SlideShare a Scribd company logo
1 of 41
Download to read offline
k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷1
k|sf]k–1fgdfn–!


k|sf]k M kl/ro
tyf Joj:yfkg


                  /fdrGb| Gof}kfg]




                             k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷2
k|sf]k–1fgdfnfsf] ;DaGwdf
1fgsf] cefjdf ul/g] s'g} klg sfo{ /fd|f] / e/kbf]{ x'bg . lbuf] ljsf;åf/f ;'/lIft
                                                     F}
eljio lgdf{0f ug{ ;dofg'sn 1fgsf] cfjZostf kb{5 . k|sf]k;DaGwL 1fg klg
                            "
jt{dfg ;dodf ;a}lt/af6 cfjZos cg'ej ul/Psf] To:t} 1fg xf] . ToxL vfFrf]nfO{
k"/f ug{ k|sf]k;DaGwL k|sf]k–1fgdfnfsf] of] klxnf] z[ªvnf tof/ ul/Psf] 5 .
                                                        
k|sf]kaf6 x'g] Ifltsf] jf:tljs cfsng ug{ lgs} sl7g x'G5 . tyflk xfdLn]
k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug]{ k|of;nfO{ ;docg';f/ kl/dfh{g ug'{ cfjZos 5 .
o;sf nflu k|sf]k;DaGwL hfgsf/Lsf] cfjZostf kb{5 . o;} ;Gbe{df ;dfhsf]
k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4åf/f k|sf]k Joj:yfkg / Go"gLs/0fsf sfo{nfO{ k|efjsf/L
agfP/ k|sf]ksf] hf]lvd sd ug{ o; If]qdf sfo{/t JolQm / :yfgLo txsf ;/sf/L
jf u}/;/sf/L lgsfosf k|ltlglwnfO{ ;r]t u/fpg' cfjZos 5 . efjL lkF9Lsf]
Joj:yfksLo Ifdtfaf6 g} ;'/lIft eljiosf] cfwf/ tof/ x'g] ePsfn] k|sf]k ;fdgf
Ifdtf clej[l4 sfo{qmd cGo JolQmsf ;fy} lzIfs–ljBfyL{dfkm{t ;dfhdf k'¥ofpg'
k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg]] pko'Qm pkfo x'g;Sg] tYonfO{ gsfg{ ;lsFbg . oxL ;f]r
                                                                 }
lnP/ k|sf]k–1fgdfnfsf] klxnf] efusf ¿kdf …k|sf]kM kl/ro tyf Joj:yfkgÚ k|:t't
ul/Psf] 5 .
k|sf]k–1fgdfnfsf] k|sfzg ug{ k|/0ff k|bfg ug]{ PS;gP8 g]kfnsf l;lgo/ lydnL8/
                               ]
Zofd;'Gb/ 1jfnL / cS;kmfd hLaL g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f' k|;fb v/]nnfO{
o;sf] ;kmntfsf] klxnf] >]o hfG5 . k|sf]k–1fgdfnfsf] efiff–;Dkfbg u/L ;xof]u
ug]{ >4]o x]d/fh kf}8n …lxds/Ú k|lt cfef/ JoQm ub{5' . o; z[ªvnfnfO{ pTs[i6
                        ]                                       
agfpg ;Nnfx lbg'xg] k|sfzs ;+:yfsf ;Nnfxsf/Ho"x¿sf] of]ubfgsf] hlt k|z;f
                      '                                                    +
u/] klg yf]/} x'G5 . To;}u/L k|sf]k 1fgdfnfsf] k|sfzgsf nflu sfo{qmds} ¿kdf
cfly{s ;fem]bf/L ug]{ PS;gP8 g]kfn / cS;kmfd hLaL g]kfnk|lt d]/f] JolQmut tyf
k|sfzs ;+:yf …Osf]– g]kfnÚ sf tkm{af6 cfef/ JoQm ub{5' .
k|sf]k–1fgdfnfsf] o; z[ªvnfdf ljz]ifu/L g]kfndf x'g] k|sf]k;DaGwL ;fdfGo
                           
hfgsf/L, ;fdflhs wf/0ff, k|sf]ksf k|sf/ Pj+ sf/0f / Joj:yfkg;DaGwL cfwf/e"t
1fg k:sg] k|of; ul/Psf] 5 . o;n] ;dfhdf /x]sf] k|sf]kk|ltsf] e|dnfO{ x6fP/
;d'bfonfO{ k|sf]k;DaGwL k"jtof/Ldf nfUg yf]/} dfq k|/0ff lbg ;Sof] eg] klg
                             {                         ]
k|sf]k–;'/Iffsf nflu k|f/De ul/Psf] xfd|f] cleofg ;fy{s ePsf] 7fGg]5' .

                                                              – /fdrGb| Gof}kfg]
                                             k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷3
ljifo;"rL
k|sf]k 1fgdfnfsf] ;DaGwdf M                              #
k|sf]ksf] kl/ro M                                      %–(
      ljifok|jz]                             %
      kl/efiff                               ^
      k|sf]k;DaGwL e|fds wf/0ff              &
k|sf]ksf k|sf/ M                                       (–!#
      ;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k              (
      tLj| pTyfg x'g] k|sf]k               !)
k|sf]ksf sf/0f M                                     !$–!*
      k|fs[lts sf/0f                       !%
      dfgjLo sf/0f                         !^
k|sf]ksf] k|efj M                                     !(–@#
      tTsfnLg k|efj                        !(
      bL3{sfnLg k|efj                      @)
      ul/aL / k|sf]k                       @@
      ljsf;df k|sf]ksf] k|efj              @@
k|sf]k Joj:yfkg                                      @$–#$
      kl/ro                                @$
      hf]lvd ljZn]if0f                     @%
      k|sf]k Joj:yfkg rqm                  @^
      k"jtof/L tyf k|sf]kklxn]sf] sfo{
          {                                @&
      k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ sfo{
                           {               #)
      k|sf]kkl5 ug'kg]{ sfo{
                   {                       #@
      lbuf] ljsf;                          ##
      k|sf]k Joj:yfkgsf nfe                #$
k|sf]k Go"gLs/0fsf pkfo                                 #%
s]xL sl7g zAb / ltgsf] cy{                              #(
                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷4
k|sf]ksf] kl/ro
ljifo–k|j]z
x/]s dflg;n] s'g} g s'g} ¿kaf6 k|sf]ksf] cg'ej u/]sf] x'G5 . clwsf+z
dflg;nfO{ w]/} jiff{ ePdf af9L, klx/f] hfg], udL{df tftf] xfjf -n"_ / lxpFbdf zLtnx/
rNg], :jR5 lkpg] kfgL / ;/;kmfOsf] cefj ePdf jf k|bi" f0f a9]df dxfdf/L km}lng],
vfBfGgsf] cefjdf ef]sd/L jf clgsfn nfu]/ s'kf]if0f x'g,] ;'Vvf df};ddf cfFwLa]x/L
rNg], cfunfuL x'g] / s'g} klg ;dodf e'Orfnf] hfg ;Sg] 1fg x'G5 .
                                             F
;d'baf6 lgs} 6f9f ePsfn] g]kfndf ;d'bL| cfFwLsf] k|ToIf k|efj kb}g . t/fO{df
      |                                                                {
rNg] tftf] xfjf kxf8L tyf lxdfnL If]qdf rNb}g . To;}n] ef}ule{s agf]6,
w/ftnLo :j¿k, hnjfo'sf] ljt/0fh:tf cGtlg{lxt cj:yf g} k|sf]khGo 36gf
pTkGg ug]{ sf/s x'g eGg ;lsG5 . g]kfndf af9L, klx/f], x'/Latf;, cfunfuL,
e'Orfnf], lxdtfn ljikmf]6, v8]/L, dxfdf/L, zLtnx/h:tf 36gfn] hgwgsf] Iflt
    F
ug]{ ePsfn] o:tf 36gfnfO{ g} k|sf]khGo 36gf dflgG5 .
g]kfnh:tf] ljsf;f]Gd'v d'nsdf ljsf;lgdf{0fsf sfo{ ubf{ k|sf]ksf] ;Defljt
                              '
hf]lvdk|lt /fd|/L Wofg lbOPsf] kfOFbg . kxf8L If]qdf ;8s lgdf{0f ubf{ klx/f]
                                        }
hfg ;Sg] ;Defjgf 36fpg :t/Lo tyf lbuf] ;+/rgf lgdf{0f gul/g',' e"sDk–
k|lt/f]ws ejg gagfOg', gbLlsgf/sf] a;f]af; tyf cltqmd0fdf lgoGq0f gul/g'
/ jgljgfz a9g' k|sf]khGo cj:yf pTkGg x'g] sf/0fsf ;fdfGo pbfx/0f x'g .
k|sf]ksf k|dv tŒjsf ¿kdf /x]sf vt/f / ;ªs6fled'vtf 36fpg ;s] k|sf]ksf]
               '
hf]lvd w]/} xb;Dd sd x'G5 . o:tf sfo{sf nflu k|fKt x'g] ;}4flGts tyf k|fljlws
1fgaf6 k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ Ifdtfdf clej[l4 x'g] ePsfn] k|sf]ksf] hf]lvd
Go"gLs/0fdf ;sf/fTds k|efj kb{5 . cfw'lgs k|ljlwsf] b|tt/ ljsf; / lj:tf/
                                                            '
eO/x]sf cj:yfdf k':tf}bl] v k|sf]ksf] ;fdgf ug{ ;Sg] df}lns 1fg, k|ljlw / ;Lk klg
                         F
nf]k x'b} uPsf 5g . o;n] :yfgLo txsf] 1fg, Ifdtf tyf cfTdljZjf;nfO{ lg:t]h
        F
agfO/x]sf] 5 . o; cj:yfdf cfw'lgs k|ljlwsf] 1fgsf cfwf/df :yfgLo cj:yf
;'xfpFbf] k|ljlwsf] ljsf; u/L pkof]u ug{ ;s] k|sf]ksf] hf]lvd sd ug]{ k|of; ;fy{s
aGg ;Sb5 . o;sf nflu k|sf]k;DaGwL j:t'ut 1fg x'g' h¿/L 5 .
                                              k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷5
k|sf]ksf] kl/efiff
;x/ xf]; jf ufpF, ;do–;dodf ;a}lt/ ljleGg k|sf/sf ljgfzsf/L 36gf
x'G5g . slxn] a]ujfg x'/Latf;;Fu} cl;gfkfgL kb{5 . slxn] nfdf] ;do;Dd
v8]/L k/]/ v]tdf /f]ksf] afnL ;'Sb5 . slxn] d';nwf/] kfgL k/]/ af9L, 8'afg
                     ]
/ klx/f]sf] ljgfzsf/L nLnf rNb5 . ufpF3/df dxfdf/L km}lnP/ w]/} dflg;sf]
d[To' x'G5 . o:tf 36gfdf k/L vfBfGg, n'ufkmf6f], wgdfn, v]taf/L / afnLgfnL
klg gi6 x'G5g . o:tf ljgfzsf/L 36gfdf k/]sf kLl8t JolQm jf ;d'bfonfO{
5/l5d]s, u}/;/sf/L ;ª3;+:yf cyjf ;/sf/sf] ;xof]u cfjZos kb{5 .
k|fs[lts jf ck|fs[lts 36gfaf6 pTkGg x'g] o:t} ljgfzsf/L cj:yfnfO{ g} k|sf]k
elgG5 . af9L, klx/f], cfunfuL, r6Øfª, e'Orfnf], x'/Latf;, v8]/L, zLtnx/,
                                             F
lxdtfn–ljikmf]6, dxfdf/L, b'36gf cflb k|sf]khGo 36gfsf s]xL pbfx/0f x'g .
                             {
k|sf]knfO{ ljleGg ljåfg / ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] km/s–km/s
lsl;dn] kl/eflift u/]sf 5g . ;fdfGotof dflg;, 3/, sfof{no ejg, ;8s, k'n
tyf v]taf/L, 3/kfn'jf kz'kG5L / hLjgofkgsf ;|ftdf Iflt k'¥ofpg] k|fs[lts jf
                                                 ]
ck|fs[lts 36gfnfO{ k|sf]k eGg] ul/G5 . 36gfsf] lsl;d, ef}uf]lns cj:yf,
ljsf;sf] :t/, dflg;sf] r]tgf:t/, cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfh:tf ljleGg
sf/0fn] k|sf]kaf6 x'g] Ifltsf] kl/df0fdf leGgtf x'G5 . km/s :yfgdf x'g] Ps}
k|sf/sf] 36gf st} k|nosf/L aGb5 eg] st} ;fdfGo /xG5 . To;}n] ;fdfGo
efiffdf aflx/L ;d'bfosf] ;xof]usf] cfjZostf kg]{ u/L hgwgsf] 7"nf] Iflt ug]{
s'g} klg ck|Toflzt b'MvbfoL 36gfnfO{ g} k|sf]k eGg ;lsG5 .
xfn cGt/f{li6«o /]8qm; dxf;ª3df kl/0ft ePsf tTsfnLg …nLu ckm /]8qm; P08
/]8lqm;]G6 ;f];fO6LÚ sf cg';f/– ‘cfsl:ds ¿kdf hghLjg c:tJo:t aGg] ljklQk"0f{
cj:yf g} k|sf]k xf] . o:tf] cj:yfdf dflg;n] w]/} b'Mv kfp“5g . t;y{, pgLx¿sf
nflu ;'/Iff, vfgf, n'ufkmf6f], cfjf;, cf}iflwpkrf/ tyf ;fdflhs ;]jfh:tf b}lgs
hLjgdf ge}gx'g] j:t' / ;]jf aflx/af6 k"lt{ ul/lbg' cfjZos x'G5’ .
To;}u/L a[xt g]kfnL zAbsf]ifdf ‘e"sDk, cltj[li6, cgfj[li6, cf“wLa]x/L, dxfdf/L
cflbn] l;h{gf u/]sf] cfklQhgs l:ylt g} k|sf]k xf]’ elgPsf] 5 .
g]kfnsf] b}jL k|sf]k -p4f/_ P]g, @)#( -bf];f| ] ;+zf]wg @)$(_ df ‘b}jL k|sf]k
eGgfn] e"sDk, cfunfuL, cf“wLa]x/L, af9L, klx/f], cltj[li6, cgfj[li6, clgsfn,
dxfdf/L tyf o:t} cGo k|fs[lts k|sf]knfO{ ;Demg'kb{5 / ;f] zAbn] cf}Bf]lus b'36gf,
                                                                             {
                                             k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷6
lj:kmf]6s jf ljiffQm kbfy{åf/f x'g]
b'36gf tyf o:t} s'g} klg k|sf/sf]
   {
                                       k|sf]ksf ljz]iftf
k|sf]knfO{ ;d]t hgfpg]5’ eg]/         k|sf]k crfgs pTkGg x'g] ljkbk"0f{
k|sf]ksf] kl/efiff lbOPsf] 5 .        36gf xf] .
k|sf]k;DaGwL cWoog ug]{ ;+:yf         k| s f] k n] dflg;sf] lgoldt
…dxfdf/L tyf k|sf]ksf nflu            hLjgk4ltnfO{ c;fdfGo /
cg';Gwfg s]Gb| (Center for            c:tJo:t agfpF5 .
Research      on      the             k|sf]ksf sf/0f dflg; db{5g,
Epidemiology         and              3fOt] x' G 5g / wg;DklQsf]
Disasters -CRED) n] ‘k|sf]k           xflggf]S;fgL x'G5 .
eg]sf] To:tf] kl/l:ylt jf 36gf        k|sf]k pTkGg ePsf] cj:yfdf
xf], h;sf] k|ltsf/sf nflu :yfgLo      vfgf, a;f] a f;, n' u fkmf6f] ,
;fwg, ;|ft / Ifdtf dfq kof{Kt
           ]                          cf}iflwpkrf/ / ;fdflhs ;'/Iffsf]
x'bg / /fli6«o cyjf cGt/f{li6«o
  “}                                  vfFrf] x'G5 .
:t/sf] aflx/L ;xfotf cfjZos           k|sf]ksf] cj:yfdf kLl8t kl/jf/
x'G5’ eg]sf] 5 .                      tyf ;dfhsf tTsfnLg cfjZostf
pk/f]Qm kl/efiffx¿sf] ljZn]if0fsf     k"/f ug{ pknAw ;|f]t, ;fwg /
cfwf/df ‘dflg;nufot, k|fs[lts         Ifdtf ckof{Kt x'G5 .
jftfj/0fsf cGo h}ljs jf               k|sf]kaf6 aRg / To;af6 ePsf]
ch}ljs tŒjn] s'g} klg sf/0faf6        Iflt / kL8faf6 d'lQm kfpg JolQm
crfgs pTkGg x'g] 36gfnfO{ ;xg         jf ;d'bfonfO{ tTsfnLg /fxt,
ug{ ;Sb}gg / To:tf] 36gfaf6          p4f/ / k' g M:yfkgsf nflu
dflg; db{ 5 g , 3fOt] x' G 5g ,     5/l5d]s, ;/sf/ tyf ljb]zLsf]
3/af/ljxLg x'G5g tyf cfly{s          ;d]t ;xof]u cfjZos kg{ ;Sb5 .
Iflt x'G5 / To:tf] ljkbsf] ;fdgf
ug{ c?sf] ;xof]u cfjZos kb{5 eg] To:tf] cj:yfnfO{ k|sf]k elgG5 .’

k|sf]k;DaGwL e|fds wf/0ff
k|sf]ksf ;DaGwdf ljZjd} km/s–km/s k|sf/sf lsDjbGtL tyf e|fds wf/0ff
kfOG5g . ;fdflhs ;+/rgf, wfld{s tyf ;f+:s[lts k/Dk/fcg'¿k k|sf]knfO{ lrGg]
/ a'‰g] k|lqmof klg km/s x'G5 . ljZjsf clwsf+z ;dfhdf k|sf]knfO{ unt
                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷7
9ªuaf6 a'‰g] tyf a'emfpg] ul/Psf] 5 . tL wf/0ff j:t'ut / tYok/s gePs}
sf/0f ljZjf; ug{ nfos 5}gg . jf:tjdf k/Dk/fut wf/0ffn] k|sf]k s] xf] < lsg
/ s;/L x'G5 < o;af6 ;'/lIft /xg s] ug'kb{5 < cflb ljifodf tYok/s 1fg lbg
                                           {
;s]sf] 5}g . xfd|f] ;dfhdf ljBdfg /x]sf k|sf]k;DaGwL s]xL e|d o:tf 5g M
        e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9Lklx/f], r6Øfª, x'/Latf;sf sf/0f pTkGg
               F
        k|sf]knfO{ b]jLb]jtf l/;fP/ dRrfPsf] pkb|f] dfGg] ul/Psf] 5 .
        OGb| l/;fPdf v8]/L, cgfj[li6 / cltj[li6 x'G5 eGg] wf/0ff 5 .
        e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]khGo k|fs[lts 36gfnfO{ k[YjLn]
           F
        ef/ y]Ug g;Sgfn] pTkGg ePsf] ljZjf; ul/G5 .
        zq' dfg{ OGb|n] jh| k|xf/ ubf{ r6Øfª kg]{ wfld{s dfGotf 5 .
        lxdfno r9bf s}nfzklt dxfb]j l/;fP/ lxpFklx/f] u/fpg] ljZjf; 5 .
        r]K6f] k[YjLnfO{ af]ssf df5f, s5'jf jf xfQLn] sfFw km]bf{ k[YjL xlNnP/
                             ]
        e'Orfnf] hfg] syf afnaflnsfnfO{ ;'gfpg] k|rng ufpF3/df ce}m 5 .
             F
        k|sf]kdf kg'nfO{ efUosf] v]n eGg] ul/G5 .
                     {

;dfhdf k/Dk/fb]lv k|sf]knfO{ b}jL zlQmsf] k|efj tyf efUosf] v]n 7fg]/ k|sf]k
pTkGg x'g] sf/0f hfGg] / aRg] tYok/s pkfo vf]Hg] k|of;nfO{ a]jf:tf ug]{ rng
/lxcfPsf] 5 . To;}n] k|sf]k lsg pTkGg x'G5 / o;sf] k|efj s;/L sd ug{
;lsG5 eGg] jf:tljs 1fg k|fKt eof] eg] k|sf]kaf6 aRg / Iflt 36fpg
;lsG5 . xfdL ;a}n] k|sf]k jf:tjdf s] xf]Og t eg]/ a'‰g' h¿/L 5 .
      efUosf] v]n jf k"jhGdsf] kfksf sf/0f k|sf]kdf kl/g] xf]Og / of]
                           {
      b]jLb]jtf l/;fP/ dlRrg] pkb|f] klg xf]Og .
      kfgLsf b]jtf elgg] OGb| l/;fpFbf cltj[li6 eP/ af9Lklx/f] hfg], cgfj[li6
      tyf v8]/L kg]{ / OGb|n] g} jh| k|xf/ u/]/ r6ofª kg]{ xf]Og .
      k[YjL r]K6f] 5}g, o;nfO{ df5f, s5'jf jf xfQLn] af]ssf] klg 5}g . To;}n]
                                                         ]
      ltgn] sfFw km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfg] dfGotf unt xf] .
                                        F
;dfhdf k|sf]k;DaGwL JofKt /x]sf e|fds lsDjbGtLnfO{ cfTd;ft u/]/ cndlng''
tyf eujfgnfO{ g} bf]if lbg' unt xf] . To;}n] k|sf]k ePsf] ;dodf eujfgsf]
gfd hk]/ a:g'eGbf ;'/lIft /xg] pkfo ug{;s] hLjg / wgdfn
hf]ufpg ;lsG5 .

                                            k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷8
k|sf]ksf k|sf/
k|sf]knfO{ k|fs[lts sf/0faf6 pTkGg x'g] / dfgjLo sf/0faf6 pTkGg x'g] u/L
b'O{ k|sf/df ljefhg ug{ ;lsG5 . o; juL{s/0fcg';f/ e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L,
                                                          F
klx/f], x'/Latf;, cltj[li6, cgfj[li6 tyf v8]/L, r6Øfª, lxdtfn–lj:kmf]6, lxdklx/f],
e"Ifo cflbnfO{ k|fs[lts sf/0faf6 x'g] k|sf]ksf] ju{df /flvG5 . To;}u/L oftfoft,
cf0fljs / cf}Bf]lus b'36gf, ;fdflhs åGå jf o'4, efubf}8sf sf/0f lylrP/ dg]{
                          {
jf 3fOt] x'g] 36gfnfO{ dfgjl;lh{t k|sf]k elgG5 . 8'afg, cfunfuL, dxfdf/Lh:tf
36gfsf nflu k|fs[lts / dfgjLo b'j} sf/0f lhDd]jf/ x'G5g .
;dosf] kl/jt{g;Fu} cl3 a9]sf] k|fljlws ljsf;n] dflg;sf] hLjgz}nLdf Jofks
kl/jt{g NofPsf] 5 . cfw'lgs pBf]u, ;8s tyf oftfoftsf] Jofks lj:tf/af6
jftfj/0f–k|bi" f0f lg/Gt/ a9b} uPsf] 5 . u|Lgxfp; k|efjsf Uof;sf] pT;h{g,
jgljgfz, ljZjJofkL tfkqmd j[l4 / k|bi" f0fh:tf sf/0fn] k|sf]khGo 36gfdf klg
lg/Gt/ j[l4 eO/x]sf] 5 . o; kl/jlt{t cj:yfdf k|fs[lts sf/0faf6 x'g] eGg]
7flgPsf x'/Latf;, cl;gf, cgfj[li6, v8]/L, af9L, klx/f]nufotsf 36gfsf] j[l4 /
lj:tf/ x'gdf dfgjLo sf/0f w]/} lhDd]jf/ /x]sf] 5 . To;}n] k|sf]ksf] juL{s/0f
           '
ubf{ o;sf] pTklQ x'g] sf/0f / k|jl[ QnfO{ k|dv cfwf/ dflgG5 . o; cfwf/cg';f/
                                             '
k|sf]knfO{ lgDgcg';f/ juL{s/0f ul/G5 M

;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k
l9nf] tyf ;':t ultdf ljsl;t eO{ nfdf] ;dokl5 k|efj b]vf kfg]{ k|sf]knfO{
;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k elgG5 . v8]/L, ef]sd/L, d?e"dLs/0f / jftfj/0fLo
k|bi" f0faf6 pTkGg x'g] k|sf]kx¿ o; k|sf/sf] k|sf]ksf pbfx/0f x'g . s'g} :yfgdf
nfdf] ;do;Dd jiff{ geP/ v8]/L kbf{ d?e"dLs/0fsf] vt/f a95 . o:tf]
cj:yfdf vfBfGg pTkfbg 36]/ ef]sd/Lsf] ;d:of pTkGg x'G5 . ljz]ifu/L k|fs[lts
sf/0faf6 v8]/L kg]{ elgP klg o;nfO{ clxn] ljZjJofkL tfkqmd–j[l4sf] kl/0ffd
dflgPsf] 5 .
                                             k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷9
tLj| pTyfg x'g] k|sf]k
k|fs[lts tyf dfgjLo sf/0fn] Hofb} 5f]6f] ;dodf pTkGg x'g] k|sf]knfO{ tLj|
pTyfg x'g] k|sf]k elgG5 . e'Orfnf], Hjfnfd'vL, x'/Latf;, cfunfuL, af9L, klx/f],
                             F
dxfdf/L cflb tLj| pTkGg x'g] k|sf]ksf pbfx/0f x'g . o; >]0fLsf k|sf]knfO{
lgDgfg';f/ ljefhg ug{ ;lsG5M
   hnpTkGg k|sf]k
k[YjLdf k|sl[ ts ¿kdf rNg] ljleGg rqmdWo] hnrqm klg Ps xf] . k[YjLnfO{

                             k|sf]ksf k|sf/            tLj|pTyfg k|sf]k
     ;':tpTyfg k|sf]k
         d?e"dLs/0f
           v8]/L

        ef}ule{s                       hnpTkGg              hnjfo'hGo
          k|sf]k                         k|sf]k                 k|sf]k
         e'Orfnf]
            “                             af9L                x'/Latf;
        Hjfnfd'vL                        klx/f]              ;d'bL cf“wL
                                                                  |
                                         8'afg                 r6Øfª
                                                              zLtnx/
           dfgjs[t                      lxdkft
                                                            tftf] xjf -n'_
             k|sf]k                   cl;gfkfgL
        ;fdflhs åGå, o'4            lxdtfn–ljikmf]6
      x'nbªuf tyf efubf}8

     clUgpTkGg vfBpTkGg k|ljlwhGo                          h}ljs
       k|sf]k    k|sf]k          k|sf]k                    k|sf]k
      cfunfuL   ef]sd/L oftfoft b'36gf  {              jGohGt' cfqmd0f
        89]nf]  s'kf]if0f cf}Bf]lus b'36gf{                dxfdf/L
                dxfdf/L /f;folgs b'36gf     {          sL/fsf] cfqmd0f
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷10
hLjgof]Uo agfO/fVg hnrqmn] g} dxŒjk"0f{
                                    e"ldsf lgjf{x ub{5 . t}klg kfgLs} sf/0f
                                    ljZjdf w]/} k|sf/sf k|sf]ksf] pTklQ
                                    x'g] u/]sf] 5 . kfgLsf] sf/0faf6 pTkGg
                                    x'g] ljkbk0f{ 36gfnfO{ hnpTkGg k|sf]k
                                                "
                                    elgG5 . af9L, klx/f], 8'afg, lxdkft,
                                    cl;gfkfgL, lxdtfn–ljikmf]6, k|b"lift
                                    vfg]kfgLsf sf/0f pTkGg dxfdf/L, cDnjiff{
                                    cflb o; >]0fLdf kb{5g .

  clUgpTkGg k|sf]k
hLjg–lgjf{xsf nflu cfuf] geO{
x'bg . ToxL cfuf]sf] k|of]udf
  F}
x'g] q'l6sf sf/0f cfunfuL eP/
hgwgsf] Iflt x'G5 . ljZjdf
cfunfuL eP/ dflg; d/]sf /
7"nf] dfqfdf ef}lts ;DklQsf]
gf]S;fg ePsf ;dfrf/ ;w}h;f]
                          F
cfO/xG5g . ctM ufpF3/ /
;x/ahf/df x'g] cfunfuL / dfgj;+/lIft jgdf nfUg] 89]nf] clUgpTkGg k|sf]ksf
pbfx/0f x'g .
  vfBpTkGg k|sf]k
b"lift vfgf vfgfn] emf8fkvfnf
nfUb5 . vfgfsf] cefjdf clgsfn
nfUbf ljz]ifu/L afnaflnsf, ue{jtL
tyf ;'Ts]/L dlxnf / a"9fa"9Ldf
s'kf]if0fsf] k|efj l56f] b]vf kb{5 .
o;/L b"lift vfgf / vfBcNktfsf
sf/0f pTkGg x'g] gsf/fTds k|efjnfO{ vfBpTkGg k|sf]k elgG5 .
                                       k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷11
hnjfo'hGo k|sf]k
jfo'd08ndf ljleGg k|sf/sf
lqmof–k|ltlqmof rln/xFbf To;sf]
;f]emf] k|efj k[YjLdf kl//x]sf]
x'G5 . ;"oaf6 k[YjLtkm{ cfpg]
            {
pmhf{, ljls/0f / k[YjLaf6 pT;h{g
x'g] tfk tyf u'?Tjfsif{0f zlQm,
u|xx¿sf] ultzLntf, hnjfik tyf
hnLo kl/l:yltsLo k|0ffnLsf aLr x'g] cGtlqm{ofsf sf/0f ljleGg k|sf/sf
hnjfo'hGo 36gf eO/xG5g . x'/Latf;, ;d'bL| cfFwL, r6Øfª, zLtnx/, tftf]
xfjf -n"_ cflb hnjfo'hGo k|sf]k x'g .
  pBf]u Pj+ k|ljlwhGo k|sf]k
jt{dfg ljZj cf}Bf]lus ljsf;sf] pRr ljGb'df k'lu;s]sf] 5 . ljnfl;tfsf ;fwg
dfq xf]Og, b}lgs hLjglgjf{xsf j:t';d]t cTofw'lgs k|ljlwo'Qm pBf]uaf6 pTkfbg
x'G5g . cfly{s ljsf;nfO{ cem ult lbg] qmddf ljZjJofkL xf]8afhLs} ¿kdf
To:tf pBf]usf] :yfkgf eO/x]sf] 5 . o:tf pBf]udf h8fg ePsf oGqsf] v/
faLaf6 jf ljB'tLo u8a8L eP/ jf /;fog r'lxP/ k|sf]kk"0f{ 36gf x'g] u/]sf
5g . To:t} xjfOhxfh, kfgLhxfh, /]n, a;, 6«s cflbsf] b'36gfaf6 klg hgwgsf]
                                                            {
Iflt w]/} x'g] u/]sf] 5 . pBf]u jf oftfoftsf If]qdf x'g] b'36gf, cf0fljs /;fog
                                                              {
/ ljls/0fsf] r'xfj6 tyf ljikmf]6 cf}Bf]lus tyf k|ljlwhGo k|sf]ksf pbfx/0f
x'g .
  dfgjs[t k|sf]k
dflg;s} k|ToIf sf/0faf6 pTkGg
x'g] k|sf]khGo 36gfnfO{ dfgjs[t
k|sf]ksf ¿kdf lng ;lsG5 .
;fdflhs åGå, o'4, x'nbªuf tyf
efubf}8 cflb dfgjs[t k|sf]ksf
pbfx/0f x'g .
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷12
h}ljs k|sf]k
hg;ªVofsf] cTolws j[l4sf sf/0f
jgdfly dflg;sf] rfk tyf cltqmd0f
a9]sf] x'bf jGohGt'sf] af;:yfg lbgx'F
         F
;ª s 6fkGg aGb} uPsf] 5 .
kl/0ffd:j¿k af3, efn', lrt'jfh:tf
jGohGt' ufpFdf k;]/ dflg; /
3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f ug]{
qmd a9]sf] 5 . To:t} /f]usf sL6f0f', hLjf0f' / sL/f a9]/ dflg;sf] :jf:Yo /
vfBfGgafnL klg gi6 ub{5g . ;nx, 9';L, lrKn]sL/f cflbn] v]tLkftL gi6 ug]{ /
s'g} df+;fxf/L hgfj/n] dflg; jf 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f u/]/ hgwgsf]
Iflt ug]{ ePdf To:tf] cj:yfnfO{ h}ljs k|sf]k elgG5 .
  ef}ule{s k|sf]k
k[YjLsf] e"ue{ ;txh:t} crn
5}g, of] rnfodfg 5 .
;txaf6 ;of}F lsnf]ld6/leq
tfksf sf/0f klUnPsf] jf
t/n cj:yfdf /x]sf] kbfy{;u}
                         F
g/d ag]sf r§fgL Kn]6
lg/Gt/ rnfodfg x'G5g . r§fgL Kn]6 rNg] qmddf c;xh cj:yf l;h{gf x'bf       F
;l~rt pmhf{ e"ue{af6 ;txtkm{ aflxl/g] qmddf e";txdf 7"nf] xnrn k}bf x'G5 .
                                             To:t} k[YjLsf] ue{df /x]sf]
                                             klUnPsf] kbfy{ aflx/ lg:sFbf
                                             tftf] nfef / DofUdfn] a[xt
                                             If]qnfO{ 9fSb5 . o;/L pTkGg
                                             x'g] k|sf]knfO{ ef}ule{s k|sf]k
                                             elgG5 . e'Orfnf] / Hjfnfd'vL
                                                          F
                                             ef}ule{s k|sf]ksf pbfx/0f x'g .

                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷13
k|sf]ksf sf/0f
;d'b;txaf6 dfq ^) ld6/ cUnf] d}bfgb]lv *,*$* ld6/ cUnf] ljZjs} ;jf]Rr
    |                                                              {
lzv/ ;u/dfyf, pRr lxdfn, a];L, pkTosfh:tf w/ftnLo ljljwtf ePsf] ;fgf]
                                F
ef}uf]lns If]qleq klg y'k}| c;dfgtfx¿ kfOG5g . oxL ljifd ef}uf]lns cj:yfsf




                                        k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷14
sf/0f k|sf]khGo 36gf k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] ljleGg k|sf]ksf sf/0f
lgDgcg';f/ dflgPsf] 5 M

k|fs[lts sf/0f
g]kfnsf] s'n If]qkmnsf] emG8} *# k|ltzt efunfO{ kxf8 / lxdfnn] 9fs]sf] 5 .
of] lxdfno–z[ªvnf nueu % s/f]8 jif{klxn] dfq pTkGg ePsf] x'bf ;+;f/s}
                                                               F
sfG5f] kj{t z[ªvnf dflgG5 . To;}n] oxfFsf] e";tx Hofb} sdnf] / cl:y/ 5 .
                   
g]kfnsf] ef}uf]lns :j¿k / w/ftnLo cj:yf ljifd Pj+ sdhf]/ ePsfn] oxfFsf]
9'ªufdf6f]sf] ;+of]hgdf ;fdfGo lqmofsnfkn] klg ljrng k}bf ub{5 . To;}n]
   
g]kfndf af9L tyf klx/f]h:tf k|sf]kx¿ k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] k|sf]ksf
k|fs[lts sf/0fnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M

  ef}uf]lns sf/0f
g]kfnsf] kxf8L If]q ljZjs} ;a}eGbf sfG5f] kj{tz[ªvnf ePsfn] oxfFsf] w/ftn
                                                 
k"0f{ ¿kdf l:y/ eO;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfndf ;fdfGo jiff{åf/f klg e";tx
vl:sg] x'bf e"Ifo, klx/f] / af9Lsf] cTolws hf]lvd /x]sf] 5 .
         F

  ef}ule{s sf/0f
g]kfn lxGb'sz lxdfnosf] sl/a @,$)) lsnf]ld6/ nfdf] rGb|fsf/ kj{tLo If]qsf]
            '
s]Gb|df /x]sf] 5 . oxfFsf] e"ue{df pQ/L If]qdf /x]sf] lta]ltog Kn]6 / blIf0fL
If]qdf /x]sf ef/tLo 6]S6f]lgs Kn]6 cfk;df 3':b} hfg] e"ue{ljbx¿sf] egfO 5 .
                      ]
oxL sf/0f e"sDkLo b[li6n] o; If]qsf] ef}ule{s cj:yf ;+jbgzLn /x]sf] dflgG5 .
                                                       ]
e'Orfnf]sf] P]ltxfl;s cWoogaf6 g]kfndf &) b]lv !)) jif{sf] cGt/fndf
    F
ljgfzsf/L e'Orfnf] hfg] u/]sf] b]lvG5 .
                F

  dg;'gL sf/0f
blIf0ftkm{ /x]sf] aªufnsf] vf8Laf6 p7g] dg;'gL jfo'af6 l;lh{t jiff{sf] k|efj
klg o; If]qdf a9L kb{5 . ToxfFaf6 p7]/ axg] dg;'gL jfo' pRr lxdz[ªvnfdf 
7f]lSsFbf To;eGbf tNnf] If]qdf cTolws jiff{ x'bf e";tx IfoLs[t eP/ klx/f] tyf
                                              F
af9Lsf] ;Defjgf k|an /xG5 .
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷15
jfo'd08nLo sf/0f
jfo'd08ndf x'g] ljleGg k|ltlqmofsf sf/0f cl;gf, r6Øfª, x'/Latf;, cfFwLa]x/L,
lxdkft, zLtnx/, cltj[li6, v08j[li6, v8]/Lh:tf k|sf]khGo 36gf pTkGg x'G5g .

dfgjLo sf/0f
s'g} klg k|fs[lts 36gf cfkm}df k|sf]k x'bg . To:tf 36gfåf/f dflg;dfly k|ToIf
                            F          F}
jf ck|ToIf ¿kdf k|lts"n k|efj k/] jf Iflt ePdf dfq To:tf] 36gfnfO{ k|sf]k
elgG5 . o; tYocg';f/ dfgjLo lqmofsnfk g} k|sf]ksf] d'Vo sf/s b]lvG5 .
k|fs[lts 36gfnfO{ k|sf]kdf ¿kfGt/0f ug{ dflg;sf ljsf;] sfo{ g} a9L lhDd]jf/
/x]sf 5g, h;nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
     clzIff
k|sf]ksf] k|efjsf] lj:tf/ ug]{ hNbf]aNbf] sf/0fsf] ¿kdf clzIff tyf k|sf]kk|ltsf]
e|fds wf/0ff tyf cGwljZjf;nfO{ lng ;lsG5 . lzlIft JolQmdf ;d]t k|sf]k;DaGwL
r]tgfsf] cefj /x]sf] tyf o;nfO{ O{Zj/ jf efUosf] v]n dfGg] e|daf6 ;dfh
aflxl/g g;s]sfn] k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfo{ k|efjsf/L x'g ;s]sf 5}gg . To;}n]
clzIff jf r]tgfsf] sdL /x]sf] cj:yfnfO{ k|sf]ksf] sf/s dfGg ;lsG5 .
     ul/aL
ul/a JolQm, kl/jf/ tyf ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] ;Defjgf Hofb} Go"g
/xG5 . To;}u/L, ul/a ju{ g} k|sf]ksf] hf]lvd /x]sf] :yfgdf a;]/ hLjg wfGg
afWo x'G5 . k|sf]k Go"gLs/0ffsf sfo{ / k|ljlwdf klg pgLx¿sf] kx'r :yflkt x'g
                                                                F
;Sb}g . To;}n] ul/aLnfO{ klg k|sf]ksf] sf/0f dfGg ;lsG5 .
     cj}1flgs e"–pkof]u
g]kfnsf] kj{tLo e"–;tx Hofb} sdhf]/ 5 . To;dfly, cj}1flgs v]tLk|0ffnLn]
e"IfonfO{ lg/Gt/tf lbO/x]sf] 5 . le/fnf] e"lddf ul/g] cj}1flgs / c:jfefljs
v]tLsf sf/0f e"–Ifo, klx/f], d?e"dLs/0fh:tf ;d:of ylkFb} uPsf 5g .
     jgljgfz tyf vf]l/of v]tL
a9bf] hg;ªVofsf nflu clgolGqt ¿kdf jgkmF8fgL u/]/ k|fs[lts k|0ffnLdfly
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷16
bafa lbg] sfo{ tLj| ¿kdf rln/x]sf] 5 . le/fnf] kfvfdf vf]l/of kmfF8/ ul/g]
                                                                      ]
vf]l/of v]tLk|0ffnLn] klg k|fs[lts k|0ffnL ckslif{t eO/x]sf] 5 . o:tf sf/0fn]
k|fs[lts jftfj/0f / h}ljs ljljwtfdfly dfq k|efj kf/]sf] 5}g, e"Ifo /
klx/f]af6 pTkGg x'g] k|sf]ksf] hf]lvd klg a9fO/x]sf] 5 .
     clgof]lht lgdf{0f
ljsf;lgdf{0f dfgjLo cfjZostf xf] . t/ k|sf]ksf] ;Defjgftkm{{ Wofg} glbO{
lgdf{0f ul/Psf ;8s, k'n, ljB't–cfof]hgf, l;FrfO gx/, ejg cflbn] k|sf]ksf]
                               
hf]lvd lgs} a9fPsf 5g . k|sf]ksf] ;fdgf ug]]{ Ifdtfo'Qm ;+/rgf lgdf{0f gx'bf
                                                                           F
;fdfGo 36gfaf6 klg w]/} Iflt x'g] u/]sf] 5 .
     cf}Bf]lus ljsf;
k|sf]ksf] lj:tf/df ;xof]u k'¥ofpg] csf]{ dfgjLo sf/0f cf}Bf]lus ljsf; klg xf] .
cTofjZos pkef]Uo j:t'sf] pTkfbg ug]bl] v /f;folgs j:t' / pmhf{ pTkfbg ug]{
                                         {
pBf]udf x'g] b'36gf tyf tL pBf]uaf6 pT;h{g x'g] ljiffQm j:t'sf sf/0f k|bi" f0f
                 {
a9]/ x'g] 36gfaf6 ljZjJofkL ¿kdf hgwgsf] 7"nf] Iflt x'g] u/]sf] 5 .
     s[lqd af“wlgdf{0f
hnljB't jf l;FrfOsf nflu agfOg] 7"nf afFwsf sf/0f k|fs[lts k|0ffnL ljrlnt
eP/ k|sf]ksf 36gf x'g yfn]sf 5g . k|fljlws q'l6sf sf/0f afFweGbf dflyNnf]
If]q 8'afg x'bf jf afFw k'm6]/ kfgLsf] axfjdf crfgs j[l4 x'bf ck"/0fLo Iflt
             F                                             F
x'G5 . t/fO{sf] ;LdfjtL{ If]qdf ef/tn] lgdf{0f u/]sf afFwsf sf/0f g]kfnsf
clwsf+z lhNnf x/]s jif{ 8'afgdf kb}{ cfPsf 5g .
     ;fdflhs åGå / o'4
jt{dfg ;dodf a9]sf] ;fdflhs åGån] ljZJofkL ¿kd} k|sf]ksf] eofjx cj:yf
l;h{gf u/]sf] 5 . jt{dfg ;dodf ;fdflhs åGå tyf o'4 ljZjJofkL ¿kd}
hgwgsf Ifltsf] sf/s ag]sf] 5 .
     ;/;kmfOsf] cefj
a9bf] hg;ªVof, ;x/Ls/0f, :jf:Yo lzIffsf] cefj, b"lift vfgf tyf kfgL,
s'kf]if0f, ck|fs[lts of}ghGo lqmofsnfk, ;/;kmfOsf] cefjh:tf sf/0fn] gofF
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷17
/f]ux¿sf] hGd x'g yfn]sf] 5 . P8;, x}hf, emf8fkvfnf, efO/n OGˆn'PGhf, a8{ˆn'
/ ;f;{h:tf dxfdf/Ln] klg jif]gL xhf/f}F dflg;sf] Hofg lnO/x]sf] 5 .
                              {
     jftfj/0f k|bif0f
                 "
hg;ªVof j[l4, ;|ftdflysf] cltqmd0f, cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jftfj/0fLo
                     ]
k|bi" f0f a9]sf] 5 . sfa{g 8fOcS;fO8, sfa{g df]gf]cS;fO8, ldy]g, gfO6«fhgsf
                                                                        ]
cS;fO8, Snf]l/gh:tf Uof;sf] cTolws pT;h{gn] jfo'kbi" f0f a9]sf] 5 . To:t}
                                                      |
/f;folgs kbfy{, h}ljs xltof/, sL6gfzs cf}iflw, Knfl:6sh:tf k|bi" fssf] pTkfbg
/ k|of]un] klg jftfj/0fLo ;ªs6 a9fPsf] 5 . o;/L jftfj/0f–k|bi" f0f a9]/
k|sf]khGo 36gfdf j[l4 eO/x]sf] 5 .




                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷18
k|sf]ksf] k|efj
k|sf]ksf] ljgfzsf/L cj:yf To;n] kfg]{ k|efjsf cfwf/df lgwf{l/t x'G5 .
k|sf]ksf] :t/cg';f/ dfgj ;dfhdf ljleGg lsl;dsf k|efj kb{5g . k|sf]kaf6
JolQm, kl/jf/ / ;d'bfodf tTsfnLg kL8f t x'G5 g} To;sf] k|efj bL3{sfn;Dd
klg /xg ;Sb5 . k|sf]ksf k|efjx¿nfO{ lgDgfg';f/ lng ;lsG5 M

tTsfnLg k|efj
k|sf]kn] dflg;sf] Hofg lng], 3fOt] agfpg] / wg;DklQ gi6 ug]{ x'bf tTsfnsf]
                                                                   F
hghLjg si6s/ x'G5 . cfkm" / cfˆgf kl/jf/sf ;b:onfO{ g} arfpg sl7g x'g]
cj:yfdf wg;DklQ hf]ufpg] ;Defjgf Hofb} sd x'G5 . k|sf]kk|efljt ;d'bfodf
vfgf, cfjf;, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/, ;'/Iffh:tf cfwf/e"t ;]jfsf] cefj x'G5 .
o;k|sf/ k|sf]kaf6 kg]{ tTsfnLg k|efjnfO{ lgDgfg';f/ juL{s/0f ug{ ;lsG5 M
     dfgjLo Iflt
k|sf]kdf k/]/ dflg; db{5g, 3fOt] x'G5g / x/fpF5g . o; cj:yfdf d[tssf]
bfx;+:sf/, 3fOt]sf] pkrf/ / j]kQf ePsfsf] vf]hL ug'{ k|dv st{Jo x'G5 .
                                                         '
k|sf]kaf6 pTkGg eofjx l:yltdf afFrsfdWo]s} klg sltko dflg;n] kL8f ;xg
                                    ]
ug{ g;s]/ k|f0f Tofu ug{ ;Sb5g .
     cfly{s Iflt
k|sf]kaf6 3/af/, wgdfn, v]tLkftL, kz'wg cflb gi6 x'G5g . pBf]u, snsf/vfgf,
hUufhldg, vfBj:t', ;8s, k'n, ljB't pTkfbgs]Gb| tyf ljt/0fk|0ffnL, vfg]kfgLsf
;+/rgf, ;fj{hlgs ejg, ljBfno, c:ktfn cflb gi6 eP/ cfly{s Iflt x'G5 .
k|sf]ksf] ;dodf cf>o:yn, cf}iflw, vfBfGgh:tf cfjZos j:t'sf] cefj x'g] x'bf F
To;af6 czQm, la/fdL, s]6fs]6L, a"9fa"9L, ue{jtL / ;'Ts]/L dlxnf a9L k|efljt
x'G5g . k|sf]kaf6 x'g] cfly{s IfltnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
     ;l~rt wgsf] Iflt M vfBfGg, n'ufkmf6f], u/uxgf cflb .
     ef}lts ;+/rgfsf] Iflt M 3/, uf]7, vfg]kfgL / pmhf{;oGq cflb .
                                                          +
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷19
e"ldsf] Iflt M v] t , af/L,
   df5fkf]v/L cflb .
                                       g]kfnsf ljgfzsf/L k|sf]k
   afnL–gfnLsf]] Iflt M cGgafnL,        !(() ;fnsf] e'Orfnf]af6 *,%((
                                                         F
   t/sf/L, afuau}rf cflb .
                    F                   hgfsf] d[To' / !* xhf/ 3/
   kz'wgsf] Iflt M ufO{, e};L, uf]?,
                             F          gi6,
   afv|f, s'v/f cflb .
              '                         @)$% ;fnsf] e'OFrfnf]af6 &@!
   ;fj{hlgs ;DklQsf] Iflt M             hgfsf] d[To' / @!,&*^ 3/
   ;fj{hlgs ljBfno, k':tsfno,           k"0f{ ¿kdf Ifltu|:t,
   ;/sf/L sfof{no, ;8s, k'n,            !**^ ;fndf tfg;]gdf, @)@%
   vfg] k fgL, ljB' t  p Tkfbg jf      ;fndf lj/f6gu/df, @)#)
   ljt/0f–k|0ffnL .                     ;fndf l;+xb/af/df / @)^)
      k|sf]kl;lh{t k|sf]k               ;fndf tfKn]h'ªdf ePsf 7"nf
Pp6f k|sf]ksf] k|efjaf6 tTsfn} csf]{    cfunfuLaf6 w]/} Iflt,
k|sf]k klg pTkGg x'g ;S5 .              @)@) ;fndf lakm/af6 ! xhf/
af9Lk|efljt If]qdf :jR5 vfg]kfgLsf]     dflg;sf] d[To',
cefjdf dxfdf/L km}lnG5 . e'Orfnf]n]
                             F          @)#) / @)#& ;fndf nfdf]
eTsfPsf 3/–uf]7df k'l/Psf dflg;         v8]/L,
/ kz'sf] vf]hL, p4f/ / ;/;kmfO
;dod} ug{ g;Sbf dxfdf/L km}lng]         @)$$ ;fn kmfu'g @( ut]
;Defjgf /xG5 . vfBfGg, cfjf; /          bz/y /ª u zfnfdf ePsf]
;'/Iff–Joj:yf sdhf]/ x'bf ;fdflhs
                        F               efubf}8df &! hgfsf] d[To',
åGå, rf]/L8s}tL, ef]sd/L cflb k|sf]k    @)$$ ;fnd} kfls:tfg
klg ylkG5g .                           Po/nfOG; / yfO Po/nfOG;sf
                                        ljdfg b'36gf, ;of}F ofq'sf] lgwg,
                                                 {
bL3{sfnLg k|efj
k|sf]kn] ;dfhdf tTsfnLg k|efj;Fu}
                                        @))@, @)@%, @)@&, @)@*,
bL3{sfnLg c;/ klg 5f]8b5 . sltko
                                       @)#!, @)#@, @)#%, @)#*,
cj:yfdf t k|sf]ksf] k|efj ljZjJofkL     @)$), @)%), @)^! / @)^#
g} x'g ;S5 . ;g @))$ sf] l8;]Da/       ;fndf af9Lklx/f]sf sf/0f d'nssf
@^ df OG8f]gl] ;ofsf] ;'dfqfdf uPsf]    ljleGg efudf 7"nf] Iflt .
                                       k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷20
e'Orfnf]sf sf/0f pTkGg ;'gfdLn] ljZjcy{tGqnfO{ lgs} k5fl8 ws]nsf] ljZn]if0f
   F                                                          ]
cy{zf:qLx¿n] u/]sf 5g . k|sf]kaf6 ljleGg If]qdf kg]{ bL3{sfnLg k|efjnfO{
lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
    dfgl;s k|efj
k|sf]kdf k/]/ cfkmGt, 3/af/ / wg;DklQ u'dfPsf JolQmdf bL3{sfn;Dd
dgf]j1flgs c;/ kb{5 . s'g} JolQm zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kdf czQm eP/
      }
hLjg g} lgliqmo x'bf p;df xLgtfaf]w
                  F                     k|sf]kaf6 a9L k|efljt
k}bf x'g ;S5 .                                x'g] ;d'bfo
  cfly{s k|efj                               3/v]t gePsf / ul/aLsf
k|sf]ksf sf/0f wg;DklQ cflb gi6 x'bf
                                   F         sf/0f         gbLlsgf/,
;d'bfo cfly{s kL8fdf kb{5 . k|sf]kaf6        eL/kfvfh:tf vt/fo' Q m
kg]{ bL3{sfnLg cfly{s k|efjnfO{ tLg          :yfgdf a;f]af; ug{ afWo
k|sf/n] x]g{ ;lsG5 M                         kl/jf/ jf ;d'bfo .
   JolQmut k|efj                             cfocfh{gsf j}slNks pkfo
wg;DklQ gi6 eP/ jf cfocfh{gsf]               gePsf ul/a ;d'bfo .
cGo ljsNk gx'bf dflg; ul/aLsf] rk]6fdf
              F                              ljsf;sf] d"nk|jfxdf
kb{5 . p;sf] JolQmut ljsf;sf clwsf+z         g;d] l 6Psf clwsf/af6
k"jf{wf/ ;dfKt x'G5g . dfgl;s ¿kdf          jl~rt pTkLl8t, blnt,
sdhf]/ JolQm cfly{s, k|fljlws tyf            hghflt .
;fdflhs ljsf;af6 ljd'v aGb5g .              lzIffsf] kx'“r gePsf jf
    ;fdflhs k|efj                            lzIff cfh{ g ug{ c;dy{
k|sf]ksf] k|efj JolQm;lxt ;dfhdfly           ;d'bfo .
klg kb{5 . k|sf]kk|efljt ;d'bfodf g}/fZo     afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm,
/ hLjgk|lt ljt[i0ff a9g] jf ;fdflhs         ue{jtL jf ;'Ts]/L dlxnf .
;befjdf cf3ft kg]{ x'g ;S5 .                cfly{s, ;fdflhs /
k|sf]kk|efljt If]qdf cfly{s ;d:of a9]/       ;f+:s[lts sf/0fn] c;'/lIft
hghLjg si6s/ x'G5 . vfBfGgsf] cefjdf         :yfgdf a;f]af; ug{ afWo jf
s'kf]if0f / :jR5 kfgL tyf ;/;kmfOsf]         ;'/lIft 3/ agfpg c;dy{
cefj x'bf dxfdf/L km}lnG5 .
          F                                  ;d'bfo .
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷21
/fli6«o k|efj
k|sf]kn] dfgjLo pkof]usf ef}lts ;+/rgf gi6 ubf{ ;/sf/dfly k'glg{df{0f /
Ifltk"lt{sf] ef/ ylkG5 . lj:yflkt ePsf kl/jf/sf nflu a;f]af; /
cfocfh{gsf j}slNks ;|ftsf] Joj:yf ubf{ ;fj{hlgs ljsf;–lgdf{0f cj?4 x'G5 .
                      ]
     dfgj;+;fwgdf k|efj
;fdflhs lqmofsnfkdf cu|;/ /xg] :yfgLo ljsf; sfo{stf{ g} k|sf]kkLl8t ePdf
;dfhdf dfgj;+;fwg kl/rfng x'g;Sg] ;Defjgf Go"g eP/ ;fdflhs ljsf;sf]
ult cj?4 x'G5 . To:t} k|sf]ksf sf/0f 8fS6/, OlGhlgo/h:tf k|fljlws Pj+
ljlzi6 ljåfgnfO{ u'dfpg'kbf{ ;dfhdf dfgj;+;fwgsf] cefj x'g hfG5 .

ul/aL / k|sf]k
k|sf]ksf] k|efj clwsf+z ul/a ;d'bfodf k/]sf] x'G5 . wgL kl/jf/sf] jf;:yfg cGo
;'/lIft :yfgdf ;d]t x'g] jf cfocfh{gsf ;|ft pknAw x'g] ePsfn] ul/a kl/jf/df
                                           ]
k/]h:t} 7"nf] k|efj pgLx¿df k/]sf] x'bg . ul/a ;d'bfo k|sf]ksf sf/0f lj:yflkt
                                     F}
ePkl5 k'gM k|sf]k x'g;Sg] hf]lvdk"0f{ :yfgd} a:g afWo x'G5g . o:tf] cj:yf
lg/Gt/ bf]xf]l/O/xg] ePsfn] /fHosf] ul/aLlgjf/0f;DaGwL nIo ;ªs6fkGg aGb5 .

ljsf;df k|sf]ksf] k|efj
dflg;sf] pTklQsfnb]lv lg/Gt/ rNb} cfPsf] ;sf/fTds kl/jt{g g} ljsf; xf] .
dfgj;Eotfsf ljleGg r/0fdf gjLg k|ljlwsf] cfljisf/ / ljsf; ub}{ dflg;
cgj/t ¿kdf cufl8 al9/x]sf] 5 . oBlk dflg;n] hlt gofF k|ljlwsf] ljsf; ub}{
cfPsf] 5, jftfj/0f cksif{0f / k|sf]khGo 36gfdf Tolt g} lj:tf/ eO/x]sf] 5 .
hg;ªVof–j[l4;Fu} a9]sf] jgkmF8fgL tyf k|fs[lts ;|ftdflysf] bafj, clgolGqt /
                                                   ]
cJojl:yt ¿kdf eO/x]sf] e"pkof]u, ;8s, /]n;]jf, ljB'tpTkfbg kl/of]hgfh:tf
                                                        
ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0fh:tf sfo{n] ef}uf]lns :j¿kdf ;d]t ljv08g / kl/jt{g
NofpF5g . o;/L lgld{t ;+/rgfdf k|sf]ksf] k|lt/Iff ug{;Sg] Ifdtf gePdf Iflt
klg a9b} hfG5 . jf:tjdf dfgjLo lqmofsnfkn] ljsf; / ljgfznfO{ Pp6f
l;Ssfsf b'O{ kf6fsf] ¿kdf ljsl;t ul/lbPsf] 5 . k|sl[ tsf cfˆg} lqmofsnfk /
dflg;åf/f ul/g] ljsf;lgdf{0faLr ;Gt'ng sfod gx'gfn] h'g :t/df dfgj;Eotf
cufl8 a9b} uPsf] 5, ToxL :t/df k|sf]ksf] lj:tf/ klg eO/x]sf] 5 .
                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷22
k|sf]kn] ljsf;nfO{ kl5 ws]N5
k|sf]khGo 36gfn] 3/, ;8s, k'n, ljB'tu[x, ljBfno ejg cflb dfgjåf/f
lgld{t ;+/rgfnfO{ If0fe/d} eTsfpF5 / dflg;sf] Hofg klg lnG5 . o;af6
a]/f]huf/L, ef]sd/L / ;fdflhs czflGt a9b5 . o;sf ;fy} k|sf]kaf6
lj:yflkt ;d'bfonfO{ a;f]af; u/fpFbf / eTs]sf jf Ifltu|:t ;+/rgfsf]
k'glg{df{0f ubf{ d'n'sn] ljsf;sf gofF If]qdf ug'{kg]{ nufgL cj?4 eP/ /fli6«o
ljsf;df afwf k'Ub5 .
g]kfndf lgoldt ¿kdf x'g] af9L, klx/f], x'/Latf;, cfunfuLh:tf k|sf]kaf6 ;x/L
If]qsf] t'ngfdf u|fdL0f If]qdf a9L Iflt k'usf] kfOG5 . clzIff, ul/aL, alnof
                                           ]
;+/rgfsf] cefjh:tf sf/0fn] u|fdL0f If]qd} a9L Iflt ePsf] kfOG5 . /fli6«o
lgsfoaf6 lgdf{0f ePsf ;+/rgf;d]t k|sf]ksf] ;fdfGo ef/ jxg ug{ g;s]/
Ifltu|:t x'g] ub{5g .
k|sf]kaf6 ljsf;lgdf{0fdf nufgL ePsf] k'hL, >d / ;do dfq v]/ hfFbg,
                                           F                            }
k'glg{df{0f–sfo{df lgs} 7"nf] nufgLsf] cfjZostf;d]t kb{5 . o;n] cGo If]qdf
kl/rfng x'g] ah]6 Go"g u/fP/ ljsf;sf] ult k5fl8 ws]lnlbG5 . vf;u/L,
k|sf]kn] ljsf;nfO{ o;/L k5fl8 ws]Nb5 M
       hgwgsf] Iflt u/]/,
       cGo ljsf; sfo{sf nflu 5'6ØfOPsf] ;|ft / ;fwg p4f/, /fxt tyf
                                               ]
       cfktsfnLg sfo{df nufgL ug'kg]{ cj:yf l;h{gf u/]/,
                                      {
       JolQm / ;d'bfosf] wg;DklQ gi6 u/]/,
       k|sf]kl;lh{t k|sf]k pTkGg u/]/,
       a]/f]huf/L ;d:of a9fP/,
       Jofj;flos nufgLstf{df lg/fzf k}bf u/]/,
       k|fs[lts ;|ft, pj{/ e"ld / cfocfh{gsf cGo cj;/ gi6 u/]/ .
                    ]




                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷23
k|sf]k Joj:yfkg
kl/ro
k|sf]khGo 36gf x'g;Sg] cj:yfdf ;d'bfonfO{ ;'/lIft :yfgdf :yfgfGt/0f ug{,
k|sf]ksf] k|efjnfO{ oyf;Dej lgolGqt u/L hgwgsf] Iflt 36fpg, cfkTsfnLg
/fxt, p4f/ / k|sf]kkl5 ul/g] k'glg{df{0f tyf k'gM:yfkgh:tf sfo{x¿sf] Jojl:yt
:j¿knfO{ k|sf]k–Joj:yfkg elgG5 . k|sf]kaf6 ljutdf ePsf IfltnfO{ cfwf/
dfg]/ ;Defljt k|sf]ksf] cj:yf cfsng ug{ ;s]df Iflt–Go"gLs/0fsf nflu
k"jtof/Lsf] pko'Qm ljlw ckgfpg ;lsG5 . k|sf]ksf] ;dodf ;s];Dd hgwgsf]
   {
Iflt x'g glbg jf gu0o dfq x'g] cj:yf agfpg ul/g] Joj:yfksLo sfo{nfO{
k|sf]k Joj:yfkg elgG5 . ;dfhsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, k|fljlws tyf
z}lIfs cj:yfcg'¿k Joj:yfkg–of]hgf agfpg'kb{5 .
k|sf]k–Joj:yfkgsf s]xL sfo{ lgtfGt k|fljlws x'G5g eg] sltko :yfgLo :t/df
;lhn} a'em g / ug{ ;lsg] x'G5g . k|sf]ksf] ljutsf] cj:yfnfO{ cfwf/ dfg]/
cWoog tyf ljZn]if0f u/L k|sf]kk"j,{ k|sf]ksf] ;do / k|sf]kkl5 ug]{ sfo{nfO{
;fd"lxs Pstf / ;xeflutf k|efjsf/L agfpg] k|of; ug'kb{5 .  {
k|sf]kaf6 aRg / hgwgsf] Iflt 36fpg ;Defljt k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ k"jtof/Lsf
                                                                        {
sfo{nfO{ k|fyldstf lbg'kb{5 . k|sf]khGo
36gf ePsf cj:yfdf kLl8tsf] p4f/             k|sf]k Joj:yfkgsf] nIo
tyf /fxtsf of]hgf klg k"jtof/Lleq}
                              {
kb{5g . o;sf cltl/Qm cNksfnLg              k|sf]ksf] hf]lvd tyf ;Defljt
tyf bL3{sfnLg k'gM:yfkg, k'glg{df{0f        Iflt Go"gLs/0f ug',{
cfly{s, ;fdflhs k'gM:yfkg klg k|sf]k–       kLl8tsf nflu tTsfnLg p4f/,
Joj:yfkgleq g} kb{5g . k|sf]k–             /fxt, tyf ;xof]u ;'lglZrt
Joj:yfkgcGtu{t ul/g] o:tf sfo{n]            ug{,'
hgwgsf] Iflt 36fpg / k|sf]ksf] :t/
                                            k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf] sfo{nfO{
;d]t lgolGqt ug{ ;3fp k'¥ofpF5 .
To;}n] k|sf]knfO{ b}jsf] nLnf eg]/          tLj|, k|efjsf/L / lbuf] agfpg' .
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷24
O{Zj/nfO{ bf]if lbg'eGbf ;dod} Go"gLs/0f jf ;Defljt Iflt 36fpg] k|of; ug'{ g}
k|sf]k–Joj:yfkgsf] d"n s8L x'g cfpF5 .

hf]lvd ljZn]if0f
vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf g} k|sf]khGo hf]lvd xf] . hf]lvd a9fpg]
                           '
vt/f tyf ;ªs6fled'vtfdWo] s'g} PsnfO{ x6fpg ;s] k|sf]khGo hf]lvd 36b5
/ k|sf]ksf] c;/ klg sd x'G5 . o; ljZn]if0fcg';f/ k|sf]ksf] cj:yf pTkGg x'g]
;dLs/0fnfO{ o;/L k|:t't ug{ ;lsG5 M

              vt/f   X   ;ªs6fled'vtf = hf]lvd

                      hf]lvd
                                        = k|sf]k Go"gLs/0f
             k"jtof/L÷Ifdtf clej[l4
                {

vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+of]hgaf6 pTkGg x'g] k|sf]k / To;af6 aRg
ug'kg]{ sfo{nfO{ tnsf] lrqn] klg :ki6 kfb{5 .
  {




       lrq g+= !                                           lrq g+= @
 dfly lrq g+= ! df kxf8af6 v:t} u/]sf 9'ªuf vt/f x'g . 3/, dflg;
                                           
 tyf afnaflnsf ;ªs6fled'v 5g . ;ªs6fled'v /x]sf 3/ /
 dflg;nfO{ 9'ªufn] lyr]df hgwgsf] Iflt x'G5, h;nfO{ k|sf]k elgG5 .
               
 Tof] cj:yf g} hf]lvd xf] . t/, 9'ªuf -vt/f_ x6fPdf hf]lvd 365 /
                                   
 ;ªs6fled'v x'g] l:ylt ;dfKt eP/ k|sf]ksf] hf]lvd klg sd x'G5 .
 lrq g+= @ df 9'ªuf x6fP/ j[Iff/f]k0f u/L vt/f x6fpg] ;fd"lxs k|of;
                 
 u/]sf] b]Vg ;lsG5 .
                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷25
vt/f / ;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg u/]/ k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg cfjZos
k"jtof/L u/]df w]/} xb;Dd k|sf]k–Go"gLs/0f x'G5 . e'Orfnf]sf b[li6n] sdhf]/ 3/
   {                                                 F
vt/fo'Qm / To;df a:g] dflg; ;ªs6fled'v x'G5g . sdhf]/ 3/sf] dd{t;Def/
ul/P 3/ eTs]/ Iflt x'g] ;Defjgf sd x'G5 . gbLs6fgsf] lgoGq0fsf nflu
t6aGw lgdf{0f ubf{ jf gbLlsgf/df a:g] ;d'bfosf nflu jiff{oddf ;'/lIft
:yfgdf a;f]af;sf] Joj:yf ldnfpFbf af9Laf6 x'g] dfgjLo Iflt sd x'G5 .
k|sf]k–Joj:yfkgsf] k|lqmofnfO{ r/0fa4 of]hgfsf ¿kdf vfsf tof/ kf/]/
;fd'bflos ;xeflutfdf sfof{Gjog ug'{ a9L e/kbf]{ x'G5 . k|sf]k–Joj:yfkg
of]hgfdf hf]lvd ljZn]if0f, Go"gLs/0f, k"jtof/L, k"j;rgf, p4f/ tyf /fxt,
                                           {           { "
k'gM:yfkg, k'glg{df{0f / lbuf] ljsf;sf lqmofsnfknfO{ cfa4 ul/g'kb{5 .

k|sf]k Joj:yfkg rqm
;'ema'emo'Qm k"jtof/L, e/kbf]{ ;"rgfk|0ffnL / :yfgLo k|ljlwsf] pkof]uaf6 hf]lvd
                {
sd u/L ljkbdf ;'/lIft /xg] k|of; ug'{ Iflt–Go"gLs/0fsf k|efjsf/L pkfo x'g .




                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷26
k|sf]kaf/] ;dod} ;r]t eP/ To;sf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; ul/Pdf
hgwgsf] Iflt sd x'G5 . To;}n] k|sf]ka9L x'g] If]qsf ;d'bfodf k|sf]k–
Joj:yfkgsf d"ne"t kIfsf] hfgsf/L /xg'kb{5 . To:t} ;/sf/ / k|sf]ksf If]qdf
sfo{/t u}/;/sf/L ;+:yf, ;xhstf{ / ljsf;–sfo{stf{n] k|sf]ksf] Joj:yfkgsf
kIfdf ljz]if Wofg lbg'kb{5 . ef}uf]lns If]q tyf k|sf]ksf] ;Defjgfsf cfwf/df
k|sf]k–Joj:yfkg sfo{sf] lgwf{/0f ug'kb{5 . o:tf sfo{ lgDgcg';f/ 5g M
                                     {
k"j{tof/L tyf k|sf]kklxn]sf] sfo{
k|sf]khGo
hf]lvd 36fP/
hgwgsf] Iflt
sd x'g] Joj:yf
ldnfpFb} k|sf]k
ePdf ;'/lIft
/xg           /
tTsfnLg p4f/
/ /fxtsf nflu
cfjZos sfo{
ug{ k|sf]ksf
36gf x'gklxn]
            '
ul/g] ;Dk"0f{
tof/LnfO{
k|sf]k k"jtof/L
          {
elgG5 .


  k|sf]k k"jtof/Lsf nIo
            {
    k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg ;fd'bflos ;ªu7g lgdf{0f / Ifdtf clej[l4 ug],{
    k"jrtfjgL k|0ffnL, ;+/rgfsf] ;'wf/ / hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfo
        { ]
    ckgfpg],
    p4f/, /fxt tyf cGo cfjZos ;xof]usf cfwf/ / If]q ;'lglZrt ug],{
    afnaflnsf, j[4, czQm / dlxnfsf] ;'/Iffsf nflu ljz]if Joj:yf ug]{ .
                                        k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷27
hgr]tgf clej[l4 tyf tflnd
k|sf]k–k"jtof/Lsf] sfo{ yfNg'klxn] ;d'bfosf ;b:onfO{
          {
k|sf]k;DaGwL ;}4flGts 1fg lbg'kb{5 . ljutsf cg'ejsf
cfwf/df k|sf]ksf] ;Defjgf, :yfgLo 1fg, ;Lk / ;|ftsf]
                                                  ]
pkof]u;DaGwdf ;d'bfosf] ;xeflutfdf 5nkmn u/L
k"jtof/Lsf] cfwf/lznf tof/ ug'kb{5 . k"jtof/Lsf sfo{sf]
   {                           {        {
;"rL agfP/ ;b:oaLr sfd / ;dosf] afF8kmfF6 u/]/
k"jtof/Lsf] sfo{ k|f/De ug'kb{5 .
     {                     {
   vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f
dfgjLo a;f]af;sf] j:t'l:ylt, ef}uf]lns cj:yf / ;Defljt k|sf]ksf] hf]lvd
ljZn]if0f k|sf]kklxn] ug'kg]{ dxŒjk"0f{ sfd x'g . hf]lvd ljZn]if0f ubf{ vt/f /
                         {
;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg ug'kb{5 . vt/fn] ;ªs6fled'v cj:yf a9fpg]
                                     {
x'bf oL b'O{ tŒjsf] ld>0faf6 k|sf]ksf] hf]lvd a9b5 . ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k
  F
/ Ifltsf] ;Defjgfh:tf ljifodf cWoog u/L k[i7 g+= @% df pNn]v ul/Pcg';f/
hf]lvd ljZn]if0f ug'kb{5 .
                      {
    Go"gLs/0f tyf /f]syfd
hf]lvdsf] ljZn]if0f ul/;s]kl5 hf]lvdsf] sf/0f, :t/ jf cj:yf / To;af6
x'g;Sg] Ifltsf] cg'dfg nufpg / hf]lvd 36fpg ug'kg]{ sfo{sf] klxrfg ug{
                                                  {
;lsG5 . hf]lvd a9fpg] Ps tŒjnfO{ dfq x6fpg ;s] klg k|sf]k–Joj:yfkgsf]
dxŒjk"0f{ p2]Zo k"/f x'g] ;Defjgf /xG5 . cyf{t, vt/fnfO{ 6fg{ ;lsPdf
;ªs6fled'vtfsf] cGTo eP/ jf ;ªs6fled'v cj:yfdf /x]sf] kIfnfO{ x6fpFbf
vt/f 6/]/ k|sf]ksf] hf]lvd sd x'G5 -pbfx/0f k[i7 @% df x]g_ .
                                                          {]
   k|bif0f–lgoGq0f, ;/;kmfO / ;'/lIft cfjf;
      "
dxfdf/LhGo k|sf]klgoGq0fsf nflu k|bi" f0flgoGq0f / ;/;kmfOsf nflu ;d'bfosf
                                        ;a} ;b:o ldn]/ sfd ug'kb{5 . zf}rfno,
                                                                {
                                        kz'zfnf, 3/cfFug / ufpF3/ ;kmf
                                        /fVg'k5{ .
                                        3/fo;L kmf]xf]/, 9n, wf/fsf] kfgL cflb
                                        ;'/lIft tl/sfn] vfN8f]df xfNg] jf km}ng
                                        glbg] k|aGw ug'kb{5 . k|sf]k eOxfn]df
                                                         {
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷28
;'/lIft :yfgdf hfg] aGbf]j:t u/L a;f]af;sf nflu 3/, af6f] tyf v'nf 7fpF
5f]8g] aGbf]j:t ug{;s] /fd|f] x'G5 .
     
   vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro
k|sf]k cfsl:ds 36gfaf6 pTkGg x'g] ljkb ePsfn]
To:tf] ;dosf nflu kfl/jfl/s tyf ;fd'bflos ¿kdf
vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro ug'kb{5 . lrp/f, rfprfp,
                               {
la:s'6h:tf xn'sf vfBfGg / k|fylds pkrf/sf nflu
rflxg] Aof08]h, l;6fdf]n, hLjghn, l86f]n tyf 3fpdf
nufpg] dndh:tf cf}iflw ;~ro ul//fVg' kb{5 . o:tf
j:t'sf] ;~ro / ;'/Iff ;fd'bflos ¿kdf ug{ ;lsP
cem pko'Qm x'G5 .
   p4f/ tyf /fxt;fdu|Lsf] Joj:yf
                     k|sf]ksf ;dodf kl/jf/ / ;d'bfosf ;b:osf] p4f/ ug{
                     rflxg] ;fdu|Lsf] Joj:yf u/L ;'/lIft / ;lhn} e]l6g] 7fpFdf
                     /fVg'kb{5 . ef}uf]lns If]q / ;Defljt k|sf]ksf] cj:yfcg';f/
                     pkof]u x'g] nfOkm Hofs]6, 6r{nfO6, l;of], wfuf], a]Nrf,
                     s'6f]–sf]bfnf], v's'/L, 8'ªuf, 6oj, 6fo/, 8f]/L / cGo
                                                      '
                     cfjZos cf}hf/x¿ emf]nfdf xfn]/ ;lhn} e]l6g] 7fpFdf
                     /fVg'kb{5 .

   p4f/ tyf /fxtsf nflu cEof;
k|sf]ksf] ;dodf kLl8tsf] p4f/ ug{ ;d'bfosf
;b:on] ;fd"lxs cEof; ug{;s] Ifdtf clej[l4
x'G5 . ;s];Dd :yfgLo ;fwgsf] k|of]uaf6 a"9fa"9L,
s]6fs]6L, czQm / dlxnfnfO{ klg ;xefuL u/fP/ dgf]/~hggfTds tl/sfaf6
k"j{cEof; ug'{kb{5 . o;/L cEof; ubf{ afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm / dlxnfnfO{
klxnf] k|yfldstf lbP/ p4f/ ug]{ lzIff klg :jo+;jsnfO{ lbg' /fd|f] x'G5 . o:tf]
                                                 ]
cEof; ubf{ dfgjLo dof{bf / e]befj/lxt ¿kdf p4f/ ug]{ 1fg lbg' /fd|f] x'G5 .
   cf>o:ynsf] Joj:yf / cfkTsfnLg of]hgf
k|sf]ksf ;dodf cfkTsfnLg cfjf;sf] Joj:yf ug{ ;d'bfos} kxndf ;'/lIft
:yfgsf] klxrfg u/L cfkTsfnLg cfjf;3/ agfpg' kb{5 . k|sf]ksf] 7"nf] 36gf
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷29
ePdf k|efljt dflg;nfO{ /fVg ;fd'bflos 3/sf ;fy}
;fj{hlgs tyf ljBfno ejg klg k|of]u ug'kg]{  {
cj:yf cfpg ;S5 . To;}n] To:tf ejgsf] ;d]t
dd{t ;Def/ ug'kb{5 .
               {
   cfkTsfnLg of]hgf
k|sf]ksf ;dodf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfo{ ug]{
eGg] 5nkmn u/L sfdsf] ljefhg ug'kb{5 . ;b:osf]
                                  {
zf/Ll/s tyf dfgl;s cj:yfsf] ;d]t ljZn]if0f
u/]/ sfo{of]hgf tof/ u/L sfo{ljefhg ug'kb{5 .
                                       {
    k"j;rgf tyf ;'/lIft :yfgfGt/0f
       { "
k|sf]k x'g] ;Defjgf a9]kl5 k"j;rgf jf r]tfjgL lng]–lbg] / tTsfn} ;'/lIft
                                    { "
:yfgdf ;g]{ sfo{ ug'kb{5 . k|sf]khGo
                         {
36gf x' g ] ;Defjgf glhlsPdf
k"j{tof/Lsf cfwf/df kl/jf/ /
5/l5d]snfO{ 36gf x'gnfu]sf] hfgsf/L
u/fpg] sfo{nfO{ k"j;rgf jf r]tfjgL
                       { "
elgG5 . k"j;rgf k|0ffnL cfw'lgs
               { "
k|ljlwo'Qm klg x'g;Sb5 . t/, :yfgLo
;fwg / k/Dk/fut tl/sfaf6 Joj:yf
ul/g] k|0ffnL cfly{s tyf k|fljlws
b[li6sf]0fn] e/kbf]{ x'g] ePsfn] To;tkm{
;r]t /xg'kb{5 . k"jrtfjgL k|fKt x'bf
                           { ]          F
gx'b} k|sf]k x'g;Sg] ePsfn] ;a}n] l56f]eGbf l56f] cfˆgf] / 5/l5d]ssf] arfpsf
    F
nflu lgwf{l/t sfo{ ug'kb{5 . o:tf] cj:yfdf czQm, s]6fs]6L, a"9fa"9L, la/fdL /
                               {
dlxnfnfO{ k|fyldstf lbP/ ;'/lIft :yfgdf k'¥ofpg] k|oTg ug'kb{5 .
                                                             {
k|sf]ksf] ;dodf ug'{kg]{ sfo{
k|sf]kklxn] k"jtof/Lsf sfo{ ul/P klg k|sf]kaf6 k|efljt x'g;Sg] ;Defjgf eg]
               {
/lx/x]sf] x'G5 . k|sf]k eOxfn]sf cj:yfdf cfkTsfnLg ¿kdf ljleGg sfd ug'kg]{
                                                                       {
x'G5 . k|sf]k eO/x]sf] ;dodf / To;sf] nuQ}kl5 ug'kg]{ sltko sfdnfO{
                                                       {
k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu ug'kg]{ sfo{sf] k|fyldstfdf /flvG5 .
                             {
                                         k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷30
p4f/ tyf /fxt
k|sf]k eO/x]sf ;dodf kLl8tnfO{ p4f/ ug{ ;a}eGbf klxn] ;d'bfosf ;b:on] g}
h'6gkg]{ x'G5 . k|sf]k ePsf] :yfgdf ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qaf6 kl/rflnt
     '
p4f/6f]nL ;dod} k'Ug] ;Defjgf sd x'G5 . o; cj:yfdf ;d'bfos} ;b:on] p4f/
/ /fxtdf h'6g ;s] hgwgsf] Iflt sd x'G5 . k|sf]kdf dfl/Psf jf x/fPsfsf]
               
vf]hL ug],{ 3fOt] ePsfsf] p4f/ / cfkTsfnLg pkrf/ ug],{ 3/af/ u'dsfnfO{]
a:g]–vfg] Joj:yf ldnfpg] sfddf ;d'bfosf] ;+nUgtf k|efjsf/L / e/kbf]{ x'G5 .
k|sf]k–Joj:yfkg of]hgfdf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfd ug]{ eg]/ sfo{ljefhg
klg ul/Psf] x'gkb{5 . o;/L sfo{ljefhg ubf{ To:tf] sfdsf] lhDdf lng;Sg]
                 '
j}slNks ;b:o;d]t tf]lsg'kb{5 . k|sf]k–Joj:yfkg of]hgfcGtu{t ;d'bfosf] k|sf]k
k|ltsf/ Ifdtf clej[l4sf nflu k|fKt tlnd tyf 1fgn] cfkTsfnLg sfo{df
dxŒjk"0f{ of]ubfg ldNb5 .
p4f/ tyf /fxtsf sfo{cGtu{t k|sf]ksf] cj:yfcg';f/ cfkmGt, 5/l5d]s, p4f/sdL{
/ ;xof]uL ;+:yfsf k|ltlglwnfO{ ;"rgf lbg] tyf ;xof]usf nflu cg'/f]w ug]{ sfo{
klg kb{5g . k|sf]ksf ;dodf ug'kg]{ sfo{sf] ¿k/]vf / sfdsf] afF8fkmfF6 klxn]
                                  {
g} ubf{ k|sf]kdo cj:yfdf sfd ug{ ;lhnf] x'G5 . o;sf cltl/Qm ;/sf/L tyf
u}/;/sf/L :jo+;js tyf gful/s ;dfhsf k|ltlglwn] Pp6f k|sf]ksf sf/0f
                   ]
pTkGg x'g;Sg] csf]{ k|sf]kaf6 ;'/lIft /xg ;/;kmfO ug{ / ;fdflhs cdgr}g
sfod /fVg rgfvf] /xg'kb{5 .
   Iflt cfsng
k|sf]kaf6 ePsf] hgwgsf Ifltsf] tTsfn} cfsng ug'kb{5 . k|sf]kkl5sf Joj:yfkg–
                                               {
sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg / tTsfn cfjZos kg]{ /fxtsf] yk Joj:yf ug{sf
nflu slt dflg;sf] Hofg uof] < slt x/fO/x]sf 5g < slt 3fOt] ePsf 5g <
sltsf] cj:yf lrGtfhgs 5 < sltsf] 3/af/ gi6 eof] < sltnfO{ c:yfoL
a;f]af; / vfgkLgsf] Joj:yf ldnfpg'kb{5 < nufotsf hfgsf/L ;ªsng u/]/
;f]xLcg';f/ tTsfnLg / bL3{sfnLg sfo{qmd agfpg'kb{5 .
     ;xof]usf] lg/Gt/tf
k|sf]kaf6 k|efljt ;d'bfonfO{ pgLx¿sf] cfˆg} Ifdtfn] cfh{g u/]/ hLjglgjf{x
ug{;Sg] cj:yf geP;Dd lg/Gt/ ;xof]u ug'kb{5 . 3/af/ / v]tLkftL gi6 eP/
                                            {
lj:yflkt ePsf ;d'bfonfO{ hLljsf]kfh{gsf] j}slNks Joj:yf ldnfOlbg] / bL3{sfnLg
k'gM:yfkgsf nflu ;3fpg] sfo{ klg k|sf]k–Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ kIf xf] .
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷31
k|sf]kkl5 ug'{kg]{ sfo{
k|sf]k–Joj:yfkgdf k|sf]kkl5 nfdf] cjlw;Dd ug'kg]{ sfo{x¿ klg kb{5g .
                                                     {
k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] k'gM:yfkg, k'glg{df{0f, cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfdf
;'wf/ / eljiodf pTkGg x'g;Sg] k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] ;+/rgfsf] ljsf;
ug'kg]{ x'G5 . k|sf]kkl5 ul/g] sfo{n] cf;Gg k|sf]ksf] hf]lvd Go"g ug{ /
   {
;d'bfosf] cfly{s, ;fdflhs, z}lIfs / ;f+:s[lts kIfdf ;sf/fTds kl/jt{g Nofpg
;xof]u ub{5 . k|sf]kkl5 ul/g] sfo{nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M




     k"gM:yfkg tyf ;+/rgfdf ;'wf/
k|sf]kkl5 ;'dbfosf] cj:yfnfO{ k"jf{j:yfdf Nofpg ul/g] sfo{nfO{ k'gM:yfkg
elgG5 . o; cGtu{t ;fdfGo Iflt ePsf 3/sf] dd{t;Def/, /f]huf/L jf
cfocfh{gsf ;|ftsf] ljsf;, ef}lts ;+/rgfsf] dd{t;Def/ u/]/ k|of]uof]Uo agfpg]
               ]
sfo{ kb{5g . ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfo jf gful/s ;dfhn] o:tf sfo{ ubf{
k|sf]kkLl8t ;d'bfon] ;'/lIft ¿kdf k'gM:yflkt x'g kfpg] cfwf/e"t dfgjclwsf/k|lt
;+jbgzLn x'gkb{5 . ;'/lIft :yfgdf a:g kfpg' tyf cf}iflwpkrf/ / cGo cfwf/e"t
   ]         '
cfjZostf k"lt{sf nflu ;xof]u kfpg' k|sf]kkLl8tsf] dfgj clwsf/ g} xf] .
     k'glg{df{0f
k|sf]kaf6 k"0f{ ¿kdf gi6 ePsf ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0f ug]{ sfo{nfO{ k'glg{df{0f
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷32
elgG5 . o:tf ;+/rgf ;fj{hlgs jf lghL b'j} k|sf/sf x'g ;Sb5g . ;fj{hlgs
;+/rgfsf] lgdf{0fsf nflu ;/sf/ jf u}/;sf/L ;+:yfn] nufgL ub{5g eg]
;/sf/sf] ;xof]u jf ;'ne a}ªs–C0fsf] Joj:yfåf/f k|efljt ;d'bfonfO{ lghL
                             
;+/rgf–lgdf{0fsf nflu ;xof]u ug]{ k|rng 5 .
     cfly{s tyf ;fdflhs k'gM:yfkg
k|sf]ksf sf/0f ;dfhdf ljleGGg k|sf/sf ;d:of pTkGg x'G5g . a;f];af;sf]
;d:of, cfocfh{gsf] cefj tyf cGo ljleGg sf/0fn] ;dfhdf rf]/L–8s}tL,
n'6kf6h:tf c;fdflhs / cfk/flws ultljlwn] k|>o kfpg] ;Defjgf /xG5 .
k|sf]k–Joj:yfkgdf sfd ug]{ ;a}n] ;dfhdf b]lvg ;Sg] To:tf ultljlw lgoGq0f
ug{ w}otfk"js sfo{ ug'kb{5 . ljrlnt ;fdflhs l:yltnfO{ ;fdfGo agfpg] sfo{
        { {            {
lgs} sl7g x'g] ePsfn] ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ;+/rgfsf cfwf/df ;fd'bflos
;xeflutfk"0f{ sfo{qmd ;~rfng u/]/ cfk;L ;xof]u / ;befjnfO{ lg/Gt/tf lbg]
k|of; ul/g'kb{5 . o;sf nflu cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ljsf;sf sfo{qmd
tof/ u/L sfof{Gjog ug'{ cfjZos x'G5 .

lbuf] ljsf;
ljsf;sf lqmofsnfkdf k|of]u ul/g] lbuf] k|ljlwn] g} k|sf]k–Joj:yfkgnfO{ pTs[i6
;xof]u ub{5 . k|sf]kkl5sf] Joj:yfkg;DaGwL sfo{sf] d"n nIo ljsf;;Fu cfj4
jf cGtM;DalGwt /x]sf] x'G5 . To;}n] hLljsf]kfh{gsf j}slNks ;|ftsf] klxrfg,
                                                                  ]
k|fs[lts ;|ftsf] lbuf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]u, k|sf]k k|ltsf/ ug{ ;Sg]
            ]
cfjf;, vfg]kfgL, ;8s, k'nk'n;fsf] lgdf{0f / ltgsf] lgoldt dd{t;Def/ tyf
                               ]
/]vb]v lbuf] ljsf;sf ;Gbe{df cfpg] ;fdfGo pbfx/0f x'g .
k|sf]k Joj:yfkgsf] nIo–k|flKt tyf ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4sf
nflu k|sf]khGo vt/f jf ;ªs6fled'vtfnfO{ x6fP/ hf]lvd 36fpg pkof]u ug{
;lsg] :yfgLo k|ljlw, 1fg / ;Lksf] cTolws pkof]u ug'kb{5 . j}1flgs k|ljlwsf]
                                                   {
pkof]u :yfgLo ;dfhsf] cfly{s, k|fljlws 1fgcg'¿k lbuf] x'g;Sg] b]lvPdf dfq
ug'kb{5 . ;d'bfosf] cfly{s / k|fljlws Ifdtfdf j[l4 gu/fO{ ljsf;df pkof]u
   {
ul/Psf cfw'lgs k|ljlwn] lbuf] ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{ g} cf3ft kfb{5g /
eljiodf k|sf]khGo hf]lvd cem a9b5 eGg] tYonfO{ lj;{g x'bg . To;}n] lbuf]
                                                         F}
ljsf;nfO{ k|sf]k–Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ s8Lsf ¿kdf :jLsf/ ug'kb{5 . :yfgLo
                                                             {
1fg / ;Lksf cfwf/df tof/ ul/Psf ljsf;sf cfwf/e"t dfGotfnfO{ g} lbuf]
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷33
ljsf;sf] ;+1f lbg ;lsG5 . o:tf sfo{n] g} ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf
clej[l4 ug{ tyf hf]lvd Go"gLs/0f ug{ cfwf/e"t e"ldsf lgjf{x ug{ ;S5 . :ki6
a'emgkg]{ s] 5 eg] k|sf]ksf] hf]lvd a9fpg tyf Joj:yfkgsf] sfo{nfO{ k|efjxLg
      '
agfpg ljsf;sf ;+/rgf dfq afws x'bgg, To;df c1fg, clzIff / ;|ftsf]
                                         F}                              ]
pkof]udf :yfgLo k|ljlwsf lj:yfkgsf] klg plQs} e"ldsf /x]sf] x'G5 . To;}n]
k|sf]ksf] k|ltsf/sf nflu ef}uf]lns :yfg, ;fd'bflos Ifdtf / cfjZostfsf]
ljZn]if0f u/]/ dfq afXo k|ljlwsf] pkof]u ug'kb{5 / :yfgLo ;|ftsf] k|of]udf
                                              {                ]
a9L hf]8 lbg'kb{5 .
k|sf]k–Joj:yfkgsf nfe
k|sf]k–Joj:yfkg eg]sf] k|sf]ksf] lj:tf/ x'g glbg / To;af6 x'g] Iflt sd ug{
ckgfOg] Jojl:yt sfo{ljlw xf] . o;df k|sf]kklxn], k|sf]k ePsf] ;dodf /
k|sf]kkl5 ul/g] ;a} sfo{nfO{ r/0fa4 ¿kdf sfof{Gjog ug]{ lbzflgb]z ul/Psf]
                                                                    {
x'G5 . k|sf]khGo 36gf cfsl:ds ¿kdf eO/xg] x'bf To:tf 36gfnfO{ lgoGq0f
                                                  F
u/]/ lgld6ØfGg kfg{ ;lsFbg . t/ ;fd'bflos ;xeflutf a9fP/ Joj:yfkg–
                            }
k|lqmofdf pNn]v ePsf sfo{ ug{ ;lsPdf k|sf]ksf] hf]lvd / Iflt 36fpg
;lsG5 . lbuf] ljsf; ;lxtsf] k|sf]k–Joj:yfkg sfo{of]hgfnfO{ k|efjsf/L sfof{Gjog
ug{ ;lsPdf o;af6 k|sf]kkLl8t tyf eljiodf x'g;Sg] k|sf]ksf] k|efjaf6
;d'bfonfO{ arfpg] k|of;df w]/} xb;Dd ;kmntf k|fKt ug{ ;lsG5 .
k|sf]k–Joj:yfkgaf6 k|fKt x'g;Sg] s]xL nfenfO{ lgDg cg';f/ lng ;lsG5 M
     vt/f tyf ;ªs6fled'v cj:yfsf] cGTo eP/ hf]lvd 36b5 .
     p4f/ tyf /fxtsfo{nfO{ Jojl:yt ug{ ;lsG5 .
     p4f/ tyf /fxtsf nflu cfjZos j:t'sf] ;~ro x'G5 .
     ljsf;sf] ult lbuf] ¿kdf cufl8 a9b5 .
     ul/aLlgjf/0fdf ;xof]u k'Ub5 / cfGtl/s z/0ffyL{ ;d:of 36b5 .
     lj:yflktx¿n] ;'/lIft :yfgdf a;f]jf; ug]{ cj;/ kfpF5g .
     ;dfhsf ;a} ju{n] k|fs[lts ;|ftsf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]usf]
                                     ]
     cj;/ ;dfg'kflts ¿kdf k|fKt ub{5g .
     ;dfhdf pTkGg x'g;Sg] cjflG5t ultljlwdf lgoGq0f x'G5 .
     ;dfhdf Pstf, ;xof]u / ;befjsf] efjgf a9]/ ljsf;df ;a}sf] ;xeflutf
     a9b5 .

                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷34
k|sf]k–Go"gLs/0fsf pkfo
k|sf]ksf]    Go"gLs/0fsf nflu o;sf] Joj:yfkgcGtu{t pNn]v ul/Psf sfo{sf
cltl/Qm cGo lqmofsnfk klg ug'kb{5 . k|sf]k Joj:yfkgsf qmddf ;~rfng
                                  {
x'g;Sg] o:tf sfo{df ;/sf/sf] e"ldsf a9L /x] klg u}/;/sf/L ;+:yf, ;d'bfo /
gful/s ;dfhsf] ;+nUgtf klg cfjZos x'G5 . k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fsf
;Gbe{df ug'kg]{ ;fdfGo sfo{nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
           {
clwsf/;DkGg lgsfosf] Joj:yf
;/sf/n] k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu clxn];Dd klg zlQm;DkGg lgsfosf] :yfkgf
ug{ ;s]sf] 5}g . u[xdGqfnocGtu{t /x]sf] nfu"cf}ifw tyf k|sf]k–Joj:yfkg
dxfzfvfnfO{ @)^) ;fnb]lv zfvfdf kl/0ft ul/g'n] klg o; ;d:ofk|lt
;/sf/sf] a]jf:tfnfO{ k'li6 ub{5 . k|sf]k ePsf] cj:yfdf ;~rfng ul/g] p4f/
/ /fxtdf dfq ;/sf/L Joj:yfkg ;Lldt 5 . To;}n] /fHon] k|sf]k ;fdgfsf
nflu k|efjsf/L k"jtof/Lsf sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog ug{ / k|sf]kkl5sf] k'gM:yfkgsf
                  {
sfo{nfO{ lbuf] / e/kbf]{ agfpg ;zQm lgsfosf] :yfkgf ug'{ cfjZos 5 .
hf]lvd gS;fªsg
k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu d'nssf] ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k / To;af6 x'g;Sg]
                             '
Ifltsf] gS;fªsg ug'kb{5 . o:tf] sfo{ k|fljlws / cfly{s sf/0fn] lgs} sl7g eP
                    {
klg k|sf]khGo Iflt 36fpg ug}kg]{ x'G5 .
                                 {
kxf8L If]qsf s'g–s'g efudf, s:tf] klx/f] hfG5 < s'g–s'g lxdtfn lj:kmf]6
x'g;S5 / To;n] s'g–s'g If]qdf Iflt k'¥ofpg] ;Defjgf /xG5 x'/Latf;n] stf
a9L gf]S;fg ug{ ;Sb5 < e'Orfnf] sxfF a9L hfG5 / s:tf ;+/rgf agfP Iflt
                               F
sd x'G5 < af9Ln] w]/} Iflt k'¥ofpg] If]q s'g xf] < eGg] hfgsf/L ;ªsng u/L
k|sf]k hf]lvd gS;fªsg ug'k5{ .
                           {
k|sf]k k|efj d"Nofªsg
hg;ªVof j[l4, jgljgfz, k|fs[lts ;|ftdfly a9bf] cltqmd0f, ;8s oftfoftsf]
                                    ]
                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷35
lj:tf/, vfg]kfgL tyf hnljB't cfof]hgf, vlgh j:t'sf] pTvggh:tf sfo{ ubf{
ef}uf]lns tyf ef}ule{s agf]6df cfpg;Sg] kl/jt{g jf lju|xtkm{ Wofg k'¥ofpg'k5{ .
o;sf nflu jftfj/0f k|efj d"Nofªsgsf ;fy} k|sf]k k|efj d"Nofªsgsf]
afWofTds Joj:yf ul/g' cfjZos eO;s]sf] 5 .
;+:yfut Ifdtf clej[l4
g]kfndf k|sf]k–Joj:yfkg tyf ;d'bfo–kl/rfngsf If]qdf w]/} /fli6«o tyf
cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿ sfo{/t 5g . ltgn] d'nssf u|fdL0f If]q;Dd
                                                        '
cfˆgf] kx'r k'¥ofpg] / ;d'bfosf]] Ifdtf clej[l4 ug]{ k|of; ul//x]sf 5g .
            F
k|sf]k–Joj:yfkgdf sfo{/t To:tf ;+:yfx¿aLr ;dGjo u/]/ u|fdL0f ;d'bfo;Dd
k'Ug] ltgsf] k|of;df ;/sf/n] yk ;xof]u ub}{ Ifdtf clej[l4sf nflu lgDg
ljifodf Wofg lbg'kb{5 M
           bIf k|fljlws hgzlQm pTkfbg ug]{ .
           tYofªs ;ªsng tyf ljZn]if0faf6 lgSof]n lgsfNg] .
                                                 {
           k|sf]k;DaGwL ;"rgfk|0ffnLsf nflu ;~hfnsf] :yfkgf ug]{ .
           lgoldt ¿kdf tflnd ;~rfng ug]]{ Joj:yf ldnfpg] .
           :yfgLo 1fg, ;|ft, ;fwgsf] klxrfg / pkof]usf] k|j4{g ug]{ .
                          ]
           pknAw ;|ftsf] plrt pkof]u u/L k|sf]k–lgoGq0fsf k|of; ug]{ .
                      ]
           pknAw dfgj;+zfwgsf] kl/rfng r':t ¿kdf ug]{ .
kf7oqmd ljsf; / bIf hgzlQm pTkfbg
g]kfnsf ljBfno tyf ljZjljBfnox¿df s]xL jif{bl] v hg;ªVof tyf jftfj/0f
lzIffsf] kf7oqmd k|f/De ePsf] 5 . t/, k|sf]ksf] ljifonfO{ cflwsfl/s ¿kdf
;dfj]z ul/Psf] 5}g . o;af6 afnaflnsf tyf o'jfx¿ jftfj/0f–;+/If0fk|lt
;r]t x'g] eP klg k|sf]ksf ;DaGwdf cgle1 g} /xg] cj:yf 5 . k|sf]khGo
hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 ug'{ cfjZos
x'G5 / To;sf lgldQ bIf hgzlQm rflxG5 . ;/sf/n] ljBfno:t/b]lv g}
k|sf]k;DaGwL cWoog–cWofkgsf] Joj:yf ldnfPdf d'nsdf k|sf]k–Joj:yfkg;DaGwL
                                                 '
bIf hgzlQmsf] ljsf; x'g5 .
                         ]
hgr]tgf clej[l4
g]kfnsf sl/a *) k|ltzteGbf a9L dflg; cem;Dd k|sf]ksf ljifodf cgle1 g}
                                           k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷36
5g . k|sf]knfO{ b}jsf] s'bl[ i6 dfGg] k/Dk/fut e|dn]] k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfo{
cf]em]nd} k/]sf 5g . To;}n] k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug{;lsg] k|ljlwsf af/]df
hfgsf/L lbP/ ;a}nfO{ ;r]t agfpg'kb{5 .
k|sf]k–lzIffnfO{ u|fdL0f tx;Dd k'¥ofpg jftfj/0f ;+/If0f tyf k|sf]k–Joj:yfkg,
;fd'bflos jg ;+/If0f, k|fs[lts ;|ftsf] a'l4dQfk"0f{ pkof]uh:tf ljifodf cgf}krfl/s
                                  ]
lzIff sfo{qmddfkm{t u|fdL0f tx;Dd k'¥ofpg k':ts–k'l:tsf, kf]:6/ / ljleGg
;~rf/dfWodsf] pkof]u ug{ ;lsG5 . ljBfno / ;fd'bflos ;ª3;+:yfdfkm{t
k|ltof]lutfTds sfo{qmdsf] cfof]hgf u/]/ klg k|sf]k;DaGwL hgr]tgf a9fpg
;lsG5 . /fHon] o; If]qdf sfo{ ug]{ lgsfo, ;ª3;+:yfaLr ;dGjo u/]/ o:tf
lqmofsnfknfO{ k|efjsf/L agfpg]tkm{ Wofg lbg'kb{5 .
k"jtof/L / cfkTsfnLg of]hgf
   {
k|sf]k s'g} klg ;dodf s'g} klg ¿kdf cfpg ;S5 . e'Orfnf] slxn] / s;/L
                                                             F
cfpF5 eg]/ clxn];Dd hfgsf/L kfpg] k|ljlwsf] ljsf; ePsf] 5}g . To;}u/L
x'/Latf;, af9Lklx/f] cfpg] df};dsf] hfgsf/L eP klg ;dosf] ls6fg ug{
;lsFbg . To;sf/0f k|sf]khGo 36gf eOxfn]df To;af6 aRg / ;'/lIft /xg
      }
cfkTsfnLg of]hgf agfP/ To;cg'¿k k"jtof/L ug'kb{5 . k"jtof/L tyf cfkTsfnLg
                                       {        {          {
of]hgf tof/ ubf{ lgDg ljifodf Wofg lbg'kb{5 M
         cf}iflw, z'4 vfg]kfgL, vfBfGg cflbsf] Joj:yf ug],{
         k|sf]kaf6 aRg ;Defljt ;'/lIft :yfgsf] klxrfg ul//fVg],
         cfkTsfnLg a;f]af;sf nflu ;fd'bflos 3/sf] Joj:yf ug],{
         p4f/ tyf /fxtsf nflu ;+nUg ;/sf/L lgsfo, /]8qm; / u}/;/sf/L
         ;+:yfsf] ;Dks{ 7]ufgfsf] ;"rL agfP/ /fVg],
         cfkTsfnLg cj:yfdf cfjZos kg]{ 6r{nfO6, ;nfO tyf cTofjZos
         cf}hf/ / j:t' 7Ls kf/]/ ;lhn} e]6g] 7fpFdf /fVg] .
                                             
o:tf ;fdu|Lsf] hf]xf] jf Joj:yf ubf{ s'g 7fpFdf s:tf] k|sf]k a9L x'G5 /
slt;Dd Iflt x'g ;Sb5 eGg] cg'dfgsf cwf/df k|sf]ksf ;dodf cfjZos
kg{;Sg] ;fdu|Lsf] aGbf]a:t u/]/ cfkTsfnLg of]hgf tyf k"jtof/L ug'kb{5 .
                                                               {    {
k|sf]ksf ;dodf cfjZos kg]{ j:t'sf] klxrfg u/]/ ;s];Dd :yfgLo ;fwg /
;|ftsf] pkof]u u/L To:tf j:t'sf] hf]xf] ug'{ /fd|f] x'G5 .
   ]
                                            k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷37
;fd'bflos d]nldnfk / ;xof]u
k|sf]kaf6 aRg 5/l5d]sdf cfk;L ;befj / ;xof]usf] efjgf ljsl;t ug'k5{ .    {
To;f] ePdf l5d]sdf kg]{ s'g} klg k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ tTk/tf a9b5 .
k|sf]ksf] ;fdgf ug{ ;d'bfo cfkm}F kl/rflnt ePdf ul/aLlgjf/0f, :yfgLo ;|ftsf]]
;+/If0f / pkof]uh:tf If]qdf ;'wf/ cfpF5 . o:tf] ;'wf/af6 ;d'bfon] lgDgfg';f/sf
nfe lng ;Sb5 M
       ;d"xsf cfk;L ;xof]usf] efjgfdf clej[l4 x'G5 .
       :yfgLo ;|ft;fwgdf ;femf :jfldTjsf] efjgf a9b5 / lbuf] a'l4dQfk"0f{
                 ]
       pkof]usf] k/Dk/f a:b5 .
       ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ tTk/tf a95 .
       ;ªs6fled'v If]qsf] a;f]af;nfO{ ;'/lIft :yfgdf ;fg]{ ;xdlt / ;xof]u
       ldNb5 .
       k|sf]k ePdf s;n] s] ug]{ eg]/ cfk;df lhDd]jf/Lsf] afF8kmfF6 x'G5 /
       5/l5d]sdf clwsf/ tyf bfloTjsf] af]w x'G5 .
       jgljgfz / jftfj/0f–k|bi" f0fdf lgoGq0f ug{ ;d'bfo ;Ifd x'G5 .
       :yfgLo :t/df /fxt tyf p4f/ sf]ifsf] :yfkgf x'G5 / ufpF3/df
       k/Dk/fb]lv rNb} cfPsf] esf/L k4lt tyf u'7Lsf] Joj:yf k'gM k|f/De eP/
       ;dfhdf ;xsf/Lsf] efjgf k}bf x'G5 .
       k|sf]k;DaGwL hfgsf/Lsf] cfbfgk|bfg lgoldt x'G5 . o;n] ;'/Iffsf j}slNks
       pkfosf] vf]hL ug{ ;xof]u k'¥ofpF5 .
       ;d'bfodf g]tTjsf] ljsf; x'G5 .
                    [
e'Orfnf], af9Lklx/f], Hjfnfd'vL, cl;gfkfgL, cfunfuLh:tf 36gfnfO{ ;fdfGo
    F
cj:yfdf k|sf]k dflgb}g . o:tf 36gfn] hgwgsf] Iflt u/]df jf ljsf;sf
;+/rgfnfO{ Ifltu|:t kf/]df tyf dflg;sf cfocfh{gsf ;|ft gi6 ePdf To:tf
                                                          ]
36gfn] pTkGg u/]sf] ljkbk0f{ cj:yfnfO{ k|sf]k dflgG5 . o; lsl;dsf
                               "
36gfnfO{ xfd|f k|of;n] k"0f{ ¿kdf lgoGq0f ug{ ;Dej 5}g . t/ ljj]sk"0f{
9ªuaf6 k|sf]k;DaGwL k"jtof/L / Joj:yfkg ug{ ;lsPdf To;af6 x'g] IfltnfO{
                          {
w]/} xb;Dd sd ug{ ;lsG5 . ;/sf/, u}/;sf/L tyf lghL ;ª3;+:yf, gful/s
;dfh / ;d'bfo ;a}n] ;xsfo{ ub}{ cufl8 a9]df k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fdf
pNn]Vo ;kmntf ldNg]5 .

                                          k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷38
s]xL sl7g zAb / cy{
cksif{0f    M   s'g} j:t' lau|g' jf v/fj eP/ ;dfKt x'g] cj:yfdf k'Ug'' .
cjnDag      M   s'g} j:t' :jLsf/ ug]{ jf lng] sfd .
cltj[li6    M   w]/} jiff{ x'g, nfdf] ;do;Dd 7"nf] jiff{ eO/xg' .
                             ' '
cgfj[li6    M   Hofb} sd kfgL k/]/ ;'Vvf nfUg' .
cfsng       M   cg'dfg tyf c8sn ug'{ .
cf0fljs     M   c0f'x¿af6 ag]sf] j:t', cf0fljs xltof/ jf ad .
cfwf/e"t    M   af“Rgsf nflu jf cGo s'/fsf nflu geOgx'g] .
cfj[lQ      M   bf]xf]l/O/xg] k|lqmof . k6s–k6s bf]xf]l/g] k|lqmof .
cf;Gg       M   Hofb} glhssf] . lgs6 lejiod} x'g;Sg] jf ;Defljt .
pkh         M   k|ltkmn jf kl/0ffd .
sfof{Gjog   M   of]hfgf jf l;4fGt nfu" ug]{ tyf Jojxf/df ptfg]{ sfd .
vt/f        M   ljkb jf hf]lvd .
vfsf        M   s'g} j:t' agfpg agfOPsf] gd"gf jf cfs[lt . sfd ug]{ of]hgf .
vfB;'/Iff   M   cGg, kmnk"mn, t/sf/Lsf] hf]xf] jf ;~ro . cGg pAhgL sd x'g]
                If]qdf cGgsf] cfk"lt{sf nflu ul/g] ;~ro jf art .
vf]l/of     M   hªunsf ¿v jf a'6ofg kmf“8/ cfuf] nufP/ v]tL ul/g] hldg .
                                                ]
Iflt        M   gf]S;fg, xflg .
hnpTkGg     M   kfgLsf sf/0f jf kfgLsf dfWodaf6 pTkGg x'g] -w]/} kfgL kbf{ af9L
                cfpg'nfO{ hnpTkGg k|sf]k elgG5_ .
hnjfik      M   kfgL tftf] x'bf aGg] afkm . afkm rL;f] x'bf k]ml/ kfgLdf kl/0ft x'G5 .
                               “                         “
h}ljs       M   hLjaf6 k|fKt x'g] jf k|f0fLsf] cjz]ifaf6 ag]sf] .
hf]lvd      M   vt/fsf] cj:yf, xflg jf Iflt x'g;Sg] cj:yf .
hf]xf]      M   cfjZos j:t'sf] aGbf]j:t jf ;~ro .
b|'tt/      M   ck]Iffs[t tLj| ultsf], l56f]–l56f] x'g] .
gS;fªsg    M   /]vflrqåf/f gS;f agfpg] sfd -af9L cfPdf To;n] c;/ kfg]{
                ;Defljt If]qsf] klxrfg u/L gS;f agfpg] sfo{_ .
lgld6ØfGg M     l;Wofpg] jf k"0f{ ¿kdf ;dfKt ug]{ k|lqmof .
                                              k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷39
lgSof]{n    M lgZro tyf lgwf{/0f ug]{ sfo{ .
lg:t]h      M t]h gePsf] . zlQm tyf Ifdtf sd ePsf] .
Go"g        M yf]/, 36]sf] jf sd ePsf] .
                    }
Go"gLs/0f M   36fpg] sfd .
;fdgf Ifdtf M s'g} s'/fsf] ;fdgf ug]{ zlQm .
k'g/fj[lQ M   k6s–k6s bf]xf]l/g] k|lqmof .
k'glg{df{0f M elTsPsf] 3/, ;8s, k'n jf s'g} klg j:t' km]l/ agfpg] sfd
k"jtof/L
   {        M s'g} sfd ug{sf nflu klxn] g} ul/g] tof/L . ;Defljt k|sf]kaf6
              aRg k|sf]k x'gklxn] ul/g] sfo{ tyf cf}iflw, xn'sf vfg]s/f /
                               '                                               '
              n'ufkmf6f]sf] hf]xf] jf ;'/lIft x'g] pkfo ug]{ sfo{ .
dxfdf/L    M dflg; / hLjhGt'df PsfPs nfUg] ;?jf /f]u . x}hf, emf8fkvfnf,
              a8{km n', Kn]u, ;f;{, P8; cflb .
/f;folgs M /;fog;DaGwL -wft'nfO{ emf]n / emf]nnfO{ wft' agfpg] tŒj–tŒjaLr
              k|ltlqmof u/fpg]_ .
ljrng      M cl:y/tf, s'g} s'/faf6 klG5g] dfgMl:ylt .
ljkm/      M Hj/f];u} z/L/df vl6/f cfpg] ;?jf /f]u, dxfdf/L .
                      “
z[ªvnf    M qmda4 ¿kdf ul/g] sfo{sf] ¿k/]vf .
;ªs6fled'v M ;fx|} cK7]/f] cj:yfdf jf ljkbdf k/]sf], vt/f jf hf]lvdtkm{ pGd'v
              ePsf] .
;dGjo      M b'O{ jf To;eGbf a9L dflg; jf lgsfoaLr ;DaGw sfod u/fpg]
              k|lqmof, kf/:kl/s ;DaGw sfod ug]{ k|lqmof .
;r]tg      M r]tgf jf 1fg ePsf], ;ts{, hfu¿s jf r]tgfo'Qm .
;dofg's"n M ;docg';f/sf], kl/jlt{t ;docg'¿k ul/g] .
;nx        M afnLgfnL, kmnk"mn, af]6la?jf gi6 ug]{ 7"nf] ;d"xdf p8g] km6ofªu|fh:tf]
                                                                                 ]
              Ps k|sf/sf] p8'jf sL/f .
;xhstf{ M ;dfhdf ljeGg ljifodf ;dGjo ug]{ ;fdflhs sfo{stf{ .
;but      M d[tssf z/L/sf] bfx;+:sf/, ;+:sf/cg';f/ nfz hnfpg] jf uf8g]
              sfo{ .
:yfgfGt/0f M Ps 7fp“sf] j:t' jf a;f]af; tyf dfgja:tL csf]{ 7fp“df ;fg]{ sfd .
                                             k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷40
k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷41

More Related Content

What's hot

13. cold wave dks 13
13. cold wave dks 1313. cold wave dks 13
13. cold wave dks 13DIPECHO Nepal
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DIPECHO Nepal
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Bhim Upadhyaya
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Bhim Upadhyaya
 
Margadarshan main text
Margadarshan main textMargadarshan main text
Margadarshan main textMahesh Bhatt
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7DIPECHO Nepal
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1KI Nepal
 
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)Rajesh Koirala
 
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)Surath Giri
 
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073Umesh Maharjan
 

What's hot (11)

13. cold wave dks 13
13. cold wave dks 1313. cold wave dks 13
13. cold wave dks 13
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
 
Margadarshan main text
Margadarshan main textMargadarshan main text
Margadarshan main text
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)
Aksharica - 070 (अक्षरिका - ०७०)
 
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)
Dashatwa ko Bato (Road to Serfdom in Nepali)
 
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073
Final golden 1000 days communication campaign nirdesika, 2073
 

Similar to 1. disaster k introduction

10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hsDPNet
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DPNet
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaranDPNet
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DPNet
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupedmnepal
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5DPNet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12DPNet
 
15. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 1415. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 14DPNet
 
4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disasterDPNet
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7DPNet
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073Anjana Paudel
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9DPNet
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-actDPNet
 

Similar to 1. disaster k introduction (20)

10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
15. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 1415. biochemical accident dks 14
15. biochemical accident dks 14
 
4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster
 
Eco
EcoEco
Eco
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-act
 
Eps 1
Eps 1Eps 1
Eps 1
 

More from DPNet

Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)DPNet
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996DPNet
 
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportAMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportDPNet
 
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017DPNet
 
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDPNet
 
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)DPNet
 
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
Sbdrr training to teachers  n lfinal draftSbdrr training to teachers  n lfinal draft
Sbdrr training to teachers n lfinal draftDPNet
 
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...DPNet
 
Safe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalSafe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalDPNet
 
Safe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliSafe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliDPNet
 
Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013DPNet
 
Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal DPNet
 
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...DPNet
 
Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013DPNet
 
Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011DPNet
 
Nepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalNepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalDPNet
 

More from DPNet (20)

Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
 
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportAMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
 
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
 
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
 
Ssdp
SsdpSsdp
Ssdp
 
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
 
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
Sbdrr training to teachers  n lfinal draftSbdrr training to teachers  n lfinal draft
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
 
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
 
Safe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalSafe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in Nepal
 
Safe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliSafe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit Nepali
 
Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013
 
Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal
 
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
 
Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013
 
Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011
 
Nepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalNepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 final
 

Recently uploaded

Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4JOYLYNSAMANIEGO
 
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4MiaBumagat1
 
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfInclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfTechSoup
 
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxQ4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxlancelewisportillo
 
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptxmary850239
 
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)lakshayb543
 
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Mark Reed
 
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfActive Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfPatidar M
 
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17Celine George
 
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdf
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdfVirtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdf
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdfErwinPantujan2
 
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docx
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docxTEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docx
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docxruthvilladarez
 
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Celine George
 
Textual Evidence in Reading and Writing of SHS
Textual Evidence in Reading and Writing of SHSTextual Evidence in Reading and Writing of SHS
Textual Evidence in Reading and Writing of SHSMae Pangan
 
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY - GERBNER.pptx
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY -  GERBNER.pptxAUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY -  GERBNER.pptx
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY - GERBNER.pptxiammrhaywood
 
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxMULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxAnupkumar Sharma
 
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSGRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSJoshuaGantuangco2
 
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parents
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for ParentsChoosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parents
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parentsnavabharathschool99
 

Recently uploaded (20)

Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
 
YOUVE_GOT_EMAIL_PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
YOUVE_GOT_EMAIL_PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptxYOUVE_GOT_EMAIL_PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
YOUVE_GOT_EMAIL_PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
 
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4
ANG SEKTOR NG agrikultura.pptx QUARTER 4
 
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfInclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
 
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxQ4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
 
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx
4.18.24 Movement Legacies, Reflection, and Review.pptx
 
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)
Visit to a blind student's school🧑‍🦯🧑‍🦯(community medicine)
 
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
 
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfActive Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
 
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17
How to Add Barcode on PDF Report in Odoo 17
 
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
 
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdf
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdfVirtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdf
Virtual-Orientation-on-the-Administration-of-NATG12-NATG6-and-ELLNA.pdf
 
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docx
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docxTEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docx
TEACHER REFLECTION FORM (NEW SET........).docx
 
LEFT_ON_C'N_ PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
LEFT_ON_C'N_ PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptxLEFT_ON_C'N_ PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
LEFT_ON_C'N_ PRELIMS_EL_DORADO_2024.pptx
 
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
 
Textual Evidence in Reading and Writing of SHS
Textual Evidence in Reading and Writing of SHSTextual Evidence in Reading and Writing of SHS
Textual Evidence in Reading and Writing of SHS
 
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY - GERBNER.pptx
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY -  GERBNER.pptxAUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY -  GERBNER.pptx
AUDIENCE THEORY -CULTIVATION THEORY - GERBNER.pptx
 
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxMULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
 
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSGRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
 
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parents
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for ParentsChoosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parents
Choosing the Right CBSE School A Comprehensive Guide for Parents
 

1. disaster k introduction

  • 1. k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷1
  • 2. k|sf]k–1fgdfn–! k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg /fdrGb| Gof}kfg] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷2
  • 3. k|sf]k–1fgdfnfsf] ;DaGwdf 1fgsf] cefjdf ul/g] s'g} klg sfo{ /fd|f] / e/kbf]{ x'bg . lbuf] ljsf;åf/f ;'/lIft F} eljio lgdf{0f ug{ ;dofg'sn 1fgsf] cfjZostf kb{5 . k|sf]k;DaGwL 1fg klg " jt{dfg ;dodf ;a}lt/af6 cfjZos cg'ej ul/Psf] To:t} 1fg xf] . ToxL vfFrf]nfO{ k"/f ug{ k|sf]k;DaGwL k|sf]k–1fgdfnfsf] of] klxnf] z[ªvnf tof/ ul/Psf] 5 . k|sf]kaf6 x'g] Ifltsf] jf:tljs cfsng ug{ lgs} sl7g x'G5 . tyflk xfdLn] k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug]{ k|of;nfO{ ;docg';f/ kl/dfh{g ug'{ cfjZos 5 . o;sf nflu k|sf]k;DaGwL hfgsf/Lsf] cfjZostf kb{5 . o;} ;Gbe{df ;dfhsf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4åf/f k|sf]k Joj:yfkg / Go"gLs/0fsf sfo{nfO{ k|efjsf/L agfP/ k|sf]ksf] hf]lvd sd ug{ o; If]qdf sfo{/t JolQm / :yfgLo txsf ;/sf/L jf u}/;/sf/L lgsfosf k|ltlglwnfO{ ;r]t u/fpg' cfjZos 5 . efjL lkF9Lsf] Joj:yfksLo Ifdtfaf6 g} ;'/lIft eljiosf] cfwf/ tof/ x'g] ePsfn] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 sfo{qmd cGo JolQmsf ;fy} lzIfs–ljBfyL{dfkm{t ;dfhdf k'¥ofpg' k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg]] pko'Qm pkfo x'g;Sg] tYonfO{ gsfg{ ;lsFbg . oxL ;f]r } lnP/ k|sf]k–1fgdfnfsf] klxnf] efusf ¿kdf …k|sf]kM kl/ro tyf Joj:yfkgÚ k|:t't ul/Psf] 5 . k|sf]k–1fgdfnfsf] k|sfzg ug{ k|/0ff k|bfg ug]{ PS;gP8 g]kfnsf l;lgo/ lydnL8/ ] Zofd;'Gb/ 1jfnL / cS;kmfd hLaL g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f' k|;fb v/]nnfO{ o;sf] ;kmntfsf] klxnf] >]o hfG5 . k|sf]k–1fgdfnfsf] efiff–;Dkfbg u/L ;xof]u ug]{ >4]o x]d/fh kf}8n …lxds/Ú k|lt cfef/ JoQm ub{5' . o; z[ªvnfnfO{ pTs[i6 ] agfpg ;Nnfx lbg'xg] k|sfzs ;+:yfsf ;Nnfxsf/Ho"x¿sf] of]ubfgsf] hlt k|z;f ' + u/] klg yf]/} x'G5 . To;}u/L k|sf]k 1fgdfnfsf] k|sfzgsf nflu sfo{qmds} ¿kdf cfly{s ;fem]bf/L ug]{ PS;gP8 g]kfn / cS;kmfd hLaL g]kfnk|lt d]/f] JolQmut tyf k|sfzs ;+:yf …Osf]– g]kfnÚ sf tkm{af6 cfef/ JoQm ub{5' . k|sf]k–1fgdfnfsf] o; z[ªvnfdf ljz]ifu/L g]kfndf x'g] k|sf]k;DaGwL ;fdfGo hfgsf/L, ;fdflhs wf/0ff, k|sf]ksf k|sf/ Pj+ sf/0f / Joj:yfkg;DaGwL cfwf/e"t 1fg k:sg] k|of; ul/Psf] 5 . o;n] ;dfhdf /x]sf] k|sf]kk|ltsf] e|dnfO{ x6fP/ ;d'bfonfO{ k|sf]k;DaGwL k"jtof/Ldf nfUg yf]/} dfq k|/0ff lbg ;Sof] eg] klg { ] k|sf]k–;'/Iffsf nflu k|f/De ul/Psf] xfd|f] cleofg ;fy{s ePsf] 7fGg]5' . – /fdrGb| Gof}kfg] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷3
  • 4. ljifo;"rL k|sf]k 1fgdfnfsf] ;DaGwdf M # k|sf]ksf] kl/ro M %–( ljifok|jz] % kl/efiff ^ k|sf]k;DaGwL e|fds wf/0ff & k|sf]ksf k|sf/ M (–!# ;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k ( tLj| pTyfg x'g] k|sf]k !) k|sf]ksf sf/0f M !$–!* k|fs[lts sf/0f !% dfgjLo sf/0f !^ k|sf]ksf] k|efj M !(–@# tTsfnLg k|efj !( bL3{sfnLg k|efj @) ul/aL / k|sf]k @@ ljsf;df k|sf]ksf] k|efj @@ k|sf]k Joj:yfkg @$–#$ kl/ro @$ hf]lvd ljZn]if0f @% k|sf]k Joj:yfkg rqm @^ k"jtof/L tyf k|sf]kklxn]sf] sfo{ { @& k|sf]ksf] ;dodf ug'kg]{ sfo{ { #) k|sf]kkl5 ug'kg]{ sfo{ { #@ lbuf] ljsf; ## k|sf]k Joj:yfkgsf nfe #$ k|sf]k Go"gLs/0fsf pkfo #% s]xL sl7g zAb / ltgsf] cy{ #( k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷4
  • 5. k|sf]ksf] kl/ro ljifo–k|j]z x/]s dflg;n] s'g} g s'g} ¿kaf6 k|sf]ksf] cg'ej u/]sf] x'G5 . clwsf+z dflg;nfO{ w]/} jiff{ ePdf af9L, klx/f] hfg], udL{df tftf] xfjf -n"_ / lxpFbdf zLtnx/ rNg], :jR5 lkpg] kfgL / ;/;kmfOsf] cefj ePdf jf k|bi" f0f a9]df dxfdf/L km}lng], vfBfGgsf] cefjdf ef]sd/L jf clgsfn nfu]/ s'kf]if0f x'g,] ;'Vvf df};ddf cfFwLa]x/L rNg], cfunfuL x'g] / s'g} klg ;dodf e'Orfnf] hfg ;Sg] 1fg x'G5 . F ;d'baf6 lgs} 6f9f ePsfn] g]kfndf ;d'bL| cfFwLsf] k|ToIf k|efj kb}g . t/fO{df | { rNg] tftf] xfjf kxf8L tyf lxdfnL If]qdf rNb}g . To;}n] ef}ule{s agf]6, w/ftnLo :j¿k, hnjfo'sf] ljt/0fh:tf cGtlg{lxt cj:yf g} k|sf]khGo 36gf pTkGg ug]{ sf/s x'g eGg ;lsG5 . g]kfndf af9L, klx/f], x'/Latf;, cfunfuL, e'Orfnf], lxdtfn ljikmf]6, v8]/L, dxfdf/L, zLtnx/h:tf 36gfn] hgwgsf] Iflt F ug]{ ePsfn] o:tf 36gfnfO{ g} k|sf]khGo 36gf dflgG5 . g]kfnh:tf] ljsf;f]Gd'v d'nsdf ljsf;lgdf{0fsf sfo{ ubf{ k|sf]ksf] ;Defljt ' hf]lvdk|lt /fd|/L Wofg lbOPsf] kfOFbg . kxf8L If]qdf ;8s lgdf{0f ubf{ klx/f] } hfg ;Sg] ;Defjgf 36fpg :t/Lo tyf lbuf] ;+/rgf lgdf{0f gul/g',' e"sDk– k|lt/f]ws ejg gagfOg', gbLlsgf/sf] a;f]af; tyf cltqmd0fdf lgoGq0f gul/g' / jgljgfz a9g' k|sf]khGo cj:yf pTkGg x'g] sf/0fsf ;fdfGo pbfx/0f x'g . k|sf]ksf k|dv tŒjsf ¿kdf /x]sf vt/f / ;ªs6fled'vtf 36fpg ;s] k|sf]ksf] ' hf]lvd w]/} xb;Dd sd x'G5 . o:tf sfo{sf nflu k|fKt x'g] ;}4flGts tyf k|fljlws 1fgaf6 k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ Ifdtfdf clej[l4 x'g] ePsfn] k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0fdf ;sf/fTds k|efj kb{5 . cfw'lgs k|ljlwsf] b|tt/ ljsf; / lj:tf/ ' eO/x]sf cj:yfdf k':tf}bl] v k|sf]ksf] ;fdgf ug{ ;Sg] df}lns 1fg, k|ljlw / ;Lk klg F nf]k x'b} uPsf 5g . o;n] :yfgLo txsf] 1fg, Ifdtf tyf cfTdljZjf;nfO{ lg:t]h F agfO/x]sf] 5 . o; cj:yfdf cfw'lgs k|ljlwsf] 1fgsf cfwf/df :yfgLo cj:yf ;'xfpFbf] k|ljlwsf] ljsf; u/L pkof]u ug{ ;s] k|sf]ksf] hf]lvd sd ug]{ k|of; ;fy{s aGg ;Sb5 . o;sf nflu k|sf]k;DaGwL j:t'ut 1fg x'g' h¿/L 5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷5
  • 6. k|sf]ksf] kl/efiff ;x/ xf]; jf ufpF, ;do–;dodf ;a}lt/ ljleGg k|sf/sf ljgfzsf/L 36gf x'G5g . slxn] a]ujfg x'/Latf;;Fu} cl;gfkfgL kb{5 . slxn] nfdf] ;do;Dd v8]/L k/]/ v]tdf /f]ksf] afnL ;'Sb5 . slxn] d';nwf/] kfgL k/]/ af9L, 8'afg ] / klx/f]sf] ljgfzsf/L nLnf rNb5 . ufpF3/df dxfdf/L km}lnP/ w]/} dflg;sf] d[To' x'G5 . o:tf 36gfdf k/L vfBfGg, n'ufkmf6f], wgdfn, v]taf/L / afnLgfnL klg gi6 x'G5g . o:tf ljgfzsf/L 36gfdf k/]sf kLl8t JolQm jf ;d'bfonfO{ 5/l5d]s, u}/;/sf/L ;ª3;+:yf cyjf ;/sf/sf] ;xof]u cfjZos kb{5 . k|fs[lts jf ck|fs[lts 36gfaf6 pTkGg x'g] o:t} ljgfzsf/L cj:yfnfO{ g} k|sf]k elgG5 . af9L, klx/f], cfunfuL, r6Øfª, e'Orfnf], x'/Latf;, v8]/L, zLtnx/, F lxdtfn–ljikmf]6, dxfdf/L, b'36gf cflb k|sf]khGo 36gfsf s]xL pbfx/0f x'g . { k|sf]knfO{ ljleGg ljåfg / ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] km/s–km/s lsl;dn] kl/eflift u/]sf 5g . ;fdfGotof dflg;, 3/, sfof{no ejg, ;8s, k'n tyf v]taf/L, 3/kfn'jf kz'kG5L / hLjgofkgsf ;|ftdf Iflt k'¥ofpg] k|fs[lts jf ] ck|fs[lts 36gfnfO{ k|sf]k eGg] ul/G5 . 36gfsf] lsl;d, ef}uf]lns cj:yf, ljsf;sf] :t/, dflg;sf] r]tgf:t/, cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfh:tf ljleGg sf/0fn] k|sf]kaf6 x'g] Ifltsf] kl/df0fdf leGgtf x'G5 . km/s :yfgdf x'g] Ps} k|sf/sf] 36gf st} k|nosf/L aGb5 eg] st} ;fdfGo /xG5 . To;}n] ;fdfGo efiffdf aflx/L ;d'bfosf] ;xof]usf] cfjZostf kg]{ u/L hgwgsf] 7"nf] Iflt ug]{ s'g} klg ck|Toflzt b'MvbfoL 36gfnfO{ g} k|sf]k eGg ;lsG5 . xfn cGt/f{li6«o /]8qm; dxf;ª3df kl/0ft ePsf tTsfnLg …nLu ckm /]8qm; P08 /]8lqm;]G6 ;f];fO6LÚ sf cg';f/– ‘cfsl:ds ¿kdf hghLjg c:tJo:t aGg] ljklQk"0f{ cj:yf g} k|sf]k xf] . o:tf] cj:yfdf dflg;n] w]/} b'Mv kfp“5g . t;y{, pgLx¿sf nflu ;'/Iff, vfgf, n'ufkmf6f], cfjf;, cf}iflwpkrf/ tyf ;fdflhs ;]jfh:tf b}lgs hLjgdf ge}gx'g] j:t' / ;]jf aflx/af6 k"lt{ ul/lbg' cfjZos x'G5’ . To;}u/L a[xt g]kfnL zAbsf]ifdf ‘e"sDk, cltj[li6, cgfj[li6, cf“wLa]x/L, dxfdf/L cflbn] l;h{gf u/]sf] cfklQhgs l:ylt g} k|sf]k xf]’ elgPsf] 5 . g]kfnsf] b}jL k|sf]k -p4f/_ P]g, @)#( -bf];f| ] ;+zf]wg @)$(_ df ‘b}jL k|sf]k eGgfn] e"sDk, cfunfuL, cf“wLa]x/L, af9L, klx/f], cltj[li6, cgfj[li6, clgsfn, dxfdf/L tyf o:t} cGo k|fs[lts k|sf]knfO{ ;Demg'kb{5 / ;f] zAbn] cf}Bf]lus b'36gf, { k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷6
  • 7. lj:kmf]6s jf ljiffQm kbfy{åf/f x'g] b'36gf tyf o:t} s'g} klg k|sf/sf] { k|sf]ksf ljz]iftf k|sf]knfO{ ;d]t hgfpg]5’ eg]/ k|sf]k crfgs pTkGg x'g] ljkbk"0f{ k|sf]ksf] kl/efiff lbOPsf] 5 . 36gf xf] . k|sf]k;DaGwL cWoog ug]{ ;+:yf k| s f] k n] dflg;sf] lgoldt …dxfdf/L tyf k|sf]ksf nflu hLjgk4ltnfO{ c;fdfGo / cg';Gwfg s]Gb| (Center for c:tJo:t agfpF5 . Research on the k|sf]ksf sf/0f dflg; db{5g, Epidemiology and 3fOt] x' G 5g / wg;DklQsf] Disasters -CRED) n] ‘k|sf]k xflggf]S;fgL x'G5 . eg]sf] To:tf] kl/l:ylt jf 36gf k|sf]k pTkGg ePsf] cj:yfdf xf], h;sf] k|ltsf/sf nflu :yfgLo vfgf, a;f] a f;, n' u fkmf6f] , ;fwg, ;|ft / Ifdtf dfq kof{Kt ] cf}iflwpkrf/ / ;fdflhs ;'/Iffsf] x'bg / /fli6«o cyjf cGt/f{li6«o “} vfFrf] x'G5 . :t/sf] aflx/L ;xfotf cfjZos k|sf]ksf] cj:yfdf kLl8t kl/jf/ x'G5’ eg]sf] 5 . tyf ;dfhsf tTsfnLg cfjZostf pk/f]Qm kl/efiffx¿sf] ljZn]if0fsf k"/f ug{ pknAw ;|f]t, ;fwg / cfwf/df ‘dflg;nufot, k|fs[lts Ifdtf ckof{Kt x'G5 . jftfj/0fsf cGo h}ljs jf k|sf]kaf6 aRg / To;af6 ePsf] ch}ljs tŒjn] s'g} klg sf/0faf6 Iflt / kL8faf6 d'lQm kfpg JolQm crfgs pTkGg x'g] 36gfnfO{ ;xg jf ;d'bfonfO{ tTsfnLg /fxt, ug{ ;Sb}gg / To:tf] 36gfaf6 p4f/ / k' g M:yfkgsf nflu dflg; db{ 5 g , 3fOt] x' G 5g , 5/l5d]s, ;/sf/ tyf ljb]zLsf] 3/af/ljxLg x'G5g tyf cfly{s ;d]t ;xof]u cfjZos kg{ ;Sb5 . Iflt x'G5 / To:tf] ljkbsf] ;fdgf ug{ c?sf] ;xof]u cfjZos kb{5 eg] To:tf] cj:yfnfO{ k|sf]k elgG5 .’ k|sf]k;DaGwL e|fds wf/0ff k|sf]ksf ;DaGwdf ljZjd} km/s–km/s k|sf/sf lsDjbGtL tyf e|fds wf/0ff kfOG5g . ;fdflhs ;+/rgf, wfld{s tyf ;f+:s[lts k/Dk/fcg'¿k k|sf]knfO{ lrGg] / a'‰g] k|lqmof klg km/s x'G5 . ljZjsf clwsf+z ;dfhdf k|sf]knfO{ unt k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷7
  • 8. 9ªuaf6 a'‰g] tyf a'emfpg] ul/Psf] 5 . tL wf/0ff j:t'ut / tYok/s gePs} sf/0f ljZjf; ug{ nfos 5}gg . jf:tjdf k/Dk/fut wf/0ffn] k|sf]k s] xf] < lsg / s;/L x'G5 < o;af6 ;'/lIft /xg s] ug'kb{5 < cflb ljifodf tYok/s 1fg lbg { ;s]sf] 5}g . xfd|f] ;dfhdf ljBdfg /x]sf k|sf]k;DaGwL s]xL e|d o:tf 5g M e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9Lklx/f], r6Øfª, x'/Latf;sf sf/0f pTkGg F k|sf]knfO{ b]jLb]jtf l/;fP/ dRrfPsf] pkb|f] dfGg] ul/Psf] 5 . OGb| l/;fPdf v8]/L, cgfj[li6 / cltj[li6 x'G5 eGg] wf/0ff 5 . e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]khGo k|fs[lts 36gfnfO{ k[YjLn] F ef/ y]Ug g;Sgfn] pTkGg ePsf] ljZjf; ul/G5 . zq' dfg{ OGb|n] jh| k|xf/ ubf{ r6Øfª kg]{ wfld{s dfGotf 5 . lxdfno r9bf s}nfzklt dxfb]j l/;fP/ lxpFklx/f] u/fpg] ljZjf; 5 . r]K6f] k[YjLnfO{ af]ssf df5f, s5'jf jf xfQLn] sfFw km]bf{ k[YjL xlNnP/ ] e'Orfnf] hfg] syf afnaflnsfnfO{ ;'gfpg] k|rng ufpF3/df ce}m 5 . F k|sf]kdf kg'nfO{ efUosf] v]n eGg] ul/G5 . { ;dfhdf k/Dk/fb]lv k|sf]knfO{ b}jL zlQmsf] k|efj tyf efUosf] v]n 7fg]/ k|sf]k pTkGg x'g] sf/0f hfGg] / aRg] tYok/s pkfo vf]Hg] k|of;nfO{ a]jf:tf ug]{ rng /lxcfPsf] 5 . To;}n] k|sf]k lsg pTkGg x'G5 / o;sf] k|efj s;/L sd ug{ ;lsG5 eGg] jf:tljs 1fg k|fKt eof] eg] k|sf]kaf6 aRg / Iflt 36fpg ;lsG5 . xfdL ;a}n] k|sf]k jf:tjdf s] xf]Og t eg]/ a'‰g' h¿/L 5 . efUosf] v]n jf k"jhGdsf] kfksf sf/0f k|sf]kdf kl/g] xf]Og / of] { b]jLb]jtf l/;fP/ dlRrg] pkb|f] klg xf]Og . kfgLsf b]jtf elgg] OGb| l/;fpFbf cltj[li6 eP/ af9Lklx/f] hfg], cgfj[li6 tyf v8]/L kg]{ / OGb|n] g} jh| k|xf/ u/]/ r6ofª kg]{ xf]Og . k[YjL r]K6f] 5}g, o;nfO{ df5f, s5'jf jf xfQLn] af]ssf] klg 5}g . To;}n] ] ltgn] sfFw km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfg] dfGotf unt xf] . F ;dfhdf k|sf]k;DaGwL JofKt /x]sf e|fds lsDjbGtLnfO{ cfTd;ft u/]/ cndlng'' tyf eujfgnfO{ g} bf]if lbg' unt xf] . To;}n] k|sf]k ePsf] ;dodf eujfgsf] gfd hk]/ a:g'eGbf ;'/lIft /xg] pkfo ug{;s] hLjg / wgdfn hf]ufpg ;lsG5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷8
  • 9. k|sf]ksf k|sf/ k|sf]knfO{ k|fs[lts sf/0faf6 pTkGg x'g] / dfgjLo sf/0faf6 pTkGg x'g] u/L b'O{ k|sf/df ljefhg ug{ ;lsG5 . o; juL{s/0fcg';f/ e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L, F klx/f], x'/Latf;, cltj[li6, cgfj[li6 tyf v8]/L, r6Øfª, lxdtfn–lj:kmf]6, lxdklx/f], e"Ifo cflbnfO{ k|fs[lts sf/0faf6 x'g] k|sf]ksf] ju{df /flvG5 . To;}u/L oftfoft, cf0fljs / cf}Bf]lus b'36gf, ;fdflhs åGå jf o'4, efubf}8sf sf/0f lylrP/ dg]{ { jf 3fOt] x'g] 36gfnfO{ dfgjl;lh{t k|sf]k elgG5 . 8'afg, cfunfuL, dxfdf/Lh:tf 36gfsf nflu k|fs[lts / dfgjLo b'j} sf/0f lhDd]jf/ x'G5g . ;dosf] kl/jt{g;Fu} cl3 a9]sf] k|fljlws ljsf;n] dflg;sf] hLjgz}nLdf Jofks kl/jt{g NofPsf] 5 . cfw'lgs pBf]u, ;8s tyf oftfoftsf] Jofks lj:tf/af6 jftfj/0f–k|bi" f0f lg/Gt/ a9b} uPsf] 5 . u|Lgxfp; k|efjsf Uof;sf] pT;h{g, jgljgfz, ljZjJofkL tfkqmd j[l4 / k|bi" f0fh:tf sf/0fn] k|sf]khGo 36gfdf klg lg/Gt/ j[l4 eO/x]sf] 5 . o; kl/jlt{t cj:yfdf k|fs[lts sf/0faf6 x'g] eGg] 7flgPsf x'/Latf;, cl;gf, cgfj[li6, v8]/L, af9L, klx/f]nufotsf 36gfsf] j[l4 / lj:tf/ x'gdf dfgjLo sf/0f w]/} lhDd]jf/ /x]sf] 5 . To;}n] k|sf]ksf] juL{s/0f ' ubf{ o;sf] pTklQ x'g] sf/0f / k|jl[ QnfO{ k|dv cfwf/ dflgG5 . o; cfwf/cg';f/ ' k|sf]knfO{ lgDgcg';f/ juL{s/0f ul/G5 M ;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k l9nf] tyf ;':t ultdf ljsl;t eO{ nfdf] ;dokl5 k|efj b]vf kfg]{ k|sf]knfO{ ;':t/L pTyfg x'g] k|sf]k elgG5 . v8]/L, ef]sd/L, d?e"dLs/0f / jftfj/0fLo k|bi" f0faf6 pTkGg x'g] k|sf]kx¿ o; k|sf/sf] k|sf]ksf pbfx/0f x'g . s'g} :yfgdf nfdf] ;do;Dd jiff{ geP/ v8]/L kbf{ d?e"dLs/0fsf] vt/f a95 . o:tf] cj:yfdf vfBfGg pTkfbg 36]/ ef]sd/Lsf] ;d:of pTkGg x'G5 . ljz]ifu/L k|fs[lts sf/0faf6 v8]/L kg]{ elgP klg o;nfO{ clxn] ljZjJofkL tfkqmd–j[l4sf] kl/0ffd dflgPsf] 5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷9
  • 10. tLj| pTyfg x'g] k|sf]k k|fs[lts tyf dfgjLo sf/0fn] Hofb} 5f]6f] ;dodf pTkGg x'g] k|sf]knfO{ tLj| pTyfg x'g] k|sf]k elgG5 . e'Orfnf], Hjfnfd'vL, x'/Latf;, cfunfuL, af9L, klx/f], F dxfdf/L cflb tLj| pTkGg x'g] k|sf]ksf pbfx/0f x'g . o; >]0fLsf k|sf]knfO{ lgDgfg';f/ ljefhg ug{ ;lsG5M hnpTkGg k|sf]k k[YjLdf k|sl[ ts ¿kdf rNg] ljleGg rqmdWo] hnrqm klg Ps xf] . k[YjLnfO{ k|sf]ksf k|sf/ tLj|pTyfg k|sf]k ;':tpTyfg k|sf]k d?e"dLs/0f v8]/L ef}ule{s hnpTkGg hnjfo'hGo k|sf]k k|sf]k k|sf]k e'Orfnf] “ af9L x'/Latf; Hjfnfd'vL klx/f] ;d'bL cf“wL | 8'afg r6Øfª zLtnx/ dfgjs[t lxdkft tftf] xjf -n'_ k|sf]k cl;gfkfgL ;fdflhs åGå, o'4 lxdtfn–ljikmf]6 x'nbªuf tyf efubf}8 clUgpTkGg vfBpTkGg k|ljlwhGo h}ljs k|sf]k k|sf]k k|sf]k k|sf]k cfunfuL ef]sd/L oftfoft b'36gf { jGohGt' cfqmd0f 89]nf] s'kf]if0f cf}Bf]lus b'36gf{ dxfdf/L dxfdf/L /f;folgs b'36gf { sL/fsf] cfqmd0f k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷10
  • 11. hLjgof]Uo agfO/fVg hnrqmn] g} dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ub{5 . t}klg kfgLs} sf/0f ljZjdf w]/} k|sf/sf k|sf]ksf] pTklQ x'g] u/]sf] 5 . kfgLsf] sf/0faf6 pTkGg x'g] ljkbk0f{ 36gfnfO{ hnpTkGg k|sf]k " elgG5 . af9L, klx/f], 8'afg, lxdkft, cl;gfkfgL, lxdtfn–ljikmf]6, k|b"lift vfg]kfgLsf sf/0f pTkGg dxfdf/L, cDnjiff{ cflb o; >]0fLdf kb{5g . clUgpTkGg k|sf]k hLjg–lgjf{xsf nflu cfuf] geO{ x'bg . ToxL cfuf]sf] k|of]udf F} x'g] q'l6sf sf/0f cfunfuL eP/ hgwgsf] Iflt x'G5 . ljZjdf cfunfuL eP/ dflg; d/]sf / 7"nf] dfqfdf ef}lts ;DklQsf] gf]S;fg ePsf ;dfrf/ ;w}h;f] F cfO/xG5g . ctM ufpF3/ / ;x/ahf/df x'g] cfunfuL / dfgj;+/lIft jgdf nfUg] 89]nf] clUgpTkGg k|sf]ksf pbfx/0f x'g . vfBpTkGg k|sf]k b"lift vfgf vfgfn] emf8fkvfnf nfUb5 . vfgfsf] cefjdf clgsfn nfUbf ljz]ifu/L afnaflnsf, ue{jtL tyf ;'Ts]/L dlxnf / a"9fa"9Ldf s'kf]if0fsf] k|efj l56f] b]vf kb{5 . o;/L b"lift vfgf / vfBcNktfsf sf/0f pTkGg x'g] gsf/fTds k|efjnfO{ vfBpTkGg k|sf]k elgG5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷11
  • 12. hnjfo'hGo k|sf]k jfo'd08ndf ljleGg k|sf/sf lqmof–k|ltlqmof rln/xFbf To;sf] ;f]emf] k|efj k[YjLdf kl//x]sf] x'G5 . ;"oaf6 k[YjLtkm{ cfpg] { pmhf{, ljls/0f / k[YjLaf6 pT;h{g x'g] tfk tyf u'?Tjfsif{0f zlQm, u|xx¿sf] ultzLntf, hnjfik tyf hnLo kl/l:yltsLo k|0ffnLsf aLr x'g] cGtlqm{ofsf sf/0f ljleGg k|sf/sf hnjfo'hGo 36gf eO/xG5g . x'/Latf;, ;d'bL| cfFwL, r6Øfª, zLtnx/, tftf] xfjf -n"_ cflb hnjfo'hGo k|sf]k x'g . pBf]u Pj+ k|ljlwhGo k|sf]k jt{dfg ljZj cf}Bf]lus ljsf;sf] pRr ljGb'df k'lu;s]sf] 5 . ljnfl;tfsf ;fwg dfq xf]Og, b}lgs hLjglgjf{xsf j:t';d]t cTofw'lgs k|ljlwo'Qm pBf]uaf6 pTkfbg x'G5g . cfly{s ljsf;nfO{ cem ult lbg] qmddf ljZjJofkL xf]8afhLs} ¿kdf To:tf pBf]usf] :yfkgf eO/x]sf] 5 . o:tf pBf]udf h8fg ePsf oGqsf] v/ faLaf6 jf ljB'tLo u8a8L eP/ jf /;fog r'lxP/ k|sf]kk"0f{ 36gf x'g] u/]sf 5g . To:t} xjfOhxfh, kfgLhxfh, /]n, a;, 6«s cflbsf] b'36gfaf6 klg hgwgsf] { Iflt w]/} x'g] u/]sf] 5 . pBf]u jf oftfoftsf If]qdf x'g] b'36gf, cf0fljs /;fog { / ljls/0fsf] r'xfj6 tyf ljikmf]6 cf}Bf]lus tyf k|ljlwhGo k|sf]ksf pbfx/0f x'g . dfgjs[t k|sf]k dflg;s} k|ToIf sf/0faf6 pTkGg x'g] k|sf]khGo 36gfnfO{ dfgjs[t k|sf]ksf ¿kdf lng ;lsG5 . ;fdflhs åGå, o'4, x'nbªuf tyf efubf}8 cflb dfgjs[t k|sf]ksf pbfx/0f x'g . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷12
  • 13. h}ljs k|sf]k hg;ªVofsf] cTolws j[l4sf sf/0f jgdfly dflg;sf] rfk tyf cltqmd0f a9]sf] x'bf jGohGt'sf] af;:yfg lbgx'F F ;ª s 6fkGg aGb} uPsf] 5 . kl/0ffd:j¿k af3, efn', lrt'jfh:tf jGohGt' ufpFdf k;]/ dflg; / 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f ug]{ qmd a9]sf] 5 . To:t} /f]usf sL6f0f', hLjf0f' / sL/f a9]/ dflg;sf] :jf:Yo / vfBfGgafnL klg gi6 ub{5g . ;nx, 9';L, lrKn]sL/f cflbn] v]tLkftL gi6 ug]{ / s'g} df+;fxf/L hgfj/n] dflg; jf 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f u/]/ hgwgsf] Iflt ug]{ ePdf To:tf] cj:yfnfO{ h}ljs k|sf]k elgG5 . ef}ule{s k|sf]k k[YjLsf] e"ue{ ;txh:t} crn 5}g, of] rnfodfg 5 . ;txaf6 ;of}F lsnf]ld6/leq tfksf sf/0f klUnPsf] jf t/n cj:yfdf /x]sf] kbfy{;u} F g/d ag]sf r§fgL Kn]6 lg/Gt/ rnfodfg x'G5g . r§fgL Kn]6 rNg] qmddf c;xh cj:yf l;h{gf x'bf F ;l~rt pmhf{ e"ue{af6 ;txtkm{ aflxl/g] qmddf e";txdf 7"nf] xnrn k}bf x'G5 . To:t} k[YjLsf] ue{df /x]sf] klUnPsf] kbfy{ aflx/ lg:sFbf tftf] nfef / DofUdfn] a[xt If]qnfO{ 9fSb5 . o;/L pTkGg x'g] k|sf]knfO{ ef}ule{s k|sf]k elgG5 . e'Orfnf] / Hjfnfd'vL F ef}ule{s k|sf]ksf pbfx/0f x'g . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷13
  • 14. k|sf]ksf sf/0f ;d'b;txaf6 dfq ^) ld6/ cUnf] d}bfgb]lv *,*$* ld6/ cUnf] ljZjs} ;jf]Rr | { lzv/ ;u/dfyf, pRr lxdfn, a];L, pkTosfh:tf w/ftnLo ljljwtf ePsf] ;fgf] F ef}uf]lns If]qleq klg y'k}| c;dfgtfx¿ kfOG5g . oxL ljifd ef}uf]lns cj:yfsf k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷14
  • 15. sf/0f k|sf]khGo 36gf k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] ljleGg k|sf]ksf sf/0f lgDgcg';f/ dflgPsf] 5 M k|fs[lts sf/0f g]kfnsf] s'n If]qkmnsf] emG8} *# k|ltzt efunfO{ kxf8 / lxdfnn] 9fs]sf] 5 . of] lxdfno–z[ªvnf nueu % s/f]8 jif{klxn] dfq pTkGg ePsf] x'bf ;+;f/s} F sfG5f] kj{t z[ªvnf dflgG5 . To;}n] oxfFsf] e";tx Hofb} sdnf] / cl:y/ 5 . g]kfnsf] ef}uf]lns :j¿k / w/ftnLo cj:yf ljifd Pj+ sdhf]/ ePsfn] oxfFsf] 9'ªufdf6f]sf] ;+of]hgdf ;fdfGo lqmofsnfkn] klg ljrng k}bf ub{5 . To;}n] g]kfndf af9L tyf klx/f]h:tf k|sf]kx¿ k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] k|sf]ksf k|fs[lts sf/0fnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M ef}uf]lns sf/0f g]kfnsf] kxf8L If]q ljZjs} ;a}eGbf sfG5f] kj{tz[ªvnf ePsfn] oxfFsf] w/ftn k"0f{ ¿kdf l:y/ eO;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfndf ;fdfGo jiff{åf/f klg e";tx vl:sg] x'bf e"Ifo, klx/f] / af9Lsf] cTolws hf]lvd /x]sf] 5 . F ef}ule{s sf/0f g]kfn lxGb'sz lxdfnosf] sl/a @,$)) lsnf]ld6/ nfdf] rGb|fsf/ kj{tLo If]qsf] ' s]Gb|df /x]sf] 5 . oxfFsf] e"ue{df pQ/L If]qdf /x]sf] lta]ltog Kn]6 / blIf0fL If]qdf /x]sf ef/tLo 6]S6f]lgs Kn]6 cfk;df 3':b} hfg] e"ue{ljbx¿sf] egfO 5 . ] oxL sf/0f e"sDkLo b[li6n] o; If]qsf] ef}ule{s cj:yf ;+jbgzLn /x]sf] dflgG5 . ] e'Orfnf]sf] P]ltxfl;s cWoogaf6 g]kfndf &) b]lv !)) jif{sf] cGt/fndf F ljgfzsf/L e'Orfnf] hfg] u/]sf] b]lvG5 . F dg;'gL sf/0f blIf0ftkm{ /x]sf] aªufnsf] vf8Laf6 p7g] dg;'gL jfo'af6 l;lh{t jiff{sf] k|efj klg o; If]qdf a9L kb{5 . ToxfFaf6 p7]/ axg] dg;'gL jfo' pRr lxdz[ªvnfdf 7f]lSsFbf To;eGbf tNnf] If]qdf cTolws jiff{ x'bf e";tx IfoLs[t eP/ klx/f] tyf F af9Lsf] ;Defjgf k|an /xG5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷15
  • 16. jfo'd08nLo sf/0f jfo'd08ndf x'g] ljleGg k|ltlqmofsf sf/0f cl;gf, r6Øfª, x'/Latf;, cfFwLa]x/L, lxdkft, zLtnx/, cltj[li6, v08j[li6, v8]/Lh:tf k|sf]khGo 36gf pTkGg x'G5g . dfgjLo sf/0f s'g} klg k|fs[lts 36gf cfkm}df k|sf]k x'bg . To:tf 36gfåf/f dflg;dfly k|ToIf F F} jf ck|ToIf ¿kdf k|lts"n k|efj k/] jf Iflt ePdf dfq To:tf] 36gfnfO{ k|sf]k elgG5 . o; tYocg';f/ dfgjLo lqmofsnfk g} k|sf]ksf] d'Vo sf/s b]lvG5 . k|fs[lts 36gfnfO{ k|sf]kdf ¿kfGt/0f ug{ dflg;sf ljsf;] sfo{ g} a9L lhDd]jf/ /x]sf 5g, h;nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M clzIff k|sf]ksf] k|efjsf] lj:tf/ ug]{ hNbf]aNbf] sf/0fsf] ¿kdf clzIff tyf k|sf]kk|ltsf] e|fds wf/0ff tyf cGwljZjf;nfO{ lng ;lsG5 . lzlIft JolQmdf ;d]t k|sf]k;DaGwL r]tgfsf] cefj /x]sf] tyf o;nfO{ O{Zj/ jf efUosf] v]n dfGg] e|daf6 ;dfh aflxl/g g;s]sfn] k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfo{ k|efjsf/L x'g ;s]sf 5}gg . To;}n] clzIff jf r]tgfsf] sdL /x]sf] cj:yfnfO{ k|sf]ksf] sf/s dfGg ;lsG5 . ul/aL ul/a JolQm, kl/jf/ tyf ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] ;Defjgf Hofb} Go"g /xG5 . To;}u/L, ul/a ju{ g} k|sf]ksf] hf]lvd /x]sf] :yfgdf a;]/ hLjg wfGg afWo x'G5 . k|sf]k Go"gLs/0ffsf sfo{ / k|ljlwdf klg pgLx¿sf] kx'r :yflkt x'g F ;Sb}g . To;}n] ul/aLnfO{ klg k|sf]ksf] sf/0f dfGg ;lsG5 . cj}1flgs e"–pkof]u g]kfnsf] kj{tLo e"–;tx Hofb} sdhf]/ 5 . To;dfly, cj}1flgs v]tLk|0ffnLn] e"IfonfO{ lg/Gt/tf lbO/x]sf] 5 . le/fnf] e"lddf ul/g] cj}1flgs / c:jfefljs v]tLsf sf/0f e"–Ifo, klx/f], d?e"dLs/0fh:tf ;d:of ylkFb} uPsf 5g . jgljgfz tyf vf]l/of v]tL a9bf] hg;ªVofsf nflu clgolGqt ¿kdf jgkmF8fgL u/]/ k|fs[lts k|0ffnLdfly k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷16
  • 17. bafa lbg] sfo{ tLj| ¿kdf rln/x]sf] 5 . le/fnf] kfvfdf vf]l/of kmfF8/ ul/g] ] vf]l/of v]tLk|0ffnLn] klg k|fs[lts k|0ffnL ckslif{t eO/x]sf] 5 . o:tf sf/0fn] k|fs[lts jftfj/0f / h}ljs ljljwtfdfly dfq k|efj kf/]sf] 5}g, e"Ifo / klx/f]af6 pTkGg x'g] k|sf]ksf] hf]lvd klg a9fO/x]sf] 5 . clgof]lht lgdf{0f ljsf;lgdf{0f dfgjLo cfjZostf xf] . t/ k|sf]ksf] ;Defjgftkm{{ Wofg} glbO{ lgdf{0f ul/Psf ;8s, k'n, ljB't–cfof]hgf, l;FrfO gx/, ejg cflbn] k|sf]ksf] hf]lvd lgs} a9fPsf 5g . k|sf]ksf] ;fdgf ug]]{ Ifdtfo'Qm ;+/rgf lgdf{0f gx'bf F ;fdfGo 36gfaf6 klg w]/} Iflt x'g] u/]sf] 5 . cf}Bf]lus ljsf; k|sf]ksf] lj:tf/df ;xof]u k'¥ofpg] csf]{ dfgjLo sf/0f cf}Bf]lus ljsf; klg xf] . cTofjZos pkef]Uo j:t'sf] pTkfbg ug]bl] v /f;folgs j:t' / pmhf{ pTkfbg ug]{ { pBf]udf x'g] b'36gf tyf tL pBf]uaf6 pT;h{g x'g] ljiffQm j:t'sf sf/0f k|bi" f0f { a9]/ x'g] 36gfaf6 ljZjJofkL ¿kdf hgwgsf] 7"nf] Iflt x'g] u/]sf] 5 . s[lqd af“wlgdf{0f hnljB't jf l;FrfOsf nflu agfOg] 7"nf afFwsf sf/0f k|fs[lts k|0ffnL ljrlnt eP/ k|sf]ksf 36gf x'g yfn]sf 5g . k|fljlws q'l6sf sf/0f afFweGbf dflyNnf] If]q 8'afg x'bf jf afFw k'm6]/ kfgLsf] axfjdf crfgs j[l4 x'bf ck"/0fLo Iflt F F x'G5 . t/fO{sf] ;LdfjtL{ If]qdf ef/tn] lgdf{0f u/]sf afFwsf sf/0f g]kfnsf clwsf+z lhNnf x/]s jif{ 8'afgdf kb}{ cfPsf 5g . ;fdflhs åGå / o'4 jt{dfg ;dodf a9]sf] ;fdflhs åGån] ljZJofkL ¿kd} k|sf]ksf] eofjx cj:yf l;h{gf u/]sf] 5 . jt{dfg ;dodf ;fdflhs åGå tyf o'4 ljZjJofkL ¿kd} hgwgsf Ifltsf] sf/s ag]sf] 5 . ;/;kmfOsf] cefj a9bf] hg;ªVof, ;x/Ls/0f, :jf:Yo lzIffsf] cefj, b"lift vfgf tyf kfgL, s'kf]if0f, ck|fs[lts of}ghGo lqmofsnfk, ;/;kmfOsf] cefjh:tf sf/0fn] gofF k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷17
  • 18. /f]ux¿sf] hGd x'g yfn]sf] 5 . P8;, x}hf, emf8fkvfnf, efO/n OGˆn'PGhf, a8{ˆn' / ;f;{h:tf dxfdf/Ln] klg jif]gL xhf/f}F dflg;sf] Hofg lnO/x]sf] 5 . { jftfj/0f k|bif0f " hg;ªVof j[l4, ;|ftdflysf] cltqmd0f, cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jftfj/0fLo ] k|bi" f0f a9]sf] 5 . sfa{g 8fOcS;fO8, sfa{g df]gf]cS;fO8, ldy]g, gfO6«fhgsf ] cS;fO8, Snf]l/gh:tf Uof;sf] cTolws pT;h{gn] jfo'kbi" f0f a9]sf] 5 . To:t} | /f;folgs kbfy{, h}ljs xltof/, sL6gfzs cf}iflw, Knfl:6sh:tf k|bi" fssf] pTkfbg / k|of]un] klg jftfj/0fLo ;ªs6 a9fPsf] 5 . o;/L jftfj/0f–k|bi" f0f a9]/ k|sf]khGo 36gfdf j[l4 eO/x]sf] 5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷18
  • 19. k|sf]ksf] k|efj k|sf]ksf] ljgfzsf/L cj:yf To;n] kfg]{ k|efjsf cfwf/df lgwf{l/t x'G5 . k|sf]ksf] :t/cg';f/ dfgj ;dfhdf ljleGg lsl;dsf k|efj kb{5g . k|sf]kaf6 JolQm, kl/jf/ / ;d'bfodf tTsfnLg kL8f t x'G5 g} To;sf] k|efj bL3{sfn;Dd klg /xg ;Sb5 . k|sf]ksf k|efjx¿nfO{ lgDgfg';f/ lng ;lsG5 M tTsfnLg k|efj k|sf]kn] dflg;sf] Hofg lng], 3fOt] agfpg] / wg;DklQ gi6 ug]{ x'bf tTsfnsf] F hghLjg si6s/ x'G5 . cfkm" / cfˆgf kl/jf/sf ;b:onfO{ g} arfpg sl7g x'g] cj:yfdf wg;DklQ hf]ufpg] ;Defjgf Hofb} sd x'G5 . k|sf]kk|efljt ;d'bfodf vfgf, cfjf;, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/, ;'/Iffh:tf cfwf/e"t ;]jfsf] cefj x'G5 . o;k|sf/ k|sf]kaf6 kg]{ tTsfnLg k|efjnfO{ lgDgfg';f/ juL{s/0f ug{ ;lsG5 M dfgjLo Iflt k|sf]kdf k/]/ dflg; db{5g, 3fOt] x'G5g / x/fpF5g . o; cj:yfdf d[tssf] bfx;+:sf/, 3fOt]sf] pkrf/ / j]kQf ePsfsf] vf]hL ug'{ k|dv st{Jo x'G5 . ' k|sf]kaf6 pTkGg eofjx l:yltdf afFrsfdWo]s} klg sltko dflg;n] kL8f ;xg ] ug{ g;s]/ k|f0f Tofu ug{ ;Sb5g . cfly{s Iflt k|sf]kaf6 3/af/, wgdfn, v]tLkftL, kz'wg cflb gi6 x'G5g . pBf]u, snsf/vfgf, hUufhldg, vfBj:t', ;8s, k'n, ljB't pTkfbgs]Gb| tyf ljt/0fk|0ffnL, vfg]kfgLsf ;+/rgf, ;fj{hlgs ejg, ljBfno, c:ktfn cflb gi6 eP/ cfly{s Iflt x'G5 . k|sf]ksf] ;dodf cf>o:yn, cf}iflw, vfBfGgh:tf cfjZos j:t'sf] cefj x'g] x'bf F To;af6 czQm, la/fdL, s]6fs]6L, a"9fa"9L, ue{jtL / ;'Ts]/L dlxnf a9L k|efljt x'G5g . k|sf]kaf6 x'g] cfly{s IfltnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M ;l~rt wgsf] Iflt M vfBfGg, n'ufkmf6f], u/uxgf cflb . ef}lts ;+/rgfsf] Iflt M 3/, uf]7, vfg]kfgL / pmhf{;oGq cflb . + k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷19
  • 20. e"ldsf] Iflt M v] t , af/L, df5fkf]v/L cflb . g]kfnsf ljgfzsf/L k|sf]k afnL–gfnLsf]] Iflt M cGgafnL, !(() ;fnsf] e'Orfnf]af6 *,%(( F t/sf/L, afuau}rf cflb . F hgfsf] d[To' / !* xhf/ 3/ kz'wgsf] Iflt M ufO{, e};L, uf]?, F gi6, afv|f, s'v/f cflb . ' @)$% ;fnsf] e'OFrfnf]af6 &@! ;fj{hlgs ;DklQsf] Iflt M hgfsf] d[To' / @!,&*^ 3/ ;fj{hlgs ljBfno, k':tsfno, k"0f{ ¿kdf Ifltu|:t, ;/sf/L sfof{no, ;8s, k'n, !**^ ;fndf tfg;]gdf, @)@% vfg] k fgL, ljB' t p Tkfbg jf ;fndf lj/f6gu/df, @)#) ljt/0f–k|0ffnL . ;fndf l;+xb/af/df / @)^) k|sf]kl;lh{t k|sf]k ;fndf tfKn]h'ªdf ePsf 7"nf Pp6f k|sf]ksf] k|efjaf6 tTsfn} csf]{ cfunfuLaf6 w]/} Iflt, k|sf]k klg pTkGg x'g ;S5 . @)@) ;fndf lakm/af6 ! xhf/ af9Lk|efljt If]qdf :jR5 vfg]kfgLsf] dflg;sf] d[To', cefjdf dxfdf/L km}lnG5 . e'Orfnf]n] F @)#) / @)#& ;fndf nfdf] eTsfPsf 3/–uf]7df k'l/Psf dflg; v8]/L, / kz'sf] vf]hL, p4f/ / ;/;kmfO ;dod} ug{ g;Sbf dxfdf/L km}lng] @)$$ ;fn kmfu'g @( ut] ;Defjgf /xG5 . vfBfGg, cfjf; / bz/y /ª u zfnfdf ePsf] ;'/Iff–Joj:yf sdhf]/ x'bf ;fdflhs F efubf}8df &! hgfsf] d[To', åGå, rf]/L8s}tL, ef]sd/L cflb k|sf]k @)$$ ;fnd} kfls:tfg klg ylkG5g . Po/nfOG; / yfO Po/nfOG;sf ljdfg b'36gf, ;of}F ofq'sf] lgwg, { bL3{sfnLg k|efj k|sf]kn] ;dfhdf tTsfnLg k|efj;Fu} @))@, @)@%, @)@&, @)@*, bL3{sfnLg c;/ klg 5f]8b5 . sltko @)#!, @)#@, @)#%, @)#*, cj:yfdf t k|sf]ksf] k|efj ljZjJofkL @)$), @)%), @)^! / @)^# g} x'g ;S5 . ;g @))$ sf] l8;]Da/ ;fndf af9Lklx/f]sf sf/0f d'nssf @^ df OG8f]gl] ;ofsf] ;'dfqfdf uPsf] ljleGg efudf 7"nf] Iflt . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷20
  • 21. e'Orfnf]sf sf/0f pTkGg ;'gfdLn] ljZjcy{tGqnfO{ lgs} k5fl8 ws]nsf] ljZn]if0f F ] cy{zf:qLx¿n] u/]sf 5g . k|sf]kaf6 ljleGg If]qdf kg]{ bL3{sfnLg k|efjnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M dfgl;s k|efj k|sf]kdf k/]/ cfkmGt, 3/af/ / wg;DklQ u'dfPsf JolQmdf bL3{sfn;Dd dgf]j1flgs c;/ kb{5 . s'g} JolQm zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kdf czQm eP/ } hLjg g} lgliqmo x'bf p;df xLgtfaf]w F k|sf]kaf6 a9L k|efljt k}bf x'g ;S5 . x'g] ;d'bfo cfly{s k|efj 3/v]t gePsf / ul/aLsf k|sf]ksf sf/0f wg;DklQ cflb gi6 x'bf F sf/0f gbLlsgf/, ;d'bfo cfly{s kL8fdf kb{5 . k|sf]kaf6 eL/kfvfh:tf vt/fo' Q m kg]{ bL3{sfnLg cfly{s k|efjnfO{ tLg :yfgdf a;f]af; ug{ afWo k|sf/n] x]g{ ;lsG5 M kl/jf/ jf ;d'bfo . JolQmut k|efj cfocfh{gsf j}slNks pkfo wg;DklQ gi6 eP/ jf cfocfh{gsf] gePsf ul/a ;d'bfo . cGo ljsNk gx'bf dflg; ul/aLsf] rk]6fdf F ljsf;sf] d"nk|jfxdf kb{5 . p;sf] JolQmut ljsf;sf clwsf+z g;d] l 6Psf clwsf/af6 k"jf{wf/ ;dfKt x'G5g . dfgl;s ¿kdf jl~rt pTkLl8t, blnt, sdhf]/ JolQm cfly{s, k|fljlws tyf hghflt . ;fdflhs ljsf;af6 ljd'v aGb5g . lzIffsf] kx'“r gePsf jf ;fdflhs k|efj lzIff cfh{ g ug{ c;dy{ k|sf]ksf] k|efj JolQm;lxt ;dfhdfly ;d'bfo . klg kb{5 . k|sf]kk|efljt ;d'bfodf g}/fZo afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm, / hLjgk|lt ljt[i0ff a9g] jf ;fdflhs ue{jtL jf ;'Ts]/L dlxnf . ;befjdf cf3ft kg]{ x'g ;S5 . cfly{s, ;fdflhs / k|sf]kk|efljt If]qdf cfly{s ;d:of a9]/ ;f+:s[lts sf/0fn] c;'/lIft hghLjg si6s/ x'G5 . vfBfGgsf] cefjdf :yfgdf a;f]af; ug{ afWo jf s'kf]if0f / :jR5 kfgL tyf ;/;kmfOsf] ;'/lIft 3/ agfpg c;dy{ cefj x'bf dxfdf/L km}lnG5 . F ;d'bfo . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷21
  • 22. /fli6«o k|efj k|sf]kn] dfgjLo pkof]usf ef}lts ;+/rgf gi6 ubf{ ;/sf/dfly k'glg{df{0f / Ifltk"lt{sf] ef/ ylkG5 . lj:yflkt ePsf kl/jf/sf nflu a;f]af; / cfocfh{gsf j}slNks ;|ftsf] Joj:yf ubf{ ;fj{hlgs ljsf;–lgdf{0f cj?4 x'G5 . ] dfgj;+;fwgdf k|efj ;fdflhs lqmofsnfkdf cu|;/ /xg] :yfgLo ljsf; sfo{stf{ g} k|sf]kkLl8t ePdf ;dfhdf dfgj;+;fwg kl/rfng x'g;Sg] ;Defjgf Go"g eP/ ;fdflhs ljsf;sf] ult cj?4 x'G5 . To:t} k|sf]ksf sf/0f 8fS6/, OlGhlgo/h:tf k|fljlws Pj+ ljlzi6 ljåfgnfO{ u'dfpg'kbf{ ;dfhdf dfgj;+;fwgsf] cefj x'g hfG5 . ul/aL / k|sf]k k|sf]ksf] k|efj clwsf+z ul/a ;d'bfodf k/]sf] x'G5 . wgL kl/jf/sf] jf;:yfg cGo ;'/lIft :yfgdf ;d]t x'g] jf cfocfh{gsf ;|ft pknAw x'g] ePsfn] ul/a kl/jf/df ] k/]h:t} 7"nf] k|efj pgLx¿df k/]sf] x'bg . ul/a ;d'bfo k|sf]ksf sf/0f lj:yflkt F} ePkl5 k'gM k|sf]k x'g;Sg] hf]lvdk"0f{ :yfgd} a:g afWo x'G5g . o:tf] cj:yf lg/Gt/ bf]xf]l/O/xg] ePsfn] /fHosf] ul/aLlgjf/0f;DaGwL nIo ;ªs6fkGg aGb5 . ljsf;df k|sf]ksf] k|efj dflg;sf] pTklQsfnb]lv lg/Gt/ rNb} cfPsf] ;sf/fTds kl/jt{g g} ljsf; xf] . dfgj;Eotfsf ljleGg r/0fdf gjLg k|ljlwsf] cfljisf/ / ljsf; ub}{ dflg; cgj/t ¿kdf cufl8 al9/x]sf] 5 . oBlk dflg;n] hlt gofF k|ljlwsf] ljsf; ub}{ cfPsf] 5, jftfj/0f cksif{0f / k|sf]khGo 36gfdf Tolt g} lj:tf/ eO/x]sf] 5 . hg;ªVof–j[l4;Fu} a9]sf] jgkmF8fgL tyf k|fs[lts ;|ftdflysf] bafj, clgolGqt / ] cJojl:yt ¿kdf eO/x]sf] e"pkof]u, ;8s, /]n;]jf, ljB'tpTkfbg kl/of]hgfh:tf ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0fh:tf sfo{n] ef}uf]lns :j¿kdf ;d]t ljv08g / kl/jt{g NofpF5g . o;/L lgld{t ;+/rgfdf k|sf]ksf] k|lt/Iff ug{;Sg] Ifdtf gePdf Iflt klg a9b} hfG5 . jf:tjdf dfgjLo lqmofsnfkn] ljsf; / ljgfznfO{ Pp6f l;Ssfsf b'O{ kf6fsf] ¿kdf ljsl;t ul/lbPsf] 5 . k|sl[ tsf cfˆg} lqmofsnfk / dflg;åf/f ul/g] ljsf;lgdf{0faLr ;Gt'ng sfod gx'gfn] h'g :t/df dfgj;Eotf cufl8 a9b} uPsf] 5, ToxL :t/df k|sf]ksf] lj:tf/ klg eO/x]sf] 5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷22
  • 23. k|sf]kn] ljsf;nfO{ kl5 ws]N5 k|sf]khGo 36gfn] 3/, ;8s, k'n, ljB'tu[x, ljBfno ejg cflb dfgjåf/f lgld{t ;+/rgfnfO{ If0fe/d} eTsfpF5 / dflg;sf] Hofg klg lnG5 . o;af6 a]/f]huf/L, ef]sd/L / ;fdflhs czflGt a9b5 . o;sf ;fy} k|sf]kaf6 lj:yflkt ;d'bfonfO{ a;f]af; u/fpFbf / eTs]sf jf Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0f ubf{ d'n'sn] ljsf;sf gofF If]qdf ug'{kg]{ nufgL cj?4 eP/ /fli6«o ljsf;df afwf k'Ub5 . g]kfndf lgoldt ¿kdf x'g] af9L, klx/f], x'/Latf;, cfunfuLh:tf k|sf]kaf6 ;x/L If]qsf] t'ngfdf u|fdL0f If]qdf a9L Iflt k'usf] kfOG5 . clzIff, ul/aL, alnof ] ;+/rgfsf] cefjh:tf sf/0fn] u|fdL0f If]qd} a9L Iflt ePsf] kfOG5 . /fli6«o lgsfoaf6 lgdf{0f ePsf ;+/rgf;d]t k|sf]ksf] ;fdfGo ef/ jxg ug{ g;s]/ Ifltu|:t x'g] ub{5g . k|sf]kaf6 ljsf;lgdf{0fdf nufgL ePsf] k'hL, >d / ;do dfq v]/ hfFbg, F } k'glg{df{0f–sfo{df lgs} 7"nf] nufgLsf] cfjZostf;d]t kb{5 . o;n] cGo If]qdf kl/rfng x'g] ah]6 Go"g u/fP/ ljsf;sf] ult k5fl8 ws]lnlbG5 . vf;u/L, k|sf]kn] ljsf;nfO{ o;/L k5fl8 ws]Nb5 M hgwgsf] Iflt u/]/, cGo ljsf; sfo{sf nflu 5'6ØfOPsf] ;|ft / ;fwg p4f/, /fxt tyf ] cfktsfnLg sfo{df nufgL ug'kg]{ cj:yf l;h{gf u/]/, { JolQm / ;d'bfosf] wg;DklQ gi6 u/]/, k|sf]kl;lh{t k|sf]k pTkGg u/]/, a]/f]huf/L ;d:of a9fP/, Jofj;flos nufgLstf{df lg/fzf k}bf u/]/, k|fs[lts ;|ft, pj{/ e"ld / cfocfh{gsf cGo cj;/ gi6 u/]/ . ] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷23
  • 24. k|sf]k Joj:yfkg kl/ro k|sf]khGo 36gf x'g;Sg] cj:yfdf ;d'bfonfO{ ;'/lIft :yfgdf :yfgfGt/0f ug{, k|sf]ksf] k|efjnfO{ oyf;Dej lgolGqt u/L hgwgsf] Iflt 36fpg, cfkTsfnLg /fxt, p4f/ / k|sf]kkl5 ul/g] k'glg{df{0f tyf k'gM:yfkgh:tf sfo{x¿sf] Jojl:yt :j¿knfO{ k|sf]k–Joj:yfkg elgG5 . k|sf]kaf6 ljutdf ePsf IfltnfO{ cfwf/ dfg]/ ;Defljt k|sf]ksf] cj:yf cfsng ug{ ;s]df Iflt–Go"gLs/0fsf nflu k"jtof/Lsf] pko'Qm ljlw ckgfpg ;lsG5 . k|sf]ksf] ;dodf ;s];Dd hgwgsf] { Iflt x'g glbg jf gu0o dfq x'g] cj:yf agfpg ul/g] Joj:yfksLo sfo{nfO{ k|sf]k Joj:yfkg elgG5 . ;dfhsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, k|fljlws tyf z}lIfs cj:yfcg'¿k Joj:yfkg–of]hgf agfpg'kb{5 . k|sf]k–Joj:yfkgsf s]xL sfo{ lgtfGt k|fljlws x'G5g eg] sltko :yfgLo :t/df ;lhn} a'em g / ug{ ;lsg] x'G5g . k|sf]ksf] ljutsf] cj:yfnfO{ cfwf/ dfg]/ cWoog tyf ljZn]if0f u/L k|sf]kk"j,{ k|sf]ksf] ;do / k|sf]kkl5 ug]{ sfo{nfO{ ;fd"lxs Pstf / ;xeflutf k|efjsf/L agfpg] k|of; ug'kb{5 . { k|sf]kaf6 aRg / hgwgsf] Iflt 36fpg ;Defljt k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ k"jtof/Lsf { sfo{nfO{ k|fyldstf lbg'kb{5 . k|sf]khGo 36gf ePsf cj:yfdf kLl8tsf] p4f/ k|sf]k Joj:yfkgsf] nIo tyf /fxtsf of]hgf klg k"jtof/Lleq} { kb{5g . o;sf cltl/Qm cNksfnLg k|sf]ksf] hf]lvd tyf ;Defljt tyf bL3{sfnLg k'gM:yfkg, k'glg{df{0f Iflt Go"gLs/0f ug',{ cfly{s, ;fdflhs k'gM:yfkg klg k|sf]k– kLl8tsf nflu tTsfnLg p4f/, Joj:yfkgleq g} kb{5g . k|sf]k– /fxt, tyf ;xof]u ;'lglZrt Joj:yfkgcGtu{t ul/g] o:tf sfo{n] ug{,' hgwgsf] Iflt 36fpg / k|sf]ksf] :t/ k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf] sfo{nfO{ ;d]t lgolGqt ug{ ;3fp k'¥ofpF5 . To;}n] k|sf]knfO{ b}jsf] nLnf eg]/ tLj|, k|efjsf/L / lbuf] agfpg' . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷24
  • 25. O{Zj/nfO{ bf]if lbg'eGbf ;dod} Go"gLs/0f jf ;Defljt Iflt 36fpg] k|of; ug'{ g} k|sf]k–Joj:yfkgsf] d"n s8L x'g cfpF5 . hf]lvd ljZn]if0f vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf g} k|sf]khGo hf]lvd xf] . hf]lvd a9fpg] ' vt/f tyf ;ªs6fled'vtfdWo] s'g} PsnfO{ x6fpg ;s] k|sf]khGo hf]lvd 36b5 / k|sf]ksf] c;/ klg sd x'G5 . o; ljZn]if0fcg';f/ k|sf]ksf] cj:yf pTkGg x'g] ;dLs/0fnfO{ o;/L k|:t't ug{ ;lsG5 M vt/f X ;ªs6fled'vtf = hf]lvd hf]lvd = k|sf]k Go"gLs/0f k"jtof/L÷Ifdtf clej[l4 { vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+of]hgaf6 pTkGg x'g] k|sf]k / To;af6 aRg ug'kg]{ sfo{nfO{ tnsf] lrqn] klg :ki6 kfb{5 . { lrq g+= ! lrq g+= @ dfly lrq g+= ! df kxf8af6 v:t} u/]sf 9'ªuf vt/f x'g . 3/, dflg; tyf afnaflnsf ;ªs6fled'v 5g . ;ªs6fled'v /x]sf 3/ / dflg;nfO{ 9'ªufn] lyr]df hgwgsf] Iflt x'G5, h;nfO{ k|sf]k elgG5 . Tof] cj:yf g} hf]lvd xf] . t/, 9'ªuf -vt/f_ x6fPdf hf]lvd 365 / ;ªs6fled'v x'g] l:ylt ;dfKt eP/ k|sf]ksf] hf]lvd klg sd x'G5 . lrq g+= @ df 9'ªuf x6fP/ j[Iff/f]k0f u/L vt/f x6fpg] ;fd"lxs k|of; u/]sf] b]Vg ;lsG5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷25
  • 26. vt/f / ;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg u/]/ k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg cfjZos k"jtof/L u/]df w]/} xb;Dd k|sf]k–Go"gLs/0f x'G5 . e'Orfnf]sf b[li6n] sdhf]/ 3/ { F vt/fo'Qm / To;df a:g] dflg; ;ªs6fled'v x'G5g . sdhf]/ 3/sf] dd{t;Def/ ul/P 3/ eTs]/ Iflt x'g] ;Defjgf sd x'G5 . gbLs6fgsf] lgoGq0fsf nflu t6aGw lgdf{0f ubf{ jf gbLlsgf/df a:g] ;d'bfosf nflu jiff{oddf ;'/lIft :yfgdf a;f]af;sf] Joj:yf ldnfpFbf af9Laf6 x'g] dfgjLo Iflt sd x'G5 . k|sf]k–Joj:yfkgsf] k|lqmofnfO{ r/0fa4 of]hgfsf ¿kdf vfsf tof/ kf/]/ ;fd'bflos ;xeflutfdf sfof{Gjog ug'{ a9L e/kbf]{ x'G5 . k|sf]k–Joj:yfkg of]hgfdf hf]lvd ljZn]if0f, Go"gLs/0f, k"jtof/L, k"j;rgf, p4f/ tyf /fxt, { { " k'gM:yfkg, k'glg{df{0f / lbuf] ljsf;sf lqmofsnfknfO{ cfa4 ul/g'kb{5 . k|sf]k Joj:yfkg rqm ;'ema'emo'Qm k"jtof/L, e/kbf]{ ;"rgfk|0ffnL / :yfgLo k|ljlwsf] pkof]uaf6 hf]lvd { sd u/L ljkbdf ;'/lIft /xg] k|of; ug'{ Iflt–Go"gLs/0fsf k|efjsf/L pkfo x'g . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷26
  • 27. k|sf]kaf/] ;dod} ;r]t eP/ To;sf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; ul/Pdf hgwgsf] Iflt sd x'G5 . To;}n] k|sf]ka9L x'g] If]qsf ;d'bfodf k|sf]k– Joj:yfkgsf d"ne"t kIfsf] hfgsf/L /xg'kb{5 . To:t} ;/sf/ / k|sf]ksf If]qdf sfo{/t u}/;/sf/L ;+:yf, ;xhstf{ / ljsf;–sfo{stf{n] k|sf]ksf] Joj:yfkgsf kIfdf ljz]if Wofg lbg'kb{5 . ef}uf]lns If]q tyf k|sf]ksf] ;Defjgfsf cfwf/df k|sf]k–Joj:yfkg sfo{sf] lgwf{/0f ug'kb{5 . o:tf sfo{ lgDgcg';f/ 5g M { k"j{tof/L tyf k|sf]kklxn]sf] sfo{ k|sf]khGo hf]lvd 36fP/ hgwgsf] Iflt sd x'g] Joj:yf ldnfpFb} k|sf]k ePdf ;'/lIft /xg / tTsfnLg p4f/ / /fxtsf nflu cfjZos sfo{ ug{ k|sf]ksf 36gf x'gklxn] ' ul/g] ;Dk"0f{ tof/LnfO{ k|sf]k k"jtof/L { elgG5 . k|sf]k k"jtof/Lsf nIo { k|sf]ksf] hf]lvd 36fpg ;fd'bflos ;ªu7g lgdf{0f / Ifdtf clej[l4 ug],{ k"jrtfjgL k|0ffnL, ;+/rgfsf] ;'wf/ / hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfo { ] ckgfpg], p4f/, /fxt tyf cGo cfjZos ;xof]usf cfwf/ / If]q ;'lglZrt ug],{ afnaflnsf, j[4, czQm / dlxnfsf] ;'/Iffsf nflu ljz]if Joj:yf ug]{ . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷27
  • 28. hgr]tgf clej[l4 tyf tflnd k|sf]k–k"jtof/Lsf] sfo{ yfNg'klxn] ;d'bfosf ;b:onfO{ { k|sf]k;DaGwL ;}4flGts 1fg lbg'kb{5 . ljutsf cg'ejsf cfwf/df k|sf]ksf] ;Defjgf, :yfgLo 1fg, ;Lk / ;|ftsf] ] pkof]u;DaGwdf ;d'bfosf] ;xeflutfdf 5nkmn u/L k"jtof/Lsf] cfwf/lznf tof/ ug'kb{5 . k"jtof/Lsf sfo{sf] { { { ;"rL agfP/ ;b:oaLr sfd / ;dosf] afF8kmfF6 u/]/ k"jtof/Lsf] sfo{ k|f/De ug'kb{5 . { { vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f dfgjLo a;f]af;sf] j:t'l:ylt, ef}uf]lns cj:yf / ;Defljt k|sf]ksf] hf]lvd ljZn]if0f k|sf]kklxn] ug'kg]{ dxŒjk"0f{ sfd x'g . hf]lvd ljZn]if0f ubf{ vt/f / { ;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg ug'kb{5 . vt/fn] ;ªs6fled'v cj:yf a9fpg] { x'bf oL b'O{ tŒjsf] ld>0faf6 k|sf]ksf] hf]lvd a9b5 . ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k F / Ifltsf] ;Defjgfh:tf ljifodf cWoog u/L k[i7 g+= @% df pNn]v ul/Pcg';f/ hf]lvd ljZn]if0f ug'kb{5 . { Go"gLs/0f tyf /f]syfd hf]lvdsf] ljZn]if0f ul/;s]kl5 hf]lvdsf] sf/0f, :t/ jf cj:yf / To;af6 x'g;Sg] Ifltsf] cg'dfg nufpg / hf]lvd 36fpg ug'kg]{ sfo{sf] klxrfg ug{ { ;lsG5 . hf]lvd a9fpg] Ps tŒjnfO{ dfq x6fpg ;s] klg k|sf]k–Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ p2]Zo k"/f x'g] ;Defjgf /xG5 . cyf{t, vt/fnfO{ 6fg{ ;lsPdf ;ªs6fled'vtfsf] cGTo eP/ jf ;ªs6fled'v cj:yfdf /x]sf] kIfnfO{ x6fpFbf vt/f 6/]/ k|sf]ksf] hf]lvd sd x'G5 -pbfx/0f k[i7 @% df x]g_ . {] k|bif0f–lgoGq0f, ;/;kmfO / ;'/lIft cfjf; " dxfdf/LhGo k|sf]klgoGq0fsf nflu k|bi" f0flgoGq0f / ;/;kmfOsf nflu ;d'bfosf ;a} ;b:o ldn]/ sfd ug'kb{5 . zf}rfno, { kz'zfnf, 3/cfFug / ufpF3/ ;kmf /fVg'k5{ . 3/fo;L kmf]xf]/, 9n, wf/fsf] kfgL cflb ;'/lIft tl/sfn] vfN8f]df xfNg] jf km}ng glbg] k|aGw ug'kb{5 . k|sf]k eOxfn]df { k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷28
  • 29. ;'/lIft :yfgdf hfg] aGbf]j:t u/L a;f]af;sf nflu 3/, af6f] tyf v'nf 7fpF 5f]8g] aGbf]j:t ug{;s] /fd|f] x'G5 . vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro k|sf]k cfsl:ds 36gfaf6 pTkGg x'g] ljkb ePsfn] To:tf] ;dosf nflu kfl/jfl/s tyf ;fd'bflos ¿kdf vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro ug'kb{5 . lrp/f, rfprfp, { la:s'6h:tf xn'sf vfBfGg / k|fylds pkrf/sf nflu rflxg] Aof08]h, l;6fdf]n, hLjghn, l86f]n tyf 3fpdf nufpg] dndh:tf cf}iflw ;~ro ul//fVg' kb{5 . o:tf j:t'sf] ;~ro / ;'/Iff ;fd'bflos ¿kdf ug{ ;lsP cem pko'Qm x'G5 . p4f/ tyf /fxt;fdu|Lsf] Joj:yf k|sf]ksf ;dodf kl/jf/ / ;d'bfosf ;b:osf] p4f/ ug{ rflxg] ;fdu|Lsf] Joj:yf u/L ;'/lIft / ;lhn} e]l6g] 7fpFdf /fVg'kb{5 . ef}uf]lns If]q / ;Defljt k|sf]ksf] cj:yfcg';f/ pkof]u x'g] nfOkm Hofs]6, 6r{nfO6, l;of], wfuf], a]Nrf, s'6f]–sf]bfnf], v's'/L, 8'ªuf, 6oj, 6fo/, 8f]/L / cGo ' cfjZos cf}hf/x¿ emf]nfdf xfn]/ ;lhn} e]l6g] 7fpFdf /fVg'kb{5 . p4f/ tyf /fxtsf nflu cEof; k|sf]ksf] ;dodf kLl8tsf] p4f/ ug{ ;d'bfosf ;b:on] ;fd"lxs cEof; ug{;s] Ifdtf clej[l4 x'G5 . ;s];Dd :yfgLo ;fwgsf] k|of]uaf6 a"9fa"9L, s]6fs]6L, czQm / dlxnfnfO{ klg ;xefuL u/fP/ dgf]/~hggfTds tl/sfaf6 k"j{cEof; ug'{kb{5 . o;/L cEof; ubf{ afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm / dlxnfnfO{ klxnf] k|yfldstf lbP/ p4f/ ug]{ lzIff klg :jo+;jsnfO{ lbg' /fd|f] x'G5 . o:tf] ] cEof; ubf{ dfgjLo dof{bf / e]befj/lxt ¿kdf p4f/ ug]{ 1fg lbg' /fd|f] x'G5 . cf>o:ynsf] Joj:yf / cfkTsfnLg of]hgf k|sf]ksf ;dodf cfkTsfnLg cfjf;sf] Joj:yf ug{ ;d'bfos} kxndf ;'/lIft :yfgsf] klxrfg u/L cfkTsfnLg cfjf;3/ agfpg' kb{5 . k|sf]ksf] 7"nf] 36gf k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷29
  • 30. ePdf k|efljt dflg;nfO{ /fVg ;fd'bflos 3/sf ;fy} ;fj{hlgs tyf ljBfno ejg klg k|of]u ug'kg]{ { cj:yf cfpg ;S5 . To;}n] To:tf ejgsf] ;d]t dd{t ;Def/ ug'kb{5 . { cfkTsfnLg of]hgf k|sf]ksf ;dodf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfo{ ug]{ eGg] 5nkmn u/L sfdsf] ljefhg ug'kb{5 . ;b:osf] { zf/Ll/s tyf dfgl;s cj:yfsf] ;d]t ljZn]if0f u/]/ sfo{of]hgf tof/ u/L sfo{ljefhg ug'kb{5 . { k"j;rgf tyf ;'/lIft :yfgfGt/0f { " k|sf]k x'g] ;Defjgf a9]kl5 k"j;rgf jf r]tfjgL lng]–lbg] / tTsfn} ;'/lIft { " :yfgdf ;g]{ sfo{ ug'kb{5 . k|sf]khGo { 36gf x' g ] ;Defjgf glhlsPdf k"j{tof/Lsf cfwf/df kl/jf/ / 5/l5d]snfO{ 36gf x'gnfu]sf] hfgsf/L u/fpg] sfo{nfO{ k"j;rgf jf r]tfjgL { " elgG5 . k"j;rgf k|0ffnL cfw'lgs { " k|ljlwo'Qm klg x'g;Sb5 . t/, :yfgLo ;fwg / k/Dk/fut tl/sfaf6 Joj:yf ul/g] k|0ffnL cfly{s tyf k|fljlws b[li6sf]0fn] e/kbf]{ x'g] ePsfn] To;tkm{ ;r]t /xg'kb{5 . k"jrtfjgL k|fKt x'bf { ] F gx'b} k|sf]k x'g;Sg] ePsfn] ;a}n] l56f]eGbf l56f] cfˆgf] / 5/l5d]ssf] arfpsf F nflu lgwf{l/t sfo{ ug'kb{5 . o:tf] cj:yfdf czQm, s]6fs]6L, a"9fa"9L, la/fdL / { dlxnfnfO{ k|fyldstf lbP/ ;'/lIft :yfgdf k'¥ofpg] k|oTg ug'kb{5 . { k|sf]ksf] ;dodf ug'{kg]{ sfo{ k|sf]kklxn] k"jtof/Lsf sfo{ ul/P klg k|sf]kaf6 k|efljt x'g;Sg] ;Defjgf eg] { /lx/x]sf] x'G5 . k|sf]k eOxfn]sf cj:yfdf cfkTsfnLg ¿kdf ljleGg sfd ug'kg]{ { x'G5 . k|sf]k eO/x]sf] ;dodf / To;sf] nuQ}kl5 ug'kg]{ sltko sfdnfO{ { k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu ug'kg]{ sfo{sf] k|fyldstfdf /flvG5 . { k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷30
  • 31. p4f/ tyf /fxt k|sf]k eO/x]sf ;dodf kLl8tnfO{ p4f/ ug{ ;a}eGbf klxn] ;d'bfosf ;b:on] g} h'6gkg]{ x'G5 . k|sf]k ePsf] :yfgdf ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qaf6 kl/rflnt ' p4f/6f]nL ;dod} k'Ug] ;Defjgf sd x'G5 . o; cj:yfdf ;d'bfos} ;b:on] p4f/ / /fxtdf h'6g ;s] hgwgsf] Iflt sd x'G5 . k|sf]kdf dfl/Psf jf x/fPsfsf] vf]hL ug],{ 3fOt] ePsfsf] p4f/ / cfkTsfnLg pkrf/ ug],{ 3/af/ u'dsfnfO{] a:g]–vfg] Joj:yf ldnfpg] sfddf ;d'bfosf] ;+nUgtf k|efjsf/L / e/kbf]{ x'G5 . k|sf]k–Joj:yfkg of]hgfdf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfd ug]{ eg]/ sfo{ljefhg klg ul/Psf] x'gkb{5 . o;/L sfo{ljefhg ubf{ To:tf] sfdsf] lhDdf lng;Sg] ' j}slNks ;b:o;d]t tf]lsg'kb{5 . k|sf]k–Joj:yfkg of]hgfcGtu{t ;d'bfosf] k|sf]k k|ltsf/ Ifdtf clej[l4sf nflu k|fKt tlnd tyf 1fgn] cfkTsfnLg sfo{df dxŒjk"0f{ of]ubfg ldNb5 . p4f/ tyf /fxtsf sfo{cGtu{t k|sf]ksf] cj:yfcg';f/ cfkmGt, 5/l5d]s, p4f/sdL{ / ;xof]uL ;+:yfsf k|ltlglwnfO{ ;"rgf lbg] tyf ;xof]usf nflu cg'/f]w ug]{ sfo{ klg kb{5g . k|sf]ksf ;dodf ug'kg]{ sfo{sf] ¿k/]vf / sfdsf] afF8fkmfF6 klxn] { g} ubf{ k|sf]kdo cj:yfdf sfd ug{ ;lhnf] x'G5 . o;sf cltl/Qm ;/sf/L tyf u}/;/sf/L :jo+;js tyf gful/s ;dfhsf k|ltlglwn] Pp6f k|sf]ksf sf/0f ] pTkGg x'g;Sg] csf]{ k|sf]kaf6 ;'/lIft /xg ;/;kmfO ug{ / ;fdflhs cdgr}g sfod /fVg rgfvf] /xg'kb{5 . Iflt cfsng k|sf]kaf6 ePsf] hgwgsf Ifltsf] tTsfn} cfsng ug'kb{5 . k|sf]kkl5sf Joj:yfkg– { sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg / tTsfn cfjZos kg]{ /fxtsf] yk Joj:yf ug{sf nflu slt dflg;sf] Hofg uof] < slt x/fO/x]sf 5g < slt 3fOt] ePsf 5g < sltsf] cj:yf lrGtfhgs 5 < sltsf] 3/af/ gi6 eof] < sltnfO{ c:yfoL a;f]af; / vfgkLgsf] Joj:yf ldnfpg'kb{5 < nufotsf hfgsf/L ;ªsng u/]/ ;f]xLcg';f/ tTsfnLg / bL3{sfnLg sfo{qmd agfpg'kb{5 . ;xof]usf] lg/Gt/tf k|sf]kaf6 k|efljt ;d'bfonfO{ pgLx¿sf] cfˆg} Ifdtfn] cfh{g u/]/ hLjglgjf{x ug{;Sg] cj:yf geP;Dd lg/Gt/ ;xof]u ug'kb{5 . 3/af/ / v]tLkftL gi6 eP/ { lj:yflkt ePsf ;d'bfonfO{ hLljsf]kfh{gsf] j}slNks Joj:yf ldnfOlbg] / bL3{sfnLg k'gM:yfkgsf nflu ;3fpg] sfo{ klg k|sf]k–Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ kIf xf] . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷31
  • 32. k|sf]kkl5 ug'{kg]{ sfo{ k|sf]k–Joj:yfkgdf k|sf]kkl5 nfdf] cjlw;Dd ug'kg]{ sfo{x¿ klg kb{5g . { k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] k'gM:yfkg, k'glg{df{0f, cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfdf ;'wf/ / eljiodf pTkGg x'g;Sg] k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] ;+/rgfsf] ljsf; ug'kg]{ x'G5 . k|sf]kkl5 ul/g] sfo{n] cf;Gg k|sf]ksf] hf]lvd Go"g ug{ / { ;d'bfosf] cfly{s, ;fdflhs, z}lIfs / ;f+:s[lts kIfdf ;sf/fTds kl/jt{g Nofpg ;xof]u ub{5 . k|sf]kkl5 ul/g] sfo{nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M k"gM:yfkg tyf ;+/rgfdf ;'wf/ k|sf]kkl5 ;'dbfosf] cj:yfnfO{ k"jf{j:yfdf Nofpg ul/g] sfo{nfO{ k'gM:yfkg elgG5 . o; cGtu{t ;fdfGo Iflt ePsf 3/sf] dd{t;Def/, /f]huf/L jf cfocfh{gsf ;|ftsf] ljsf;, ef}lts ;+/rgfsf] dd{t;Def/ u/]/ k|of]uof]Uo agfpg] ] sfo{ kb{5g . ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfo jf gful/s ;dfhn] o:tf sfo{ ubf{ k|sf]kkLl8t ;d'bfon] ;'/lIft ¿kdf k'gM:yflkt x'g kfpg] cfwf/e"t dfgjclwsf/k|lt ;+jbgzLn x'gkb{5 . ;'/lIft :yfgdf a:g kfpg' tyf cf}iflwpkrf/ / cGo cfwf/e"t ] ' cfjZostf k"lt{sf nflu ;xof]u kfpg' k|sf]kkLl8tsf] dfgj clwsf/ g} xf] . k'glg{df{0f k|sf]kaf6 k"0f{ ¿kdf gi6 ePsf ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0f ug]{ sfo{nfO{ k'glg{df{0f k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷32
  • 33. elgG5 . o:tf ;+/rgf ;fj{hlgs jf lghL b'j} k|sf/sf x'g ;Sb5g . ;fj{hlgs ;+/rgfsf] lgdf{0fsf nflu ;/sf/ jf u}/;sf/L ;+:yfn] nufgL ub{5g eg] ;/sf/sf] ;xof]u jf ;'ne a}ªs–C0fsf] Joj:yfåf/f k|efljt ;d'bfonfO{ lghL ;+/rgf–lgdf{0fsf nflu ;xof]u ug]{ k|rng 5 . cfly{s tyf ;fdflhs k'gM:yfkg k|sf]ksf sf/0f ;dfhdf ljleGGg k|sf/sf ;d:of pTkGg x'G5g . a;f];af;sf] ;d:of, cfocfh{gsf] cefj tyf cGo ljleGg sf/0fn] ;dfhdf rf]/L–8s}tL, n'6kf6h:tf c;fdflhs / cfk/flws ultljlwn] k|>o kfpg] ;Defjgf /xG5 . k|sf]k–Joj:yfkgdf sfd ug]{ ;a}n] ;dfhdf b]lvg ;Sg] To:tf ultljlw lgoGq0f ug{ w}otfk"js sfo{ ug'kb{5 . ljrlnt ;fdflhs l:yltnfO{ ;fdfGo agfpg] sfo{ { { { lgs} sl7g x'g] ePsfn] ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ;+/rgfsf cfwf/df ;fd'bflos ;xeflutfk"0f{ sfo{qmd ;~rfng u/]/ cfk;L ;xof]u / ;befjnfO{ lg/Gt/tf lbg] k|of; ul/g'kb{5 . o;sf nflu cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ljsf;sf sfo{qmd tof/ u/L sfof{Gjog ug'{ cfjZos x'G5 . lbuf] ljsf; ljsf;sf lqmofsnfkdf k|of]u ul/g] lbuf] k|ljlwn] g} k|sf]k–Joj:yfkgnfO{ pTs[i6 ;xof]u ub{5 . k|sf]kkl5sf] Joj:yfkg;DaGwL sfo{sf] d"n nIo ljsf;;Fu cfj4 jf cGtM;DalGwt /x]sf] x'G5 . To;}n] hLljsf]kfh{gsf j}slNks ;|ftsf] klxrfg, ] k|fs[lts ;|ftsf] lbuf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]u, k|sf]k k|ltsf/ ug{ ;Sg] ] cfjf;, vfg]kfgL, ;8s, k'nk'n;fsf] lgdf{0f / ltgsf] lgoldt dd{t;Def/ tyf ] /]vb]v lbuf] ljsf;sf ;Gbe{df cfpg] ;fdfGo pbfx/0f x'g . k|sf]k Joj:yfkgsf] nIo–k|flKt tyf ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4sf nflu k|sf]khGo vt/f jf ;ªs6fled'vtfnfO{ x6fP/ hf]lvd 36fpg pkof]u ug{ ;lsg] :yfgLo k|ljlw, 1fg / ;Lksf] cTolws pkof]u ug'kb{5 . j}1flgs k|ljlwsf] { pkof]u :yfgLo ;dfhsf] cfly{s, k|fljlws 1fgcg'¿k lbuf] x'g;Sg] b]lvPdf dfq ug'kb{5 . ;d'bfosf] cfly{s / k|fljlws Ifdtfdf j[l4 gu/fO{ ljsf;df pkof]u { ul/Psf cfw'lgs k|ljlwn] lbuf] ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{ g} cf3ft kfb{5g / eljiodf k|sf]khGo hf]lvd cem a9b5 eGg] tYonfO{ lj;{g x'bg . To;}n] lbuf] F} ljsf;nfO{ k|sf]k–Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ s8Lsf ¿kdf :jLsf/ ug'kb{5 . :yfgLo { 1fg / ;Lksf cfwf/df tof/ ul/Psf ljsf;sf cfwf/e"t dfGotfnfO{ g} lbuf] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷33
  • 34. ljsf;sf] ;+1f lbg ;lsG5 . o:tf sfo{n] g} ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 ug{ tyf hf]lvd Go"gLs/0f ug{ cfwf/e"t e"ldsf lgjf{x ug{ ;S5 . :ki6 a'emgkg]{ s] 5 eg] k|sf]ksf] hf]lvd a9fpg tyf Joj:yfkgsf] sfo{nfO{ k|efjxLg ' agfpg ljsf;sf ;+/rgf dfq afws x'bgg, To;df c1fg, clzIff / ;|ftsf] F} ] pkof]udf :yfgLo k|ljlwsf lj:yfkgsf] klg plQs} e"ldsf /x]sf] x'G5 . To;}n] k|sf]ksf] k|ltsf/sf nflu ef}uf]lns :yfg, ;fd'bflos Ifdtf / cfjZostfsf] ljZn]if0f u/]/ dfq afXo k|ljlwsf] pkof]u ug'kb{5 / :yfgLo ;|ftsf] k|of]udf { ] a9L hf]8 lbg'kb{5 . k|sf]k–Joj:yfkgsf nfe k|sf]k–Joj:yfkg eg]sf] k|sf]ksf] lj:tf/ x'g glbg / To;af6 x'g] Iflt sd ug{ ckgfOg] Jojl:yt sfo{ljlw xf] . o;df k|sf]kklxn], k|sf]k ePsf] ;dodf / k|sf]kkl5 ul/g] ;a} sfo{nfO{ r/0fa4 ¿kdf sfof{Gjog ug]{ lbzflgb]z ul/Psf] { x'G5 . k|sf]khGo 36gf cfsl:ds ¿kdf eO/xg] x'bf To:tf 36gfnfO{ lgoGq0f F u/]/ lgld6ØfGg kfg{ ;lsFbg . t/ ;fd'bflos ;xeflutf a9fP/ Joj:yfkg– } k|lqmofdf pNn]v ePsf sfo{ ug{ ;lsPdf k|sf]ksf] hf]lvd / Iflt 36fpg ;lsG5 . lbuf] ljsf; ;lxtsf] k|sf]k–Joj:yfkg sfo{of]hgfnfO{ k|efjsf/L sfof{Gjog ug{ ;lsPdf o;af6 k|sf]kkLl8t tyf eljiodf x'g;Sg] k|sf]ksf] k|efjaf6 ;d'bfonfO{ arfpg] k|of;df w]/} xb;Dd ;kmntf k|fKt ug{ ;lsG5 . k|sf]k–Joj:yfkgaf6 k|fKt x'g;Sg] s]xL nfenfO{ lgDg cg';f/ lng ;lsG5 M vt/f tyf ;ªs6fled'v cj:yfsf] cGTo eP/ hf]lvd 36b5 . p4f/ tyf /fxtsfo{nfO{ Jojl:yt ug{ ;lsG5 . p4f/ tyf /fxtsf nflu cfjZos j:t'sf] ;~ro x'G5 . ljsf;sf] ult lbuf] ¿kdf cufl8 a9b5 . ul/aLlgjf/0fdf ;xof]u k'Ub5 / cfGtl/s z/0ffyL{ ;d:of 36b5 . lj:yflktx¿n] ;'/lIft :yfgdf a;f]jf; ug]{ cj;/ kfpF5g . ;dfhsf ;a} ju{n] k|fs[lts ;|ftsf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]usf] ] cj;/ ;dfg'kflts ¿kdf k|fKt ub{5g . ;dfhdf pTkGg x'g;Sg] cjflG5t ultljlwdf lgoGq0f x'G5 . ;dfhdf Pstf, ;xof]u / ;befjsf] efjgf a9]/ ljsf;df ;a}sf] ;xeflutf a9b5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷34
  • 35. k|sf]k–Go"gLs/0fsf pkfo k|sf]ksf] Go"gLs/0fsf nflu o;sf] Joj:yfkgcGtu{t pNn]v ul/Psf sfo{sf cltl/Qm cGo lqmofsnfk klg ug'kb{5 . k|sf]k Joj:yfkgsf qmddf ;~rfng { x'g;Sg] o:tf sfo{df ;/sf/sf] e"ldsf a9L /x] klg u}/;/sf/L ;+:yf, ;d'bfo / gful/s ;dfhsf] ;+nUgtf klg cfjZos x'G5 . k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fsf ;Gbe{df ug'kg]{ ;fdfGo sfo{nfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M { clwsf/;DkGg lgsfosf] Joj:yf ;/sf/n] k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu clxn];Dd klg zlQm;DkGg lgsfosf] :yfkgf ug{ ;s]sf] 5}g . u[xdGqfnocGtu{t /x]sf] nfu"cf}ifw tyf k|sf]k–Joj:yfkg dxfzfvfnfO{ @)^) ;fnb]lv zfvfdf kl/0ft ul/g'n] klg o; ;d:ofk|lt ;/sf/sf] a]jf:tfnfO{ k'li6 ub{5 . k|sf]k ePsf] cj:yfdf ;~rfng ul/g] p4f/ / /fxtdf dfq ;/sf/L Joj:yfkg ;Lldt 5 . To;}n] /fHon] k|sf]k ;fdgfsf nflu k|efjsf/L k"jtof/Lsf sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog ug{ / k|sf]kkl5sf] k'gM:yfkgsf { sfo{nfO{ lbuf] / e/kbf]{ agfpg ;zQm lgsfosf] :yfkgf ug'{ cfjZos 5 . hf]lvd gS;fªsg k|sf]k–Joj:yfkgsf nflu d'nssf] ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k / To;af6 x'g;Sg] ' Ifltsf] gS;fªsg ug'kb{5 . o:tf] sfo{ k|fljlws / cfly{s sf/0fn] lgs} sl7g eP { klg k|sf]khGo Iflt 36fpg ug}kg]{ x'G5 . { kxf8L If]qsf s'g–s'g efudf, s:tf] klx/f] hfG5 < s'g–s'g lxdtfn lj:kmf]6 x'g;S5 / To;n] s'g–s'g If]qdf Iflt k'¥ofpg] ;Defjgf /xG5 x'/Latf;n] stf a9L gf]S;fg ug{ ;Sb5 < e'Orfnf] sxfF a9L hfG5 / s:tf ;+/rgf agfP Iflt F sd x'G5 < af9Ln] w]/} Iflt k'¥ofpg] If]q s'g xf] < eGg] hfgsf/L ;ªsng u/L k|sf]k hf]lvd gS;fªsg ug'k5{ . { k|sf]k k|efj d"Nofªsg hg;ªVof j[l4, jgljgfz, k|fs[lts ;|ftdfly a9bf] cltqmd0f, ;8s oftfoftsf] ] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷35
  • 36. lj:tf/, vfg]kfgL tyf hnljB't cfof]hgf, vlgh j:t'sf] pTvggh:tf sfo{ ubf{ ef}uf]lns tyf ef}ule{s agf]6df cfpg;Sg] kl/jt{g jf lju|xtkm{ Wofg k'¥ofpg'k5{ . o;sf nflu jftfj/0f k|efj d"Nofªsgsf ;fy} k|sf]k k|efj d"Nofªsgsf] afWofTds Joj:yf ul/g' cfjZos eO;s]sf] 5 . ;+:yfut Ifdtf clej[l4 g]kfndf k|sf]k–Joj:yfkg tyf ;d'bfo–kl/rfngsf If]qdf w]/} /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿ sfo{/t 5g . ltgn] d'nssf u|fdL0f If]q;Dd ' cfˆgf] kx'r k'¥ofpg] / ;d'bfosf]] Ifdtf clej[l4 ug]{ k|of; ul//x]sf 5g . F k|sf]k–Joj:yfkgdf sfo{/t To:tf ;+:yfx¿aLr ;dGjo u/]/ u|fdL0f ;d'bfo;Dd k'Ug] ltgsf] k|of;df ;/sf/n] yk ;xof]u ub}{ Ifdtf clej[l4sf nflu lgDg ljifodf Wofg lbg'kb{5 M bIf k|fljlws hgzlQm pTkfbg ug]{ . tYofªs ;ªsng tyf ljZn]if0faf6 lgSof]n lgsfNg] . { k|sf]k;DaGwL ;"rgfk|0ffnLsf nflu ;~hfnsf] :yfkgf ug]{ . lgoldt ¿kdf tflnd ;~rfng ug]]{ Joj:yf ldnfpg] . :yfgLo 1fg, ;|ft, ;fwgsf] klxrfg / pkof]usf] k|j4{g ug]{ . ] pknAw ;|ftsf] plrt pkof]u u/L k|sf]k–lgoGq0fsf k|of; ug]{ . ] pknAw dfgj;+zfwgsf] kl/rfng r':t ¿kdf ug]{ . kf7oqmd ljsf; / bIf hgzlQm pTkfbg g]kfnsf ljBfno tyf ljZjljBfnox¿df s]xL jif{bl] v hg;ªVof tyf jftfj/0f lzIffsf] kf7oqmd k|f/De ePsf] 5 . t/, k|sf]ksf] ljifonfO{ cflwsfl/s ¿kdf ;dfj]z ul/Psf] 5}g . o;af6 afnaflnsf tyf o'jfx¿ jftfj/0f–;+/If0fk|lt ;r]t x'g] eP klg k|sf]ksf ;DaGwdf cgle1 g} /xg] cj:yf 5 . k|sf]khGo hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 ug'{ cfjZos x'G5 / To;sf lgldQ bIf hgzlQm rflxG5 . ;/sf/n] ljBfno:t/b]lv g} k|sf]k;DaGwL cWoog–cWofkgsf] Joj:yf ldnfPdf d'nsdf k|sf]k–Joj:yfkg;DaGwL ' bIf hgzlQmsf] ljsf; x'g5 . ] hgr]tgf clej[l4 g]kfnsf sl/a *) k|ltzteGbf a9L dflg; cem;Dd k|sf]ksf ljifodf cgle1 g} k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷36
  • 37. 5g . k|sf]knfO{ b}jsf] s'bl[ i6 dfGg] k/Dk/fut e|dn]] k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfo{ cf]em]nd} k/]sf 5g . To;}n] k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug{;lsg] k|ljlwsf af/]df hfgsf/L lbP/ ;a}nfO{ ;r]t agfpg'kb{5 . k|sf]k–lzIffnfO{ u|fdL0f tx;Dd k'¥ofpg jftfj/0f ;+/If0f tyf k|sf]k–Joj:yfkg, ;fd'bflos jg ;+/If0f, k|fs[lts ;|ftsf] a'l4dQfk"0f{ pkof]uh:tf ljifodf cgf}krfl/s ] lzIff sfo{qmddfkm{t u|fdL0f tx;Dd k'¥ofpg k':ts–k'l:tsf, kf]:6/ / ljleGg ;~rf/dfWodsf] pkof]u ug{ ;lsG5 . ljBfno / ;fd'bflos ;ª3;+:yfdfkm{t k|ltof]lutfTds sfo{qmdsf] cfof]hgf u/]/ klg k|sf]k;DaGwL hgr]tgf a9fpg ;lsG5 . /fHon] o; If]qdf sfo{ ug]{ lgsfo, ;ª3;+:yfaLr ;dGjo u/]/ o:tf lqmofsnfknfO{ k|efjsf/L agfpg]tkm{ Wofg lbg'kb{5 . k"jtof/L / cfkTsfnLg of]hgf { k|sf]k s'g} klg ;dodf s'g} klg ¿kdf cfpg ;S5 . e'Orfnf] slxn] / s;/L F cfpF5 eg]/ clxn];Dd hfgsf/L kfpg] k|ljlwsf] ljsf; ePsf] 5}g . To;}u/L x'/Latf;, af9Lklx/f] cfpg] df};dsf] hfgsf/L eP klg ;dosf] ls6fg ug{ ;lsFbg . To;sf/0f k|sf]khGo 36gf eOxfn]df To;af6 aRg / ;'/lIft /xg } cfkTsfnLg of]hgf agfP/ To;cg'¿k k"jtof/L ug'kb{5 . k"jtof/L tyf cfkTsfnLg { { { of]hgf tof/ ubf{ lgDg ljifodf Wofg lbg'kb{5 M cf}iflw, z'4 vfg]kfgL, vfBfGg cflbsf] Joj:yf ug],{ k|sf]kaf6 aRg ;Defljt ;'/lIft :yfgsf] klxrfg ul//fVg], cfkTsfnLg a;f]af;sf nflu ;fd'bflos 3/sf] Joj:yf ug],{ p4f/ tyf /fxtsf nflu ;+nUg ;/sf/L lgsfo, /]8qm; / u}/;/sf/L ;+:yfsf] ;Dks{ 7]ufgfsf] ;"rL agfP/ /fVg], cfkTsfnLg cj:yfdf cfjZos kg]{ 6r{nfO6, ;nfO tyf cTofjZos cf}hf/ / j:t' 7Ls kf/]/ ;lhn} e]6g] 7fpFdf /fVg] . o:tf ;fdu|Lsf] hf]xf] jf Joj:yf ubf{ s'g 7fpFdf s:tf] k|sf]k a9L x'G5 / slt;Dd Iflt x'g ;Sb5 eGg] cg'dfgsf cwf/df k|sf]ksf ;dodf cfjZos kg{;Sg] ;fdu|Lsf] aGbf]a:t u/]/ cfkTsfnLg of]hgf tyf k"jtof/L ug'kb{5 . { { k|sf]ksf ;dodf cfjZos kg]{ j:t'sf] klxrfg u/]/ ;s];Dd :yfgLo ;fwg / ;|ftsf] pkof]u u/L To:tf j:t'sf] hf]xf] ug'{ /fd|f] x'G5 . ] k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷37
  • 38. ;fd'bflos d]nldnfk / ;xof]u k|sf]kaf6 aRg 5/l5d]sdf cfk;L ;befj / ;xof]usf] efjgf ljsl;t ug'k5{ . { To;f] ePdf l5d]sdf kg]{ s'g} klg k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ tTk/tf a9b5 . k|sf]ksf] ;fdgf ug{ ;d'bfo cfkm}F kl/rflnt ePdf ul/aLlgjf/0f, :yfgLo ;|ftsf]] ;+/If0f / pkof]uh:tf If]qdf ;'wf/ cfpF5 . o:tf] ;'wf/af6 ;d'bfon] lgDgfg';f/sf nfe lng ;Sb5 M ;d"xsf cfk;L ;xof]usf] efjgfdf clej[l4 x'G5 . :yfgLo ;|ft;fwgdf ;femf :jfldTjsf] efjgf a9b5 / lbuf] a'l4dQfk"0f{ ] pkof]usf] k/Dk/f a:b5 . ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ tTk/tf a95 . ;ªs6fled'v If]qsf] a;f]af;nfO{ ;'/lIft :yfgdf ;fg]{ ;xdlt / ;xof]u ldNb5 . k|sf]k ePdf s;n] s] ug]{ eg]/ cfk;df lhDd]jf/Lsf] afF8kmfF6 x'G5 / 5/l5d]sdf clwsf/ tyf bfloTjsf] af]w x'G5 . jgljgfz / jftfj/0f–k|bi" f0fdf lgoGq0f ug{ ;d'bfo ;Ifd x'G5 . :yfgLo :t/df /fxt tyf p4f/ sf]ifsf] :yfkgf x'G5 / ufpF3/df k/Dk/fb]lv rNb} cfPsf] esf/L k4lt tyf u'7Lsf] Joj:yf k'gM k|f/De eP/ ;dfhdf ;xsf/Lsf] efjgf k}bf x'G5 . k|sf]k;DaGwL hfgsf/Lsf] cfbfgk|bfg lgoldt x'G5 . o;n] ;'/Iffsf j}slNks pkfosf] vf]hL ug{ ;xof]u k'¥ofpF5 . ;d'bfodf g]tTjsf] ljsf; x'G5 . [ e'Orfnf], af9Lklx/f], Hjfnfd'vL, cl;gfkfgL, cfunfuLh:tf 36gfnfO{ ;fdfGo F cj:yfdf k|sf]k dflgb}g . o:tf 36gfn] hgwgsf] Iflt u/]df jf ljsf;sf ;+/rgfnfO{ Ifltu|:t kf/]df tyf dflg;sf cfocfh{gsf ;|ft gi6 ePdf To:tf ] 36gfn] pTkGg u/]sf] ljkbk0f{ cj:yfnfO{ k|sf]k dflgG5 . o; lsl;dsf " 36gfnfO{ xfd|f k|of;n] k"0f{ ¿kdf lgoGq0f ug{ ;Dej 5}g . t/ ljj]sk"0f{ 9ªuaf6 k|sf]k;DaGwL k"jtof/L / Joj:yfkg ug{ ;lsPdf To;af6 x'g] IfltnfO{ { w]/} xb;Dd sd ug{ ;lsG5 . ;/sf/, u}/;sf/L tyf lghL ;ª3;+:yf, gful/s ;dfh / ;d'bfo ;a}n] ;xsfo{ ub}{ cufl8 a9]df k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fdf pNn]Vo ;kmntf ldNg]5 . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷38
  • 39. s]xL sl7g zAb / cy{ cksif{0f M s'g} j:t' lau|g' jf v/fj eP/ ;dfKt x'g] cj:yfdf k'Ug'' . cjnDag M s'g} j:t' :jLsf/ ug]{ jf lng] sfd . cltj[li6 M w]/} jiff{ x'g, nfdf] ;do;Dd 7"nf] jiff{ eO/xg' . ' ' cgfj[li6 M Hofb} sd kfgL k/]/ ;'Vvf nfUg' . cfsng M cg'dfg tyf c8sn ug'{ . cf0fljs M c0f'x¿af6 ag]sf] j:t', cf0fljs xltof/ jf ad . cfwf/e"t M af“Rgsf nflu jf cGo s'/fsf nflu geOgx'g] . cfj[lQ M bf]xf]l/O/xg] k|lqmof . k6s–k6s bf]xf]l/g] k|lqmof . cf;Gg M Hofb} glhssf] . lgs6 lejiod} x'g;Sg] jf ;Defljt . pkh M k|ltkmn jf kl/0ffd . sfof{Gjog M of]hfgf jf l;4fGt nfu" ug]{ tyf Jojxf/df ptfg]{ sfd . vt/f M ljkb jf hf]lvd . vfsf M s'g} j:t' agfpg agfOPsf] gd"gf jf cfs[lt . sfd ug]{ of]hgf . vfB;'/Iff M cGg, kmnk"mn, t/sf/Lsf] hf]xf] jf ;~ro . cGg pAhgL sd x'g] If]qdf cGgsf] cfk"lt{sf nflu ul/g] ;~ro jf art . vf]l/of M hªunsf ¿v jf a'6ofg kmf“8/ cfuf] nufP/ v]tL ul/g] hldg . ] Iflt M gf]S;fg, xflg . hnpTkGg M kfgLsf sf/0f jf kfgLsf dfWodaf6 pTkGg x'g] -w]/} kfgL kbf{ af9L cfpg'nfO{ hnpTkGg k|sf]k elgG5_ . hnjfik M kfgL tftf] x'bf aGg] afkm . afkm rL;f] x'bf k]ml/ kfgLdf kl/0ft x'G5 . “ “ h}ljs M hLjaf6 k|fKt x'g] jf k|f0fLsf] cjz]ifaf6 ag]sf] . hf]lvd M vt/fsf] cj:yf, xflg jf Iflt x'g;Sg] cj:yf . hf]xf] M cfjZos j:t'sf] aGbf]j:t jf ;~ro . b|'tt/ M ck]Iffs[t tLj| ultsf], l56f]–l56f] x'g] . gS;fªsg M /]vflrqåf/f gS;f agfpg] sfd -af9L cfPdf To;n] c;/ kfg]{ ;Defljt If]qsf] klxrfg u/L gS;f agfpg] sfo{_ . lgld6ØfGg M l;Wofpg] jf k"0f{ ¿kdf ;dfKt ug]{ k|lqmof . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷39
  • 40. lgSof]{n M lgZro tyf lgwf{/0f ug]{ sfo{ . lg:t]h M t]h gePsf] . zlQm tyf Ifdtf sd ePsf] . Go"g M yf]/, 36]sf] jf sd ePsf] . } Go"gLs/0f M 36fpg] sfd . ;fdgf Ifdtf M s'g} s'/fsf] ;fdgf ug]{ zlQm . k'g/fj[lQ M k6s–k6s bf]xf]l/g] k|lqmof . k'glg{df{0f M elTsPsf] 3/, ;8s, k'n jf s'g} klg j:t' km]l/ agfpg] sfd k"jtof/L { M s'g} sfd ug{sf nflu klxn] g} ul/g] tof/L . ;Defljt k|sf]kaf6 aRg k|sf]k x'gklxn] ul/g] sfo{ tyf cf}iflw, xn'sf vfg]s/f / ' ' n'ufkmf6f]sf] hf]xf] jf ;'/lIft x'g] pkfo ug]{ sfo{ . dxfdf/L M dflg; / hLjhGt'df PsfPs nfUg] ;?jf /f]u . x}hf, emf8fkvfnf, a8{km n', Kn]u, ;f;{, P8; cflb . /f;folgs M /;fog;DaGwL -wft'nfO{ emf]n / emf]nnfO{ wft' agfpg] tŒj–tŒjaLr k|ltlqmof u/fpg]_ . ljrng M cl:y/tf, s'g} s'/faf6 klG5g] dfgMl:ylt . ljkm/ M Hj/f];u} z/L/df vl6/f cfpg] ;?jf /f]u, dxfdf/L . “ z[ªvnf M qmda4 ¿kdf ul/g] sfo{sf] ¿k/]vf . ;ªs6fled'v M ;fx|} cK7]/f] cj:yfdf jf ljkbdf k/]sf], vt/f jf hf]lvdtkm{ pGd'v ePsf] . ;dGjo M b'O{ jf To;eGbf a9L dflg; jf lgsfoaLr ;DaGw sfod u/fpg] k|lqmof, kf/:kl/s ;DaGw sfod ug]{ k|lqmof . ;r]tg M r]tgf jf 1fg ePsf], ;ts{, hfu¿s jf r]tgfo'Qm . ;dofg's"n M ;docg';f/sf], kl/jlt{t ;docg'¿k ul/g] . ;nx M afnLgfnL, kmnk"mn, af]6la?jf gi6 ug]{ 7"nf] ;d"xdf p8g] km6ofªu|fh:tf] ] Ps k|sf/sf] p8'jf sL/f . ;xhstf{ M ;dfhdf ljeGg ljifodf ;dGjo ug]{ ;fdflhs sfo{stf{ . ;but M d[tssf z/L/sf] bfx;+:sf/, ;+:sf/cg';f/ nfz hnfpg] jf uf8g] sfo{ . :yfgfGt/0f M Ps 7fp“sf] j:t' jf a;f]af; tyf dfgja:tL csf]{ 7fp“df ;fg]{ sfd . k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷40
  • 41. k|sf]k M kl/ro tyf Joj:yfkg÷41