1. -EĞİTİM BİÜMLERİ-
GELIŞIM PSIKOLOJISI | Fiziksel ve Psiko-Motor (Devinsel) Gelişim
BEDENSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ VE TEMEL ÖZELLİKLERİ (ÖZET TABLO)
Çocuğun gelişimini bir bütün olarak kavrayabilmek için psikolojik olduğu kadar fizyolojik gelişimi de bilmek garekir.
Çünkü fiziksel gelişim, çocuğun davranışını hem doğrudan, hem de dolaylı olarak etkiler. Bedensel gelişim, dönemsel
bir süreçtir. Bunun anlamı, fiziksel gelişmenin düzenli bir hızla değil, belli dönemlerde farklı hız derecelerine sahip
dalgalar halinde gerçeklaşmesidir. Yani bazen hızlı, bazen yavaş olmasıdır. İkisi yavaş, ikisi hızlı olmak üzere dört
belirgin büyüme dönemi vardır. Doğum öncesi ?e doğumdan sonraki ilk yıl büyüme hızı yüksektir. (Yavuzer, 2005)
Dönemler Fiziksel Gelişim Psikomotor (Devimsel) Gelişim
Doğum öncesi gelişimden sonra
1. Bebeklik Dönemi Doğduğunda vücudunu kontrol
bedensel gelişimin en hızlı edemez. Ancak çok hızlı bir şekilde
(0-2 Yaş) olduğu dönemdir. gelişerek 2 yaşına kadar büyük bir
Doğumdan sonra bir yıl içinde ilerleme kaydeder.
boy bir buçuk kat uzar. (75 cm
olur.) Başlangıçta refleksif ve denetimsiz
genel vücut hareketlerine sahiptirler.
İlk altı ayda kilo iki katına, bir
yaşında üç katına, ikibuçuk Yürümeyi öğrenirler.
yaşında ise 4 katına ulaşır.
Tuvalet eğitimine ve konuşmaya hazır
Beden, bacak ve kollar baştan
hale gelirler.
daha htzlı büyürler.
2. İlk Çocukluk Bedensel gelişim hızı 0-2 yaşa
Etkinlik düzeyleri çok yüksektir.
Dönemi kıyasla azalır.
6. yaşın sonunda kilosu 7 kata Büyük kaslarını küçük kaslarından
(2-6 Yaş) daha iyi kullanırlar.
ulaşır.
Sinir sistemi gelişimi büyük Görme duyusu tam geüşmemiştir.
ölçüde tamamlanmıştır.
Doğru aletler ve etkinliklerle denge,
İlk doğduğunda çok hızlı olan
koordinasyon ve hız yetenekleri
kalp atış hızı 6 yaşında
geliştirilebilir.
yetişkininkine benzer.
3. Okul Dönemi » 9 yaşına kadar erkekler, daha El-göz uyumu sağlanır.
sonra kızlar daha uzun ve Görme duyusu gelişir.
(6-12 Yaş) ağırdır. Küçük kas becerüeri gelişir.
4. Ergenlik Dönemi >> Büluğa ermeyle başlar. Hızlı fiziksel büyümeden dolayı vücut
» Ön ergenlik döneminde fiziksel, koordinasyonunu sağlamakta
(12-18 Yaş) bilişsel ve psikolojik gelişme çok zorlanır. Devimsel becerilerde bir
hızlıdır. acemilik ve sakarlık gözlenir.
» Cinsiyet salgı bezleri aktif hale Ergenliğin ikinci döneminde zihin ve
gelir. Cinsel organlar gelişir. kas koordinasyonu düzeür.
Senemoğlu 2004'ten faydalanılarak hazırlanmıştır.
2. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
FİZİKSEL VE PSİKOMOTOR (DEVİNİMSEL) AYLAR | BEDENSEL GELİŞİM DÜZEYLERİ
1.Ay Yüzüstü yatarken 1-2 sn başını kaldırır.
GELİŞİM
2.Ay Kollarının desteği ile göğsünü ve başını
Fiziksel Gelişim
kaldırmaya başlar.
Bedensel gelişim, döllenmeden başlayarak fiziksel
olgunluğa kadar devam eden bir süreci ifade 3.Ay Başını dik tutar, bir nesneye uzanır ama
etmektedir. yakalayamaz.
Büyümede hız sabit olmayıp belirli yaş 4.Ay Kucakta destek ile oturur.
dönemlerinde değişiklikler gözlenir. Doğum
öncesinin ilk altı ayı ile doğum sonrasının altı ayında 5.Ay îstemli olarak bir yandan diğer yana döner.
büyüme hızının yüksek olduğu bilinmektedir. Bu hız
yaklaşık olarak iki yaşın sonuna dek devam eder. 6.Ay Özel bir sandalyede oturur. Uzatılan
Daha sonra ergenliğe kadar fiziksel gelişimde yavaş nesneleri avucunun içiyle yakalar.
ama düzenli bir artış gözlenir.
7.Ay Desteksiz oturur.
Ergenlik dönemi doğum sonrasında bedensel
gelişimin en hızlı olduğu ikinci dönemdir. Organların 8.Ay Kollarının altından tutulduğunda ayakta
gelişim hızı da birinden diğerine farklılık gösterir. durur.
Yeni doğan bebeğin vücut ağırlığı ortalama
3200-3500 gramdır. Zamanında doğan bebekler beş 9.Ay Bir yere tutunarak ayakta durur.
aylık olduğunda doğum ağırlığının iki katına, bir
yaşında doğum ağırlığının üç katına, iki yaşında ise 10. Ay Emekler.
doğum ağırlığının dört katına ulaşırlar. İkinci yaş ve
ergenlik arasında ise yılda yaklaşık iki buçuk kg 11. Ay Ellerinden tutulduğunda durur ve yürümeye
ağırlık artışı gözlenir. başlar.
Yeni doğan bir bebeğin boyu ise ortalama 50-52 12. Ay Bir yere tutunarak ayağa kalkar.
cm'dir. Boy ilk yıl ortalama 25-26 cm. artar. Bir
yaşını dolduran bebek yaklaşık olarak 75-76 cm'yi 13. Ay Yardımsız ayakta durur ve yürümeye başlar.
bularak doğum boyunun 1.5 katına erişmiş olur.
Bebek doğduğunda yetişkinlikteki boyunun yaklaşık 14. Ay Parmaklarını kullanarak nesneleri tutar.
%30'unu kazanmış olarak dünyaya gelir. 2 yaşında
yetişkin boyunun yaklaşık yarısına ulaşır. 2 15. Ay Ellerinin yardımıyla merdivene tırmanmaya
yaşından sonra bedensel büyüme çok yavaşlar, başlar.
yıllık gelişim %5 dolayına düşer. Daha sonra,
ergenlik döneminde yeniden hızlanır.
Büyüme eğrileri incelendiğinde kızlarla erkekler Psikomotor (Devinimsel) Gelişim
arasında hızlı büyümenin başlaması itibariyle bir
farklılık olduğu gözlenir. Kızlarda büyüme hızındaki Çocuğun kol ve bacaklarıyla tüm organlarını
artış bir ile bir buçuk yıl önce başlamakta; ancak kullanmada güç, hız ve uygunluk sağlamasına;
kızlar erkeklerin nihai hızına ulaşamamaktadır. bedenini denetim altına almada becerikli duruma
Büyüme döneminin sonunda erkekler kızlara göre gelmesine psikomotor gelişim denilmektedir.
daha uzun ve ağır olmaktadır. Psikomotor etkinlikler insan davranışlarında önemli
bir yer tutarlar. Bir futbolcunun hareketleri, kalemle
Doğumda baş diğer organlara oranla daha büyüktür.
yazı yazmamız, otomobil sürmemiz, çocuğun giyinip
5-6 yaşlarına doğru baş çevresi, yetişkin insan
soyunması, bir müzik aletinin çalınması, bayanların
başına yaklaşır. Bebeklerin gövdelerine oranla
örgü örmesi, bir sporcunun mekik, barfiks
bacakları kısa, kafaları ise daha büyüktür.
hareketleri, vs. psikomotor etkinliklere örnek olarak
Bebeklikte vücut uzunluğunun V*ü kadar olan kafa,
verilebilir.
yetişkinlikteki uzunluğun sadece 1/8'i kadar
olacaktır. Psikomotor etkinlikler, duyu organları vasıtasıyla
uyarıcıların alınması, beyinde ilgili merkeze
iletilmesi, algılamanın meydana gelmesi ve
3. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
algılamaya bağlı olarak ilgili organların (kas Adım Atma Refleksi: Bebekler düz bir zeminde
gruplarının) harekete geçmeleri şeklinde bir dizi sıra destekle ayakta tutulduğunda bedenleri hafifçe öne
izler. Daha genel bir açıklama ile psikomotor gider. Yürüme gayretiyle adım atarlar. Bu refleks
davranışlar sinirsel yapı ile kas yapıları arasındaki sekizinci haftada kaybolur.
düzenli bir iletişim ve organizasyonu içerir.
Tonik Boyun Refleksi: Genellikle sırtüstü yatan
bebeklerde kendini gösterir. Başını yana çevirir,
Refleksler kolunu yüzünü döndürdüğü yana uzatır, öbür kolunu
Refleksler, dünyaya geldikleri andan itibaren büker, bu sırada bedenini döndüğü yönden bükerek
bireylerin hayata tutunmalarını, varlıklarını uzaklaştırır. Bu refleksin işlevi ya da buna duyulan
sürdürmelerini sağlayıcı/kolaylaştırıcı etkiye sahip gereksinim açık değildir, ama bunun bebeğe
oldukları gibi hayatın daha sonraki evrelerinde rahimde bulunduğu sırada uygun şekli almasına
gösterilecek daha karmaşık davranışların da yardımcı olduğu, doğum sürecine katılmasına izin
temelini oluşturan ilk psikomotor davranışlardır. Bu verdiği ve sonra da bedenin bir yanını öbür
açıdan gelişim psikolojisi içinde önemli bir yere yanından ayrı olarak kullanmayı öğrenmesine
sahiptirler. Ek olarak refleksler, hayatın ilk yardım ettiği düşünülmektedir. Bu refleks Gesell
günlerinde özellikle nörolojik açıdan sağlıklılığın tarafından değerlendirilmiştir ve aşağı yukarı
denetlenmesi amacıyla bir gösterge işlevi görürler. yirminci haftada kaybolur.
Doğuştan getirilen bu refleksleri kısaca inceleyelim: Bu reflekslerin çoğu çocuklarda ya da yetişkinlerde
Palmer Refleksi (Avuçiçi Refleksi): Bebekler görülmezler. Reflekslerin çoğu ilk çocukluk sırasında
avuçiçlerine dokunulunca ilk dört-altı ay içinde, ortadan kaybolur, çünkü ilgili kaslar üzerinde istemli
avuçlarını kapatıp sıkarlar. Bu davranış o kadar kontrol geliştirilir. Bebekler kasları üzerinde bir kez
güçlüdür ki, yeni doğmuş bebek kendi ağırlığını istemli kontrol geliştirdiklerinde isterlerse ve
kaldırabilecek güce sahiptir. Avuçiçi refleksinin istedikleri zaman emebilirler, bakmayı istedikleri
temeli, bebeklerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için yere bakabilirler. Davranış artık özel bir uyaran
annelerine sımsıkı tutunmak zorunda olmalarına tarafından kontrol edilmez. Kalıcı refleksler bir beyin
dayandırılır. hasarı belirtisidir, dolayısıyla reflekslerin incelenmesi
küçük bebeklerin pediatrik muayeneleri için
Planter Refleksi (Ayaktabanı Refleksi): Bebeğin gereklidir. Tonik boyun refleksi beş aydan sonra
ayak tabanı sert bir cisimle uyarıldığında, ayak anormaldir; moro refleksi ilk üç ayda ortadan
parmakları yelpaze gibi dışa doğru açılır. Oysa aynı kaybolmalıdır. Beyin felçli bebekler bu refleksleri iki
uyarı olgunlaşmış bir kişiye verilirse, ayak yaşında ya da daha ileride hâlâ sergileyebilirler.
parmakları tersine, aşağı bükülerek kapanır.
Erişkinlerde görülen bu refleks Babinski Refleksi Psikomotor etkinlikleri içtenlik ve olgunlaşma
olarak isimlendirilir. Çocuklarda planter refleksi iki etkiler. İçtenlik, bireyin herhangi bir psikomotor
yaşlarında kaybolur. davranışı gerçekleştirebilmek için istek duyuyor
olmasıdır, Bireyin içtenlikle o davranışı
Moro Refleksi: Bir tür ürkme tepkisidir. Duruştaki gerçekleştirmeye çalışıyor olması gelişimi olumlu
ani bir değişiklikle uyarılabilir. Uyarılmış bebek, yönde etkileyecektir. Bununla birlikte ilgili davranışı
başını arkaya atar, sırtını kemer yapar, kollarını sergilemekte kullanılacak olan organlar yeterli
yana açar, sonra hızla bir kolunu göğsüne doğru yapısal değişikliği kazanmış olmalıdır. Yani
geri çeker ve bedenini büker. Aynı zamanda olgunlaşmış olmalıdır. Olgunlaşma meydana
bacakları da açılıp tekrar kenetlenir. Bu eylemlere gelmediği sürece psikomotor etkinlik ya
çoğu zaman ağlama eşlik eder. Olgunlaşmayla tepki gerçekleştirilemeyecek ya da yeterli düzeyde
silsilesi çok daha hızlı olmakta ve bir beden sergilenemeyecektir.
kasılması şeklini almaktadır. İlk üç ay içerisinde
ortadan kaybolur.
Psikomotor Etkinliklerde Rol Oynayan Etmenler
Yüzme Refleksi: Yeni doğmuş bir bebek karın üstü
yatırıldığında ya da suda destek verildiğinde, Eşgüdüm: Herhangi bir psikomotor davranış
bedende gayet karakteristik yüzme hareketleri gerçekleştirilirken kullanılan organlar arasında
görülür. Bu hareketler bebeği yüzdürebüecek beceri öncelik sonralık sırasıyla bir koordinasyon
düzeyindedir. sağlanmalıdır. Örneğin, otomobilini kullanan birey,
gaz ve debriyaj pedalını, vites değiştirmeyi belli sıra
4. -GELİŞİM PSİKOLOJİSL
ve koordine ile kullanması gerekir. durumunda olması gerekir. Denge durumu
olmadan psikomotor etkinlikler ya
Güç: Herhangi bir psikomotor etkinliğin
gerçekleştirilemez ya da istenen hızda, sürede
sergilenmesinde kullanılan organların yeterli güce
yapılamazlar.
sahip olması gerekir.
Esneklik: Herhangi bir psikomotor
Tepki-Tepki Hızı: Herhangi bir psikomotor etkinlikte
davranışta kullanılan organlar işlevlerini belli
reaksiyon zamanı da oldukça önemlidir. Buradaki
bir esneklik içerisinde gerçekleştirirler.
reaksiyon zamanı, uyarıcının alınıp beyinde
algılandıktan sonra davranışın ortaya konulduğu Bireyin yaşamında psikomotor etkinlikler
ana kadar geçen süreyi ifade etmektedir. kritik öneme sahiptirler. Bu etkinlikler
Yaşlanmayla, alkol-uyuşturucu gibi maddelerle veya sayesinde çocuklar dünyayı ve çevrelerini
nörolojik yapıda meydana gelebilecek yıpranmalarla daha kolay ve etkili bir şekilde tanırlar. Bu
bu hızda bir artış söz konusu olabilir. bağlamda dokunur, keşfeder, merakını giderir,
Dikkat: Dikkat tanım olarak "Psiko-fizik enerjinin doyum sağlar. Ayrıca öz-bakım becerilerinin
belli bir noktaya toplanması"dır. Bireyin bir hemen hemen tamami psikomotor
psikomotor etkinliği gerçekleştirebilmesi için dikkatini davranışlardan oluşur. Bu nedenledir ki, özel
uyarıcılara ve ortaya koyacağı davranışa eğitime muhtaç çocuklar da öncelikli olarak
odaklaması gerekir. Araç kullanan bir şoförün ya da bu psikomotor etkinlikler konusunda eğitilmeye
örgü ören birinin dikkatini yaptığı davranışa çalışılır.
toplamasında olduğu gibi.
Hız: Hız yukarıda açıklanan eşgüdüm
(koordinasyon) ile ilgilidir. Birey bir psikomotor
davranışı ortaya koyarken ilgili organları arasındaki
koordinasyonu belli bir hızda yapması gerekir.
o
Denge: Organizmanın belirli bir konumda
algılanması ve bu konumun sürdürülmesidir. Bütün
psikomotor etkinliklerde organizmanın denge
o
esî
5. -EĞİTİM BİLİMLERl
ÇDZUMLU KONU
KAVRAMA TEBTİ A,B,D ve e seçenekierinde verilen ifadeler
bebeklik döneminde görülen özelliklerdir. Oysa C
seçeneğinde verilen ifade yanlış bir ifade olup
1. İnsan yaşamında doğum öncesi dönemden kemik gelişimi de bebeklik döneminde oldukça
sonra bedensel gelişimin en hızlı olduğu hızlıdır ve çocukların kemiklerin henüz
dönem aşağıdakilerden hangisidir? sertleşmediği için kemik kırılma olayları daha az
A)Bebeklik dönemi görülür.
B)İlkçocuklukdönemi (Cevap C)
C)Son çocukluk dönemi
D)Genç yetişkinlik dönemi
E) Yetişkinlik dönemi
Doğum öncesi dönemden sonra gelişimin en hızlı
oiduğu dönem 0-2 yaş aralığı olan Bebeklik
dönemidir.
(Cevap A)
(£}
"o C)Bebeklik döneminde kemiklerin gelişim hızı
cc
111
o oldukça yavaştır. Bu nedenle bebeklik
'E döneminde çocuklarda kemik kırılma oranı
LU
yüksektir.
D)Yeni doğan bir çocuğun ortalama boy uzunluğu
48-53 cm iken altı ayın sonunda doğun anının
'iz yüzde ellisi, bir yaşın sonunda ise yüzde yetmiş
2. Bebeklik döneminde görülen fiziksel ve & beşi kadar boy uzaması görülür.
devinimsel gelişim ile ilgili olarak aşağıda :|j E) Yeni doğan bir çocuğun eylemleri refleksif
verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? Ş eylemlerden bilinçli eylemlere doğru bir yönelim
göstermektedir.
A)Yeni doğan bir çocuğun en gelişmiş organı
başıdır. Başın vücuda oranı doğum anında
vücudun dörtte biri kadarken yetişkinlikte bu
oran bir sekizde bire düşer.
B)Yeni doğan bir çocuğun dakikada ortalama
solunum sayısı 40 civanı iken yetişkinlikte bu
oran 1a civarıdır.
6. 3. Psikomotor etkinliklerin gelişmesinde rol
oynayan etkenlerle ilgili olarak aşağıda verilen
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A)Eşgüdüm
B)Dikkat
C)Denge
D)esneklik
E) Öğrenme
A,B,C ve D seçeneklerinde verilen özellikler
Psikomotor etkinliklerin gelişiminde rol oynayan
faktörler olup E seçeneği yanlış bir ifadedir.
(Cevap E)
nilgi Nobı »
Psikomotor etkinliklerde rol oynayan faktörler
şunlardır:
Eşgüdüm
Güç
Tepke-Tepki Hızı
Dikkat
Hız
Denge
Esneklik
7. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
4. İlkçocukluk döneminde görülen bedensel ve
devinimsel gelişim ile ilgili olarak aşağıda
verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A,B,C ve D seçeneklerinde verilen ifadeler
ergenlik döneminde görülen bedensel gelişim
A)Küçük kasların gelişimi büyük kasların gelişimine
özelliklerdir. E seçeneği ise yanlış bir ifade olup,
göre daha hızlıdır.
öğretmenler bu dönemde ergenlerdeki enerjiyi
B)Uzun süreli olarak belirli bir yerde oturamazlar.
değerlendirebilmek için onları kültür, sanat, spor
Koşmak, zıplamak, tırmanmak, sürünmek gibi
gibi çeşitli etkinliklere yönlendirmelidirler.
davranımlar gösterirler.
C)Altı yaşın sonunda çocuğun toplam ağırlığı (Cevap E)
doğum anının yedi katına kadar ulaşmış olur.
D)Sindirim sistemi büyük ölçüde gelişimini
tamamlamışîır.
E) Kalbin büyümesi altı yaşına kadar çok hızlıdır.
Kalp atış hızında ise giderek azalma
görülmektedir.
İlkçocukluk döneminde büyük kasların kullanımı
daha yoğundur.Çocuk küçük kas gerektiren
becerilerde henüz istenilen düzeye gelememiştir.
(Cevap A)
"Z.
o
UJ
5. Ergenlik döneminde görülen bedensel gelişim
ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A)İkinci çocukluk döneminde yavaşlayan bedensel
gelişim ergeniik dönemi ile birlikte tekrar
hızlanmıştır.
B)ergenlik döneminde görülen hızlı bedensel
(îilgiNoty/
gelişim bireylerde sakan davranışların ortaya
çıkmasına yol açabilir.
Ebeveyn ve öğretmenlerin ergenlik döneminde
C)Ergenler, bu dönemde görülen hızlı bedensel ve (yerine getirmeleri gereken görevler şunlardır: |
hormonel gelişimi uyum sağlamakta
-Onları spor, sanat, kültür gibi farklı etkin!lklere|
zorlanabilirler. Bu durum onlarda çeşitli psikolojik
yöneltmek
sorunların yanı sıra çatışmalara da yol açabilir.
|
D)Bu dönemde görülen hızlı hormonel değişiklikler
ergenlerin vücutlarının yetişkin bir insan veya -Kimlik kazanma ve bağımsızlaşma çabaiarınaj
kadın görünümü almasını sağlar. destek vermek
E) Öğretmenler, ergenlerde hızlı bedensel |
gelişimsel özellikleri ve ergenlik döneminin -Onlarla etkili bir iletişim kurmak, onları dinlemek j
kendine has enerjisini kontrol altına alabilmek -Ergenleri bir birey olarak kabul etmek
için onları sıkı bir disiplin ve kontrol altında |
tutmalıdırlar. -Kimlik krizlerinin ve hızlı bedensel gelişimlerin|
yaşanması nedeniyle onlara anlayışlı vej
9. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
6. "Ergenlik döneminde vücut koordinasyonunda 8. Çocuğun küçük kaslarının gelişim
ve eşgüdümünde meydana gelen bozulmalar gösterdiği, bu nedenle de kalem tutma, el-
nedeniyle ergenlerin davranışlarında sakar göz uyumunu sağlama gibi ince
özellikler görülebilmektedir. Örneğin bir ergen davranışları yapmaya başladığı dönem
eline aldığı bir tabağı düşürebilmektedir" Bu aşağıdakilerden hangisidir?
durumun nedeni aşağıda verilen ifadelerden A)Bebeklik dönemi
hangisi olabilir? B)İlk çocukluk dönemi
A)Hızlı bedensel büyüme ve gelişme C)Son çocukluk dönemi
B)Duyusal ve duygusal gelişimin çok hızlı olması D)Genç yetişkinlik dönemi
C)Bilişsel geüşimde ortaya çıkan bozuklukların E) Yetişkinlik dönemi
etkisi
D)Bireyin kimlik arayışı içerisine girmesi
E) Bireyin davranışında ve iletişiminde görülen
aksaklıklar Küçük kasların geliştiği ve kalem tutma gibi
ince kas gerektiren becerilerin yapılmaya
başlandığı dönem son çocukluk dönemi
(ikinci çocukluk) dönemidir.
B, C, ve e seçeneklerinde verilen ifadeler
(Cevap C)
yukarıda verilen açıklananın nedeni olabilecek
ifadeler değildir. A seçeneğinde verilen ifade ise
bu açıklamanın nedenidir.
(Cevap A)
cc
ILJ
o
.__
m
"ta
«İ ' t
Ui
7. Psikomotor etkinliklerin gelişiminde etkili olan B)Olgunlaşma-büyüme
faktörler aşağıda verilen ifadelerin hangisinde C)Büyüme-hazır bulunuşluk
doğru olarak verilmiştir? D)İçtenlik-olgunlaşma
E) Hazırbulunuşluk-içtenlik
A)Olgunlaşma-içtenlik
10. Psikomotor etkinlikleri "içtenlik" ve "olgunlaşma"
etkenleri etkilemektedir. İçtenlik; bireyin herhangi
bir Psikomotor davranışı yapmaya istekli 9. Bireylerin bir yetişkin kadın ya da erkek rolünü
olmasıdır. Olgunlaşma ise vücut organlarının üstlenerek bedenlerini etkin bir şekilde
istenilen davranışı yapabilecek düzeye fizyolojik kullanmak istedikleri bu nedenle de ayna
olarak gelmesidir. önünde geçirilen zamanın arttığı dönem
aşağıdakilerden hangisidir?
(Cevap A)
A)Bebeklik dönemi
B)İlk çocukluk dönemi
C)Son çocukluk dönemi
D)Ergenlik
E) Yetişkinlik dönemi
Ergenlik döneminde ani bedensel ve hormonel
gelişim nedeniyle ergenlerin bedenleri bir yetişkin
erkek ya da kadın bedenine dönüşür.
(Cevap D)
11. 8- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
10. Bazı bireylerin ergenlik dönemine yaşıtlarına
göre erken ya da geç girmeleri ile ilgili olarak CEVAPLÎ
aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? KAVRAMA
A) İkiim
B9Cinsiyek
1. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik döneminde
C)Aiienin ekonomik durumu
görülen gelişimsel özellikler ile ilgili yanlış bir
D)Eğitim seviyesi
ifadedir?
E) Beslenme alışkanlığı ve hızh bedensel gelişim
A, B,C ve E seçenekleri kızların ya da erkeklerin A)Bedene ve bedensel görünüme ilginin artması
yaşıtlarına göre ergenlik dönemine daha erken B)Yetişkin bir erkek ya da kadın görünümünü
girmelerini etkileyen etkenler iken, eğitim seviyesi kazanma
bu durumu doğrudan etkileyen bir faktör değildir. C)Cinsiyet salgı bezlerinin aktif hale gelmesi
(Cevap D) D)Cinsiyet rollerini yerine getirebilecek hormonel
olguniuğa erişme
E) Dış görünümde meydana gelen değişikliklere
hemen uyum sağlayabilme yeteneğini kazanma
z: o
2. Kendine ve yeteneklerine karşı olumlu
tutumiar geliştirme
o
o -Kişiler arası ilişkilerini zenginleştirebilme -Bir
o
vicdan ve değer sistemi geliştirme -Kendi
cinsinden olan bireyler ile oyun oynama
Yukarıda verilen gelişim görevleri hangi
gelişim dönemine ait görevlerdir?
A)İlkçocukluk
B)İkinci çocukluk
C)Erinlik
D)Ergenlik
E) Genç yetişkiniik
3. "0-2 yaşları arasında bulunan bir çocuğun tuvalet
alışkanlığını kazanabilmesi için bedensel olarak
belirli bir olgunluk seviyesine gelmesi
gerekmektedir."
Bu ifade ile bedensel gelişim açısından hangi
gelişim ilkesi açıklanmaya çalışılmıştır?
12. A)Gelişim büyük kaslardan küçük kaslara
doğrudur.
B)Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
C)Gelişim bir bütündür
D)Gelişim bitişik değil, binişiktir.
E) Gelişim nöbetleşe olarak devam eder.
13. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
4. Özbakım becerilerini kazanma 7. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik döneminde
görülen özellikler ile ilgili yanlış bir ifadedir?
-Olgunlaşmaya bağlı olarak yürümeyi ve
A)Eşyalarının ve giysilerinin seçiminde titiz
konuşmayı öğrenme
davranma, ebeveynlerin aldığı eşya ve
hediyeleri beğenmeme.
-Kalbin büyüme hızının çok hızlı olması
B)Dinsel içerikli konulara daha çok eğilim
göstermeye başlama
-Sindirim sisteminin tüm besinleri sindirebilecek bir
C)Çabuk küsme, sinirlenme, hırçınlık yapma gibi
düzeye gelmesi
davranımlar sergileme
D)Kendi hayat felsefesini ve düşünce sistemini
Yukarıda verilen gelişim görevleri hangi gelişim
oluşturma
dönemine ait görevlerdir?
E) Toplumsal doğru ve yanlışları ifade etmede ve
A)Bebeklik anlamada ebeveynlerin tesiri altında kalma
B)İlk çocukluk
C)Erinlik
D)Ergenlik
E) Genç yetişkinlik
5. Okul öncesi dönemde görülen bedensel gelişim Aşağıdakilerden hangisi İlkçocukluk
özellikleri ile ilgili olarak aşağıda verilen döneminde görülen gelişim özellikleri arasında
ifadelerden hangisi yanlıştır? yer almayan bir özelliktir?
A)Özbakım becerilerini kendileri yerine getirmek A)Cinsiyet farklılıklarını öğrenme
isterler B)Öz bakım becerilerini yerine getirme
B)El-göz koordinasyonunu geüştirmeye başlarlar. C)Çevresinde olup bitenlere ilişkin çok soru sorma
C)Büyük kasların kullanımını gerektiren eylemleri D)Konuşmayı ve yürümeyi öğrenme
küçük kasların kullanımını gerektiren eylemlere E) Cinsiyet rollerini yerine getirebilme
göre daha rahat yaparlar.
D)Tuvalet alışkanlığını kazanırlar.
E) Okul öncesi dönemde görülün hızlı bedensel
gelişimin yaratmış olduğu rahatsızlıklar
nedeniyle ebeveynleri ile sık sık çatışma
yaşarlar.
Okul öncesi dönemde fiziksel gelişim özellikleri
açısından, bir öğretmen aşağıda verilen
ifadelerden hangisine daha çok dikkat
6. İlköğretim birinci kademeye giden Kaan'ın etmelidir?
gelişimsel özellikleri ile ilgili olarak aşağıda A)Bu dönemdeki çocukları kendi cinsinden olan
verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? diğer çocuklarla oynatmalıdır.
A)Yeteneklerine ve kendisine karşı olumlu tutumlar B)Bu dönem çocukları büyük kas gelişimi
geliştirme gerektiren hareketlerde başarılı oldukları için,
B)Vicdan ve bir değer sistemi geliştirir oyun yoluyla öğrenmelerine imkan sağlamalıdır.
C)Ahlaki değerlendirmelerinde otoriteye olan C)Sınıf içerisinde çocukları kontroi altına alabilmek
bağımlılığını devam ettirir. için otoriter ve disipliner bur tutum takınma
D)Hem kendi cinsi ile hem de karşı cinsi ile oyun D)Çocukların merakından kaynaklanan sorulara
oynayabilir, okul sırasında birlikte oturabilir. hemen cevap vermeyip bu sorular içerisinden
E) Kızlara göre hareketlilik gerektiren eylemleri, mantıklı olanlara cevap verme
aktiviteleri daha rahat yapabilir. E) Çocukların daha başarılı bireyler olabilmelerini
sağlayabilmek için onlar arasında rekabeti
arttırma ve birbirleri ile kıyaslamalar yapma
14. 10- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
13. Çocukiardaki vücut
10. Tuvalet alışkanlığını kazanma -Dış biyokimyasındaki
farklılaşmalara bağlı olarak ani boy artışı yanında
çevreye uyum sağlama -Nefes alma- ikinci! cinsiyet özelliklerinin belirmeye başlaması
söz konusudur.
verme düzenini öğrenme -Taklidi
Yukarıdaki açıklamaya en uygun bedensel
öğrenmeler yapma gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?
A)Doğum öncesi dönem
-Bilinçsiz davranışlardan bilinçli davranışlara doğru B)Bebeklikdönemi
yöneîme C)Okulöncesi dönem
D)İlkokul dönemi
Yukarıda verilen geiişim görevleri hangi gelişim E) Ergenlik dönemi
dönemine ait görevlerdir?
A)Bebeklik
B)İlkçocukluk
C)İkinci çocukluk
D)Eriniik
E) Ergenlik 14. Bedensel gelişimin yavaş olmasına rağmen
psiko-motor gelişimin yoğun olduğu bedensel
gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?
A)Bebeklik dönemi
B)Okulöncesi dönem
C)ilkokul dönemi
H.Doğum sonrasında büyümenin en hızlı olduğu D)Ergenlik dönemi
dönem aşağıdakilerden hangisidir? E) Doğum öncesi dönem
A)Yenidoğan ve bebeklik dönemi
B)İlk çocukluk dönemi
C)Son çocukluk dönemi
D)Erinlik dönemi
15. Çocukların ergenlik dönemine farklı zamanlarda
E) Ergenlik dönemi
girmeleri söz konusudur.
Buna göre;
I.Cinsiyet
II.İklim
12.1. Bebeklik dönemi
III.Eğitim durumu
II.Okulöncesi dönem
IV.Ailenin ekonomik durumu
III.ilkokul dönemi
Yukarıdaki ifadelerden hangisi çocukların
IV. Ergenlik dönemi ergenlik dönemine yaşıtlarından erken girmesi
üzerinde etken degildir?
Yukarıdaki gelişim dönemlerinin hangisinde
bedensel ve psiko-motor gelişim en hızlıdır? A Yalnız-I
B Yalnız-ll
A) Yalnız-I B) Yalnız-ll )
C Yalnız-lll
C) Yalnız-IV D) 1-IV )
D ll-lll
E) ll-lll )
E III-IV
15. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 11
16. Aşağıdakilerden hangisi bir bebeğin
gerçekleştiremeyeceği bir davranıştır? ÇIKMIŞ SORULAR
A)Nesnelere dokunur ve ÇÖZÜMLERİ
B)Etraftaki sesleri dinler
C)Refleksler şeklinde oian davranışlar sergiler
1. Sınıf arkadaşlarına göre kısa boylu olan bir 7.
D)Hareketleri bilinçlidir
sınıf öğrencisjni, "Uîaklık, gel buraya." diye
E) Davranışları taklit eder
çağıran bir öğretmenin bu davranışının gelişim
psikolojisi açısından olumsuz olmasının temel
nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (2001
KPSS)
A)Bireysel farklılığı, öğrenciyi incitebilecek şekilde
kullanması
B)Öğrencilerin özellikleriyle ilgüenmediğini
göstermesi
C)Öğrenciye beslenen olumlu duyguları üeîmekte
yetersiz kalması
D)Ergenlikte ortaya çıkan fiziksel farklıliklara dikkat
çekmesi
E) Okul başarısını etkilemeyen bir özelliği
vurgulaması
"G
cr
LU
a
-~
UJ
Erikson'a göre ergenlik dönemi, insan hayatının
en önemli evresidir. Bu dönemde bedensel
değişimler çok hızlı bir şekilde yaşanır. Bu
dönemde birey hem kendi hem de arkadaşlarının
UJ
bedensel değişimleri üzerinde çok durur,
kendisiyle arkadaşlarını fiziksel değişimier
Q
UJ
>
açısından sürekli kıyaslar. Akranlarıyla kendi
arasındaki fiziksei farklılıkların vurgulanması bireyi
bu dönemde çok etkiler. (Bacanlı, 2004)
(Cevap A)
CEVAP ANAHTARI
LJJ
1. 2. B 3. A 4. B
5. E 6. D 7. E 8. E
9. B 10 D 11 A 12. A
.
13 E 14 B 15 C 16. D
. .
16. 12- -GELİŞİM
PSİKOLOJİSİ-
2. Aşağıdakilerden hangisi, ergenlikteki hızlı
bedensel değişmenin dogrudan bir sonucu
degildir? (2002 KPSS)
A)Bedensel görünüşe ilgi ve özenin artması
B)Sakar davranışların çoğalması
C)Dış görünüşteki değişikliklere duyarlılığın
artması
D)Zararlı alışkanlıklara ilginin artması
E) Cinselliğe ilginin artması
A, B, C ve E seçeneklerinde belirtilen özellikler
doğrudan doğruya ergenlik dönemindeki bedensel
gelişimin sonuçlarıdır. Ergenin zararlı
alışkanlıklara yönelmesi fiziksel gelişimle
yeterince açıklanamaz. Ergenlik döneminde birey
zihinsel gelişim açısından "kimlik kazanmaya
karşı rol karmaşası" dönemindedir. Kim olduğunu
ve toplumdaki rolünü öğrenmeye çalışan birey
taklit ve özdeşleşme mekanizmalarını kullanır.
İşte bu aşamada kimlik duygusu yoksunluğu
yadsıma olarak ortaya çıkabilir. Yadsıma kendini
inkar, grup üyelikleri veya yıkıcı etkinliklere
(uyuşturucu, alkol, sigara vb.) katılmak suretiyle
gösterir. (Bacanlı, 2004)
(Cevap D)
17. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 13
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Davranışçı Öğrenme Kuramları
3. OPERANT ŞARTLANMA (SKİNNER)
Skinner en çok programlı öğretimin kurucusu olarak bilinmektedir. Skinner'in öğrendiği öğrenme yolu
"operant(edimsel) koşullanma"6r.
Operant Şartlanma,
• Organizmanın göstermiş olduğu bir davranışın pekiştirilmesi yoluyla tekrar gösterilme ihtimalinin
artırılmasıdır.
18. 2. İç güdüsel ve refleksi davranışları tamamen
inceleme alanı dışında bırakmamakla beraber daha
çok edimsel davranışlar üzerinde durmaktadır.
3. Operant şartlanma daha çok psikomotor
davranışların öğrenilmesinde kullanılırken, klasik
koşullanma daha çok refleksif ve duyusal
davranışlar için uygundur.
4. Klasik koşullanmada pekiştireç davranıştan önce
verilirken, edimsel koşullanmada davranıştan sonra
verilmektedir.
Edimsel koşullanma, bir davranış parçacığının
kendi 'o
değişikliğe uğraması sürecidir. doğurduğu
sonuçlara
bağlı olarak Q
• Operant şartlanma pekiştirme ve cezaya ğj
dayanmaktadır. -|
1. Operant şartlanma da davranış determinist |
açıdan ve deneysel olarak analiz edilmektedir. .*
KLASİK ve EDİMSEL KOŞULLAMA ARASINDAKİ FARKLAR (ÖZET TABLO)
Klasik ve edimsel koşullama arasında belli başlı dört fark vardır: 1. Uyarıcının türü, 2. Öğrenilen davranışın
türü, 3. Davranışın pekiştirmeyle olan ilişkisi, 4. Kullanım alanları.
Klasik Koşullama Edimsel Koşullama
Uyarıcı Bir ışık ya da ses gibi bir olaydır ve Belirli bir olay değildir. Çok daha uzun süreli
kısa bir süre için sunulur. ve bir çok öğesi olan durumdur.
Davranış Genellikle tepkisel olarak yapılan ve Uyarıcı durumunda yapılan rastlantısal
doğuştan gelmedir. davranışlardır ve başlangıçta çeşitlilik
gösterirler.
Davranış ve Pekiştirme, organizmanın yaptığından Pekiştirme davranışa bağımlıdır. Denek
pekiştirme ilişkisi bağımsız olarak koşullu uyarıcıdan doğru davranışı yaparsa pekiştirilir, aksi
hemen sonra yapılır. Pekiştirme halde pekiştirilmez.
yapılan davranıştan bağımsızdır.
Kullanım alanı Duyuşsal davranışlarda ve Psikomotor davranışlarda kullanılır.
reflekslerde kullanılır.
19. 14- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
5. Skinner teorisinin klasik U-T psikologlarından ayrı
Edimsel koşullanma
yönü davranışı "tepkisel davranış" ve "edimsel
Edimlerin yaratılması, davranıştan önce gelen
davranış" diye ikiye ayırmasıdır. Burada tepkisel
uyandırıcı uyarıcılar yoluyla değil, davranışı izleyen
davranış uyarıcıların meydana getirdiği davranışlar,
pekiştirici uyarıcılar yoluyla sağlanır. Edimsel
edimsel davranışlar ise organizmanın kendiliğinden
koşullanmada önemli olan nokta; davranış ve
ortaya koyduğu davranışlardır. Klasik U-T
onun sonuçlanöu. Diğer bir deyişle, bu
psikologlarına göre "uyarıcı yoksa tepki de yoktur"
koşullamada tepki önemlidir. Tepki doğru olduğu
kuralı geçerü iken, Skinner öğrenmeyi uyarıcıdan
takdirde pekiştirici uyarıcı verilmektedir.
değil organizmanm tepkilerinden başlatmış ve U-
T formülünü ters çevirerek T-U şekline Bu bağlamda klasik şartlanmada, organizmanın
dönüştürmüştür. doğal bir davranışı biçimlendirilirken, operant
şartlanmada "organizmanın gündelik davranış
Tepkisel Davranış repertuarında bulunan bir davranış pekiştirilerek
Bu tür davranışlar bir uyarıcı tarafından oluşturulur. tekrar gösterilme veya cezalandırılarak
Klasik koşullamadaki koşulsuz tepki, koşulsuz gösterilmeme olasılığı artırılmaya çalışılır." F. B.
uyarıcı tarafından meydana getirildiği için tepkisel Skinner tarafından ortaya konan operant
davranışa bir örnekîir. şartlanmanın klasik deneyi operant kutuya konmuş
bir farenin kola basma davranışını öğrenmesidir.
Operant kutuya konan fare, çeşitli davranışlar
Edimsel Davramş
gösterir. Bu davranışlardan biri kola basma
Bilinen bir uyarıcı davranışıdır. Fare kola basınca, yiyecek
tarafmdan oluşturulmaz; z
düşmektedir. Kola basınca yiyecek düştüğünü gören
organizma tarafından ortaya konur. Edimsel ^
farenin kola basma davranışı pekiştirilmiş
davranış kendi ortaya çıkar ve sonuçları tarafmdan £
olacağından bir dahaki sefere kola basma davranışı
kontrol edilir. 8
gösterme olasılığı artırılmış olur.
Örnek: Yürüme. Çocuğun yeni yeni ayağa kalktığını
Operant şartlanma insanların çeşitli davramşlarının
gören çevresindeki yetişkinler genellikle sevinç
biçimlendirilmesi için kullanılabilir. Biçimlendirilen
çığlıkları atar, onu alkışlar. Çevresindekilerin bu ilgisi
davranışlar kabaca psiko-motor davranışlar olarak
çocuğu mutlu eder ve çocuk aynı hareketi tekrar
nitelenebilir. Öğrencilerin hemen hemen bütün
etme eğilimi gösterir.
davranışları eğer uygun karşılık görürse
pekiştirilebilir ve biçimlendirilebilir. Yazı yazmayı
Tepkisel Koşullanma öğrenen bir çocuğun pekiştirilmesi, öğrencinin soru
Bu tür koşullama, Pavlov'un klasik koşullaması ile sormak için parmağını kaldırmasının pekiştirilmesi,
aynıdır. Yeni uyarıcıların tepki uyandırma gücünü arkadaşının kalemini geri verirken teşekkür
kazandırması işlemine tepkisel koşullanma adı etmesinin pekiştirilmesi gibi davranışlar operant
verilir. şartlanmaya örnek oluşturur.
Operant şartlanma sadece pekiştirme şeklinde değil,
ceza şeklinde de kullanılabilir. Çocuğunun bir
davranışını cezalandıran anne teknik olarak operant
şartlanmayı kullanmaktadır. Çocuğun bir
davranışının tekrar gösterilme veya gösterilmeme
olasılığı pekiştirme veya ceza yoluyia artırılmaya
çalışılmaktadır. Öğrencinin uygun görülmeyen
20. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 15
davranışını cezalandıran öğretmen de aynı şekilde şartlanmada şartlı uyarıcı şartsız uyancı gibi
operant şartlanmayı kullanmaktadır. uyancılar her zaman açık seçik beili değildir, özel
olarak irdelenmesi gerekir,
Klasik şartlanma için geçerli olan hemen hemen b)Klasik şartlanmada tepkiler de bellidir, operant
bütün kurallar operant şartlanma için de şartlanmada ise, organizmanın davranışı
geçerlidir. Yani, başlangıçta çeşiîlilik gösterir, daha sonra
a) Farenin davranışı yiyecek vererek pekiştirilebilir, "rafineleşir", belli bir davranış biçimini alır,
c)Klasik şartlanmada pekiştirme organizmanın
b) Pekiştirme yapılmadığı zaman farenin kola
davranışından önce, operant şartianmada ise sonra
basma davranışı sönmeye başlar, yapılır.
c)Sönen davranış için kol ortadan kaldırılırsa, bir d)Tabii ki en önemli fark, her iki şartlanma türünün
süre sonra ko! yeniden konduğunda farenin kola kullanıldığı davranış türierinin farklı olmasıdır: klasik
basma eğilimi görülür ki bu kendiliğinden geri gelme şartlanma duyuşsal davranışlarda ve reflekslerde,
operant şartlanma ise psiko-motor davranışlarda
olur,
kullanılır. Hem operant şartlanmada, hem klasik
d)Fareye iki farklı kolu birbirinden ayırt etmesi, şartlanmada geçerli olan iki kural daha vardır.
Bunlardan birincisi oian biçimlendirme
kollardan birine basınca ödüllendirilip, diğerine
organizmada istenen davranışın olmaması
bastığında pekiştirilmeyerek veya cezalandırılarak durumunda istenen davranışa yönelme ifade eden,
sağlanabilir. daha alt düzeydeki davranışların pekiştirilerek,
istenen davranışm ortaya çıkmasmın sağlanmasıdır.
e) Fare gördüğü her kola basmaya başlarsa
Bu kural klasik şartlanmada daha çok sistematik
genelleme yapmış olur. duyarsızlaştırma biçiminde kullanılır. Örnek için,
köpek korkusu olan bir kişiyi eie alalım. Köpeği
Bu kurallar öğrencinin arkadaşına teşekkür görmekten bile korkan bu kişinin köpek korkusu
etmesi ömeğine uygulanırsa; sistematik bir şekilde duyarsız hale getirilerek
a)Öğrenci arkadaşından ödünç aldığı şeyi verirken çözümlenebilir. Kişi rahat bir koltuğa oturtulur ve bir
resim albümüne göz atması istenir. Resimler çeşitli
her teşekkür ettiğinde ödüllendirilebilir,
manzaralardan oluşmaktadır. Bir süre sonra,
b)Ödüllendirilmediğinde bir süre sonra teşekkür resimlerde köpekier ortaya çıkmaya başlar. Ancak
bu köpekler sevimli ve şirindirler. Kişi önce biraz
etme davranışı ortadan kalkabilir,
huzursuz olur gibi olur, ama tehlike olmadığını
c)Teşekkür etme davranışı ortadan kalktıktan sonra anlayınca rahatlar ve köpeklere "alışır". Bir süre
eğer öğrenci bir süre arkadaşlarından bir şey ödünç sonra köpekler biraz sevimsizleşmeye başlar. Gene
aynı süreçle kişinin rahatlaması sağlanır. Bir süre
almazsa, bir süre sonra ödünç bir şey aldığında
sonra kişi resimlerde köpek görmeye alışır. Daha
yeniden teşekkür etme davranışı gösterebilir sonra kişi otururken, odanın açık kapısından bir
(kendiliğinden geri gelme), köpek geçer. Önce gene biraz rahatsız olan kişi
buna da "alışır". Ardından köpek odanın bir
d) Öğrencinin arkadaşından bir şey almadığında köşesinden geçer, ama sevimli bir köpektir. Daha
teşekkür etmesi pekiştirilmeyerek, aldığında sonra köpeğin sevimliliği azalır, vb. Bu şekilde en
pekiştirilerek öğrencinin bunu ayırt etmesi sonunda kişi köpeğe tahammü! etmeye ve hatta
sağlanabilir, köpekleri sevmeye ve okşamaya başlayabilir.
Burada yapılan şey, kişinin fark eşiğini aşmayan
e) Öğrenci "gerekli-gereksiz yerde" teşekkür ederse, uyarıcıların verilerek kişinin davranışını
genellemeyapmışolur. değiştirmektir.
Bilindiği gibi, fark eşiği organizmanın farklı olarak
Operant şartlanmayla klasik şartianma arasında algıladığı uyarıcı şiddetidir. Sözgelimi gürültüiü bir
bazı farklar vardır: ortamda kişinin fark eşiği 500 desibel olsun. 2000
desibel şiddetindeki gürültü içinde 2500 desibeli
a) Klasik şartlanmada uyarıcılar bellidir, operant
21. 16- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
aşan uyarıcılar algılanır, aşmayan uyarıcılar Şartlanmalarda geçerli olan ikinci kural ise
algılanmaz. Aynı şekilde 1500 desibelden aşağı zamanlamadır. Bir şartlanmanın meydana
olan uyarıcı farklılığı algılanır ("ses azaldı!"), aşağı gelebilmesi için zamanlamanın iyi yapılması gerekir.
olamayan farklılık algılanmaz. Sistematik Zamanlama için en iyi sürenin 0,5 sn. olduğu
duyarsızlaştırmada yapılan, işte bu fark eşiğinin belirlenmiştir. Klasik şartlanmada zil sesi ile et
aşama aşama değiştirilmesidir. arasında 0,5 sn. olduğunda şartlanmanın kısa
sürede gerçekleştiği görülmüştür. Benzer şekilde
Biçimlendirme operant şartlanmada da kullanılır. operant şartlanmada organizmanın davranışı ile
Operant şartlanmada organizmanın davranış pekiştireç arasında geçen süre gene 0,5 sn.
repertuarında bulunmayan bir davranış öğretilmek olduğunda şartlanmanın kısa sürede gerçekleştiği
istendiğinde, amaçlanan davranış daha alt birimlere görülmüştür. Dolayısıyla eğer öğrencinin herhangi
ayrılır ve istenen davranışa yönelme ifade eden bir davranışı pekiştirilecekse "hemen", ona bir
davranışlar pekiştirilir. Sözgelimi, operant kutudaki duyuşsal davranış kazandırılacaksa gene "hemen"
farenin bir türlü kola basmadığını varsayalım. Bu pekiştirmelidir.
durumda kola basmaya yönelim ifade eden alt
basamaktaki davranış pekiştirilerek (kola yaklaşma,
duvara tırmanma, kolu koklama, vb.) istenen
davranış elde edilebilir.
OLUMLU. OLUMSUZ PEKİŞTİRME VE CEZA KAVRAMLARI
Süreç Davranıştan sonra Davranısın durumu
Olumlu pekiştirme Olumlu uyarıcı ortama eklenir Davranışın yapılma sıklığı artar
Olumsuz pekiştirme Olumsuz uyarıcı ortamdan çıkarılır Davranışın yapılma sıklığı artar
Ce zai Olumsuz uyarıcı ortama eklenir Davranışın yapılma sıklığı azalır
Ceza2 Olumlu uyarıcı ortamdan çıkarılır Davranışın yapılma sıklığı azalır
DAVRANIŞSAL SONUÇLAR
PEKİŞTİRME
CEZA
Hoşa giden uyarıcı
Hoşa gitmeyen uyarıcı
OLUMLU PEKİŞTİRME 1.TURCEZA
Hoşa giden uyarıcının Hoşa gitmeyen uyarıcının
verilmesi verilmesi
OLUMSUZ PEKİŞTİRME 2. TÜR CEZA
Hoşa gitmeyen uyarıcının Hoşa giden uyarıcının
ortamdan çekilmesi ortamdan çekilmesi
T T
Davranış devam eder. Davranış zayıflar ya da durur.
Erden ve Akman 2005'ten uyarlanarak
22. -EGITIM 17
BILIMLERI-
Pekiştirme
Görüldüğü gibi, davranışçı yaklaşımda pekiştirme
oldukça büyük önem taşımaktadır. Pekiştirme
aslında tüm öğrenmeler için önemlidir. Pekiştirme
Thomdike'ın etki kanunu ile izah edilebilir.
Thorndike'a göre, organizmanın davranışının etkisi
eğer organizmada doyuma yol açıyorsa, yani bir
ihtiyacı karşılama gibi bir etkisi oluyorsa, davranışın
tekrar edilme olasılığı artacaktır.
Olumlu pekiştirme;
Ortama hoş olan bir uyarıcının eklenmesidir. Ödül
verme olarak düşünülebilir. Davranışın tekrar edilme
olasılığını arttırır. Örneğin "parmak kaldırarak söz
isteyen bir öğrenciye aferin denilmesi" olumlu
pekiştirme yapıldığını gösterir.
Olumlu pekiştireç:
Ortama konulduğunda davranışın yapılma olasılığını
artıran ayırıcılardır. Yukarıdaki örnekte verilen aferin
olumlu pekiştireçtir.
"öc
Olumsuz pekiştirme; Ui
jjş
Ortamdan hoş olmayan rahatsız edici bir uyarıcının
çıkarılmasıyla davranışın yapılma olasılığını
artırmaktır. Yani olumlu pekiştirmeyle olumsuz
pekiştirmede amaç aynıdır, davranışın tekrar edilme
olasılığı artırılmaya çalışılmaktadır. Bu, olumlu
pekiştirmede ortama hoş olan bir uyarıcının
eklenmesiyle, olumsuz pekiştirmede ise, hoş
olmayan bir uyarıcının ortamdan çıkarılmasıyla
yapılmaktadır. "Derse çok katılan bir öğrencinin
sınavdan muaf tutulması" olumsuz pekiştirmeye
örnek olarak verilebilir.
Olumsuz pekiştireç;
Ortamdan çıkarıldığında davranışın yapılma
olasılığını artıran uyarıcılardır. Yukarıdaki örnekte
sınav olumsuz pekiştireçtir.
Örnekler;
Öğretmenin kendisini dinleyen bir öğrencisine
gülümsemesi olumlu pekiştirme, gülümseme, olumlu
pekiştireçtir.
Dişi ağrıyan birinin dişçiye gitmesi ve dişçinin
ağrıyan dişi çekmesi olumsuz pekiştirme, "ağnyan
diş" olumsuz pekiştireçtir.
23. Olumlu birincil pekiştireç;
Yiyecek, su, cinsellik gibi organizmayı doğal olarak
etkileyen ve onun yaşamasıyla ilgili pekiştireçlerdir.
Olumsuz birincil pekiştireç;
Organizmaya zarar veren, onun yaşamını tehlikeye
sokan pekiştireçlerdir.
Olumlu ikincil pekiştireçler; organizmayı
doğrudan etkilemeyen, birincil pekiştireçlerle
ilişkilenmesiyle pekiştireç özelliğini kazanan
uyarıcılardır. (Artı, yıldız gibi, semboller, para)
Olumsuz ikincil pekiştireç;
Organizmayı doğa! olarak etkilemeyen olumsuz
birincil pekiştireçlerle ilişkilenme sonucu pekiştireç
özelliği kazanan uyarıcılardır (Yanan birocak).
Cezanın Olumsuzluğu
Ceza, organizmaya istemediği bir şeyin verilmesi (I.
Tür Ceza) ya da istediği bir şeyin verilmemesidir (II.
Tür Ceza). Bir başka deyişle organizmaya olumsuz
pekiştireçlerin verilmesi ya da olumlu pekiştireçlerin
verilmemesidir. Evde yaramazlık yapan çocuğun
dışarı çıkmasına izin verilmemesi II. tür cezadır.
Ödevini yapmayan bir öğrenciye bağırılması I. tür
cezadır. Ceza uygulandığı sürece yapılmaması
istenen davranış baskı altına alınmakta fakat
alışkanlıkları yok etmemektedir.
Eğitimciler ceza uygulanmasını onaylamazlar.
Çünkü araştırmalar göstermiştir ki;
1.Ceza çoğu zaman, bir davranışı yapmamayı
değil, yaptığı zaman yakalanmamayı öğretir, çünkü
cezalandıran sürekli olarak öğrencinin yanında
olmamaktadır.
2.Ceza bir davranışı yapmamayı öğretebilir, ama
ne yapılacağını söylemez.
3.Ceza cezalandırılan ile cezalandıranın arasında
soğuk rüzgarlar esmesine neden olur.
4.Cezalandırılan davranış başka kaynaklar
tarafından ödüllendiriliyorsa, bir işe yaramaz.
Örneğin, öğrenci sigara içtiği için arkadaşları
tarafından onaylanıyorsa, öğretmenin onu
cezalandırması etkili olmayacaktır.
24. 18- -OGRENME PSIKOLOJISI.
Ceza zorunlu olamadıkça kullanılmamalı, ancak doğrudan kişinin bir işine yaramazlar, ancak bir
kuilanıldığı takdirde şu hususlara dikkat mikîar biriktirince pekiştireçle değiştirilirler. "Ödevini
her yaptığında çocuğuna bir marka veren annenin
edilmelîdir (Fidan, 1986):
çocuğunu yedi marka biriktirdiğinde hamburger
•Ceza geciktirilmemeli yemeye götürmesi" örnek olarak verilebilir.
•Cezada öğrencinin tüm kişiliği değil ceza konusu
oian davranış odak noktası yapılmalıdır. Pekiştirme Tarifeleri
•Ceza vermeye karar verilince ceza konusu
Pekiştirmenin sürekli yapılması kullanışlı olmaz. Bu
tartışılmamalıdır.
yüzden pekiştirmenin ne zaman ve nasıl
•Gülerek ceza verilmemeiidir.
yapılacağının belirlenmesi gerekir. Bu işleme
•Kötü sözlerden kesinlikle kaçınarak, özel pekiştirme tarifesi denir. Yani, pekiştirmenin ne
konuşma veya olumlu pekiştireçlerden mahrumiyet zaman yapılacağı pekiştirme tarifesinde belirlenir.
gibi teknikler kullanılmalıdır. Pekiştirme tarifeleri şunlardır:
a)Sürekli pekişîirme: Davranışın sürekli olarak
Cezalandırmaya alternatif en etkili süreç sönmedir.
pekiştirilmesidir. Şartlanmanın meydana gelmesi
Ancak uzun zaman alır ve sabırla beklemeyi
"garanti" ise de, şartlanmanın meydana gelip
gerektirir. Eğer istenmeyen davranış pekiştirilmezse
zamanla sönme meydana gelir. gelmediği anlaşılamaz; kullanışlı ve ekonomik
değildir. Davranış ortaya çıktıktan sonra sürekli
1. türcezafekleme)/------^OIumlu
pekiştirme (ekleme) Hoş pekiştirme bırakılmalıdır. Yoksa bir süre sonra
Hoş olmayan pekiştirmenin etkisi kalmayabilir.
Olumsuz pekiştirme (çıkarma) 2. tör ceza b)Sabit aralıklı pekiştirme: Pekiştirmenin belü
(çıkarma)
zaman aralıklarıyla yapılmasıdır; her 3 dakikada
Premack İlkesi pekiştirmek gibi. Her hafta aynı gün ve saatte sınav
yapılması gibi.
İnsanların belii bir andaki olası davranışlarıyla ilgili
olarak Premack bir kuram geliştirmişîir. Buna göre, c)Sabit oranlı pekiştirme: Pekiştirmenin belli
davranış miktarlarında (oranlarında) yapılmasıdır;
a) Kişinin, belli bir durumda yapmak istediği her 3 davranışı pekiştirmek gibi. Bir işte parça başı
davranışların bir sıralaması vardır. Yani, kişinin en çalışmak, öğretmenin ezberlenen her 5 şiir için
önce yapmak istediği davranış başta olmak üzere, o sözlüden 10 vermesi vb.
olmazsa yapmak isteyeceği davranış, sonraki d)Değişken arahklı pekiştirme: Pekiştirmenin
yapmak isteyebileceği davranış, vb. şeklinde kişinin farklı ve değişen zaman araiıkiarına göre
yapmak istediği davranışlar sıralanır. yapılmasıdır; 3, 5, 4 dakikalarda pekiştirme yapmak
gibi.
b) Bu sıralamada alt sıralarda bulunan bir davranış
e)Değişken oranlı pekiştirme: Pekiştirmenin farkiı
için üst sıralardaki bir davranış pekiştireç olarak
davranış oranlarında gerçekleştirilmesidir; 3, 5, 4.
kullanılabilir. Örneğin, TV seyretmek isteyen bir
davranışın pekiştirilmesi gibi.
çocuğa, önce dersine çalışması gerektiği, sonra TV
Diğer tarifeler içinde en iyi tarife organizmanın
seyretmesine izin verileceğini söylemek.
davranışını dikkate alan ve hangi davranışın
Premack, davranışın davranışla pekiştirilmesinin
pekiştirileceğinin belli olmadıği değişken oranlı
yolunu kurallaştırmıştır. pekiştirme tarifesidir. Organizma hangi davranışının
pekiştirileceğini bilmediği için sürekli olarak
Jeton Biriktirme (Simgesel Pekiştirme-Simgesel tetiktedir. Etkililik açısından ikinci tarife değişken
aralıklı tarifedir. Daha öncede beürtüdiği gibi en
Ödül Biriktirme)
etkisiz olan, sönmeye en az direnç gösteren tarife
Her zaman gerçek bir pekiştirme kulianmak hem ise sürekli pekiştirme tarifesidir. Tarifelerin etki
zor, hem de pahalıdır. Bunun yerine çocuklara sırasını da şu şekilde belirtmek mümkündür;
doğru davranışları karşılığında belli bir miktarmın bir Değişken oranlı, değişken aralıklı, sabit oranlı, sabit
pekiştireçle değiştirilebileceği simgeler (yıldız aralıklı, sürekli pekiştirme tarifesi pekiştirileceğini
toplama, puan toplama, gibi) verilebilir. Bu simgeler büemediği için sürekli olarak "teîiktedir".
25. -EĞİTİM BİLİMLERİ. 19
PEKİŞTİRME TARİFELERİNIN OZELLIKLERİ
KESİNTİLİ SÜREKLİ Tip Tarife Açıklama Yararı Sakıncası
Sürekli Her doğru davranış Davranış çabuk Davranış çabuk
pekiştirilir. yerleşir. kaybolur.
Sabit oraniı Belirli sayıda tekrar Yavaş kaybolur. Yavaş yerleşir.
edilen davranış
pekiştirilir.
Sabit aralıklı Davranış belirli zaman Yavaş kaybolur. Yavaş yerleşir.
aralıkları sonunda
pekiştirilir.
Değişken oranlı Farklı sayıda tekrar Çok yavaş kaybolur. Çok yavaş yerleşir.
sonunda davranış
pekiştirilir.
Değişken aralıklı Davranış değişken Çok yavaş kaybolur. Çok yavaş yerleşir.
zaman aralıkları
sonunda pekiştirilir.
Sönme tn
"o
tr
ORNEK SORU
Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışın LU
artık pekiştirilmemesi durumunda davranışın 'öc "Gittiği bir kafede sürekli ilgi gören bir
LU
sıklığının çok düşük bir düzeye inmesi veya kişi sık sık o kafeye gider. Sonradan
davranışın kaybolmasıdır. bu ilgi azalır veya ortadan kalkarsa,
artık o kafeye gitmekten vazgeçer."
Sönme her zaman olumsuz bir durum olarak
görülmemelidir. Eğitimde istenmeyen davranışların
Bu durum aşağıdakllerden hangisine
daha etkili olarak söndürülebilmesi için psikologlar
örnek olabilir?
tarafından aşağıdaki tavsiyeler yapılmıştır. Bunlar
(Kazancı, 1989): A) B) Ket vurma
Transfer D) Sönme
1.Öncelikle söndürülmek istenen davranış ayrıntılı C) ayırt
biçimde tespit edilmelidir. etme E)
2.Sönme programına başlamadan önce Genelleme
istenilmeyen davranışın ne kadar sık tekrar edildiği
not edilmeli ve bu davranış için kullanılmakta olan
pekiştirici belirlenerek geri çekilmelidir.
Şartlı uyarıcıdan sonra şartsız uyarıcı
3.Söndürme zinciri belirlenerek, uygulanmalıdır. verilmezse bir süre sonra davranış
ortadan kalkar. Buna da sönme denir.
Davranışta sönme meydana gelmeden hemen önce
davranışın sıklığında bir artma meydana ___________________________
gelebilmektedir. Örneğin isteklerini ağlayarak (Cevap D)
söyleyen bir çocuğun ağlama davranışını
görmezden gelerek söndürmeye çalışan bir anne, Operant Koşullanmanın Uygulama Örnekleri
çocuğunun bir süre, daha fazla bağırarak ağladığını
Davranışçı yaklaşım gündelik hayatta sık sık
görebilir. Davranışın şiddetindeki bu artıştan sonra
uygulanır. Ancak bunların farkına varılması
davranış ortadan kalkacak yani sönme meydana
dikkat ister. Çocuk eğitiminde anne babalar
gelecektir.
çocuklarının birçok davranışını pekiştirirler veya
pekiştirmezler. Pekiştirdikleri zaman
tekrarlanma olasılığını artırmış,
pekiştirmedikleri zaman azaltmış olurlar.
Örneğin,
26. 20- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.
odasını toplayan bir çocuk hemen pekiştirilirse, bir daha ki sınavda da aynı kazağı giyme eğilimi
odasını tekrar toplama olasılığı artar. Ancak odasını artacaktır. Benzer bir biçimde, kişi siyah bir kedinin
topladıktan sonra TV seyrederken pekiştirilirse önünden geçtikten sonra başına kötü bir olay
(yanlış zamanlama) çocuğun TV seyretmesi gelmişse, bir daha siyah kedinin önünden geçme
pekiştirilmiş, odasını temizlemesi pekiştirilmemiş eğilimi azalacaktır.
olur. Çocuğun ileride TV seyretme olasılığı artar.
Batıl davranışların pek çoğu edimsel koşullanma
Annesiyle markette dolaşan çocuk, eğer zamanında ilkelerine göre meydana gelmektedir. Merdiven
doğru davranışı için pekiştirilmezse (örn. Sessiz altından geçmeme, gece tırnak kesmeme, gece
dolaştığı ve annesini takip ettiği için sakız çiğnememe, başkasının elinden makas-bıçak
ödüllendirilmesi), bir süre sonra ağlamaya başlar. almama, uğurlu-uğursuz sayılar v.b. örnek olarak
Ağlamasının ardından çocuk marketten çıkarılırsa, verilebilir.
ağlaması pekiştirilmiş olur. Bir dahaki sefere ağlama
olasılığı artar. Kısaca;
a)Uygun davranışın pekiştirilmesi yoluyla
öğretümesi,
b)Uygun davranışın pekiştirilmemesi yoluyla
unutturulması (yanlış kullanım!),
c)Uygunsuz davranışın pekiştirilmesi (yanlış
kullanım!),
d) Uygunsuz davranışın pekiştirilmemesi
(görmezden gelinmesi),
e) Uygunsuz davranışın cezalandırılması,
f) Uygunsuz davranışın uygun davranıştan ayırt
edilmesinin sağlanması (bu amaçla uygun olan ve
olmayan davranışın ipuçlarına bağlanması; örn.
teneffüste bir şeyler yemenin pekiştirilmesi, ama
derste yemenin onaylanmaması), gibi çeşitli
uygulama ortamlarında davranışçı yaklaşım
kullanılmaktadır. Gündelik yaşamda bu durumların
yakalanabilmesi için dikkatli olmak gerekir.
Batıl Davranış
Edimsel koşullanmada pekiştireç ve ceza,
davranıştan sonra verilmekte ve pekiştireç
davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırırken,
ceza azaltmaktadır. Yani öğrenci derse katıldığında
öğretmen bu davranışı aferin diyerek pekiştirirse,
öğrencinin derse katılmaya devam etmesi beklenir.
Bu örnekte olduğu gibi davranış bilerek
pekiştirilmektedir. Ancak tesadüfen ard arda gelen
iki olay olduğunda, birinci olay ikinci olayın nedeni
olarak algılanabilmekte ve batıl davranışlar
oluşmaktadır. Örneğin, öğrenci sınava kırmızı
kazağını giyerek girdiyse ve sınavda başarılı
olduysa, yani iki olay tesadüfen ard arda gelmişse,
27. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 21
ÇOZUMLU KONU
KAVRAMA TESTİ
1. "Bir fabrikada işçilerin üretimlerini arttırmak için "Ahmet'e babası sınavdan yüksek not aldığında
ürettikleri her hatasız ürün karşılığında belli bir sinemaya götürme sözü vermiştir. Ahmet sınavdan
miktar ödül verilmektedir. Daha sonra bunun kötü not almasına rağmen babası onu moralinin
ekonomik olmadığı anlaşılır ve ürettikleri her beş düzelmesi için yine de sinemaya götürmüştür.
hatasız ürün için ödül verilir. Fakat bu sefer de Ahmet bir sonraki sınava çalışmamış ve kötü not
işçilerin ürettikleri hatasız ürün miktarında azalma almıştır."
görülür."
Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile
Bu fabrikada ürün kalitesini arttırmak için açıklanabilir?
kullanılan pekiştirme tarifeleri nelerdir ve kaliteyi A)Pekiştireç hangi davranışı izlerse o davranışın
tekrar arttırmak için kullanılacak en uygun görülme sıklığı artar.
pekiştirme tarifesi hangisidir? B)Davranış değiştirme için sürekli pekiştireç
1. Pekiştirme 2. Pekistirme En uygun pekistirme gereklidir.
C)Pekiştireç verilen kişinin ilgi ve ihtiyaçlarına
uygun olmalıdır.
D)Pekiştireç davranışın hemen ardından verilirse
etkili olur.
E) Davranış öğrenildikten sonra pekiştirme
azaltılmalıdır.
Q Sürekli Sabit
pekiştirme aralıklı zaman
Sabit Değişken
oranlı aralıklı ÇjO Bu örnekte baba farkında olmadan
R Sabit oranlı 'o moralini düzeltmek için Ahmet'in kötü
cc
Sabit Q not almasını pekiştirmiştir. Pekiştireç
-™
zamanlı İU
hangi davranışın ardından verilirse
Sabit oranlı ığ organizma o davranışı daha sık gösterir.
Değişken aralıklı
Pekiştireçlerin etkili olabilmesi için doğru
Değişken oranlı davranışın ardından verilmesi gerekir. Eğer
Sürekli böyle değiise de pekiştirecin hangi amaç
Ui
pekiştirme Değişken oranlı Sürekli için verildiği açıklanmalıdır.
Sürekli
pekiştirme pekiştirme Değişken (Cevap A)
Sabit aralıklı
aralıklı
Başlangıçta üretilen her ürün için pekiştirme verilir
Sadece uyaranlara karşılık olarak
yani işçiler sürekli pekiştirilir. Tarife Sürekli
oluşan davranışların değil, bireyin veya
Pekiştirmedir. Daha sonra her beş hatasız ürün
hayvanların kendiliğinden veya isteyerek
için pekiştireç verilir, yani pekiştireç sabit bir
yaptığı davranışların da şartlandığını ileri
davranıştan sonra verilir tarife Sabit Oran
Aralıklıdır. Davranış kazanıldıktan sonra değişken süren bilim adamı aşağıdakilerden
aralıklı tarifelere geçilmelidir. Değişken Oranlı. hangisidir?
A)Bandura
(Cevap C)
B)VVatson
C)Thorndike
D)Pavlov
E) Skinner
