƵ hoƤi, qua quaĆ¹ trƬnh saĆøng loĆÆc
tƶĆÆ nhieĆ¢n cuĆ»a quy luaƤt thĆ² trƶƓĆøng trong tieĆ”n trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n seƵ
ƱƶƓĆÆc ƱaĆ«t vaĆøo nhƶƵng vĆ² theĆ” khoĆ¢ng gioĆ”ng nhau
Ā§ Theo quan saĆ¹t , tƶĆø nhƶƵng chƦ baĆ¹o ghi nhaƤn ƱƶƓĆÆc qua caĆ¹c
khaĆ»o saĆ¹t xaƵ hoƤi hoĆÆc Ć“Ć» noĆ¢ng thoĆ¢n vaĆø ƱoĆ¢ thĆ², thoĆ¢ng thƶƓĆøng coĆ¹
3 yeĆ”u toĆ” quyeĆ”t Ć±Ć²nh ƱeĆ”n quaĆ¹ trƬnh phaĆ¢n taĆ ng ƱoĆ¹:
ā¢- moƤt laĆø yeĆ”u toĆ” sĆ“Ć» hƶƵu
ā¢- hai laĆø yeĆ”u toĆ” quyeĆ n lƶĆÆc
ā¢- ba laĆø yeĆ”u toĆ” trĆ tueƤ
ā¢Nhƶ vaƤy, nhƶƵng yeĆ”u toĆ” taĆÆo neĆ¢n vĆ² theĆ” (quy Ć±Ć²nh sƶĆÆ xaĆ¹c
laƤp vĆ² theĆ” cuĆ»a moĆ£i ngƶƓĆøi) toĆ n taĆÆi khaĆ¹ch quan ngoĆøai caĆ¹
nhaĆ¢n, theĆ„ hieƤn ra Ć“Ć» caĆ¹c tieĆ¢u chuaĆ„n coĆ¹ tĆnh phoĆ„ bieĆ”n
(trong moƤt xaƵ hoƤi) veĆ sƶĆÆ taĆ¹n thaĆønh (khaĆŗng Ć±Ć²nh) hay cheĆ¢
bai (phuĆ» Ć±Ć²nh)cuĆ»a xaƵ hoƤi.
ĆĆ²a vĆ² xaƵ hoƤi moĆ£i ngƶƓĆøi trong xaƵ hoƤi, tuy coĆ¹ nhieĆ u vĆ² theĆ”
xaƵ hoƤi khaĆ¹c nhau nhƶng nhaĆ”t Ć±Ć²nh phaĆ»i coĆ¹ moƤt vĆ² theĆ” xaƵ hoƤi
then choĆ”t nhaĆ”t ā thƶƓĆøng ƱƶƓĆÆc goĆÆi laĆø coĆ¹ Ć±Ć²a vĆ² trong ƱƓĆøi soĆ”ng
xaƵ hoƤi hay Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi.
āāĆ±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi cuĆ»a moƤt ngƶƓĆøi laĆø caĆ¹i maĆø xaƵ hoƤi coĆ¢ng nhaƤn
veĆ ngƶƓĆøi naĆøy moƤt caĆ¹ch tƶƓng ƱoĆ”i toĆ„ng quaĆ¹t xeĆ¹t trong baƤc
thang xaƵ hoƤiā.
- 23. http://www.ebook.edu.vn 23
CuƵng coĆ¹ taĆ¹c giaĆ» xem Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi laĆø sƶĆÆ ākeĆ”t tinh vĆ² theĆ” xaƵ
hoƤiā cuĆ»a moƤt con ngƶƓĆøi
ā¢VĆ nhƶ oĆ¢ng chuĆ» tĆ²ch ƱieĆ u haĆønh boƤ maĆ¹y chĆnh quyeĆ n Ć“Ć» Ć±Ć²a
phƶƓng mƬnh ; ngƶƓĆøi sĆ³ quan chƦ huy ƱƓn vĆ² maĆø mƬnh phuĆÆ
traĆ¹ch
ā¢Tuy nhieĆ¢n cuƵng coĆ¹ nhieĆ u trƶƓĆøng hĆ“ĆÆp coĆ¹ sƶĆÆ maĆ¢u thuaĆ£n giƶƵa
caĆ¹c vĆ² theĆ”, gaĆ¢y neĆ¢n sƶĆÆ baĆ”t oĆ„n veĆ Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi.
Trong ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ hoƤi coĆ¹ nhieĆ u bieĆ„u hieƤn khaĆ¹c nhau veĆ Ć±Ć²a
vĆ² xaƵ hoƤi cuĆ»a moĆ£i ngƶƓĆøi
ā¢ĆĆ²a vĆ² gaĆ¹n : laĆø loaĆÆi Ć±Ć²a vĆ² maĆø caĆ¹ nhaĆ¢n sinh ra ƱƶƓĆÆc thƶĆøa
hƶƓƻng (gaĆ n nhƶ tƶĆÆ nhieĆ¢n) do ƱaĆ«c ƱieĆ„m cuĆ»a quan heƤ xaƵ hoƤi
cuĆ»a mƬnh nhƶ tƶĆø toĆ¢n giaĆ¹o (nhƶ Ć“Ć» AĆ”n ƱoƤ trong toĆ¢n giaĆ¹o coĆ¹ caĆ¹c
ƱaĆŗng caĆ”p khaĆ¹c nhau)
cuoƤc ƱƓĆøi dƶƓĆøng nhƶ ƱaƵ coĆ¹ ālaƤp trƬnhā saĆ¼n, Ćt coĆ¹ sƶĆÆ lƶĆÆa choĆÆn
rieĆ¢ng
ā¢Trong ƱieĆ u kieƤn xaƵ hoƤi chuĆ» nghĆ³a sƶĆÆ baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng, sƶĆÆ aĆ¹p
bĆ¶Ć¹c boĆ¹c loƤt bĆ² xoaĆ¹ boĆ», do ƱoĆ¹ āĆ±Ć²a vĆ² gaĆ¹nā haĆ u nhƶ khoĆ¢ng coĆøn
ƱaĆ”t ƱeĆ„ toĆ n taĆÆi.
ā¢ĆĆ²a vĆ² giaĆønh ƱƶƓĆÆc : laĆø loaĆÆi Ć±Ć²a vĆ² maĆø con ngƶƓĆøi nhĆ“Ćø sƶĆÆ phaĆ”n
ƱaĆ”u, noĆ£ lƶc trong caĆ¹c hoaĆÆt ƱoƤng saĆ»n xuaĆ”t, ƱaĆ”u tranh, nghieĆ¢n
cĆ¶Ć¹u khoa hoĆÆc... ƱƶƓĆÆc xaƵ hoƤi thƶĆøa nhaƤn.
Vai troĆø xaƵ hoƤi duĆøng ƱeĆ„ chƦ āvai dieĆ£nā hoaĆ«c traĆ¹ch nhieƤm
maĆø caĆ¹ nhaĆ¢n ƱaĆ»m ƱƶƓng thƶĆÆc hieƤn trong moƤt thĆ“Ćøi gian nhaĆ”t
Ć±Ć²nh do moĆÆi ngƶƓĆøi tĆn nhieƤm giao phoĆ¹ vaĆø mong ƱƓĆÆi.
Trong cuoƤc ƱƓĆøi cuĆ»a moĆ£i caĆ¹ nhaĆ¢n, chuĆ¹ng ta thƶƓĆøng ƱaĆ»m
nhieƤm nhieĆ u vai troĆø khaĆ¹c nhau, thaƤm chĆ trong tƶĆøng thĆ“Ćøi
gian phaĆ»i ƱaĆ»m nhieƤm nhieĆ u vai troĆø khaĆ¹c nhau.
- 24. http://www.ebook.edu.vn 24
ā¢Do ƱoĆ¹ khi ƱaĆ»m nhieƤm moƤt vai troĆø xaƵ hoƤi thƬ ƱoĆ ng thĆ“Ćøi Ć“Ć» chuĆ»
theĆ„ cuƵng naĆ»y sinh nhƶƵng traĆÆng thaĆ¹i caĆ»m xuĆ¹c nhaĆ”t Ć±Ć²nh
NhƶƵng tƬnh huoĆ”ng khaĆ¹c nhau luoĆ¢n luoĆ¢n xaĆ»y ra khi ta saĆ©m
moƤt vai troĆø nhaĆ”t Ć±Ć²nh, thaƤm chĆ coĆ¹ trƶƓĆøng hĆ“ĆÆp xaĆ»y ra
xung ƱoƤt giƶƵa caĆ¹c vai troĆø
ā¢vĆ nhƶ ƱoĆ¹ng vai thuĆ» trƶƓƻng phaĆ»i kƦ luaƤt caĆ”p dĆ¶Ć“Ć¹i, laĆÆi laĆø baĆÆn
beĆø, ngƶƓĆøi thaĆ¢n) ƱoĆ¢i khi raĆ”t khoĆ¹ thƶĆÆc hieƤn
ToĆ¹m laĆÆi : ƱeĆ„ laĆøm ƱuĆ¹ng vai troĆø cuĆ»a mƬnh ƱaĆ»m nhieƤm, moĆ£i
caĆ¹ nhaĆ¢n phaĆ»i tĆch cƶĆÆc hoaĆÆt ƱoƤng, theo ƱoĆ¹ maĆø hoĆÆc hoĆ»i lieĆ¢n
tuĆÆc, tƶĆÆ Ć±ieĆ u chƦnh, tƶĆÆ hoaĆøn thieƤn mƬnh
ā¢MoĆ£i con ngƶƓĆøi tƶĆø luĆ¹c sinh ra cho ƱeĆ”n cuoĆ”i ƱƓĆøi, quaĆ¹ trƬnh xaƵ
hoƤi hoaĆ¹ dieĆ£n ra cƶĆÆc kƬ soĆ¢i ƱoƤng, phĆ¶Ć¹c taĆÆp.
SƶĆÆ hoĆÆc hoĆ»i, ruĆ¹t kinh nghieƤm tƶĆø caĆ¹c khuoĆ¢n maĆ£u cuĆ»a caĆ¹c vai
troĆø maĆø ta ƱaĆ»m nhieƤm phaĆ»i laĆø hoĆÆc hoĆ»i lieĆ¢n tuĆÆc, hoĆÆc hoĆ»i suoĆ”t
ƱƓĆøi vaĆø trung thƶĆÆc.
ā¢ĆoĆ¹ laĆø bĆ quyeĆ”t ƱeĆ„ ƱaĆÆt tĆ“Ć¹i thaĆønh coĆ¢ng, ƱaĆ¹p Ć¶Ć¹ng sƶĆÆ mong ƱƓĆÆi
cuƻa xaƵ hoƤi.
BĆ i 6. Bįŗ„t bƬnh Äįŗ³ng ā phĆ¢n tįŗ§ng xĆ£ hį»i
ā¢MuoĆ”n hieĆ„u ƱuĆ¹ng chuĆ¹ng ta phaĆ»i xuaĆ”t phaĆ¹t tƶĆø caĆ¹ch hieĆ„u theĆ”
naĆøo laĆø bƬnh ƱaĆŗng
ā¢BƬnh ƱaĆŗng ƱƶƓĆÆc xem xeĆ¹t vaĆø hieĆ„u treĆ¢n hai bƬnh dieƤn coĆ¹ quan
heƤ maƤt thieĆ”t vĆ“Ć¹i nhau
ā¢bƬnh dieƤn tƶĆÆ nhieĆ¢n vaĆø bƬnh dieƤn xaƵ hoƤi
- 25. http://www.ebook.edu.vn 25
VeĆ maĆ«t tƶĆÆ nhieĆ¢n con ngƶƓĆøi ƱƶƓĆÆc sinh ra khoĆ¢ng coĆ¹ nhƶƵng
naĆŖng lƶĆÆc theĆ„ chaĆ”t vaĆø tinh thaĆ n hoaĆøn toaĆøn gioĆ”ng nhau ; chuĆ¹ng
khaĆ¹c nhau ngay tƶĆø baĆ„m sinh ā do ƱoĆ¹ quan nieƤm bƬnh ƱaĆŗng tƶĆÆ
nhieĆ¢n khoĆ¢ng ƱƶƓĆÆc chaĆ”p nhaƤn.
TreĆ¢n bƬnh dieƤn xaƵ hoƤi, bƬnh ƱaĆŗng hay baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng (veĆ
kinh teĆ”, veĆ chĆnh trĆ², veĆ vaĆŖn hoaĆ¹, veĆ chuĆ»ng toƤc...) ƱeĆ u coĆ¹
nguoĆ n goĆ”c, coĆ¹ nguyeĆ¢n nhaĆ¢n tƶĆø xaƵ hoƤi.
TrĆ¶Ć“Ć¹c nay hai quan nieƤm cĆ“ baĆ»n veĆ bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi luoĆ¢n
luoĆ¢n ƱaĆ”u tranh phuĆ» Ć±Ć²nh laĆ£n nhau
ā¢coĆ¹ trƶƓĆøng phaĆ¹i xem bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi laĆø cĆ“ may ban ƱaĆ u
(nhĆ“Ćø ƱƶƓĆÆc taĆÆo ra ƱieĆ u kieƤn xaƵ hoƤi bƬnh ƱaĆŗng khi con
ngƶƓĆøi bĆ¶Ć“Ć¹c vaĆøo cuoƤc soĆ”ng),
ā¢trƶƓĆøng phaĆ¹i khaĆ¹c laĆÆi quan nieƤm raĆØng bƬnh ƱaĆŗng laĆø nhĆ“Ćø sƶĆÆ
phaĆ¢n phoĆ”i cuĆ»a caĆ»i Ć“Ć» nhƶƵng mĆ¶Ć¹c ƱoƤ gioĆ”ng nhau cho moĆÆi
ngƶƓĆøi
NhƶƵng nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc MaĆ¹cxĆt quan nieƤm sƶĆÆ baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng
baĆ©t nguoĆ n tƶĆø sƶĆÆ phaĆ¢n chia giai caĆ”p trong xaƵ hoƤi.
ā¢Khi xaƵ hoƤi coĆøn coĆ¹ giai caĆ”p khaĆ¹c nhau, coĆ¹ ƱaĆ”u tranh giai
caĆ”p thƬ cuƵng coĆ¹ nghĆ³a laĆø vaĆ£n toĆ n taĆÆi tƬnh traĆÆng baĆ”t bƬnh
ƱaĆŗng xaƵ hoƤi .MuoĆ”n coĆ¹ bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi ƱĆch thƶĆÆc, phaĆ»i
ƱaĆ”u tranh xoaĆ¹ boĆ» sƶĆÆ phaĆ¢n chia giai caĆ”p trong ƱƓĆøi soĆ”ng xaƵ
hoƤi.
NhƶƵng nhaĆø MaĆ¹cxĆt chuĆ» trƶƓng xaĆ¢y dƶĆÆng xaƵ hoƤi xaƵ hoƤi chuĆ»
nghĆ³a (ƱoĆ¹ laĆø thĆ“Ćøi kyĆø quaĆ¹ ƱoƤ ƱeĆ„ tieĆ”n leĆ¢n coƤng saĆ»n chuĆ» nghĆ³a),
ƱoĆ¹ laĆø xaƵ hoƤi coĆ¢ng baĆØng hĆ“ĆÆp lyĆ¹, baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi seƵ
ƱƶƓĆÆc xoaĆ¹ boĆ» hoaĆøn toaĆøn.
- 26. http://www.ebook.edu.vn 26
ā¢CaĆ¹c coĆ¢ng trƬnh nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u xaƵ hoƤi hoĆÆc ngaĆøy nay cho thaĆ”y
vieƤc xoaĆ¹ boĆ» baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi laĆø vieƤc cƶĆÆc kyĆø phĆ¶Ć¹c taĆÆp
caĆ» veĆ maĆ«t lĆ luaƤn cuƵng nhƶ veĆ thƶĆÆc tieĆ£n
Tuy nhieĆ¢n ƱaĆ”u tranh xoaĆ¹ boĆ» baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng vaĆ£n laĆø moƤt trong
nhƶƵng noƤi dung chuĆ» yeĆ”u, raĆ”t cĆ“ baĆ»n cuĆ»a caĆ¹c phong traĆøo xaƵ
hoƤi tieĆ”n boƤ treĆ¢n theĆ” giĆ“Ć¹i.
ā¢BaĆ”t bƬnh ƱaĆŗng xaƵ hoƤi, trong thƶĆÆc teĆ” cuƵng bao haĆøm hieƤn
tƶƓĆÆng phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi ,xeĆ¹t ƱeĆ”n cuĆøng ƱeĆ u coĆ¹ nguyeĆ¢n nhaĆ¢n
saĆ¢u xa tƶĆø xaƵ hoƤi.
ā¢PhaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi
ā¢Trong xaƵ hoƤi hoĆÆc hieƤn ƱaĆÆi ngƶƓĆøi ta Ćt noĆ¹i ƱeĆ”n giai caĆ”p maĆø
thƶƓĆøng hay duĆøng khaĆ¹i nieƤm phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi (Social
ratification )
CaĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc MyƵ quan nieƤm raĆØng xaƵ hoƤi hieƤn taĆÆi
thƶƓĆøng ƱƶƓĆÆc phaĆ¢n thaĆønh nhƶƵng taĆ ng lĆ“Ć¹p khaĆ¹c nhau, sƶĆÆ phaĆ¢n
loaĆÆi naĆøy dƶĆÆa theo moƤt soĆ” ƱaĆ«c trƶng nhƶ mĆ¶Ć¹c thu nhaƤp, mĆ¶Ć¹c
ƱoƤ giaĆøu coĆ¹, chuĆ»ng toƤc, ngheĆ nghieƤp, lĆ¶Ć¹a tuoĆ„i.
ā¢MoĆ£i taĆ ng lĆ“Ć¹p nhƶ vaƤy coĆ¹ vĆ² trĆ nhaĆ”t Ć±Ć²nh trong baƤc thang xaƵ
hoƤi, coĆ¹ cĆ“ may thaĆŖng tieĆ”n vaĆø coĆ¹ loĆ”i soĆ”ng coĆ¹ tĆnh ƱaĆ«c thuĆø
khaĆ¹c nhau.
khaĆ¹i nieƤm phaĆ¢n taĆ ng coĆ¹ phaĆÆm vi roƤng hĆ“n hieƤn tƶƓĆÆng phaĆ¢n
chia giai caƔp trong xaƵ hoƤi
ā¢giai caĆ”p chƦ laĆø moƤt tieĆ¢u chĆ trong nhieĆ u tieĆ¢u chĆ Ć±eĆ„ phaĆ¢n
xaƵ hoƤi thaĆønh caĆ¹c taĆ ng lĆ“Ć¹p khaĆ¹c nhau
ā¢VaĆ» chaĆŖng hieƤn tƶƓĆÆng phaĆ¢n taĆ ng voĆ”n coĆ¹ tƶĆø trong caĆ¹c xaƵ
hoƤi coƄ xƶa.
ā¢ĆĆ» AĆ”n ĆoƤ coĆ„ ƱaĆÆi coĆ¹ tĆ“Ć¹i 4 ƱaĆŗng caĆ”p (taĆ ng lĆ“Ć¹p) nhƶ taĆŖng lƶƵ
(brahman), chieĆ”n binh (kshatriyas), thĆ“ĆÆ thuĆ» coĆ¢ng, ngƶƓĆøi
- 27. http://www.ebook.edu.vn 27
laĆøm ruoƤng, daĆ¢n buoĆ¢n baĆ¹n (Vaicyas) vaĆø cuoĆ”i cuĆøng laĆø ƱaĆ y
tĆ“Ć¹ (Sudras)
Ć“Ć» Trung Hoa coĆ„ ƱaĆÆi thƬ coĆ¹ ngƶƓĆøi quaĆ¢n tƶƻ vaĆø keĆ» tieĆ„u nhaĆ¢n (keĆ»
thoĆ”ng trĆ² vaĆø keĆ» bĆ² trĆ²)coĆ¹ tĆ¶Ć¹ daĆ¢n goĆ m sĆ³, noĆ¢ng, coĆ¢ng, thƶƓng...
ā¢Marx Weber Ʊƶa ra 3 tieĆ¢u chuaĆ„n ƱeĆ„ phaĆ¢n bieƤt :
ā¢ - uy tĆn
ā¢ - thu nhaƤp (caĆ¹c giai caĆ”p)
ā¢ - quyeĆ n lƶĆÆc (laƵnh ƱaĆÆo vaĆø bĆ² laƵnh ƱaĆÆo)
Theo Marx giai caĆ”p vaĆø ƱaĆ”u tranh giai caĆ”p laĆø ƱoƤng lƶĆÆc chuĆ»
yeĆ”u cuĆ»a sƶĆÆ phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a lĆ²ch sƶƻ nhaĆ¢n loaĆÆi trong thĆ“Ćøi kyĆø xaƵ
hoƤi coĆ¹ giai caĆ”p.
ā¢CaĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc theo thuyeĆ”t chĆ¶Ć¹c naĆŖng (Davis,
Moore, Parsons...) xem phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi laĆø moƤt taĆ”t yeĆ”u
ƱaĆ¹p Ć¶Ć¹ng sƶĆÆ vaƤn haĆønh cuĆ»a xaƵ hoƤi
bĆ“Ć»i leƵ moĆ£i taĆ ng lĆ“Ć¹p xaƵ hoƤi coĆ¹ moƤt chĆ¶Ć¹c naĆŖng xaƵ hoƤi rieĆ¢ng)
ā¢SƶĆÆ khaĆ¹c nhau laĆø Ć“Ć» choĆ£ sƶĆÆ phaĆ¢n taĆ ng theo quan ƱieĆ„m MaĆ¹c ā
LeĆ¢nin ƱƶƓĆÆc lyĆ¹ giaĆ»i treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» xung ƱoƤt xaƵ hoƤi coĆøn lyĆ¹ luaƤn
cuĆ»a Parsons laĆÆi dƶĆÆa treĆ¢n cĆ“ sĆ“Ć» hĆ“ĆÆp taĆ¹c xaƵ hoƤi.
ā¢NhƬn chung phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi laĆø hieƤn tƶƓĆÆng tĆnh chaĆ”t phoĆ„
quaĆ¹t toaĆøn nhaĆ¢n loaĆÆi, do ƱoĆ¹ vaĆ”n ƱeĆ naĆøy luoĆ¢n luoĆ¢n thu huĆ¹t sƶĆÆ
quan taĆ¢m chuĆ¹ yĆ¹ cuĆ»a caĆ¹c nhaĆø nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u xaƵ hoƤi hoĆÆc.
Di ƱoƤng xaƵ hoƤi
ā¢Khi noĆ¹i ƱeĆ”n phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi, trong thƶĆÆc teĆ” hieƤn tƶƓĆÆng naĆøy
ƱaƵ bao haĆøm tĆnh di ƱoƤng cuĆ»a xaƵ hoƤi
ā¢XaƵ hoƤi trong cĆ“ caĆ”u ƱaƵ bao haĆøm hieƤn tƶƓĆÆng phaĆ¢n taĆ ng, phaĆ¢n
lĆ“Ć¹p, coĆ¹ sƶĆÆ baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng thƬ ƱƶƓng nhieĆ¢n sƶĆÆ Ć±aĆ”u tranh ƱeĆ„ caĆ»i
thieƤn Ć±Ć²a vĆ², lĆ“ĆÆi Ćch..
- 28. http://www.ebook.edu.vn 28
vaĆø sƶĆÆ di chuyeĆ„n cuĆ»a caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n trong caĆ¹c thang baƤc xaƵ hoƤi,
taĆ”t nhieĆ¢n taĆÆo ra sƶĆÆ di doƤng xaƵ hoƤi (social mobility).
ā¢ KhaĆ¹i nieƤm ādi ƱoƤng xaƵ hoƤiā haĆøm nghĆ³a sƶĆÆ ādi chuyeĆ„n
cuĆ»a caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n tƶĆø giai caĆ”p, taĆ ng lĆ“Ć¹p naĆøy sang giai caĆ”p vaĆø
taĆ ng lĆ“Ć¹p khaĆ¹cā.
ā¢moĆ£i caĆ¹ nhaĆ¢n tuyĆø theo ƱieĆ u kieƤn, hoaĆøn caĆ»nh rieĆ¢ng...coĆ¹ theĆ„
di chuyeĆ„n leĆ¢n hoaĆ«c di chuyeĆ„n xuoĆ”ng, hoaĆ«c giƶƵ nguyeĆ¢n
taĆ ng baƤc cuƵ.
Khi ta nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u hieƤn tƶƓĆÆng naĆøy phaĆ»i tƬm ra caĆ¹c nhaĆ¢n toĆ” xaƵ
hoƤi khaĆ¹c nhau taĆ¹c ƱoƤng vaĆøo sƶĆÆ di chuyeĆ„n cuĆ»a caĆ¹c nhoĆ¹m hay
cuĆ»a caĆ¹ nhaĆ¢n
ā¢so saĆ¹nh sƶĆÆ di ƱoƤng cuĆ»a nhoĆ¹m naĆøy vĆ“Ć¹i nhoĆ¹m khaĆ¹c
ā¢hieƤn tƶƓĆÆng di ƱoƤng Ć“Ć» nĆ¶Ć“Ć¹c naĆøy, vuĆøng naĆøy so vĆ“Ć¹i nĆ¶Ć“Ć¹c khaĆ¹c
nhaĆØm ƱeĆ„ phaĆ¹t hieƤn ra caĆ¹c yeĆ”u toĆ” mang tĆnh quy luaƤt cuĆ»a
hĆ²eĆ¢n tƶƓĆÆng naĆøy.
coĆ¹ nhieĆ u kieĆ„u di ƱoƤng :
- di ƱoƤng theo chieĆ u doĆÆc
- di ƱoƤng theo chieĆ u ngang
ā¢di ƱoƤng trong moƤt theĆ” heƤ hay lieĆ¢n quan ƱeĆ”n nhieĆ u theĆ” heƤ.
* SƶĆÆ di ƱoƤng vaĆø sƶĆÆ phaĆ¹t trieĆ„n
ā¢xaƵ hoƤi naĆøo xeĆ¹t treĆ¢n thƶĆÆc teĆ” cuƵng luoĆ¢n luoĆ¢n vaƤn ƱoƤng vaĆø phaĆ¹t
trieĆ„n theo moƤt hĆ¶Ć“Ć¹ng nhaĆ”t Ć±Ć²nh.
Trong quaĆ¹ trƬnh vaƤn ƱoƤng, phaĆ¹t trieĆ„n ƱoĆ¹, vĆ² theĆ” vaĆø vai troĆø xaƵ
hoƤi cuƵng luoĆ¢n luoĆ¢n coĆ¹ sƶĆÆ di ƱoƤng, bieĆ”n chuyeĆ„n theo.
ā¢xeĆ¹t Ć“Ć» goĆ¹c ƱoƤ tƶƓng ƱoĆ”i, xaƵ hoƤi naĆøo cuƵng phaĆ»i coĆ¹ caĆ”u truĆ¹c
tƶƓng ƱoĆ”i oĆ„n Ć±Ć²nh, coĆ¹ nhƶ vaƤy mĆ“Ć¹i coĆ¹ cĆ“ sĆ“Ć» thƶĆÆc teĆ” cho moĆÆi
quaĆ¹ trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n.
- 29. http://www.ebook.edu.vn 29
ā¢Trong xaƵ hoƤi phong kieĆ”n coĆ„ truyeĆ n (Ć“Ć» phƶƓng ĆoĆ¢ng cuƵng
nhƶ Ć“Ć» PhƶƓng TaĆ¢y) xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc phaĆ¢n chia thaĆønh caĆ¹c ƱaĆŗng
caĆ”p, taĆ ng lĆ“Ć¹p khaĆ¹c nhau
nhƶƵng Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc xaĆ¹c Ć±Ć²nh vaĆø coĆ” Ć±Ć²nh nhĆ“Ćø nguoĆ n goĆ”c
doĆøng doƵi vaĆø sĆ“Ć» hƶƵu maĆø con ngƶƓĆøi naĆøo ƱoĆ¹ ƱƶƓĆÆc āthƶĆøa
hƶƓƻngā moƤt caĆ¹ch ātƶĆÆ nhieĆ¢nā, ƱƶƓĆÆc xaƵ hoƤi gaĆ¹n cho theo kieĆ„u:
ā¢āCon vua thƬ laĆÆi laĆøm vua
ā¢Con saƵi Ć“Ć» chuĆøa laĆÆi queĆ¹t laĆ¹ Ʊaā...
ā¢XeĆ¹t veĆ ālĆ thuyeĆ”tā haĆ u nhƶ Ć±Ć²a vĆ² naĆøy khoĆ¢ng thay ƱoĆ„i bĆ“Ć»i
chĆnh nhƶƵng ngƶƓĆøi Ć“Ć» trong taĆ ng lĆ“Ć¹p ƱoĆ¹ laĆø do xaƵ hoƤi āgaĆ¹n
choā.
XaƵ hoƤi hieƤn ƱaĆÆi quan nieƤm raĆØng sƶĆÆ baĆ”t bƬnh ƱaĆŗng gaĆ©n vĆ“Ć¹i
Ć±Ć²a vĆ² xaƵ hoƤi vaĆø ngƶƓĆøi ta quan taĆ¢m ƱeĆ”n sƶĆÆ thaĆønh ƱaĆÆt, vƶƓn
tĆ“Ć¹i caĆ¹c Ć±Ć²a vĆ² aĆ”y
ā¢nguyeĆ¢n nhaĆ¢n chĆnh laĆø do tĆnh di ƱoƤng xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc xem laĆø
maĆ«t quan troĆÆng trong tieĆ”n trƬnh phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ hoƤi.
BĆ i 8. NhĆ³m xĆ£ hį»i ā thiįŗæt chįŗæ xĆ£ hį»i
ā¢Cung cįŗ„p kiįŗæn thį»©c vį» nhĆ³m, phĆ¢n biį»t thįŗæ nĆ o lĆ nhĆ³m.
8.1. Äį»nh nghÄ©a khĆ”i niį»m NHĆM
LĆ tįŗp thį» cĆ³ tį»« 2 ngĆ½į»i trį» lĆŖn, cĆ³ mį»©c Äį» nhįŗn biįŗæt
chung vĆ tĆ½Ćµng tĆ”c vį»i nhau thĆ½į»ng xuyĆŖn.
J.Macionis, XĆ£ Hį»i hį»c, t.219.
LĆ tįŗp hį»£p nhį»Æng ngĆ½į»i, trong ÄĆ³ cĆ”c cĆ” nhĆ¢n cĆ³ mį»i
quan hį» tĆ”c Äį»ng qua lįŗ”i lįŗ«n nhau bįŗ±ng nhį»Æng cĆ”ch, phĆ½Ćµng
thį»©c, cƵ chįŗæ hoįŗ·c theo mį»t cįŗ„u trĆŗc riĆŖng nĆ o ÄĆ³.
- 30. http://www.ebook.edu.vn 30
LĆ tįŗp hį»£p nhį»Æng ngĆ½į»i cĆ³ cĆ¹ng nhį»Æng nguyĆŖn tįŗÆc, giĆ” trį»
vĆ kį»³ vį»ng, tĆ½Ćµng tĆ”c vį»i nhau trĆŖn cƵ sį» Äį»u Äįŗ·n.
(R.T.Chaefer, XĆ£ hį»i hį»c,)
VƬ sao xĆ£ hį»i hį»c quan tĆ¢m nghiĆŖn cį»©u vį» nhĆ³m
ā¢Mį»i cĆ” nhĆ¢n Äį»u lĆ thĆ nh viĆŖn cį»§a mį»t hay nhiį»u nhĆ³m XH
cĆ¹ng mį»t lĆŗc.
ā¢Con ngĆ½į»i trĆ½į»ng thĆ nh khi tham gia vĆ o mį»i quan hį» Äan
chĆ©o cį»§a cĆ”c nhĆ³m nĆ y.
ā¢ThĆ“ng qua cĆ”c nhĆ³m, vį» trĆ & vai trĆ² cį»§a cĆ” nhĆ¢n ÄĆ½į»£c thį»
hiį»n.
ā¢CĆ” nhĆ¢n cĆ³ Ć½ thį»©c vį» sį»± gįŗÆn bĆ³ cį»§a hį» vį»i nhĆ³m thį» hiį»n qua
viį»c tiįŗæp nhįŗn nhį»Æng Äįŗ·c trĆ½ng nhĆ½ lį»£i Ćch, nhu cįŗ§u, chuįŗ©n
mį»±c, giĆ” trį»ā¦
ā¢XĆ£ hį»i tĆ”c Äį»ng Äįŗæn cĆ” nhĆ¢n thĆ“ng qua nhĆ³m.
Cįŗ§n phįŗ£i nghiĆŖn cį»©u vį» nhĆ³m vį»i tĆ½ cĆ”ch lĆ ngĆ½į»i trung
gian giį»Æa cĆ” nhĆ¢n vĆ xĆ£ hį»i.
Äį» thį»±c hiį»n Äiį»u nĆ y, cįŗ§n phįŗ£i xem nhĆ³m nhĆ½ lĆ mį»t tįŗp
hį»£p, mį»t tiį»u hį» thį»ng cį»§a xĆ£ hį»i trong mį»t bį»i cįŗ£nh xĆ£ hį»i
rį»ng lį»n.
XĆ£ hį»i hį»c tƬm hiį»u nhĆ³m nhĆ½ lĆ mį»t cį»ng Äį»ng cį»§a nhį»Æng
tĆ½Ćµng tĆ”c, cį»§a nhį»Æng vį» trĆ, vį» thįŗæ vĆ cƵ cįŗ„u xĆ£ hį»i trong mį»i
liĆŖn hį» vį»i cĆ”c nhĆ³m khĆ”c, cÅ©ng nhĆ½ vį»i toĆ n thį» xĆ£ hį»i.
ā¢CĆ³ sį» lĆ½į»£ng thĆ nh viĆŖn nhįŗ„t Äį»nh.
ā¢CĆ³ sį»± tĆ”c Äį»ng qua lįŗ”i thĆ½į»ng xuyĆŖn giį»Æa cĆ”c thĆ nh viĆŖn.
ā¢HĆ nh Äį»ng cį»§a mį»i cĆ” nhĆ¢n cĆ³ Ć½ nghÄ©a vį»i phįŗ£n į»©ng cį»§a
nhį»Æng ngĆ½į»i khĆ”c thuį»c nhĆ³m.
CĆ”c Äįŗ·c trĘ°ng cĘ” bįŗ£n cį»§a NHĆM
TĘ° cĆ”ch thĆ nh viĆŖn
ā¢Viį»c ÄĘ°į»£c thį»«a nhįŗn lĆ thĆ nh viĆŖn cį»§a nhĆ³m.
- 31. http://www.ebook.edu.vn 31
ā¢TiĆŖu chĆ Äį» thį»«a nhįŗn cĆ³ thį» ÄĆ½į»£c quy Äį»nh hoįŗ·c khĆ“ng quy
Äį»nh mį»t cĆ”ch rƵ rĆ ng.
Äį»a vį»
ā¢Äį»a vį» XH lĆ vį» trĆ mĆ cĆ” nhĆ¢n chiįŗæm giį»Æ trong mį»t khĆ“ng
gian xĆ£ hį»i cį»„ thį» - nhĆ³m.
ā¢Äį»a vį» xĆ£ hį»i ÄĆ½į»£c thį» hiį»n qua sį»± phĆ¢n Äį»nh vį» trĆ cao thįŗ„p
cį»§a cĆ” nhĆ¢n trong nhĆ³m.
Vai trĆ²
ā¢LĆ tįŗp hį»£p nhį»Æng kį»³ vį»ng vį» ngĆ½į»i Äang giį»Æ mį»t Äį»a vį» nĆ o
ÄĆ³ trong nhĆ³m.
ā¢GįŗÆn liį»n vį»i mį»i Äį»a vį», cĆ” nhĆ¢n sįŗ½ phįŗ£i ÄĆ³ng mį»t hay nhiį»u
vai trĆ² mĆ nhĆ³m mong Äį»£i.
Chuįŗ©n mį»±c
ā¢LĆ nhį»Æng quy tįŗÆc xį» sį»±, lĆ sį»± cį»„ thį» hoĆ” cĆ”c giĆ” trį» mĆ xĆ£ hį»i
ā nhĆ³m Äį» cao.
ā¢Trong mį»i nhĆ³m Äį»u cĆ³ nhį»Æng chuįŗ©n mį»±c chung cho mį»i
thĆ nh viĆŖn nhĆ½ng cÅ©ng cĆ³ nhį»Æng chuįŗ©n mį»±c riĆŖng Äį»i vį»i mį»i
vai trĆ² cį»„ thį».
Chįŗæ tĆ i
ā¢LĆ biį»n phĆ”p cĘ°į»”ng chįŗæ hĆ nh vi buį»c cĆ”c thĆ nh viĆŖn trong
nhĆ³m phįŗ£i tuĆ¢n theo;
ā¢CĆ³ 2 hƬnh thį»©c chį»§ yįŗæu: THĘÆį»NG - PHįŗ T
Mį»„c tiĆŖu
ā¢Rįŗ„t quan trį»ng, vƬ:
LĆ nį»n tįŗ£ng Äį»i vį»i cĆ”c thĆ nh viĆŖn
CĆ³ liĆŖn quan tį»i lį»£i Ćch, giĆ” trį», sį»± hį»©ng thĆŗ, sį»± hoĆ n thĆ nh
cĆ“ng viį»c, Äįŗ·c biį»t lĆ lį»£i Ćch vƬ sį»± tį»n tįŗ”i cį»§a nhĆ³m.
ā¢Tuį»³ vĆ o Äįŗ·c Äiį»m tį»«ng nhĆ³m mĆ mį»„c tiĆŖu cĆ³ thį» rƵ rĆ ng hoįŗ·c
khĆ“ng rƵ rĆ ng.
So sĆ”nh nhĆ³m
SƵ cįŗ„p & Thį»© cįŗ„p
ā¢ThĘ°į»ng lĆ nhĆ³m nhį», ā¢ThĘ°į»ng lĆ nhĆ³m lį»n,
- 32. http://www.ebook.edu.vn 32
ā¢Thį»i gian tĘ°Ę”ng tĆ”c tĘ°Ę”ng Äį»i
dĆ i,
ā¢ThĆ¢n mįŗt, hį»£p tĆ”c mįŗ·t Äį»i
mįŗ·t,
ā¢Quan hį» tƬnh cįŗ£m sĆ¢u Äįŗm,
ā¢ThĆ¢n thiį»n, tį»± nhiĆŖn
ā¢Thį»i gian tĘ°Ę”ng tĆ”c tĘ°Ę”ng Äį»i
ngįŗÆn,
ā¢Ćt hiį»u biįŗæt vį» nhau.
ā¢Quan hį» thoĆ”ng qua, hį»i hį»£t,
ā¢Kiį»u cĆ”ch.
NhĆ³m tį»± nguyį»n
ā¢Mį»i cĆ” nhĆ¢n cĆ³ thį» tį»± lį»±a chį»n vĆ quyįŗæt Äį»nh tham gia vĆ o
nhĆ³m theo Ć½ mƬnh.
ā¢Sį»± nhįŗ„t trĆ trong nhĆ³m rįŗ„t cao.
ā¢Chia lĆ m hai loįŗ”i:
ā NhĆ³m tį»± nguyį»n mang tĆnh cĆ“ng cį»„
āNhĆ³m tį»± nguyį»n tƬnh cįŗ£m.
ā¢TĆ½ cĆ”ch thĆ nh viĆŖn, quy tįŗÆc, luįŗt lį» quy Äį»nh į»©ng xį» ā¦ Äį»u bį»
Ć”p Äįŗ·t
ā¢Sį»± nhįŗ„t trĆ thĆ½į»ng khĆ“ng cao.
ā¢Ćt rĆ ng buį»c vį»i mį»„c tiĆŖu cį»§a nhĆ³m hoįŗ·c cĆ”c hį» thį»ng quy tįŗÆc
phį»„c vį»„ cĆ”c mį»„c tiĆŖu ÄĆ³.
NhĆ³m quy chiįŗæu (reference group)
ā¢LĆ bįŗ„t kį»³ nhĆ³m nĆ o mĆ cĆ” nhĆ¢n dĆ¹ng nhĘ° mį»t tiĆŖu chuįŗ©n Äį»
ÄĆ”nh giĆ” mƬnh vĆ hĆ nh vi cį»§a bįŗ£n thĆ¢n mƬnh.
ā¢Mį»„c ÄĆch:
āÄiį»u chį»nh hĆ nh vi theo tiĆŖu chuįŗ©n cį»§a nhĆ³m quy chiįŗæu.
āThĆŗc Äįŗ©y quĆ” trƬnh xĆ£ hį»i hĆ³a tr Ę°į»c.
CƵ cįŗ„u nhĆ³m
ā¢CƵ cįŗ„u nhĆ³m chĆnh thį»©c
ā¢CƵ cįŗ„u nhĆ³m khĆ“ng chĆnh thį»©c
CĘ” cįŗ„u nhĆ³m chĆnh thį»©c
ā¢CƵ chįŗæ vįŗn hĆ nh ÄĆ½į»£c thį» hiį»n thĆ“ng qua cĆ”c Äįŗ”o luįŗt thĆ nh
vÄn, luįŗt phĆ”p, kįŗæ hoįŗ”ch ā¦
- 33. http://www.ebook.edu.vn 33
ā¢CĆ³ mį»t sį» Äįŗ·c Äiį»m nhĆ½:
āSį»± quy Äį»nh kiį»u mįŗ«u,
āĆp dį»„ng cĆ”c kį»· luįŗt chĆnh thį»©c,
āNhiį»m vį»„ cį»§a thĆ nh viĆŖn ÄĆ½į»£c phĆ¢n cĆ“ng rƵ rĆ ng,
āCĆ³ sį»± phĆ¢n cįŗ„p quyį»n lį»±c,
āĆp dį»„ng chįŗæ tĆ i ā¦
CĘ” cįŗ„u nhĆ³m khĆ“ng chĆnh thį»©c
ā¢HƬnh thĆ nh mį»t cĆ”ch tį»± phĆ”t;
ā¢Quan hį» theo nhį»Æng luįŗt lį» khĆ“ng thĆ nh vÄn;
ā¢CĆ”c thĆ nh viĆŖn tį»± nguyį»n tuĆ¢n thį»§ cĆ”c luįŗt lį»;
ā¢NhĘ°į»£c Äiį»m:
āTiĆŖu chuįŗ©n ÄĆ”nh giĆ” khĆ“ng rƵ rĆ ng.
āDį»
bį» thĆ nh kiįŗæn trong ÄĆ”nh giĆ”.
Thį»§ lÄ©nh
ā¢LĆ thĆ nh viĆŖn cį»§a mį»t nhĆ³m
ā¢LĆ ngĘ°į»i cĆ³ uy tĆn nhįŗ„t.
ā¢CĆ³ khįŗ£ nÄng thįŗ„u hiį»u vĆ thuyįŗæt phį»„c.
ā¢CĆ³ kinh nghiį»m vĆ nÄng lį»±c
ā¢CĆ³ tĆ i lĆ£nh Äįŗ”o
chį» hĘ°į»ng dįŗ«n gį»£i cĆ”c Ć½ tĆ½į»ng cĆ²n quyįŗæt Äį»nh dį»±a trĆŖn
sį»± lį»±a chį»n cį»§a cįŗ£ nhĆ³m.
Tį» chį»©c xĆ£ hį»i
ā¢LĆ mį»t thĆ nh tį» cį»§a cƵ cįŗ„u xĆ£ hį»i.
ā¢LĆ mį»t hį» thį»ng cĆ”c quan hį», tįŗp hį»£p liĆŖn kįŗæt cĆ”c cĆ” nhĆ¢n
nĆ o ÄĆ³ Äį» Äįŗ”t ÄĆ½į»£c mį»t mį»„c ÄĆch nhįŗ„t Äį»nh.
ā¢LĆ mį»t dįŗ”ng nhĆ³m thį»© cįŗ„p.
KhĆ“ng phįŗ£i mį»i nhĆ³m thį»© cįŗ„p Äį»u lĆ tį» chį»©c xĆ£ hį»i.
NhĆ³m thį»© cįŗ„p ÄĆ½į»£c xem lĆ tį» chį»©c XH khi cĆ³ nhį»Æng Äįŗ·c Äiį»m
sau:
NhĆ³m ÄĆ½į»£c lįŗp ra cĆ³ chį»§ Äį»nh vĆ cĆ”c thĆ nh viĆŖn Ć½ thį»©c ÄĆ½į»£c
rįŗ±ng nhĆ³m cį»§a hį» tį»n tįŗ”i Äį» Äįŗ”t ÄĆ½į»£c mį»„c tiĆŖu nhįŗ„t Äį»nh.
- 34. http://www.ebook.edu.vn 34
NhĆ³m phįŗ£i cĆ³ sį»± thį» hiį»n cį»„ thį» cĆ”c quan hį» quyį»n lį»±c xĆ£
hį»i, tį»©c lĆ quan hį» lĆ£nh Äįŗ”o ā phį»„c tĆ¹ng, thį»© bįŗc trĆŖn ā dĘ°į»iā¦
VĆ dį»„: Hį»i LiĆŖn hiį»p phį»„ nį»Æ. Tį» chį»©c y tįŗæ, TrĘ°į»ng
hį»c ,Trįŗ”i giam, Bį»nh viį»n ā¦
8.2 ThieƔt cheƔ xaƵ hoƤi
NoĆ¹i ƱeĆ”n thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi, ngƶƓĆøi ta thƶƓĆøng hieĆ„u theo hai
nghĆ³a:
MoƤt laĆø thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi vĆ“Ć¹i moƤt heƤ thoĆ”ng caĆ¹c quy taĆ©c, giaĆ¹
trĆ² vaĆø cĆ“ caĆ”u huĆ“Ć¹ng tĆ“Ć¹i moƤt muĆÆc ƱĆch xaĆ¹c Ć±Ć²nh;
Hai laĆø caĆ¹c toĆ„ chĆ¶Ć¹c xaƵ hoƤi, vĆ“Ć¹i tƶ caĆ¹ch laĆø caĆ¹c nhoĆ¹m xaƵ hoƤi
hieƤn thƶĆÆc roƤng lĆ“Ć¹n, bao goĆ m nhƶƵng quy taĆ©c, nguyeĆ¢n taĆ©c
vaĆø heƤ thoĆ”ng thĆ¶Ć¹ baƤc cuĆ»a traĆ¹ch nhieƤm vaĆø quyeĆ n lƶĆÆc.
KhaĆ¹i nieƤm thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi.
ā¢* CaĆ¹c thieĆ”t cheĆ” laĆø nhƶƵng moĆ¢ hƬnh, caĆ¹c quy taĆ©c vaĆø taĆ¹c ƱoƤng
hoĆ£ tƶƓng, ƱaƵ ƱƶƓĆÆc thieĆ”t laƤp nhaĆØm thoaĆ» maƵn nhƶƵng nhu caĆ u
cuƻa xaƵ hoƤi,
ā¢* bao goĆ m nhƶƵng heƤ thoĆ”ng tƶƓng ƱoĆ”i oĆ„n Ć±Ć²nh,nhƶƵng toĆ„ chĆ¶Ć¹c
xaƵ hoƤi, nhƶƵng quan heƤ phaĆ¹p lyĆ¹ vaĆø nhƶƵng quy taĆ©c ƱƶƓĆÆc phaĆ¹t
trieĆ„n nhaĆØm muĆÆc ƱĆch hĆ¶Ć“Ć¹ng tĆ“Ć¹i nhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ maĆø xaƵ hoƤi
phaĆ»i ƱoĆ”i phoĆ¹.
Trong moƤt xaƵ hoƤi, thƶƓĆøng toĆ n taĆÆi naĆŖm loaĆÆi thieĆ”t cheĆ” cĆ“ baĆ»n
laĆøm neĆ n moĆ¹ng cho toaĆøn xaƵ hoƤi ƱoĆ¹ laĆø:
gia ƱƬnh, giaĆ¹o duĆÆc,toĆ¢n giaĆ¹o, kinh teĆ” , nhaĆø nĆ¶Ć“Ć¹c .
MoĆ£i moƤt thieĆ”t cheĆ”, ƱeĆ u coĆ¹ chĆ¶Ć¹c naĆŖng vaĆø nhieƤm vuĆÆ roƵ raĆøng
cuĆ»a noĆ¹
CaĆ¹c thieĆ”t cheĆ” naĆøy toĆ n taĆÆi trong moĆÆi xaƵ hoƤi, nhƶng hƬnh thĆ¶Ć¹c
cuĆ»a caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” naĆøy khaĆ¹c nhau trong caĆ¹c xaƵ hoƤi khaĆ¹c nhau.
- 35. http://www.ebook.edu.vn 35
* Trong xaƵ hoƤi maĆ«c duĆø caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” coĆ¹ nhƶƵng ƱaĆ«c trƶng
rieĆ¢ng veĆ chĆ¶Ć¹c naĆŖng vaĆø nhieƤm vuĆÆ , nhƶng laĆÆi lieĆ¢n quan chaĆ«t
cheƵ vĆ“Ć¹i nhau taĆÆo thaĆønh moƤt heƤ thoĆ”ng xaƵ hoƤi hoaĆøn chƦnh.
ā¢* ThuaƤt ngƶƵ heƤ thoĆ”ng xaƵ hoƤi Ć“Ć» ƱaĆ¢y laĆø muoĆ”n noĆ¹i ƱeĆ”n caĆ¹c boƤ
phaƤn coĆ¹ lieĆ¢n heƤ vĆ“Ć¹i nhau trong moƤt toĆ„ng theĆ„, noĆ¹ aĆ»nh hƶƓƻng ,
phuĆÆ thuoƤc laĆ£n nhau
. SƶĆÆ thay ƱoĆ„i trong boƤ phaƤn naĆøy seƵ daĆ£n ƱeĆ”n sƶĆÆ thay ƱoĆ„i Ć“Ć» boƤ
phaƤn kia vaĆø ngƶƓĆÆc laĆÆi
ā¢VĆ duĆÆ: khi thieĆ”t cheĆ” chĆnh trĆ² trong moƤt nĆ¶Ć“Ć¹c thay ƱoĆ„i , coĆ¹
theĆ„ noĆ¹ seƵ taĆÆo ra aĆ»nh hƶƓƻng maĆÆnh ƱeĆ”n caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” khaĆ¹c nhƶ
laĆÆm phaĆ¹t, khuĆ»ng hoaĆ»ng kinh teĆ”, suy thoaĆ¹i veĆ Ć±aĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c ...
ā¢coĆ¹ taĆ¹c giaĆ» Ʊƶa ra Ć±Ć²nh nghĆ³a :
ā¢āThieĆ”t cheĆ” laĆø moƤt heƤ thoĆ”ng caĆ¹c quan heƤ oĆ„n Ć±Ć²nh, taĆÆo neĆ¢n
moƤt loaĆÆt caĆ¹c khuoĆ¢n maĆ£u xaƵ hoƤi bieĆ„u hieƤn sƶĆÆ thoĆ”ng nhaĆ”t
ƱƶƓĆÆc xaƵ hoƤi coĆ¢ng khai thƶĆøa nhaƤn nhaĆØm muĆÆc ƱĆch thoaĆ»
maƵn caĆ¹c nhu caĆ u cĆ“ baĆ»n cuĆ»a xaƵ hoƤiā. (Bruce J.Cohen,
Terri L.Orbuch
MoƤt soƔ Ʊaƫc ƱieƄm cuƻa thieƔt cheƔ :
ā¢MoĆ£i thieĆ”t cheĆ” ƱeĆ u coĆ¹ ƱoĆ”i tƶƓĆÆng, coĆ¹ muĆÆc ƱĆch nhaĆØm thoaĆ»
maƵn caĆ¹c nhu caĆ u xaƵ hoƤi,
ā¢noĆ¹ bao haĆøm nhƶƵng leĆ loĆ”i, taĆ¹c phong maĆø nhƶƵng ngƶƓĆøi lieĆ¢n
keĆ”t vĆ“Ć¹i nhau (trong thieĆ”t cheĆ”) ƱeĆ u theo ƱoĆ¹ maĆø hoaĆÆt ƱoƤng.
ā¢NoƤi dung cuĆ»a caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” thƶƓĆøng coĆ¹ tĆnh chaĆ”t oĆ„n Ć±Ć²nh,
vĆ³nh cƶƻu.
ā¢ThieĆ”t cheĆ” phaĆ»n aĆ¹nh heƤ thoĆ”ng caĆ¹c giaĆ¹ trĆ², trong ƱƓĆøi soĆ”ng
hieƤn thƶĆÆc ƱƶƓĆÆc laĆ«p Ʊi laĆ«p laĆÆi trĆ“Ć» thaĆønh caĆ¹c quy phaĆÆm, caĆ¹c
luaƤt leƤ, taĆÆo neĆ¢n āaĆ¹p lƶĆÆc xaƵ hoƤiā trong tieĆ m thĆ¶Ć¹c cuĆ»a moĆÆi
ngƶƓĆøi vaĆø moĆÆi ngƶƓĆøi cuĆøng chia seĆ» vĆ“Ć¹i nhau.
- 36. http://www.ebook.edu.vn 36
nhƶƵng ƱieĆ„m chung nhaĆ”t cuĆ»a thieĆ”t cheĆ”, ƱoĆ¹ laĆø :
ā¢caĆ¹c bieĆ„u tƶƓĆÆng vaĆŖn hoĆ¹a
ā¢Ć±oĆ¹ laĆø caĆ¹c daĆ”u hieƤu giuĆ¹p ta nhaƤn ra ādieƤn maĆÆoā cuĆ»a thieĆ”t
cheĆ”
ā¢maƵ hoaĆ¹ haĆønh vi (tĆ¶Ć¹c laĆø sƶĆÆ chƦ daĆ£n tƶ caĆ¹ch ƱaĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c cuĆ»a
caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n phuĆø hĆ“ĆÆp vĆ“Ć¹i vai troĆø maĆø hoĆÆ Ć±aĆ»m nhieƤm)
MoĆ£i thieĆ”t cheĆ” ƱeĆ u coĆ¹ nhƶƵng chĆ¶Ć¹c naĆŖng cĆ“ baĆ»n thƶƓĆøng ƱƶƓĆÆc
neĆ¢u leĆ¢n ƱoĆ¹ laĆø :
ā¢ĆaĆ»m baĆ»o cho caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n hoaĆÆt ƱoƤng vĆ“Ć¹i caĆ¹c kieĆ„u haĆønh vi
xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc chaĆ”p nhaƤn trong nhieĆ u traĆÆng thaĆ¹i xaƵ hoƤi
khaĆ¹c nhau.
ā¢CaĆ¹c thieĆ”t cheĆ” xaĆ¹c Ć±Ć²nh phaĆ n lĆ“Ć¹n caĆ¹c vai troĆø cuĆ»a caĆ¹ nhaĆ¢n
maĆø xaƵ hoƤi chaĆ”p nhaƤn ƱeĆ„ caĆ¹ nhaĆ¢n nhaƤn bieĆ”t trong quaĆ¹
trƬnh xaƵ hoƤi hoaĆ¹
XaƵ hoƤi hoĆ¹a caĆ¹ nhaĆ¢n (Socialization)
YeĆ¢u caĆ u Khi keĆ”t thuĆ¹c chuyeĆ¢n ƱeĆ naĆøy sinh vieĆ¢n naĆ©m ƱƶƓĆÆc:
KhaĆ¹i nieƤm xaƵ hoƤi hoĆ¹a.
CaĆ¹c giai ƱoaĆÆn cuĆ»a quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a.
LaĆøm theĆ” naĆøo ƱeĆ„ thƶĆÆc hieƤn vieƤc xaƵ hoƤi hoĆ¹a.
XaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆø gƬ?
ā¢CoĆ¹ nhieĆ u Ć±Ć²nh nghĆ³a khaĆ¹c nhau veĆ xaƵ hoƤi hoĆ¹a.
ā¢XaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆø quaĆ¹ trƬnh quaĆ¹ ƱoƤ maĆø theo ƱoĆ¹ chuĆ¹ng ta coĆ¹ theĆ„
tieĆ”p nhaƤn ƱƶƓĆÆc neĆ n vaĆŖn hoaĆ¹ cuĆ»a xaƵ hoƤi, trong ƱoĆ¹ chuĆ¹ng ta
ƱƶƓĆÆc sinh ra vaĆø trƶƓƻng thaĆønh- qua quaĆ¹ trƬnh naĆøy, chuĆ¹ng ta
ƱaĆÆt ƱƶƓĆÆc nhƶƵng ƱaĆ«c trƶng xaƵ hoƤi cuĆ»a baĆ»n thaĆ¢n, hoĆÆc ƱƶƓĆÆc
- 37. http://www.ebook.edu.vn 37
caĆ¹ch suy nghĆ³ vaĆø Ć¶Ć¹ng xƶƻ ƱƶƓĆÆc coi laĆø thĆch hĆ“ĆÆp trong xaƵ hoƤi
cuĆ»a chuĆ¹ng ta.[1]
[1] NhaƤp moĆ¢n xaƵ hoƤi hoĆÆc. Tony Bilton, Kenvin Bonnett,
Philip Jones, Ken Sheard, Michelle Stanworth vaĆø Andrew
Webster. NgƶƓĆøi dĆ²ch: PhaĆÆm ThuyĆ» Ba; NXB Khoa hoĆÆc XaƵ
hoƤi 1993.
XaƵ hoƤi hoĆ¹a
XaƵ hoƤi hoĆ¹a vƶĆøa laĆø moƤt quaĆ¹ trƬnh daĆÆy vƶĆøa laĆø moƤt quĆ¹a
trƬnh hoĆÆc taƤp, trong ƱoĆ¹ caĆ¹ nhaĆ¢n thƶĆÆc hieƤn caĆ¹ch haĆønh
ƱoƤng phuĆø hĆ“ĆÆp vĆ“Ć¹i caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² chuaĆ„n mƶĆÆc xaƵ hoƤi (cuĆÆ theĆ„).
* QuaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆøm cho caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n thay ƱoĆ„i.
QuaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a bieĆ„u hieƤn nhƶ theĆ” naĆøo ?
āChuĆ¹ng ta thƶƓĆøng hoĆÆc caĆ¹ch suy nghĆ³ vaĆø haĆønh ƱoƤng tƶĆø nhƶƵng
ngƶƓĆøi maĆø chuĆ¹ng ta tieĆ”p xuĆ¹c thoĆ¢ng qua quaĆ¹ trƬnh tƶƓng taĆ¹c xaƵ
hoƤiā.
MoĆ¢ hƬnh truyeĆ n thoĆ¢ng cuĆ»a Jackobson
XaƵ hoƤi hoaĆ¹ laĆø quaĆ¹ trƬnh mang tĆnh lƶƓƵng phaĆ¢n : *
khaĆ¹ch quan * chuĆ» quan
KhaĆ¹ch quan
ā¢XaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆø quaĆ¹ trƬnh theo ƱoĆ¹ xaƵ hoƤi chuyeĆ„n vaĆŖn hoĆ¹a cuĆ»a
mƬnh tƶĆø theĆ” heƤ naĆøy sang theĆ” heƤ tieĆ”p theo. QuaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi
hoĆ¹a laĆøm cho caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n thay ƱoĆ„i.
ChuĆ» quan
CaĆ¹ nhaĆ¢n suy nghĆ³ coĆ¹ choĆÆn loĆÆc caĆ¹c giaĆ¹ trĆ², chuaĆ„n mƶĆÆc tƶĆø caĆ¹c
yeĆ”u toĆ” taĆ¹c ƱoƤng beĆ¢n ngoaĆøi, giaĆ»i maƵ yĆ¹ nghĆ³a vaĆø thƶĆÆc hieƤn
haĆønh ƱoƤng.
- 38. http://www.ebook.edu.vn 38
ChĆnh vƬ vaƤy : XaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆø quaĆ¹ trƬnh caĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n hoĆÆc
hoĆ»i, tieĆ”p nhaƤn caĆ¹c giaĆ¹ trĆ² nhaĆØm ƱaĆ¹p Ć¶Ć¹ng sƶĆÆ kyĆø voĆÆng xaƵ
hoƤi.
NhieƤm vuĆÆ cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆ¹a
ā¢Trang bĆ² vaĆø phaĆ¹t trieĆ„n nhƶƵng kyƵ naĆŖng, kieĆ”n thĆ¶Ć¹c.
ā¢TruyeĆ n ƱaĆÆt nhƶƵng Ć¶Ć“Ć¹c voĆÆng, nhƶƵng heƤ thoĆ”ng giaĆ¹ trĆ², nhƶƵng
lyĆ¹ tƶƓƻng xaƵ hoƤi.
YĆ nghĆ³a cuĆ»a quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a
ā¢Cho pheĆ¹p xaƵ hoƤi toĆ n taĆÆi vaĆø luaĆ¢n chuyeĆ„n neĆ n vaĆŖn hoĆ¹a cuĆ»a
mƬnh tƶĆø theĆ” heƤ naĆøy qua theĆ” heƤ khaĆ¹c.
ā¢NaĆ¢ng cao tĆnh coĆ” keĆ”t xaƵ hoƤi vaĆø neĆ¹t ƱaĆ«c trƶng giƶƵa caĆ¹c neĆ n
vaĆŖn hoĆ¹a.
ā¢ChuyeĆ„n tƶĆø con ngƶƓĆøi sinh hoĆÆc sang con ngƶƓĆøi xaƵ hoƤi.
CaĆ¹c giai ƱoaĆÆn cuĆ»a quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a
Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoĆ¹a ban ƱaĆ u cuĆ»a Ć±Ć¶Ć¹a treĆ» trong gia ƱƬnh.
Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoĆ¹a dieĆ£n ra trong nhaĆø trƶƓĆøng.
Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoĆ¹a dieĆ£n ra trong moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi
ā¢ChƦ chaĆ”m dĆ¶Ć¹t khi dĆ“Ćøi soĆ”ng xaƵ hoƤi cuĆ»a con ngƶƓĆøi chaĆ”m dĆ¶Ć¹t
baĆØng caĆ¹i cheĆ”t.
ā¢SƶĆÆ phaĆ¢n chia caĆ¹c giai ƱoaĆÆn nhƶ treĆ¢n hoaĆøn toaĆøn chƦ mang
tĆnh Ć¶Ć“Ć¹c leƤ.
ā¢CaĆ» 3 moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi hoĆ¹a naĆøy coĆ¹ theĆ„ dieĆ£n ra moƤt caĆ¹ch
ƱoĆ ng thĆ“Ćøi vaĆø Ʊan xen.
1. Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoĆ¹a ban ƱaĆ u cuĆ»a Ć±Ć¶Ć¹a treĆ» trong gia
ƱƬnh
āSƶĆÆ giaĆ¹o duĆÆc cuĆ»a moƤt quoĆ”c gia ƱƶƓĆÆc xeĆ¹t ƱoaĆ¹n qua loĆ”i xƶƻ sƶĆÆ
Ć“Ć» ngoaĆøi ƱƶƓĆøng. Khi naĆøo ta thaĆ”y coĆøn sƶĆÆ thoĆ¢ loĆ£ Ć“Ć» ngoaĆøi ƱƶƓĆøng
- 39. http://www.ebook.edu.vn 39
thƬ chaĆ©c chaĆ©n coĆøn sƶĆÆ thoĆ¢ loĆ£ trong gia ƱƬnhā. A. ĆeĆ¢ a-mi-
cis.
Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoĆ¹a trong gia ƱƬnh
ā¢Gia ƱƬnh ƱƶƓĆÆc xem nhƶ laĆø moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi hoĆ¹a ƱaĆ u tieĆ¢n
maĆø moĆ£i caĆ¹ nhaĆ¢n thƶƓĆøng phaĆ»i phuĆÆ thuoƤc vaĆøo.
ā¢QuaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a cuĆ»a moƤt ngƶƓĆøi tƶĆø nhƶƵng naĆŖm thaĆ¹ng
ƱaĆ u tieĆ¢n cuĆ»a cuoƤc ƱƓĆøi coĆ¹ aĆ»nh hƶƓƻng quyeĆ”t Ć±Ć²nh tĆ“Ć¹i thaĆ¹i ƱoƤ
vaĆø haĆønh vi cuĆ»a hoĆÆ khi trƶƓƻng thaĆønh.
ā¢PhaĆ n lĆ“Ć¹n aĆ»nh hƶƓƻng cuĆ»a gia ƱƬnh trong giai ƱoaĆÆn sĆ“ khai
cuĆ»a quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn moƤt caĆ¹ch khoĆ¢ng
chĆnh thĆ¶Ć¹c vaĆø khoĆ¢ng chuĆ» ƱĆch.
ā¢ TƶƓng taĆ¹c xaƵ hoƤi theĆ„ hieƤn moĆ”i quan heƤ giƶƵa nhƶƵng ngƶƓĆøi
thaĆ¢n gaĆ n guƵi nhaĆ”t veĆ tinh thaĆ n vaĆø theĆ„ chaĆ”t.
VĆ duĆÆ minh hoĆÆa ?
2. Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoaĆ¹ trong nhaĆø trƶƓĆøng
ā¢XaƵ hoƤi caĆøng vaĆŖn minh thƬ tĆnh chuyeĆ¢n moĆ¢n hoĆ¹a cuƵng
ƱƶƓĆÆc theĆ„ hieƤn vaĆø ƱeĆ cao baĆ”y nhieĆ¢u.
ā¢NhaĆø trƶƓĆøng laĆø moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi hoĆ¹a chĆnh yeĆ”u trong giai
ƱoaĆÆn Ć±Ć¶Ć¹a khi Ć±Ć¶Ć¹a treĆ» baĆ©t ƱaĆ u trƶƓƻng thaĆønh beĆ¢n ngoaĆøi gia
ƱƬnh.
ā¢CaĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n daĆ n naĆ©m ƱƶƓĆÆc nhƶƵng haĆønh vi naĆøo ƱƶƓĆÆc chaĆ”p
nhaƤn, tuy nhieĆ¢n sƶĆÆ mong ƱƓĆÆi giƶƵa caĆ¹c quan heƤ laĆø khoĆ¢ng
ƱoĆ ng nhaĆ”t.
Nhƶ vaƤy :
ā¢Trong moĆ¢i trƶƓĆøng gia ƱƬnh, trƶƓĆøng hoĆÆc hay taĆÆi caĆ¹c nhoĆ¹m
ƱoĆ ng ƱaĆŗng, quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoaĆ¹ ƱƶƓĆÆc thƶĆÆc hieƤn nhƶ keĆ”t quaĆ»
cuĆ»a moĆ”i tƶƓng taĆ¹c giƶƵa caĆ¹c thaĆønh vieĆ¢n.
- 40. http://www.ebook.edu.vn 40
ā¢TrƶƓĆøng hoĆÆc laĆø moĆ¢i trƶƓĆøng toĆ n taĆÆi ƱeĆ„ phoĆ„ bieĆ”n chĆnh thĆ¶Ć¹c
caĆ¹c kieĆ”n thĆ¶Ć¹c vaĆø kyƵ naĆŖng xaƵ hoƤi cĆ“ baĆ»n caĆ n thieĆ”t (giao
tieĆ”pā¦).
3. Giai ƱoaĆÆn xaƵ hoƤi hoaĆ¹ trong moĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi
CaĆ¹c caĆ¹ nhaĆ¢n āhoĆÆcā nhƶ theĆ” naĆøo?
ā¢PhaĆ n lĆ“Ć¹n quaĆ¹ trƬnh xaƵ hoƤi hoĆ¹a trong giai ƱoaĆÆn naĆøy laĆÆi khoĆ¢ng
chĆnh thĆ¶Ć¹c.
ā¢CaĆ¹c nhoĆ¹m xaƵ hoƤi thƶƓĆøng ƱƶƓĆÆc thieĆ”t laƤp moƤt caĆ¹ch coĆ¹ yĆ¹ thĆ¶Ć¹c
vƬ nhƶƵng muĆÆc ƱĆch cuĆÆ theĆ„.
ā¢CaĆ¹c nhoĆ¹m ƱeĆ u phaĆ¹t trieĆ„n moƤt caĆ¹ch khoĆ¢ng coĆ” yĆ¹ caĆ¹c khuoĆ¢n
maĆ£u haĆønh vi khaĆ¹c nhau maĆø caĆ¹c thaĆønh vieĆ¢n trong ƱoĆ¹ ƱeĆ u
mong ƱƓĆÆi.
ā¢CaĆ¹c giai ƱoaĆÆn cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆ¹a khoĆ¢ng heĆ bĆ² giaĆ¹n ƱoaĆÆn maĆø coĆ¹
sƶĆÆ Ć±an xen nhaĆ”t Ć±Ć²nh.
ā¢MoĆ¢i trƶƓĆøng xaƵ hoƤi hoĆ¹a khoĆ¢ng chƦ giĆ“Ć¹i haĆÆn trong gia ƱƬnh
(caĆ¹c nhoĆ¹m vaĆŖn hoĆ¹a phuĆÆ)
ā¢XaƵ hoƤi hoĆ¹a laĆø quĆ¹a trƬnh vƶĆøa daĆÆy ā vƶĆøa hoĆÆc.
ā¢3 quaĆ¹ trƬnh: Gia ƱƬnh - NhaĆø trƶƓĆøng - XaƵ hoƤi 2 khĆa
caĆÆnh: ChĆnh thĆ¶Ć¹c - KhoĆ¢ng chĆnh tĆ¶Ć¹c
ā¢Quan taĆ¢m ƱeĆ”n quaĆ¹ trƬnh daĆ n daĆ n caĆ¹ nhaĆ¢n hoaĆø nhaƤp vaĆøo xaƵ
hoƤi vaĆø duy trƬ vaĆŖn hoĆ¹a tƶĆø theĆ” heƤ naĆøy sang theĆ” heƤ khaĆ¹c.
āHoĆÆc trong trƶƓĆøng ƱƓĆøi laĆø moƤt ƱieĆ u baĆ©t buoƤc khoĆ¢ng ai coĆ¹ theĆ„
traĆ¹nh khoĆ»iā (G.GuĆ¹t-be-ri)
ThaĆ»o luaƤn: HaƵy trƬnh baĆøy sƶĆÆ taĆ¹c ƱoƤng giƶƵa ba moĆ¢i
trƶƓĆøng xaƵ hoƤi hoaĆ¹. LieĆ¢n heƤ thƶĆÆc tieĆ£n.
- 41. http://www.ebook.edu.vn 41
BaĆøi 10. VÄN HOĆA XAĆ HOĆI
Trong Äį»i sį»ng hĆ ng ngĆ y,
ā¢VÄn hĆ³a dĆ¹ng Äį» chį» nhį»Æng phong cĆ”ch į»©ng xį» giį»Æa cĆ” nhĆ¢n
mĆ tĆ½Ćµng į»©ng vį»i cĆ”c chuįŗ©n mį»±c, giĆ” trį» cį»§a XH.
ā¢VÄn hĆ³a dĆ¹ng Äį» chį» nhį»Æng ngĆ½į»i cĆ³ hį»c.
ā¢VÄn hĆ³a dĆ¹ng Äį» chį» trƬnh Äį» hį»c vįŗ„n.
ā¢VÄn hĆ³a dĆ¹ng Äį» chį» cĆ”c loįŗ”i hƬnh nghį» thuįŗt nhĆ½ hį»i hį»a,
ÄiĆŖu khįŗÆc, phim įŗ£nh ā¦.
Nguį»n gį»c thuįŗt ngį»Æ āvÄn hĆ³aā trong KHXH&NV
ā¢āCULTUSā = āGIEO TRį»NGā
āCULTUS AGRIā = āGIEO TRį»NG RUį»NG Äįŗ¤Tā
āCULTUS AMINIā = āGIEO TRį»NG TINH THįŗ¦Nā
T.Hobbes: āLao Äį»ng giĆ nh cho Äįŗ„t gį»i lĆ sį»± gieo trį»ng
vĆ sį»± dįŗ”y dį» trįŗ» em gį»i lĆ gieo trį»ng tinh thįŗ§nā
Theo TĆ¢m lĆ½ hį»c,
āVÄn hĆ³a lĆ toĆ n thį» nhį»Æng mĆ“n hį»c cho phĆ©p cĆ” nhĆ¢n
trong mį»t xĆ£ hį»i nhįŗ„t Äį»nh Äįŗ”t tį»i sį»± phĆ”t triį»n nĆ o ÄĆ³ vį» cįŗ£m
nÄng, vį» Ć½ thį»©c phĆŖ phĆ”n vĆ vį» nÄng lį»±c nhįŗn thį»©c, cĆ”c khįŗ£
nÄng sĆ”ng tįŗ”oā (UNESCO, 1977)
Theo Triįŗæt hį»c
āVÄn hĆ³a lĆ toĆ n bį» nhį»Æng giĆ” trį» vįŗt chįŗ„t, tinh thįŗ§n do
con ngĆ½į»i tįŗ”o ra trong quĆ” trƬnh thį»±c tiį»
n lį»ch sį» xĆ£ hį»i vĆ Äįŗ·c
trĆ½ng cho trƬnh Äį» Äįŗ”t ÄĆ½į»£c trong sį»± phĆ”t triį»n cį»§a lį»ch sį» cį»§a
xĆ£ hį»iā (tį»« Äiį»n Triįŗæt hį»c, Tiįŗæng Bungari, 1986)
NĆŖn hiį»u āvÄn hĆ³aā nhĆ½ thįŗæ nĆ o theo ākiį»uā XĆ£ hį»i hį»c?
VÄn hĆ³a & xĆ£ hį»i
ā¢VÄn hĆ³a vĆ xĆ£ hį»i lĆ hai thuįŗt ngį»Æ thĘ°į»ng gįŗÆn liį»n nhau.
ā¢VÄn hĆ³a ÄĆ½į»£c nhƬn nhįŗn nhĆ½ mį»t tįŗp hį»£p nhį»Æng giĆ” trį» truyį»n
thį»ng cį»§a mį»t dĆ¢n tį»c.
- 42. http://www.ebook.edu.vn 42
ā¢XĆ£ hį»i lĆ tį»« chį» mį»t cį»ng Äį»ng ngĘ°į»i cį»„ thį».
VH lĆ mį»t cĆ“ng cį»„ Äį» hiį»u į»©ng xį» cį»§a con ngĆ½į»i vį»i tĆ½
cĆ”ch lĆ ngĆ½į»i chuyį»n tįŗ£i cĆ”c yįŗæu tį» truyį»n thį»ng cį»§a xĆ£ hį»i.
VÄN HĆA
ā¢Trong mį»i nhĆ³m, xĆ£ hį»i Äį»u cĆ³ nhį»Æng Äįŗ·c trĘ°ng vÄn hĆ³a cį»§a
mƬnh.
ā¢KhĆ“ng cĆ³ vÄn hĆ³a cį»§a xĆ£ hį»i nĆ y cao hĘ”n vÄn hĆ³a cį»§a xĆ£ hį»i
khƔc.
VÄN HĆA
ā¢LĆ sįŗ£n phįŗ©m cį»§a con ngĘ°į»i bao gį»m cĆ”c giĆ” trį» vįŗt chįŗ„t vĆ
phi vįŗt chįŗ„t.
ā¢LĆ hį» thį»ng di sįŗ£n chung cį»§a xĆ£ hį»i.
VÄN HĆA
ā¢LĆ cĆ”ch con ngĆ½į»i quan niį»m vį» cuį»c sį»ng, tį» chį»©c cuį»c
sį»ng vĆ sį»ng cuį»c sį»ng įŗ„y.
ā¢Mį»i nhĆ³m, xĆ£ hį»i nhįŗ„t Äį»nh cĆ³ nį»n vÄn hĆ³a riĆŖng, Äįŗ·c trĆ½ng
chĆnh vÄn hĆ³a Äem lįŗ”i diį»n mįŗ”o, bįŗ£n sįŗÆc riĆŖng cho xĆ£ hį»i.
Tįŗ”i sao nĆ³i vÄn hĆ³a lĆ sįŗ£n phįŗ©m cį»§a con ngĆ½į»i?
ā¢NgĆ“n ngį»Æ, tĆ½ tĆ½į»ng, quan Äiį»m, giĆ” trį» ā¦
NhĘ° vįŗy,
Trong xĆ£ hį»i hį»c, vÄn hĆ³a cĆ³ thį» ÄĆ½į»£c xem xĆ©t nhĆ½ hį»
thį»ng ācĆ”c giĆ” trį» vįŗt chįŗ„t vĆ phi vįŗt chįŗ„t, cĆ”c chuįŗ©n mį»±c vĆ
mį»„c tiĆŖu mĆ con ngĆ½į»i cĆ¹ng thį»ng nhįŗ„t vį»i nhau trong quĆ”
trƬnh tĆ½Ćµng tĆ”c vĆ trįŗ£i qua thį»i gian.ā
VÄn hĆ³a ÄĆ½į»£c biį»u hiį»n nhĆ½ thįŗæ nĆ o?
Theo quan Äiį»m cį»§a Lesle Wite (1947)
ā¢VÄn hĆ³a ÄĆ½į»£c biį»u hiį»n qua 4 loįŗ”i hƬnh sau:
HĆ nh Äį»ng :LĆ nhį»Æng mĆ“ hƬnh į»©ng xį» ÄĆ½į»£c chįŗ„p nhįŗn rį»ng
rĆ£i trong xĆ£ hį»i .VĆ dį»„: cĆ”ch chĆ o, cĆ”ch mį»i, cĆ”ch Änā¦
- 43. http://www.ebook.edu.vn 43
Vįŗt chįŗ„t : LĆ nhį»Æng sįŗ£n phįŗ©m do con ngĆ½į»i tįŗ”o ra, bao gį»m
tįŗ„t cįŗ£ nhį»Æng gƬ do nhĆ³m vĆ xĆ£ hį»i sįŗ£n xuįŗ„t vĆ sį» dį»„ng. VĆ dį»„:
Gį»m BĆ”t TrĆ ng, gį»m LĆ”i ThiĆŖu.
TĘ° tĘ°į»ng : Bao gį»m cĆ”c tĆn ngĆ½į»”ng vĆ kiįŗæn thį»©c ÄĆ½į»£c truyį»n
lįŗ”i trong xĆ£ hį»i. Td: tĆn ngĘ°į»”ng thį» Ć“ng bĆ .
TƬnh cįŗ£m : NĆ³ bao gį»m nhį»Æng sį»± ÄĆ”nh giĆ” vį» vį» cĆ”i tį»t, cĆ”i
xįŗ„u, cĆ”i ÄĆŗng vĆ cĆ”i sai. Kį» cįŗ£ nhį»Æng thĆ nh kiįŗæn Äį»i vį»i cĆ”c
nhĆ³m xĆ£ hį»i cį»„ thį».
Äiį»u gƬ lĆ m con ngĆ½į»i cĆ³ į»©ng xį» khĆ”c vį»i nhį»Æng con vįŗt
khƔc?
ā¢į»Øng xį» mang tĆnh bįŗ£n nÄng
ā¢į»Øng xį» mang tĆnh vÄn hĆ³a
ā¢į»Øng xį» thĆ“ng qua tĆ½Ćµng tĆ”c biį»u tĆ½į»£ng
ā¢Nįŗæp sį»ng
Äįŗ·c Äiį»m cį»§a vÄn hĆ³a
TĆnh chįŗ„t hį»c hį»i cį»§a vÄn hĆ³a
TĆnh luĆ¢n chuyį»n cį»§a vÄn hĆ³a
TĆnh xĆ£ hį»i cį»§a vÄn hĆ³a
TĆnh lĆ½ tĆ½į»ng cį»§a vÄn hĆ³a
TĆnh chįŗ„t thĆch į»©ng vÄn hĆ³a
TĆnh thį»ng nhįŗ„t cį»§a vÄn hĆ³a.
TĆnh chįŗ„t hį»c hį»i cį»§a VÄn hĆ³a
ā¢VÄn hĆ³a lĆ cĆ”i hį»c ÄĘ°į»£c tį»« nhį»Æng ngĘ°į»i xung quanh.
ā¢Vį»n vÄn hĆ³a ÄĘ°į»£c tĆch lÅ©y trong quĆ” trƬnh tį»n tįŗ”i vĆ phĆ”t triį»n
cį»§a con ngĆ½į»i trong mį»i quan hį», tĘ°Ę”ng tĆ”c vį»i nhį»Æng ngĘ°į»i
khƔc.
TĆnh luĆ¢n chuyį»n cį»§a vÄn hĆ³a
CĆ”c giĆ” trį» cį»§a vÄn hĆ³a ÄĆ½į»£c truyį»n tį»« thįŗæ hį» nĆ y sang thįŗæ hį»
khĆ”c thĆ“ng qua į»©ng xį» cį»§a con ngĘ°į»i.
TĆnh xĆ£ hį»i cį»§a vÄn hĆ³a
ā¢VÄn hĆ³a luĆ“n tį»n tįŗ”i Äį»ng thį»i vį»i XH.
- 44. http://www.ebook.edu.vn 44
ā¢MĆ“ hƬnh į»©ng xį» = chuįŗ©n mį»±c
VÄn hĆ³a (Sį»± Äį»ng tƬnh mang tĆnh phį» biįŗæn)
TĆnh lĆ½ tĘ°į»ng cį»§a vÄn hĆ³a : Nhį»Æng quan niį»m cį»§a chĆŗng ta vį»
cĆ”i gƬ nĆŖn lĆ m vĆ khĆ“ng nĆŖn lĆ m thĆ½į»ng mang hƬnh thį»©c lĆ½
tĆ½į»ng hƵn lĆ nhį»Æng gƬ xįŗ£y ra trong hiį»n thį»±c į»©ng xį».
TĆnh chįŗ„t thĆch į»©ng cį»§a vÄn hĆ³a : CĆ”c giĆ” trį», chuįŗ©n mį»±c cį»§a
nį»n vÄn hĆ³a cĆ³ thį» thay Äį»i tĆ¹y theo nhį»Æng ÄĆ²i hį»i cį»§a bį»i
cįŗ£nh xĆ£ hį»i nhĆ½ vįŗ«n gįŗÆn liį»n chįŗ·t chįŗ½ vį»i tĆ²an bį» cįŗ„u trĆŗc xĆ£
hį»i.
TĆnh thį»ng nhįŗ„t cį»§a vÄn hĆ³a : CĆ³ mį»t sį»± cį» kįŗæt chįŗ·t chįŗ½ giį»Æa
cĆ”c khĆa cįŗ”nh khĆ”c nhau vį» vÄn hĆ³a, nhįŗ±m hƬnh thĆ nh nĆŖn mį»t
thį» thį»ng nhįŗ„t.
CĆ”c thĆ nh phįŗ§n cį»§a vÄn hĆ³a
Biį»u tĘ°į»£ng
ā¢LĆ bįŗ„t cį»© thį»© gƬ mang mį»t Ć½ nghÄ©a cį»„ thį» ÄĆ½į»£c thĆ nh viĆŖn cį»§a
mį»t nį»n vÄn hĆ³a nhįŗn biįŗæt.
ā¢HƬnh įŗ£nh, Ć¢m thanh, Äį» vįŗt, hĆ nh Äį»ng cį»§a con ngĘ°į»iā¦ tįŗ„t
cįŗ£ ÄĘ°į»£c sį» dį»„ng nhĘ° kĆ½ hiį»u.
ā¢Biį»u tĘ°į»£ng thay Äį»i khĆ”c nhau trong cĆ”c nį»n vÄn hĆ³a, vĆ cĆ³
tĆnh thay Äį»i theo thį»i gian.
NgĆ“n ngį»Æ
ā¢LĆ hį» thį»ng cĆ”c kĆ½ hiį»u cĆ³ nghÄ©a chuįŗ©n giĆŗp cĆ”c thĆ nh viĆŖn
trong XH truyį»n Äįŗ”t vį»i nhau.
ā¢LĆ phĆ½Ćµng tiį»n quan trį»ng nhįŗ„t Äį» chuyį»n giao vÄn hĆ³a, quĆ”
trƬnh qua ÄĆ³ vÄn hĆ³a ÄĆ½į»£c luĆ¢n chuyį»n tį»« thįŗæ hį» nĆ y sang thįŗæ
hį» khĆ”c.
GiĆ” trį»
ā¢LĆ tiĆŖu chuįŗ©n qua ÄĆ³ thĆ nh viĆŖn cį»§a mį»t nį»n vÄn hĆ³a xĆ”c
Äį»nh Äiį»u gƬ lĆ tį»t ā xįŗ„u, nĆŖn ā khĆ“ng nĆŖn, Äįŗ¹p ā xįŗ„u.(William,
1970)
ā¢GiĆ” trį» įŗ£nh hĆ½į»ng Äįŗæn hĆ nh vi cį»§a chĆŗng ta vĆ ÄĆ½į»£c dĆ¹ng nhĆ½
nhį»Æng tiĆŖu chuįŗ©n Äį» ÄĆ”nh giĆ” hĆ nh vi cį»§a ngĆ½į»i khĆ”c.
- 45. http://www.ebook.edu.vn 45
TiĆŖu chuįŗ©n
ā¢LĆ nhį»Æng quy tįŗÆc vĆ mong Äį»£i mĆ qua ÄĆ³ xĆ£ hį»i Äį»nh hĆ½į»ng
hĆ nh vi cį»§a cĆ”c thĆ nh viĆŖn.
ā¢TiĆŖu chuįŗ©n khiįŗæn cho cĆ”c cĆ” nhĆ¢n cĆ³ tĆnh tuĆ¢n thį»§ vĆ phįŗ£n
į»©ng tĆch cį»±c (phįŗ§n thĆ½į»ng) hay tiĆŖu cį»±c (hƬnh phįŗ”t) cį»§a xĆ£ hį»i
thĆŗc Äįŗ©y tĆnh tuĆ¢n thį»§ įŗ„y.
ā¢Chuįŗ©n mį»±c Äįŗ”o Äį»©c: tiĆŖu chuįŗ©n vÄn hĆ³a quan trį»ng.
ā¢Tįŗp tį»„c truyį»n thį»ng: tiĆŖu chuįŗ©n vÄn hĆ³a Ćt quan trį»ng hƵn.
VÄn hĆ³a vįŗt chįŗ„t
ā¢LĆ nhį»Æng sĆ”ng tįŗ”o hį»Æu hƬnh cį»§a con ngĆ½į»i.
ā¢VÄn hĆ³a vįŗt chįŗ„t lĆ sį»± Ć”p dį»„ng kiįŗæn thį»©c vÄn hĆ³a vĆ o sinh
hoįŗ”t trong mĆ“i trĆ½į»ng tį»± nhiĆŖn.
ā¢VÄn hĆ³a vįŗt chįŗ„t cÅ©ng lĆ m thay Äį»i nhį»Æng thĆ nh phįŗ§n vÄn
hĆ³a phi vįŗt chįŗ„t.
āVĆ dį»„: Viį»c phĆ”t minh ra cĆ”c biį»n phĆ”p trĆ”nh thai ÄĆ£ gĆ³p phįŗ§n
lĆ m hƬnh thĆ nh nĆŖn tiĆŖu chuįŗ©n quan hį» tƬnh dį»„c khĆ“ng phįŗ£i Äį»
sinh Äįŗ».
Tiį»u vÄn hĆ³a
ā¢ÄĆ³ lĆ vÄn hĆ³a cį»§a cĆ”c cį»ng Äį»ng XH mĆ cĆ³ nhį»Æng sįŗÆc thĆ”i
khĆ”c vį»i nį»n vÄn hĆ³a chung cį»§a toĆ n xĆ£ hį»i.
VD: cį»ng Äį»ng ngĘ°į»i KhƵme į» SĆ³c TrÄng cĆ³ mį»t sį» Äįŗ·c
Äiį»m VH rįŗ„t Äįŗ·c trĘ°ng.
Mį»t sį» biį»u hiį»n cį»„ thį»: PhĘ°Ę”ng ngį»Æ; Y phį»„c; MĆ³n Än; Mį»t
sį» į»©ng xį» cį»„ thį» khĆ”cā¦
TĆ³m lįŗ”i
ā¢VÄn hĆ³a & cĆ”c hiį»n tĘ°į»£ng vÄn hĆ³a nhĘ°: chuįŗ©n mį»±c, cĆ”c sįŗ£n
phįŗ©m, kiįŗæn thį»©c, giĆ” trį» tƬnh cįŗ£m Äį»u ÄĘ°į»£c truyį»n Äįŗ”t bįŗ±ng
ngĆ“n ngį»Æ qua cĆ”c thįŗæ hį» trong mį»t xĆ£ hį»i nhįŗ„t Äį»nh.
KhĆ”i niį»m vÄn hĆ³a cho phĆ©p chĆŗng ta giįŗ£i thĆch hĆ nh
Äį»ng con ngĆ½į»i bįŗ±ng cĆ”ch liĆŖn hį» vį»i mį»t loįŗ”t cĆ”c giĆ” trį»
truyį»n thį»ng mĆ hĆ nh Äį»ng ÄĆ³ tuĆ¢n theo.
- 46. http://www.ebook.edu.vn 46
ā¢Nhiį»m vį»„ cį»§a XHH lĆ :
āGiįŗ£i thĆch sį»± khĆ”c biį»t vÄn hĆ³a;
āPhĆ¢n tĆch hį» quįŗ£ & nguyĆŖn nhĆ¢n cį»§a chĆŗng.
Mį»t sį» khĆ”i niį»m cįŗ§n quan tĆ¢m
ā¢VÄn hĆ³a chung
ā¢VÄn hĆ³a trong bį»i cįŗ£nh toĆ n cįŗ§u hĆ³a
ā¢Khuyįŗæch tĆ”n vÄn hĆ³a
ā¢Chį»§ nghÄ©a vį» chį»§ng
ā¢Thuyįŗæt tĘ°Ę”ng Äį»i vÄn hĆ³a
BaĆøi 11. BIEĆN ĆOĆ
I XAĆ HOĆI
1. KhaĆ¹i nieƤm bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
1.1. KhaĆ¹i nieƤm.
ā¢* MoĆÆi xaƵ hoƤi - cuƵng gioĆ”ng nhƶ tƶĆÆ nhieĆ¢n - khoĆ¢ng ngƶĆøng bieĆ”n
ƱoĆ„i. SƶĆÆ oĆ„n Ć±Ć²nh cuĆ»a xaƵ hoƤi chƦ laĆø sƶĆÆ oĆ„n Ć±Ć²nh cuĆ»a beĆ ngoaĆøi,
coĆøn thƶĆÆc teĆ” noĆ¹ khoĆ¢ng ngƶĆøng thay ƱoĆ„i beĆ¢n trong baĆ»n thaĆ¢n noĆ¹.
ā¢* Do ƱoĆ¹ baĆ”t cĆ¶Ć¹ xaƵ hoƤi naĆøo vaĆø baĆ”t cĆ¶Ć¹ neĆ n vaĆŖn hoĆ¹a naĆøo, cho
duĆø noĆ¹ coĆ¹ baĆ»o thuĆ» vaĆø coĆ„ truyeĆ n ƱeĆ”n ƱaĆ¢u chaĆŖng nƶƵa cuƵng luoĆ¢n
bieƔn ƱoƄi.
ā¢* VaĆø sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i ƱoĆ¹ trong xaƵ hoƤi hieƤn ƱaĆÆi ngaĆøy caĆøng roƵ hĆ“n,
nhanh hĆ“n, vaĆø ƱieĆ u naĆøy laĆøm cho ta thaĆ”y sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i ƱoĆ¹
- 47. http://www.ebook.edu.vn 47
khoĆ¢ng coĆøn laĆø ƱieĆ u mĆ“Ć¹i meĆ», noĆ¹ ƱaƵ trĆ“Ć» neĆ¢n dƶƓĆøng nhƶ chuyeƤn
thƶƓĆøng ngaĆøy.
ā¢* CoĆ¹ nhieĆ u caĆ¹ch quan nieƤm veĆ sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi. MoƤt caĆ¹ch
hieĆ„u roƤng nhaĆ”t, cho ƱoĆ¹ laĆø moƤt sƶĆÆ thay ƱoĆ„i so saĆ¹nh vĆ“Ć¹i
ā¢MoƤt tƬnh traĆÆng xaƵ hoƤi hoaĆ«c moƤt neĆ”p soĆ”ng coĆ¹ trĆ¶Ć“Ć¹c.
ā¢*Trong moƤt phaĆÆm vi heĆÆp hĆ“n, ngƶƓĆøi ta cho raĆØng sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i
xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc ƱeĆ caƤp ƱeĆ”n sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i veĆ caĆ”u truĆ¹c cuĆ»a xaƵ hoƤi
(hay toĆ„ chĆ¶Ć¹c xaƵ hoƤi cuĆ»a xaƵ hoƤi ƱoĆ¹) maĆø sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i naĆøy aĆ»nh
hƶƓƻng saĆ¢u saĆ©c ƱeĆ”n phaĆ n lĆ“Ć¹n caĆ¹c thaĆønh vieĆ¢n cuĆ»a moƤt xaƵ hoƤi.
1.2 Ć±Ć²nh nghĆ³a
ā¢* BieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi laĆø moƤt quaĆ¹ trƬnh qua ƱoĆ¹ nhƶƵng khuoĆ¢n maĆ£u
cuĆ»a caĆ¹c haĆønh vi xaƵ hoƤi, caĆ¹c quan heƤ xaƵ hoƤi, caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” xaƵ
hoƤi vaĆø caĆ¹c heƤ thoĆ”ng phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc thay ƱoĆ„i qua thĆ“Ćøi
gian.
ā¢August Comte, ngƶƓĆøi Ʊƶa ra thuaƤt ngƶƵ xaƵ hoƤi hoĆÆc ƱaƵ tin
tƶƓƻng raĆØng khi caĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc xaĆ¹c Ć±Ć²nh nhƶƵng nguoĆ n
goĆ”c cuĆ»a sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi, thƬ hoĆÆ coĆ¹ theĆ„ giuĆ¹p cho xaƵ hoƤi
moƤt tƶƓng lai toƔt hƓn.
ā¢A. Comte tuyeĆ¢n boĆ” raĆØng, bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi laĆø:
ā¢a) ChaĆ©c chaĆ©n seƵ xaĆ»y ra;
ā¢b) NoĆ¹ theo moƤt con ƱƶƓĆøng phaĆ¹t trieĆ„n,
ā¢c) NhƶƵng tieĆ”n boƤ taĆ”t nhieĆ¢n hĆ¶Ć“Ć¹ng tĆ“Ć¹i moƤt xaƵ hoƤi toĆ”t hĆ“n.
ā¢A.Comte tin tƶƓƻng raĆØng, thoĆ¢ng qua bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi, nhaĆ¢n
loaĆÆi chuyeĆ„n tƶĆø ngƶƓĆøi nguyeĆ¢n thuyĆ» doĆ”t naĆ¹t ƱeĆ”n con ngƶƓĆøi
ƱƶƓĆÆc giaĆ¹o duĆÆc.
ā¢Nhƶ vaƤy, moĆÆi caĆ¹i ƱeĆ u bieĆ”n ƱoĆ„i. VaĆø xaƵ hoƤi cuƵng gioĆ”ng nhƶ
caĆ¹c hieƤn thƶĆÆc khaĆ¹c, khoĆ¢ng ngƶĆøng vaƤn ƱoƤng vaĆø thay ƱoĆ„i.
- 48. http://www.ebook.edu.vn 48
ā¢ TaĆ”t caĆ» cac xaƵ hoƤi ƱeĆ u Ć“Ć» trong moƤt thƶĆÆc traĆÆng "Ć±Ć¶Ć¹ng yeĆ¢n
trong sƶĆÆ vaƤn ƱoƤng lieĆ¢n tuĆÆc".
CaĆŖn cĆ¶Ć¹ vaĆøo phaĆÆm vi aĆ»nh hƶƓƻng cuĆ»a bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi, ngƶƓĆøi ta
chia noĆ¹ ra laĆøm hai caĆ”p ƱoƤ khaĆ¹c nhau nhƶ sau:
ā¢- NhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i vĆ³ moĆ¢. moƤt phaĆÆm vi roƤng lĆ“Ć¹n. trong nhƶƵng
thĆ“Ćøi kyĆø daĆøi
ā¢MoƤt vĆ duĆÆ Ć±ieĆ„n hƬnh veĆ sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i vĆ³ moĆ¢ laĆø sƶĆÆ hieƤn ƱaĆÆi hoĆ¹a,
ƱoĆ¹ laĆø moƤt quaĆ¹ trƬnh qua ƱoĆ¹ caĆ¹c xaƵ hoƤi trĆ“Ć» neĆ¢n khaĆ¹c nhau beĆ¢n
trong nhieĆ u hĆ“n, nhƶ sƶĆÆ thay ƱoĆ„i caĆ¹c thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi giaĆ»n
ƱƓn baĆØng nhƶƵng thieĆ”t cheĆ” xaƵ hoƤi phĆ¶Ć¹c taĆÆp.
ā¢- BieĆ”n ƱoĆ„i vi moĆ¢: lieĆ¢n quan ƱeĆ”n nhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i nhoĆ», nhanh
ƱƶƓĆÆc taĆÆo neĆ¢n nhƶƵng quyeĆ”t Ć±Ć²nh khoĆ¢ng thaĆ”y heĆ”t ƱƶƓĆÆc, nhƶ sƶĆÆ
tƶƓng taĆ¹c trong quan heƤ cuĆ»a con ngƶƓĆøi trong ƱƓĆøi soĆ”ng haĆøng
ngaĆøy.
2. ĆaĆ«c ƱieĆ„m cuĆ»a bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
ā¢AĆ»nh hƶƓƻng cuĆ»a bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi cuƵng khaĆ¹c nhau tuyĆø thuoƤc
vaĆøo tĆnh chaĆ”t, mĆ¶Ć¹c ƱoƤ phaĆÆm vi cuĆ»a sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi ƱoĆ¹.
ā¢HĆ“n nƶƵa, bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi coĆ¹ theĆ„ taĆÆo neĆ¢n aĆ»nh hƶƓƻng vƶĆøa tĆch
cƶĆÆc hoaĆ«c vƶĆøa khoĆ¢ng tĆch cƶĆÆc,
ā BieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi khaĆ¹c bieƤt veĆ thĆ“Ćøi gian vaĆø haƤu quaĆ». CoĆ¹
nhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i chƦ dieĆ£n ra trong moƤt thĆ“Ćøi gian ngaĆ©n vaĆø
khoĆ¢ng coĆ¹ aĆ»nh hƶƓƻng laĆ¢u daĆøi.
ā¢- Nhƶng cuƵng coĆ¹ nhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i dieĆ£n ra trong nhƶƵng thĆ“Ćøi
kyĆø daĆøi, coĆ¹ khi haĆøng nghƬn naĆŖm hay vaĆøi theĆ” heƤ.
3. BieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi vaĆø caĆ¹c khaĆ¹i nieƤm lieĆ¢n quan.
ā¢ Nhƶ ƱaƵ noĆ¹i Ć“Ć» treĆ¢n, coĆ¹ nhƶƵng caĆ¹ch hieĆ„u bieĆ”t khaĆ¹c nhau
veĆ sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi.
- 49. http://www.ebook.edu.vn 49
ā¢MoƤt phaĆ n do quan ƱieĆ„m hoĆÆc thuaƤt, caĆ¹ch tieĆ”p caƤn vaĆ”n ƱeĆ
khaĆ¹c nhau, moƤt phaĆ n cuƵng bĆ“Ć»i khaĆ¹i nieƤm bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi coĆ¹
lieĆ¢n quan gaĆ n guƵi vĆ“Ć¹i moƤt vaĆøi khaĆ¹i nieƤm gaĆ n keĆ noĆ¹.
ā¢BĆ“Ć»i leƵ ƱoĆ¹, chuĆ¹ng ta caĆ n laĆøm roƵ hĆ“n moƤt vaĆøi khaĆ¹i nieƤm lieĆ¢n
quan ƱeƔn bieƔn ƱoƄi xaƵ hoƤi.
ā¢ 3.1- BieĆ”n coĆ” xaƵ hoƤi.
ā¢CaĆ¹c nhaĆø nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u thƶƓĆøng phaĆ¢n bieƤt khaĆ¹i nieƤm bieĆ”n coĆ” xaƵ
hoƤi vĆ“Ć¹i bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi.
ā¢MoƤt bieĆ”n coĆ” xaƵ hoƤi (moƤt sƶĆÆ kieƤn xaƵ hoƤi) nhƶ moƤt cuoƤc baĆ u
cƶƻ, moƤt cuoƤc bieĆ„u tƬnh, moƤt cuoƤc ƱƬnh coĆ¢ng... noĆ¹ coĆ¹ theĆ„ Ʊem
laĆÆi sƶĆÆ thay ƱoĆ„i nhƶng cuƵng coĆ¹ theĆ„ khoĆ¢ng Ʊem laĆÆi moƤt sƶĆÆ thay
ƱoĆ„i naĆøo.
ā¢ChĆnh vƬ theĆ”, T. Parsons ƱaƵ Ʊƶa ra sƶĆÆ phaĆ¢n bieƤt giƶƵa sƶĆÆ thay
ƱoĆ„i veĆ sƶĆÆ bƬnh quaĆ¢n vaĆø sƶĆÆ thay ƱoĆ„i coĆ¹ tĆnh cĆ“ caĆ”u.
ā¢Thay ƱoĆ„i veĆ sƶĆÆ bƬnh quaĆ¢n laĆø vieƤc Ʊi ƱeĆ”n moƤt sƶĆÆ quaĆ¢n bƬnh
mĆ“Ć¹i sau nhƶƵng saĆ¹o troƤn, nhƶƵng bieĆ”n coĆ”.
ā¢Nhƶng caĆ¹c ƱaĆ«c trƶng cuĆ»a heƤ thoĆ”ng xaƵ hoƤi vaĆ£n khoĆ¢ng thay
ƱoĆ„i, hay noĆ¹i chĆnh xaĆ¹c hĆ“n chƦ moƤt soĆ” boƤ phaƤn cuĆ»a toĆ„ng theĆ„
xaƵ hoƤi bieĆ”n ƱoĆ„i nhƶng cĆ“ caĆ”u cuĆ»a xaƵ hoƤi vaĆ£n khoĆ¢ng bĆ² aĆ»nh
hƶƓƻng.
ā¢3.2- TieĆ”n boƤ xaƵ hoƤi.
ā¢Khi phaĆ¢n tĆch xu hĆ¶Ć“Ć¹ng cuĆ»a sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi, ngƶƓĆøi ta
thƶƓĆøng ƱaĆ«t caĆ¢u hoĆ»i veĆ moƤt sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i naĆøo ƱoĆ¹ coĆ¹ phaĆ»i laĆø moƤt
sƶĆÆ Ć±i leĆ¢n (tieĆ”n tĆ“Ć¹i vaĆø tieĆ”n boƤ) hoaĆ«c laĆø moƤt sƶĆÆ Ć±i xuoĆ”ng ( moƤt
sƶĆÆ thuĆÆt luĆøi, thoĆ¹ai hoĆ¹a) hay khoĆ¢ng?
ā¢NhƬn chung, sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi ƱƶƓĆÆc taĆÆo neĆ¢n thƶƓĆøng laĆø coĆ¹
lĆ“ĆÆi Ćch cho nhieĆ u ngƶƓĆøi. VieƤc ƱaĆ¹nh giaĆ¹ sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i, xeĆ¹t theo
beĆ ngoaĆøi trong nhieĆ u trƶƓĆøng hĆ“ĆÆp, tuyĆø thuoƤc vaĆøo sƶĆÆ xeĆ¹t ƱoaĆ¹n
- 50. http://www.ebook.edu.vn 50
cuĆ»a con ngƶƓĆøi trong xaƵ hoƤi veĆ caĆ¹i gƬ ƱaĆ¹ng Ć¶Ć“Ć¹c muoĆ”n hoaĆ«c
khoĆ¢ng ƱaĆ¹ng Ć¶Ć“Ć¹c muoĆ”n.
NhƶƵng caĆ¹ch tieĆ”p caƤn xaƵ hoƤi hoĆÆc veĆ sƶĆÆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
ā¢ CaĆ¹c nhaĆø xaƵ hoƤi hoĆÆc khi xem xeĆ¹t sƶĆÆ phaĆ¹t trieĆ„n cuĆ»a xaƵ
hoƤi, ƱaƵ Ʊƶa ra moƤt soĆ” lyĆ¹ thuyeĆ”t ƱeĆ„ giaĆ»i thĆch taĆÆi sao bieĆ”n ƱoĆ„i
xa ƵhoƤi laĆÆi xaĆ»y ra vaĆø dƶĆÆ Ć±oaĆ¹n nhƶƵng bieĆ”n ƱoĆ„i seƵ dieĆ£n ra trong
tƶƓng lai. MoƤt soĆ” caĆ¹ch tieĆ”p caƤn chuĆ» yeĆ”u veĆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
thƶƓĆøng ƱƶƓĆÆc baĆøn ƱeĆ”n nhieĆ u hĆ“n laĆø:
1. CaĆ¹ch tieĆ”p caƤn theo chu kyĆø
2. NhƶƵng quan ƱieĆ„m tieĆ”n hoĆ¹a
3. Quan ƱieƄm xung ƱoƤt
4. NhƶƵng quan ƱieĆ„m hieƤn ƱaĆÆi veĆ bieĆ”n ƱoĆ„i xaƵ hoƤi
BaĆøi 12 VAĆI NEĆT VEĆ PHĆĆNG PHAĆP NGHIEĆN CĆĆU
XHH
1. ĆieĆ u tra thƶĆÆc teĆ”.
ĆieĆ u tra thƶĆÆc teĆ” laĆø quaĆ¹ trƬnh thu thaƤp dƶƵ kieƤn hoaĆ«c
thoĆ¢ng tin. VieƤc thu thaƤp dƶƵ kieƤn coĆ¹ theĆ„ ƱƶƓĆÆc coi laĆø thaĆønh
- 51. http://www.ebook.edu.vn 51
phaĆ n khaĆ¹ch quan cuĆ»a khoa hoĆÆc (Ć“Ć» ƱaĆ¢y coĆ¹ phaĆ n naĆøo ƱƓn giaĆ»n
hoĆ¹a quaĆ¹ ƱaĆ¹ng, bĆ“Ć»i leƵ vaĆ£n caĆ n coĆ¹ khĆa caĆÆnh loĆ¢-gĆch). CaĆ¹c kĆ³
thuaƤt thu thaƤp dƶƵ kieƤn cho pheĆ¹p chuĆ¹ng ta tƬm ra caĆ¹i gƬ xaĆ»y ra
chung quanh ta. ChuĆ¹ng coĆ¹ theĆ„ ƱƶƓĆÆc sƶƻ duĆÆng ƱeĆ„ kieĆ„m tra moƤt
lyĆ¹ thuyeĆ”t xung hoaĆ«c ƱeĆ„ tieĆ”n haĆønh moƤt cuoƤc khaĆ»o cĆ¶Ć¹u thaĆŖm
doĆø.
MoĆÆi cuoƤc ƱieĆ u tra ƱieĆ u tra ƱeĆ u coĆ¹ boĆ”n phaĆ n chĆnh.
VaĆ”n ƱeĆ nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u,
PhƶƓng phaĆ¹p
KeƔt quaƻ
KeƔt luaƤn.
a. VaĆ”n ƱeĆ nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u.
ā¢ĆaĆ¢y laĆø moƤt nhaƤn Ć±Ć²nh veĆ caĆ¹i maĆø nhaĆø ƱieĆ u tra muoĆ”n tƬm ra.
ā¢ NeĆ”u ƱoĆ¹ laĆø vieƤc kieĆ„m tra moƤt lyĆ¹ thuyeĆ”t, thƬ coĆ¹ theĆ„ ƱaĆ¢y laĆø
moƤt nhaƤn Ć±Ć²nh tieĆ¢n ƱoaĆ¹n vĆ“Ć¹i caĆ¹c keĆ”t quaĆ».
MoƤt lĆ“Ćøi tieĆ¢n ƱoaĆ¹n nhƶ theĆ” ƱƶƓĆÆc goĆÆi laĆø moƤt giaĆ» thuyeĆ”t.
MaĆ«t khaĆ¹c, nhƶƵng cuoƤc khaĆ»o cĆ¶Ć¹u thaĆŖm doĆø laĆÆi coĆ¹ theĆ„ chĆ¶Ć¹a
ƱƶĆÆng moƤt nhaƤn Ć±Ć²nh veĆ vaĆ”n ƱeĆ .
CaĆ» hai ƱeĆ u coĆ¹ theĆ„ nhaƤn bieĆ”t caĆ¹c nhaĆ¢n toĆ” caĆ n ƱƶƓĆÆc xem
xeĆ¹t.
b. CaĆ¹c phƶƓng phaĆ¹p.
ā¢MuĆÆc naĆøy lieƤt keĆ¢ caĆ¹c bĆ¶Ć“Ć¹c chĆnh xaĆ¹c caĆ n phaĆ»i tieĆ”n haĆønh ƱeĆ„
giaĆ»i quyeĆ”t vaĆ”n ƱeĆ Ć±aƵ ƱƶƓĆÆc ƱaĆ«t ra trĆ¶Ć“Ć¹c. BaĆ»n thaĆ¢n caĆ¹c phƶƓng
phaĆ¹p phaĆ»i laĆøm theĆ” naĆøo ƱeĆ„ cung caĆ”Ć¹p thoĆ¢ng tin maĆø vaĆ”n ƱeĆ Ć±oĆøi
hoĆ»i. ĆĆ Ć±aĆ¢y, vieƤc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u traĆ» lĆ“Ćøi caĆ¹c caĆ¢u hoĆ»i veĆ :MaĆ£u ƱieĆ u
tra hay laĆø nguoĆ n thoĆ¢ng tin - ƱaĆ¢y laĆø sƶĆÆ moĆ¢ taĆ» caĆ¹c caĆ¹ theĆ„ hoaĆ«c
ƱoĆ”i tƶƓĆÆng vaĆø caĆ¹ch maĆø chuĆ¹ng ƱƶƓĆÆc choĆÆn;
ā¢CaĆ¹c bieĆ”n lƶƓĆÆng hay caĆ¹c nhaĆ¢n toĆ” caĆ n ƱƶƓĆÆc Ʊo lƶƓĆøng;
- 52. http://www.ebook.edu.vn 52
ā¢CaĆ¹c coĆ¢ng cuĆÆ Ć±Ć¶Ć“ĆÆc sƶƻ duĆÆng ƱeĆ„ Ʊo lƶƓĆøng; vaĆø
ā¢PhƶƓng caĆ¹ch maĆø dƶƵ kieƤn seƵ ƱƶƓĆÆc phaĆ¢n tĆch, (chaĆŗng haĆÆn sƶƻ
duĆÆng caĆ¹c traĆ©c nghieƤm thoĆ”ng keĆ¢).
c/ CaĆ¹c keĆ”t quaĆ».
ā¢ KeĆ”t quaĆ» laĆø saĆ»n phaĆ„m cuĆ»a caĆ¹c phƶƓng phaĆ¹p.
ā¢ ChƦ coĆ¹ caĆ¹c dƶƵ kieƤn (caĆ¹c sƶĆÆ kieƤn ƱƶƓĆÆc quan saĆ¹t) vaĆø caĆ¹c keĆ”t
quaĆ» cuĆ»a moĆÆi traĆ©c nghieƤm thoĆ”ng keĆ¢ mĆ“Ć¹i ƱƶƓĆÆc Ʊƶa vaĆøo phaĆ¢n
keƔt quaƻ.
ā¢ThoĆ¢ng tin coĆ¹ theĆ„ ƱƶƓĆÆc trƬnh dĆ¶Ć“Ć¹i hƬnh thĆ¶Ć¹c nhaƤn Ć±Ć²nh moĆ¢ taĆ»
maĆø khoĆ¢ng lyĆ¹ giaĆ»i, dĆ¶Ć“Ć¹i hƬnh thĆ¶Ć¹c bieĆ„u baĆ»ng vaĆø bieĆ„u ƱoĆ .
ā¢ PhaĆ n keĆ”t quaĆ» chƦ bao goĆ m nhƶƵng tƶ lieƤu thuoƤc veĆ sƶĆÆ kieƤn
maĆø thoĆ¢i.
d/ CaĆ¹c keĆ”t luaƤn
ā¢PhaĆ n keĆ”t luaƤn giaĆ»i thĆch caĆ¹c keĆ”t quaĆ». ChĆnh laĆø ƱieĆ„m naĆøy maĆø
cuoƤc nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u Ʊƶa ra:
ā¢MoƤt sƶĆÆ Ć±aĆ¹nh giaĆ¹ veĆ caĆ¹c phaĆ¹t hieƤn lieĆ¢n quan tĆ“Ć¹i vaĆ”n ƱeĆ
nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u;
ā¢NhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ coĆ¹ theĆ„ coĆ¹ do phƶƓng phaĆ¹p cuĆÆ theĆ„ gĆ“ĆÆi leĆ¢n.
ā¢VieƤc lyĆ¹ giaĆ»i vaĆø khaĆ¹i quaĆ¹t hoĆ¹a, neĆ”u coĆ¹ theĆ„ ƱƶƓĆÆc Ʊƶa ra.
ā¢VeĆ caĆŖn baĆ»n caĆ¹c keĆ”t luaƤn traĆ» lĆ“Ćøi cho caĆ¢u hoĆ»i ānhƶ vaƤy thƬ
sao?ā.
ā¢ ĆoĆ¹ laĆø moƤt caĆ¢u hoĆ»i heĆ”t sĆ¶Ć¹c quan troĆÆng.
2. CaĆ¹ch thĆ¶Ć¹c tieĆ”n haĆønh khaĆ»o saĆ¹t XaƵ hoƤi hoĆÆc.
Trong khi tieĆ”n haĆønh nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u XaƵ hoƤi hoĆÆc , chuĆ¹ng ta phaĆ»i
thƶĆÆc hieƤn raĆ”t nhieĆ u caĆ¹c thao taĆ¹c khaĆ¹c nhau.
ā¢ TƶĆø nhƶƵng thao taĆ¹c ƱoĆ¹, coĆ¹ theĆ„ taĆÆm chia tieĆ”n trƬnh ƱieĆ u tra
thaĆønh 3 giai ƱoaĆÆn:
- 53. http://www.ebook.edu.vn 53
CaĆ¹c giai ƱoaĆÆn
ā¢Giai ƱoaĆÆn 1: chuaĆ„n bĆ².
ā¢Giai ƱoaĆÆn 2: tieĆ”n haĆønh ƱieĆ u tra.
ā¢Giai ƱoaĆÆn 3: xƶƻ lyĆ¹ vaĆø giaĆ»i thĆch thoĆ¢ng tin.
1/Giai ƱoaĆÆn chuaĆ„n bĆ²:
1. VaĆ”n ƱeĆ Ć±ieĆ u tra (ƱoĆ”i tƶƓĆÆng ƱieĆ u tra). VĆ duĆÆ vaĆ”n ƱeĆ caĆ n
nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u (āloĆ”i soĆ”ng, Ć±Ć²nh hĆ¶Ć“Ć¹ng giaĆ¹ trĆ²ā, nhu caĆ u tieĆ¢u
duĆøng).
2. KhaĆ¹ch theĆ„ ƱieĆ u tra (ai laĆø ngƶƓĆøi ƱƶƓĆÆc hoĆ»i - nhƶƵng tieĆ¢u chĆ).
3. PhƶƓng phaĆ¹p seƵ tieĆ”n haĆønh (caĆ¹c kĆ³ thuaƤt thu thaƤp thoĆ¢ng tin).
4. XaĆ¹c Ć±Ć²nh giaĆ» thuyeĆ”t coĆ¢ng taĆ¹c.
ā¢GiaĆ» thuyeĆ”t laĆø giaĆ» Ć±Ć²nh chuĆ» quan cuĆ»a ngƶƓĆøi ƱieĆ u tra.
ā¢GiaĆ» thuyeĆ”t laĆø cĆ“ sĆ“Ć» ƱeĆ„ cho bieĆ”t chuĆ¹ng ta caĆ n phaĆ»i thu ƱƶƓĆÆc
nhƶƵng thoĆ¢ng tin gƬ trong cuoƤc ƱieĆ u tra
VƬ vaƤy khaĆ¢u xaĆ¢y dƶĆÆng giaĆ» thuyeĆ”t cƶĆÆc kƬ quan troĆÆng. GiaĆ»
thuyeĆ”t ƱuĆ¹ng hay sai seƵ do chĆnh soĆ” lieƤu cuĆ»a nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u
chĆ¶Ć¹ng minh.
ā¢Sau cuoƤc ƱieĆ u tra giaĆ» thuyeĆ”t seƵ ƱƶƓĆÆc thƶĆøa nhaƤn hay baĆ¹c boĆ».
5. XaĆ¢y dƶĆÆng moĆ¢ hƬnh lyĆ¹ luaƤn: giuĆ¹p chuĆ¹ng ta khaĆ¹i quaĆ¹t hoĆ¹a
vaĆ”n ƱeĆ Ć±Ć¶a ra caĆ¹c lyĆ¹ giaĆ»i coĆ¹ tĆnh khoa hoĆÆc (lĆ luaƤn XaƵ hoƤi
hoĆÆc chuyeĆ¢n ngaĆønh laĆø moĆ¢ hƬnh lĆ luaƤn giuĆ¹p chuĆ¹ng ta hieĆ„u
ƱƶƓĆÆc baĆ»n chaĆ”t cuĆ»a su vaƤt).
MoĆ¢ hƬnh lĆ luaƤn chĆnh laĆø khuoĆ¢n maĆ£u, laĆø caĆ¹i khung ƱeĆ„
chuĆ¹ng ta coĆ¹ theĆ„ saĆ©p xeĆ”p caĆ¹c soĆ” lieƤu rĆ“Ćøi raĆÆc thaĆønh heƤ thoĆ”ng
thoƔng nhaƔt.
6. Thao taĆ¹c hoĆ¹a caĆ¹c khaĆ¹i nieƤm: Trong khi xaĆ¢y dƶĆÆng giaĆ»
thuyeĆ”t vaĆø xaĆ¢y dƶĆÆng moĆ¢ hƬnh lĆ luaƤn caĆ¹c nhaĆø XaƵ hoƤi hoĆÆc phaĆ»i
- 54. http://www.ebook.edu.vn 54
trƬnh baĆøy moƤt loaĆÆt caĆ¹c khaĆ¹i nieƤm vaĆø phaĆ»i āthao taĆ¹c hoĆ¹a caĆ¹c
khaĆ¹i nieƤmā tĆ¶Ć¹c laĆø laĆøm ƱƓn giaĆ»n hoĆ¹a caĆ¹c khaĆ¹i nieƤm laĆøm
cho chuĆ¹ng trĆ“Ć» thaĆønh tieĆ¢u chi, nhƶƵng chƦ baĆ¹o coĆ¹ theĆ„ Ʊo lƶƓĆøng
ƱƶƓĆÆc .
7. TƶĆø nhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ Ć±aƵ xaĆ¹c laƤp treĆ¢n, mĆ“Ć¹i coĆ¹ theĆ„ tieĆ”n haĆønh
xaĆ¢y dƶĆÆng phƶƓng aĆ¹n thu thaƤp thoĆ¢ng tin.
ĆĆ Ć±aĆ¢y, neĆ”u lƶĆÆa choĆÆn phƶƓng phaĆ¹p naĆøo ta seƵ coĆ¹ phƶƓng
aĆ¹n thu thaƤp thoĆ¢ng tin tƶƓng Ć¶Ć¹ng (danh muĆÆc caĆ¹c vaĆ”n ƱeĆ
phoĆ»ng vaĆ”n hay baĆ»ng hoĆ»i in saĆ¼n).
8. ĆieĆ u tra thƶƻ.
MuĆÆc ƱĆch ƱieĆ u tra thƶƻ laĆø ƱeĆ„ chuaĆ„n hoĆ¹a baĆ»ng caĆ¢u hoĆ»i
2/ Giai ƱoaĆÆn tieĆ”n haĆønh ƱieĆ u tra:
BaĆ©t ƱaĆ u cuoƤc ƱieĆ u tra thaƤt.
- ĆaƵ coĆ¹ sƶĆÆ tieĆ”p xuc vĆ“Ć¹i ƱoĆ”i tƶƓĆÆng.
- HuaĆ”n luyeƤn ƱieĆ u tra vieĆ¢n trĆ¶Ć“Ć¹c.
TieĆ¢u chuaĆ„n ƱieĆ u tra vieĆ¢n: trƬnh ƱoƤ hoĆÆc vaĆ”n, khaĆ» naĆŖng
giao tieĆ”p trung thƶĆÆc.( vaĆ”n ƱeĆ Ć±aĆÆo Ć±Ć¶Ć¹c nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u)
TAĆI LIEĆU THAM KHAĆO
ā¢XaƵ hoƤi hoĆÆc ƱaĆÆi cƶƓng. NXB. ChĆnh trĆ² quoĆ”c gia, HN. 1997;
ā¢NhƶƵng cĆ“ sĆ“Ć» nghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u XaƵ hoƤi hoĆÆc. VHLKH LieĆ¢n XoĆ¢. NXB.
TieƔn boƤ, 1988;
- 55. http://www.ebook.edu.vn 55
ā¢NghieĆ¢n cĆ¶Ć¹u xaƵ hoƤi hoĆÆc thƶĆÆc nghieƤm, MikhailoĆ”p, NXB.
MatxcƓva, 1975;
ā¢NhƶƵng vaĆ”n ƱeĆ cĆ“ baĆ»n cuĆ»a xaƵ hoƤi hoĆÆc, HoĆÆc vieƤn HaĆønh chĆnh
quoƔc gia, HN, 1992;
ā¢Joseph H. Fichter. XaƵ hoƤi hoĆÆc (BaĆ»n dĆ²ch cuĆ»a TraĆ n VaĆŖn ĆĆ³nh).
HieƤn ƱaĆÆi thƶ xaƵ. 1973
ā¢J. Macionis . XaƵ hoƤi hoĆÆc. Nxb ThoĆ”ng keĆ¢ 2006
ā¢XaƵ hoƤi hoĆÆc nhaƤp moĆ¢n. Ts. TraĆ n ThĆ² Kim XuyeĆ”n, NXB
ĆHQGHN. 2003
ā¢TƶĆø ĆieĆ„n XaƵ hoƤi hoĆÆc. Guenter Entdruweit. BaĆ»n dich, Nxb theĆ”
giĆ“Ć¹i . 2006. ĆeĆ cƶƓng baĆøi giaĆ»ng xaƵ hoƤi hoĆÆc, GS ĆoĆ£ ThaĆ¹i
ĆoĆ ng, NXB TP. HoĆ ChĆ Minh, 1993;
ā¢ĆeĆ cƶƓng baĆøi giaĆ»ng xaƵ hoƤi hoĆÆc, HoĆÆc vieƤn chĆnh trĆ² quoĆ”c gia -
PhaĆ¢n vieƤn TP. HCM, 1996;
ā¢XaƵ hoƤi hoĆÆc ƱaĆÆi cƶƓng, PhaĆÆm TaĆ”t Dong ā NguyeĆ£n Sinh Huy ā
ĆoĆ£ NguyeĆ¢n PhƶƓng, NXB ĆaĆÆi hoĆÆc quoĆ”c gia, HN, 1995;
ā¢KhaĆ»o saĆ¹t xaƵ hoƤi hoĆÆc veĆ phaĆ¢n taĆ ng xaƵ hoƤi, NXB KHXH, HN,
1995; 10. TƬm hieĆ„u moĆ¢n xaƵ hoƤi hoĆÆc ƱoĆ¢ thĆ², TrĆ²nh Duy LuaĆ¢n,
NXB KHXH, 1996;
ā¢XaƵ hoƤi hoĆÆc, PhaĆÆm TaĆ”t Dong ā LeĆ¢ NgoĆÆc HuĆøng. NXB ĆHQG,
HN, 1997;
ā¢ĆeĆ cƶƓng baĆøi giaĆ»ng xaƵ hoƤi hoĆÆc, HoĆÆc vieƤn NguyeĆ£n AĆi QuoĆ”c,
HN, 1991;
ā¢TƶĆø ƱieĆ„n xaƵ hoƤi hoĆÆc, NguyeĆ£n KhaĆ©c VieƤn, NXB HN, 1995;
ā¢XaƵ hoƤi hoĆÆc Mac ā LeĆ¢nin, V. ĆoĆ¢bĆ“rianop, NXB TT LyĆ¹ luaƤn,
HN, 1985;
ā¢NhaƤp moĆ¢n xaƵ hoƤi hoĆÆc, Bilton ā Bonnett, NXB KHXH, HN,
1993;
- 56. http://www.ebook.edu.vn 56
ā¢ĆeĆ cƶƓng baĆøi giaĆ»ng xaƵ hoƤi hoĆÆc, HoĆÆc vieƤn ChĆnh trĆ² quoĆ”c gia
ā PhaĆ¢n vieƤn TP. HCM, 1996;
ā¢TaƤp baĆøi giaĆ»ng xaƵ hoƤi hoĆÆc ā DaĆ¢n soĆ” hoĆÆc, VieƤn XaƵ hoƤi hoĆÆc -
Trung taĆ¢m Khoa hoĆÆc XaƵ hoƤi vaĆø NhaĆ¢n vaĆŖn quoĆ”c gia, HN,
1995.
ā¢XaƵ HoĆ¢i HoĆÆc, Richschard Schaefer. NXBTK. 2004