Magazine over het verbinden van stad en land: Alles van waarde...

1. 12 2012
magazine over het verbinden
van stad en land
Kathedraaleconomie
Tom Bade
Plek van herinnering
Yme Kuiper
In ballingschap
‘Alles van Tommy Wieringa
waarde…’
en verder
De Wegh der weegen
Profiel Koninklijke Woudenberg
Geestelijk eigendom, Dirk Sijmons
Muizenhuis op zolder, Karina Schaapman

2. [ advertorial ]
Waarom willen we miljoenen dieren dieren is te zien hoe kuikens en vooral bekend met zijn fotoboeken: buitenlandse filmfestivals en won
in de bio-industrie niet zien, terwijl biggen als producten zonder ziel A touch of Divinity, New Neighbours de Grand Prix Short Films op het
we andere dieren vertroetelen? verwerkt worden, hoe koeien en Dierbaar. Split Int. Film Festival in Kroatië.
Deze vragen stelt fotograaf/film­ knuffels krijgen en honden een Facing Animals ging tijdens het
maker Jan van IJken in de documen­ heuse begrafenis. Nederlands Filmfestival in Facing Animals (€ 22,50 incl. btw en
taire Facing Animals (30 minuten). Facing Animals is de debuutfilm van première. De film is inmiddels verzendkosten) kan worden besteld via:
Vanuit het perspectief van de Jan van IJken. Als fotograaf werd hij geselecteerd voor een aantal www.facinganimals.com

3. 03
Colofon Vooraf
GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media
in opdracht van Kasteel Groeneveld.
GRNVLD verschijnt vier keer per jaar.
Het volgende nummer verschijnt in het
voorjaar van 2013.
GRNVLD
Beeld: Hans van Oudenaarden
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
Uitgever Sjaalman Media, Chris van Koppen
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
Brigitte van Mechelen (managing editor),
Mariken Bokeloh (redacteur)
Vormgeving Volta_ontwerpers, Utrecht
Druk Wilco, Amersfoort
Medewerkers Marco Bakker, Kees de Boer,
Arjan Bronkhorst, Jos Collignon, Comic House, Caroline van der Lee Hoofdredacteur
René Dessing, Jan Dobbe, Kester Freriks,
Jaap Huisman, Michiel de Jong, Frank Jonker,
Cees Nooteboom, Aloys Oosterwijk,
‘Dat is niet meer van deze tijd.’
Hans van Oudenaarden, Eddy Posthuma De Boer,
Hugo Schuitemaker, Matthijs Sienot, Marjan Slob, Het is tegen­woordig
Noëlle Smit, Irene Stevens, Christine Tinssen, een van de meest gehoorde opmerkingen. Je kunt het zo gek niet
Jan van der Veken, Willemien de Vries bedenken of het wordt ‘niet meer van deze tijd’ genoemd. Een vaste baan,
het huidige natuurbeleid, tijdschriften in de vorm van drukwerk, de
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de verzorgingsstaat, gedeelde verantwoordelijkheid, om maar een paar
namen van de rechthebbenden. Degenen die
voorbeelden te noemen.
desondanks menen zekere rechten te kunnen doen
Afgezien van het feit dat niemand kan aangeven wanneer ‘deze tijd’
gelden, kunnen contact opnemen met de uitgever.
­precies is begonnen en daarmee ‘de vorige tijd’ werd afgesloten, vrees
Marketing en advertentieacquisitie ik dat mensen die menen dat ‘iets niet meer van deze tijd’ is, zelden iets
Isabelle van der Weijden, info@belenjet.nl, belangrijks bijdragen aan het discours. De achterliggende boodschap
m 06 52 00 81 23
achter ‘niet van deze tijd’ is dat iets hopeloos ouderwets is en daarom
ISSN 1566-6190 hoeven wij het er niet meer over te hebben. Einde discussie!
Abonnementen Een abonnement kost € 25,– voor
Tegelijk bespeur ik de laatste jaren juist een verlangen naar restauratie.
vier nummers per jaar. Voor een abonnement zie
p. 50. Als abonnee bent u tevens vriend van de Zo is er een opleving van de belangstelling voor cultureel erfgoed, zoals
Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld de 17e en 18e-eeuwse buitenplaatsen. Maar de hernieuwde interesse
ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld. voor monumenten uit het verleden is zeker niet het enige symptoom van
Als vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel ­herstelgedachten. Ook de aandacht van bewegingen als Slow Food voor
voor uzelf en een introducé, wordt u uitgenodigd het terugbrengen van oorspronkelijke geuren en smaken en vergeten
voor openingen en evenementen en krijgt u korting groenten of productiemethoden, heeft te maken met een verlangen naar
op speciale publicaties. ‘de tijd dat het leven goed was’. En wat te denken van het enorme succes
Aanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief van Het Muizenhuis? Niet alleen herintroduceert Karina Schaapman
kan via www.kasteelgroeneveld.nl met haar werk het vakmanschap van de ambachtsman; haar verhalen
ademen daarnaast een ouderwets warme gezelligheid.
Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD,
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
Beweging en tegenbeweging, maar tegelijk een schijntegenstelling.
Kennis van het verleden kan juist de basis zijn voor vooruitgang.
grnvldmagazine
Kasteel ­Innovaties kunnen geïnspireerd worden door historische technieken.
Groeneveld Laten wij ons niet verliezen in nostalgie of in een blind geloof in de
­vooruitgang. Beter is het met behoud van het goede, de toekomst met
vertrouwen tegemoet te zien.
Foto cover Renovatie Rijksmuseum in Amsterdam.
Architect Cuypers plaatste op de daklijst beelden van
ambachtslieden. Op de voorgrond een steenhouwer,
op de rug gezien een schrijnwerker.
Foto: Hollandse Hoogte, Marco Okhuizen.
Foto achterkant Wilma Elmendorp

4. [ advertorial ]
Project Vochtmetingen in materiaal van Helicon.
Veel is gezegd en geschreven over de invloed van zullen wij ons laten begeleiden door een klankbordgroep
omgevingsfactoren op objecten. Daarbij is de nadruk waarin onder andere vertegenwoordigers van TNO, KB,
vooral gelegd op de luchtvochtigheid en de temperatuur. NA, RMV en Naturalis hebben plaatsgenomen.
Er is zo veel over geschreven, en er zijn zo veel normen en
criteria geformuleerd dat het beheer van de luchtkwaliteit Het kan niet vaak genoeg gesteld worden dat wij niet
in de omgeving van ons cultureel erfgoed een doel op zich pretenderen een wetenschappelijk onderzoek uit te
is geworden. voeren noch verwachten een sluitende bewijsvoering voor
een stellingname te vinden. Wij verwachten dat onze
Het bereiken van dit doel is zo belangrijk geworden dat het bevindingen zullen leiden tot een aantal vraagstellingen.
overgrote deel aan beschikbare middelen in fondsen, En we hopen dat die vraagstellingen vervolgens gaan
menskracht en energie hieraan wordt besteed. Er is een leiden tot wetenschappelijk onderzoek.
routine ontstaan die het best te beschrijven is als ‘zolang
de lucht maar goed is’. Net als bij de beroemde kreet
‘zolang je haar maar goed zit’ is de werkelijkheid
weerbarstiger.
In de loop der jaren zijn we allemaal wel eens
geconfronteerd met situaties die niet passen in de theorie.
Zoals het historische interieur in een kasteel waar geen
enkele wijze van klimaatbeheersing bestaat, maar waar de
objecten zelfs na eeuwen nog steeds in ‘goede staat’
verkeren.
Als we de gedragingen en gevoeligheden van objecten
bekijken, dan kan op een ‘droog’ object schimmel
ontstaan als de oppervlakte vochtig is. Ook verandert een
object niet direct van dimensie als alleen aan het
oppervlak een tijdelijke droging plaatsvind.
Locatie van een sample in een historisch interieur
De stelling; “als de vochtigheid van de lucht stabiel is, is
mijn voorwerp ook stabiel” is op z’n minst discutabel. Enkele voorbeelden van de vragen zijn:
Vraag 1) is het voldoende om bij beheer in depotruimten
We moeten meer weten over het object zelf. En dan niet uit te gaan van een stabiel RV en T?
alleen in laboratorium omstandigheden, maar vooral over Vraag 2) rechtvaardigt de reactiesnelheid van materiaal de
het ‘gedrag’ van objecten in werkelijke situaties. gevraagde reactiesnelheid van de installaties? [plaatje
Helicon heeft met behulp van partners een meetproject grafiek klimaat]
opgesteld waarmee op pragmatische wijze gegevens Vraag 3) is de reactiesnelheid van de installaties potentieel
worden verzameld over het vochtgehalte van objecten. Op schadelijk voor de objecten
geen enkele wijze wordt gepretendeerd hiermee een Vraag 4) is het verschil van vochthuishouding in objecten
zwaar wetenschappelijk onderzoek in de touwen gehesen in ‘goed geklimatiseerde (Ashrea AA) en minder
te hebben. Daarom spreken we hier ook van een geklimatiseerde (Ashrea B) ruimten zo groot dat het
‘indicatief’ onderzoek. verschil in investeringen, onderhoudskosten en energie
hiermee zijn gerechtvaardigd?
Het doel van het onderzoek is het best kort samen te Vraag 5) welke andere aspecten in een ruimte lijken
vatten als: Het in kaart brengen van de interactie van invloed te hebben op de vochthuishouding binnen een
vocht in een object met veranderende factoren in de object.
omgeving. Vraag 6) wat betekent het los laten van de temperatuur op
Daarna kunnen wij onderzoeken welke inspanningen de vochthuishouding in mijn materiaal?
nodig zijn om vochtveranderingen in objecten te
minimaliseren Indien u op de hoogte wil blijven van de vorderingen
van dit onderzoek kunt u terecht op onze website
Voor dit doel heeft Helicon samples laten maken in de www.helicon-cs.com of zich aanmelden voor onze
nieuwsbrief via info@helicon-cs.com
vorm van blokjes archiefpapier. Deze blokjes worden met
een weerstandmeter ‘geprikt’ om de vochtigheid te
HELICON Conservation
meten. support bv
De eerste metingen in dit project zijn in mei 2012 Boerhaaveweg 9/11
genomen, de verwachte doorlooptijd is tot en met 2408AD Alpen aan den Rijn
september 2013. Voor het maken van die rapportage T: +31(0)172234556

5. i n ho u d 05
behouden
06
zaaigoed
Kort nieuws
08
interview
Yme Kuiper
12
groo(t)s
Karina Schaapman
14
reportage
Op de fiets over de Wegh der weegen
20
mijn landschap
Tommy Wieringa
22
verhaal
Cees Nooteboom
24
20
essay
Overmoed en Zegepralen
28
wende
Tom Bade
30
ander beeld
George Burggraaff
32
kaf en koren
Reflecties, inzichten
36
oogst
Hofdichten
38
oorsprong
Koninklijke Woudenberg
43
de schutting
Buitenplaatsen anno nu
44
Mijn
mmm
Hans van der Molen
46
verstript
Landschap
De boerderij en de koe
48
interview
Bernard Brons Jac. Meter
51
programma Tommy Wieringa over dwangmatig naar buiten
Evenementen kijken en vlassige Noormannen-baarden

6. 06 z a a igo ed
nieuws – publicaties, tentoonstellingen, prijs­vragen, campagnes,
symposia, innovaties. Nieuws en persberichten kunt u sturen
naar GRNVLD, Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
aa nb ied ing :
lezersaanbieding
Ka st ee l
ge ef t
Groe ne ve ld
Vogelscheurkalender 2013 5 ex em pl ar en
ca de au
int er es se ?
en adres naar
Mail uw naam
i.nl
grnvld@minelen
Nederland is met zijn 400 soorten vogels
een van de beste vogellanden van Europa.
Niet verbazingwekkend dat meer dan 15.000 Plastic Whale
Afvalboot
Nederlanders er van tijd tot tijd op uittrekken
met verrekijker en vogelgids.
Voor al die vogelaars is er nu de Vogelscheur-
kalender 2013. In deze eerste Nederlandse De uitdaging van Plastic Whale is eenvoudig te
vogelscheurkalender met illustraties uit de omschrijven, maar minder eenvoudig om uit te voeren:
Artis Bibliotheek, bieden vogelliefhebbers een boot van plastic afval bouwen. En, met de boot
Sander Blom en Kester Freriks een schat aan door Nederland reizen. De planning is zeer ambitieus:
vogelfeiten, illustraties, citaten uit de maart 2013 ligt de boot in het water, in de lente en
wereldliteratuur, feiten over paring, nestelen, zomer van 2013 vaart de boot
foerageren en vogeltrek en markante door Nederland. Wie wil helpen
vogeldata door de seizoenen heen. nadenken over zaken als
navigatieverlichting, een
Vogelscheurkalender 2013 stuursysteem, en elektrische
Uitgeverij Atlas Contact | prijs € 14,95 POD-aandrijving wordt van
isbn 978 90 254 3860 9 harte uitgenodigd!
www.plasticwhale.org
Kasteel Groeneveld
Kasteelwinkel
Op zoek naar een origineel geschenk en tuin. Alles voor een vriendelijke prijs. Kunst in de Groeneveldgalerie
voor Sinterklaas of Kerst? In het Nu in de winkel: gesigneerde en De winkelgalerie is onderdeel van de winkel.
souterrain van het kasteel bevindt zich genummerde prenten van kunste­ Elk kwartaal is er een nieuwe expositie met
een ruime winkel met een keur aan naars/tekenaars Hanco Kolk, Hans van betaalbare kunst of kunstnijverheid van een
artikelen die passen bij de locatie, zoals: Oudenaarden en Pieter Hogenbirk. regionale kunstenaar. Wegens succes
wandelkaarten en ansichtkaarten, Vanaf € 20,- inclusief lijst. De meeste geprolongeerd tot april 2012: de uitdagende,
maar ook boeken en verrassende, van deze tekeningen zijn uitsluitend spannende en duurzame vilten jasjes, sjaals,
grappige of stijlvolle cadeaus voor huis verkrijgbaar via Kasteel Groeneveld. sieraden en tassen van Ellie Marbus.
mode
Ecoschoenen
Ecoschoenen die trendy zijn en aanbod met een aantal internatio­ enkellaarsjes, pumps, ballerina’s,
bovendien betaalbaar vindt u in nale merken, zoals het Engelse sandaaltjes), maar is recent
de webshop EN (www.en-enn.nl). Beyond Skin. Dit label maakt al uitgebreid met herenschoenen.
De webshop werd in 2011 gestart sinds 2001 schoenen die verant­ Ook wordt continu gezocht naar
door Laura Straver. Zij deed dat woord worden geproduceerd: 100% nieuwe betaalbare labels – en
omdat ze had geconstateerd leervrij en veelal gemaakt van misschien zelfs een schoen onder
dat dergelijke schoenen op de ecologisch imitatiesuède uit 100% eigen label van Laura Straver –
Nederlandse markt moeilijk te gerecycled polyester. om zo het aanbod van trendy en
vinden waren. EN concentreert zich vanuit de betaalbare ecoschoenen verder
Ondanks het korte bestaan heeft oorspronkelijke gedachte vooral uit te breiden.
EN al een behoorlijk uitgebreid op damesschoenen (laarzen, www.en-enn.nl

7. 07
tentoonstelling
tentoonstelling
Etende Mens
Verlengd! De tentoonstelling ‘De
Etende Mens’. Wie zijn kans nog niet
greep kan nog t/m 6 januari 2013 in
het Designhuis in Eindhoven terecht.
Premsela, Nederlands Instituut voor
Design en Mode presenteert ‘De
Etende Mens’ – tentoonstelling over
design en voedsel. Ontwerper Marije
Vogelzang cureert de tentoonstelling
die zichtbaar maakt welke ontwerp­
Fisk Frij
oplossingen vormgevers kunnen Frysk en frij (Fries en vrij) is een bekend Friese gezegde, in boek
aandragen voor de noodzakelijke
veranderingen in onze voedselketen.
variatie hierop organiseert het Jopie Huisman Museum de
tentoonstelling ‘Fisk Frij’ (Vis en vrij). In het Workumer Soortenstorm
De tentoonstelling ‘De Etende Mens’ museum wordt met onder meer werken van Jopie Huisman, Wat is het nut van biodiversiteit?
toont werk van ontwerpers die Jan Mankes en Evert de Graaf tot uitdrukking gebracht dat vis Hoe erg is het als soorten uitsterven?
nadenken over de link tussen vorm­ niet alleen vis is, maar een cultuur, een levenswijze, een levens­ Vragen waarover druk discussie wordt
geving, ons eten en waar het vandaan gevoel. De rituelen, de – sterke – verhalen rond het vissen, gevoerd en voor sommigen zelfs een
komt. Curator Marije Vogelzang laat de bereiding van de vis, de vis zelf; het is in Friesland een vorm moreel dilemma vormen. Het essay
projecten zien die de complexe band van immaterieel erfgoed. De tentoonstelling loopt t/m De Soortenstorm laat zien dat je dit
aankaarten die de mens met voedsel 30 december 2012. www.jopiehuismanmuseum.nl vraag­s tuk ook op natuurweten­
heeft en maakt bezoekers bewust van schappelijke manier kunt benaderen.
hoe ons voedsel wordt geproduceerd. tentoonstelling Auteur Gerard Jagers op Akkershuis
Zo vroeg ze het Zwitserse designduo
Honey Bunny om hun onderzoek Naar buiten gaat terug op basisvragen: wat is
eigenlijk nut? Wat is evolutie?
naar de productie van alledaagse Honderden jaren lang was het omgeven buitenhuizen aan de Wat is leven? Wat is biodiversiteit?
etenswaren te presenteren. Hieruit de gewoonte van Amster­ Vecht, in ’s Gravenland of Wat is het belang van de mens? Volgens
wordt duidelijk dat achter elke pretzel, dammers die het zich konden Kennemer­land op. De tentoon­ Jagers op Akkershuis dienen we op een
bagel of macaroni ook een design­ permitteren, om in de zomer stelling ‘Naar Buiten!’ maakt andere manier naar het begrip evolutie
gedachte zit. www.designhuis.nl de stank van de stad te het verlangen naar dit landelijke te kijken. Als we dat doen zien we de
ont­v luchten en rust en plezier leven voelbaar. De parken van evolutie voorspelbare patronen volgen
te zoeken op de buitenplaats. historische buitenplaatsen, en zouden we de volgende stap in de
In de 17e en 18e eeuw zochten hun geschiedenis, hun relatie evolutie zelfs kunnen voorspellen.
de puisant rijke bewoners van met de stadspaleizen en hun De auteur nodigt uit tot een nieuw
stadspaleizen, zoals het huidig onderhoud en herstel, soort discussie, niet alleen academisch
Geelvinck Hinlopen Huis aan blijven fascineren. maar juist ook gericht op een praktische
de Amsterdamse Heren­ De tentoonstelling ‘Naar Buiten!’ toepassing in de natuurbescherming.
gracht, in de zomermaanden is te zien t/m 4 februari 2013 De Soortenstorm is toegankelijk
de gezonde buitenlucht van Geelvinck Hinlopen Huis: geschreven en gericht op een breed
hun met weelderig groen www.geelvinck.nl publiek: biologen en natuur­
Scholten Baijings 2009 – Stitched Vegetables, fotografie Yves Krol
beschermers, filosofen, onderzoekers
Kalender (foto: Hugo Schuitemakers) en studenten, maar ook politici en
beleidsmakers. Iedereen die nieuws­
Dé Vissermannenkalender gierig is en wil nadenken over de
Uit een licht melig twittercontact dat nog nét onder je kussen past, soorten en hun betekenis.
tussen enkele vissers werd het bevat naaktportretten en
idee geboren om de vrouwen interviews. De Soortenstorm. Het nut van biodiversiteit
aan de wal eens in het zonnetje in evolutionair perspectief
te zetten. Na enkele maanden Ben je een visservrouw meld je Auteur Gerard Jagers op Akkerhuis
van casten, fotograferen, dan vooral aan via de webshop, Uitgever KNNV Uitgeverij
interviewen en ontwerpen is dan krijg je de kalender cadeau. isbn 978 90 5011 435 6 | prijs € 14,95
het cadeau van de Nederlandse Meer informatie over het gedachtegoed
vissermannen aan hun vrouwen prijs €15,– inclusief btw en van De Soortenstorm: www.hypercycle.nl
klaar: de Blootkalender 2013. verzending en the-operator-theory.wikispaces.com
De kalender, met een formaat www.vissermannenkalender.nl

8. 08 interview
Buitenplaatsen
in context

9. 09
Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Aloys Oosterwijk** © Comic House
Kester Freriks in gesprek met Yme Kuiper over de buitenplaats als plek
van herinnering – lieux de mémoire – en de noodzaak van een integrale visie
op dit fenomeen.
‘Elke buitenplaats heeft zijn Gelderland. Ook daar, op het platteland, ontstonden
eigen geschiedenis,’ zegt Bijzonder Hoogleraar Religieuze voorname huizen. Trouwens, Holland was meer dan alleen
en Historische Antropologie Yme Kuiper, verbonden aan Amsterdam en omgeving. In dat klassieke beeld van de
de Rijksuniversiteit van Groningen. Prof. dr. Y.B. Kuiper buitenplaats past het idee dat de rijke bewoners ’s zomers
ontvangt zijn gezelschap in de luisterrijke buitenplaats de stad ontvluchten wegens stank en drukte. Op de buiten­
Dekamastate in het Friese Jelsum, vlak boven Leeuwarden. plaats leefde men in een arcadische, landelijke wereld.
Zelf woont hij verderop in Goutum, maar deze buitenplaats
vormt voor hem de ideale setting om het gesprek over
buitenplaatsen te voeren. “ tate, borg, havezathe
S
oases of spieker”
Buitenplaatsen zoals die over heel Nederland verspreid
liggen, genieten zijn gepassioneerde belangstelling. In die Tijdens de wintermaanden trok men weer naar de stad.’
ene observatie ‘verspreid over heel Nederland’ schuilt al Volgens Kuiper mist deze visie een brede context: ‘Juist ook
meteen een bijzonderheid. ‘Mensen van nu beschouwen de de landadel woonde in voorname huizen en kastelen op het
buitenplaatsen als eilanden in het landschap, vaak als een platteland. Die heetten dan state, borg, havezathe of spieker.
oase van rust, grandeur en stijl. Dat is in zekere zin ook zo, Kijk maar eens hier naar Friesland waar we nu zijn. Alleen
en zo heeft de wetenschap er te lange tijd naar gekeken. bestond er een opmerkelijk verschil: de eigenaren van
In mijn visie zijn het beslist geen geïsoleerde plekken, deze huizen die nu in retrospectief vaak ook voor het gemak
maar vormden ze een wezenlijk onderdeel van een veel buitenplaatsen worden genoemd, waren verbonden met het
groter netwerk. Ik noem dat de “zwammencultuur” van land. Het land zorgde voor inkomsten. Dit in tegenstelling
de buitenplaats: de buitenplaatsen ontstonden vaak in tot de regenten en kooplieden van de buitenplaatsen in
elkaars nabijheid, maar ook aan waterlopen, rivieren, zand­ Holland. Hun buitenplaatsen hadden een stadse oorsprong.
afgravingen of vruchtbare polders.’ Hun kapitaal was verbonden met handel en speculatie, niet
zozeer met grondbezit. Wie wetenschappelijk onderzoek
context naar buitenplaatsen verricht, moet zijn blik verruimen,
Yme Kuiper is historisch antropoloog, een vakgebied dat moet een overkoepelende visie nastreven.’
hem ertoe inspireert menselijke activiteiten in een bredere
context te plaatsen. Zijn studie naar de buitenplaats noemt details
hij un fait social total ofwel een studie naar de context. Het Volgens Kuiper bestond er in vroeger eeuwen een levendige
woord ‘context’ zal tijdens het gesprek veelvuldig terug­keren. wisselwerking tussen de Hollandse regenten en de landadel
‘Het standaardbeeld van de buitenplaats dateert uit de van buiten. Hij wijst op de gracht rondom de Dekamastate:
zeventiende en achttiende eeuw,’ aldus Kuiper. We bevinden ‘Elk detail vertelt een verhaal, zoals bijvoorbeeld de gracht
ons in de stille tuinkamer van de Dekamastate met uitzicht die hier stamt uit de late middeleeuwen. Waarom werden
op de formeel aangelegde tuin met fraaie zichtlijnen. ‘In die de nieuwe buitenplaatsen veel later ook omgracht?
tijd legden de machtigste regenten en de rijkste kooplieden Was dat om dieven en bedelaars op het donkere platteland
van de Republiek der Verenigde Nederlanden, afkomstig ver buiten de deur te houden? Misschien. Maar er is nog een
uit Amsterdam, langs de Vecht de buitenplaatsen aan, die andere verklaring. Een gracht verleent aan de buitenplaats
nog steeds beroemd zijn. De architectuur van de huizen was status, grandeur. En dan de torens op het hoofdgebouw van
in Hollands classicistische stijl. Maar er is veel meer dan de buitenplaatsen in de zeventiende eeuw. Die schenken
alleen Holland, kijk eens naar de andere gewesten, naar aan de plaats de allure van een kasteel. En andersom, de
Friesland, Utrecht, Groningen, Overijssel, Zeeland en bewoners van de Friese staten, de Groningse borgen of de
*Kester Freriks (1954) is verbonden aan NRC Handelsblad. Hij is schrijver van romans en van boeken
over de natuur, waaronder het recente Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland.
**A loys Oosterwijk (1956) volgde de Academie van beeldende kunsten in Arnhem.
Grote bekendheid verwierf hij met de strip Willems Wereld in Panorama. Vanaf 2004 is hij rechtbanktekenaar.

10. 10
interview
Overijsselse havezathen kenden de buitenplaatsen aan
de Vecht. Sommigen gingen die bouwstijl imiteren. Trok
de ene buitenplaats hofdichters naar zich toe, de andere
buitenplaats nam dat over. De onderlinge invloed van de
sfeer van het kasteel en die van de architectuur van de
buitenplaats is groot.’
“ uist ook de landadel woonde op
J
voorname huizen en kastelen op
het platteland”
zelfbeeld
In wetenschappelijk opzicht is voor Yme Kuiper de
‘aristocratisering’ van de burgerij een beslissend gegeven.
Hij herinnert aan het prestigieuze portret dat Rembrandt
schilderde van de Amsterdamse regentenzoon en latere
burgemeester Jan Six in 1654. Six, zelf eigenaar van een
buitenplaats, staat afgebeeld met zwierige hoed, rode mantel,
een vooraanstaande Hollandse burger met aristocratische
allure. ‘Dat klopt precies,’ legt Kuiper uit. ‘Een sprekend
detail is dat de Nederlandse vertaling in 1662 van het
vermaarde Italiaanse handboek hoe de hoveling zich op van dierentuin Artis, die al een kwart eeuw pleit voor
verfijnde wijze door het leven beweegt aan Six is onderzoek naar ons groene erfgoed als wezenlijk onderdeel
opgedragen. Het betreft De volmaeckte Hovelinck van van onze cultuur. In de visie van beide professoren is het
Baldassare Castiglione. Ik zie dat als het sprekende bewijs Nederlandse landschap weliswaar op en top een cultuur­
dat zich bij de deftige Hollandse burgers een aristocratisch landschap, maar is het verlangen naar groen, naar natuur
en geleerd zelfbeeld ontwikkelde. Hun ideaal was dezelfde en zelfs wilde natuur altijd aanwezig in ons collectieve
stijl uit te dragen als de Italiaanse hovelingen: nonchalant, bewustzijn. Kuiper: ‘In de tuinaanleg van de buitenplaatsen
zwierig.’ komen natuur en cultuur op een bijzondere manier samen.
Reizigers uit vroeger eeuwen stonden versteld van de
zwier tuinaanleg (rondom) in de Nederlanden. Hoe konden de
Nu we ons bevinden op deze stoere buitenplaats ofwel ‘state’, hoveniers en tuinarchitecten in dat vlakke, grijze land zulke
wat weer teruggaat op ‘stins’ ofwel een stenen huis, lijkt die kunstige en vaak licht glooiende tuinen aanleggen,
Italiaanse zwier ver weg. Dat is maar schijn. We hebben de boompartijen creëren alsof het wouden zijn en vergezichten
blik als van Yme Kuiper nodig om hier op het Friese platte­ en zichtassen creëren, zodat je op duizelingwekkende wijze
land die stijl in de ruimste betekenis van het woord terug de diepte in keek?
te vinden. Kuiper: ‘De buitenplaats is altijd een eenheid,
een ensemble van het huis, bijgebouwen, tuin en het grand tour
aangrenzende park. Sterker nog: het grootste belang valt toe Vooral de zeventiende-eeuwse Nederlander had een
aan de tuin. De volgende stap die we moeten nemen, zeker enorme gretigheid naar het nieuwe, er heerste een bijna
ook in wetenschappelijk opzicht, is om elke individuele onverzadigbare experimenteerlust en drang tot innovatie.
buitenplaats te beschouwen als een onderdeel in een In de tuinaanleg kwamen vele disciplines samen.
mozaïek.’ Kuiper wijst op een vroeg achttiende-eeuwse De hoveniers betrokken bijzondere planten, kruiden en
landkaart van Friesland die in de Dekamastate aan de wand struiken van bijvoorbeeld de schippers van de VOC.
hangt. Overal zijn keurige vierkanten of rechthoeken groen Die kwamen aanvaren met exotische gewassen.
door de cartograaf ingetekend. Dat zijn allemaal staten, Wetenschappers hadden daarin weer interesse. Eigenaren
een onwaarschijnlijke hoeveelheid. ‘Het lijken geïsoleerde van de buitenplaatsen hadden contacten met de botanische
eilanden,’ legt hij uit, ‘maar de staten vormden onderdeel tuinen die bij de universiteiten behoorden, bijvoorbeeld die
van een veel grotere sociale context. Ze vormen de spiegel Hortus Botanicus van Franeker. Op die manier kregen de
van een tijdperk.’ De tuinen waren in de zeventiende en natuur- en landschappelijke waarden van de buitenplaats
achttiende eeuw het belangrijkste element van de buiten­ een enorme impuls. Ook de hoveniers waren heuse
plaats. Hier komen landschap, natuur en cultuur samen. collectioneurs. Door de afhankelijkheid van de landadel van
In dit opzicht sluit Kuiper zich aan bij de visie van zijn grond was de buitenplaatscultuur ook onderdeel van een
vriend en collega professor Erik de Jong, tevens adviseur intensieve, commerciële agrarische cultuur. In mijn studie

11. 11
Yme Kuiper Bijzonder Hoogleraar Religieuze en Historische Een essentieel onderdeel daarvan vormt, behalve beleving,
Antropologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen. het onderwijs. Kuiper: ‘Buitenplaatsen vormen een levendig
Coauteur, naast Rob van Vuure van het standaardwerk onderdeel van onze sociale en culturele geschiedenis. Het is
Beelden van Buitenplaatsen. een misverstand te denken dat die geschiedenis uitsluitend
verwijst naar de onvermijdelijke komst van de burgerlijke
naar de buitenplaatsen kies ik dus voor een veel breder samenleving, waarin de meer aristocratisch ogende
vertrekpunt dan het traditionele idee van de Hollandse werelden van een landgoed of buitenplaats “eigenlijk”
buitenplaats als geïsoleerd zomerverblijf. Vergeet niet dat niet passen of hooguit marginale verschijnselen waren.
de welgestelden uit die tijd de kans namen om een grand Onderwijs kan er zorg voor dragen dat buitenplaatsen aan
tour te maken, een reis door Europa met Frankrijk en Italië de leerlingen maar ook aan het bredere publiek historisch
als hoogtepunt. Hun bevindingen namen ze mee naar besef kan schenken. Dan gaat het om de functie van een
Nederland.’ buitenplaats op alle denkbare terreinen: sociaal,
economisch, wetenschappelijk, agrarisch en kunstzinnig.
Een mooi detail vind ik nog altijd een aantekening in het
“ piegel van een tijdperk”
S dagboek van stadhouder Willem Frederik van Nassau,
woonachtig op het stadhouderlijk hof in Leeuwarden.
verknopingen In 1645 noteerde hij dat er in de zomer in Friesland geen
Dankzij deze integrale visie op de buitenplaats, geïnspireerd vergadering kon plaatsvinden over belangwekkende
door zowel Yme Kuiper als Erik de Jong, ontstaat een rijk staatszaken, omdat “een yeder hadt te doen mit poten,
beeld van het Nederlandse ‘groene’ erfgoed. Een buiten­ planten en andere dingen”. Zo belangrijk waren de tuinen
plaats heeft in de visie van Kuiper vele betekenissen: in de buitenplaatsen dus. Men besteedde er alle tijd aan.
sociaal, cultureel, economisch, kunsthistorisch. Hij noemt De natuur in en rondom een buitenplaats droeg bij tot een
dat ‘verknopingen’. ‘Een van die aspecten van “verknoping” cultuur van tal van andere bezigheden. Dichtkunst hoorde
is de liefde van de Nederlander voor de tuincultuur,’ zegt daarbij, wetenschap, sociale geneugten. Alleen als we al
Kuiper. ‘Iedereen heeft iets met tuinen, of we nu hier in de die elementen samenvoegen, dan neemt onze kennis van
Dekamastate zijn met die overweldigend mooie tuin met de buitenplaatsen toe en kunnen we deze plekken van
geometrische aanleg of dat iemand een volkstuintje heeft of herinneringen voor de toekomst behouden.’
zelfs een balkontuintje. Aan de tuinen bij de buitenplaatsen
is heel goed de ontwikkeling van onze houding tot het
landschap af te lezen. In de huidige tijd bepaalt urbanisatie
onze landschapsbeleving. Er is de stad, er zijn de industrieën. “ eventiende-eeuwse
Z
Onze natuurbeleving heeft te maken met die urbanisatie.
Buitenplaatsen zijn daardoor getransformeerd tot Nederlander had
beschutte eilanden van groen. Een duidelijke hedendaagse
ontwikkeling is dat we het verleden willen “koesteren”, enorme gretigheid
dat is het sleutelwoord. Een buitenplaats is een plek van
herinnering, een lieux de mémoire. Landschappelijk gezien naar het nieuwe”
vertellen buitenplaatsen ons over de manier waarop
historische elites zich een ideale wereld voorstelden.
Dat kun je hier aan de Dekamastate goed zien. De tuin is
ommuurd, waardoor een groot besef van geborgenheid
ontstaat. Maar aan de achterzijde strekt zich een romantisch
parklandschap uit met schelpenpaden, boompartijen,
kronkelwegen.’
onderwijs
‘Als we buitenplaatsen in de toekomst een plek willen geven
in ons denken, dan zijn twee invalshoeken essentieel.
Ten eerste dient de beleving voorop te staan. Bezoek een
buitenplaats, kijk naar het samenspel tussen de wijde
omgeving, de tuin zelf, het parklandschap eromheen en
in het hart daarvan het huis. Landschap en natuur gaan
over in cultuur, want een aangelegde tuin is cultuur. Maar
anderzijds vervloeit cultuur met natuur. Om dit alles te
behouden is het van groot belang de geschiedenis van de
buitenplaatsen te reconstrueren volgens de methode van
het fait social total, dus alle aspecten belichten.’

12. 12 groo(t)s Tekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Hugo Schuitemaker*
Karina Schaapman over het belang van een wereld
waarin je kunt wegdromen.
In 2011 verscheen Het Muizenhuis, een prentenboek gebaseerd
op een driedimensionaal muizenhuis met honderd kamertjes.
Op uitnodiging van Kasteel Groeneveld bouwde Karina
Schaapman een aantal kamers in het groot na.
Muizenhuis
als ­ oevluchtsoord
t
Een kasteelzolder is eventjes een andere schaal De buiten­muren van het atelier zijn letterlijk met mens. Ik ben heel erg voor insluiten, niet voor
dan een huis opgebouwd uit sinaasappeldozen… boeken behangen. Kijk je naar binnen dan zie je: uitsluiten.
Driedimensionale beelden maken in combinatie hier wordt gewerkt. De kunstenaar is weliswaar
met de verhalen die ik schrijf, is iets wat ik al mijn even weg maar komt vast zo weer terug. Hoe is het eigenlijk allemaal zo gekomen?
hele leven doe maar met Het Muizenhuis treed ik Toen ik bedacht dat ik na boeken voor volwasse­
er voor het eerst ook mee naar buiten. Logisch U bent van het vinden? nen weleens een kinderboek wilde maken,
dat mensen mij plaatsen in de wereld van de Op de kasteelzolder is een hoek gevuld met rees de vraag: wat voor verhaal wil ik eigenlijk
miniaturisten. Maar voor mij voelt het vreemd, gebreide knuffels die mijn man gedurende jaren vertellen? Er was eigenlijk maar één ijkpunt,
groot ligt mij beter. Toen het kasteel met deze bij het grof vuil heeft weggeplukt. Dus, ja ik Het ­Muizenboek van Clinge Doorenbos waarin
uitnodiging kwam, dacht ik: Yes! ben wel van het vinden. Daarnaast is het mooi je in een veilige, warme wereld verdwijnt.
om te laten zijn wat je allemaal kan met al dat Ik heb het boekje dat mijn moeder mij eindeloos
Bedoeling was dat de geschiedenis van het prachtige materiaal wat wordt weggegooid. heeft voorgelezen, erbij gepakt, herlas de
­kasteel in dit muizenhuis terug zou komen, toch? verhalen met de bijpassende, knusse illustraties
Ik kende het kasteel helemaal niet en moest dus Zélf maken lijkt besmettelijk. en dacht: weet je wat, ik ga zoiets bouwen.
een grondige studie verrichten. Wat me opviel Er zijn nu op allerlei plekken mensen bezig om Nou, dan ga je zo’n dekentje naaien, bouw je een
was de ruimte die er – eigenlijk de hele geschie­ hun eigen muizenhuis te maken, een heerlijk bedje erbij en dan moet zo’n bedje ergens staan
denis door – aan kunstenaars is geboden. En het idee! Knutselen, breien, lassen, ikzelf wordt hier en moet er een kamertje komen. Vervolgens
frappante is, ik doe dat in mijn werk óók. Voor altijd erg gelukkig van. bedacht ik voor ieder vertrek een eigen verhaal.
Het Muizenhuis bijvoorbeeld heb ik verschillende
kunstenaars gevraagd om kleine schilderijtjes te Op de kasteelzolder zijn de bezoekers als het ware Niet alleen kinderen dromen erbij weg…
maken. Hierop heb ik dus de focus gelegd. zélf de muizen? De allereerste expositie van Het Muizenhuis was
Inderdaad, het muizenhuis in de OBA in Amster­ gewoon voor het raam van mijn huis. Ik woon in
Wat heeft zo’n voddenkamer hiermee te maken? dam wordt bevolkt door kleine muizen, op de Amsterdam-Oost waar heel veel nationaliteiten
Alles! En daarnaast heeft het een link met zolder van het kasteel kunnen mensen, als waren zijn vertegenwoordigd. En wat ik steeds hoorde
elementen uit mijn biografie. Ik zal het je uitleg­ zij muizen, op ontdekkingstocht. Uit de muziek­ waren zinnen als: ‘O, in dat bedje zou ik willen
gen. Mijn man kwam als klein jongetje veel over kamer bijvoorbeeld komen flarden jazz gedreven, slapen’ en: ‘Hier zou ik wel willen wonen.’
de vloer bij een voddenboer waar hij in aanraking muziek die lang niet alle kinderen bekend in de Intussen is het boek in veertien landen uitge­
kwam met boeken, met vreemde voorwerpen. oren zal klinken. bracht en krijg ik fanmail uit Japan. Een veilige,
Hier is zijn liefde voor kunst en literatuur ontstaan. warme wereld, kennelijk vinden mensen het fijn.
En als ode aan het kunstenaarschap heb ik behalve Kennismaken met andere werelden is een thema?
een voddenkamer ook zijn atelier nagebouwd. Absoluut. In het eerste boek maakt Julia kennis
met de wereld van Sam, die Joods is. In het
Eén op één? tweede boek komt het Suikerfeest voorbij. Ik
Nee, ik maakte mijn eigen vertaling ervan. heb aan den lijve ondervonden hoe verwoestend
Dat geldt trouwens voor alles wat ik bouw. uitsluiting en discriminatie kan zijn voor een *H ugo Schuitemaker is freelance fotograaf.

13. 13
“Ik wil gewoon
dat kinderen lekker
kunnen slapen”

14. 14 reportage
Op de fiets
‘Hoe heerelijck verschiet / Geen’ heuvel in dees’ laen / Soo verr’ als ’t ooge
ziet. / Wat wil dit worden voor een steeg! Een steeg der steegen. / Een
wegh van Appius, jae meer; een wegh der weegen.’ Everard Meyster schreef
in 1655 deze dichtregels, waarin hij het laatste pronkstuk van zijn vriend
en architect Jacob van Campen verheerlijkt: de Amersfoortseweg, een
weg naar klassiek voorbeeld, met een keur aan buitenplaatsen erlangs.
De geschiedenis leert echter dat het anders liep. Wat de Via Appia van
Nederland had moeten worden, werd uiteindelijk gewoon de N237.

15. 15
Tekst: Jan Dobbe* | Beeld: Michiel de Jong © Comic House**
over de Wegh
der weegen
Hoe ligt de Wegh er nu bij, weegen. Hij lag tussen Zeist en Amersfoort, Een paar honderd meter verderop tref ik
en wat merk je nog van het oorspronkelijke maar liefst 60 meter breed en 11 kilometer lang, een lantaarnpaalsticker met daarop een
ontwerp van 360 jaar geleden? Zie hier de vraag omzoomd door een dubbele rij Hollandse bloeddorstige pitbull en de tekst FC Utrecht,
waarmee de redactie mij op pad stuurde. eiken. Uniek voor die tijd, zowel door die since 1970. Hoei boei, voetbalfanatici ook hier
Experts genoeg, die er allemaal zinnige dingen enorme breedte als door zijn kaarsrechte tracé. al! Mijmerend over hoe het kan verkeren, stuit
over kunnen zeggen, maar ik wilde het zelf zien Vergelijkbare wegen in Nederland zijn de ik weer iets later op een monument dat de
en ervaren. Daarom gooide ik de vouwfiets Maliebaan in Utrecht en de door Constantijn voorbijganger moet wijzen op het feit dat hier
achterin de auto en ging op weg. Vouwfiets Huygens ontworpen Scheveningseweg in Den ooit een historische weg liep: een hekwerk
uitgeladen aan het begin, bij buitenplaats Haag, die aanvankelijk Zee-straet heette. van 40 meter lang, met daarop in gouden
Vollenhoven, en wat zie je dan? In de eerste Veel beroemder is Unter den Linden in Berlijn, koeienletters de tekst ‘Wegh der Wegen’. Als ik
plaats hoor je vooral iets, en dat is het continu dat eveneens naar het voorbeeld van de het kunstwerk nader bestudeer, zie ik dat het in
voorbij razende verkeer. Het is een zondag­ Amersfoortseweg is aangelegd. Het voorbeeld feite een webadres is: www.weghderwegen.nl.
middag, dus zou het op een doordeweekse dag dat Jacob van Campen op zijn beurt had, was de Typ dit in, en je komt op een speciale
wel eens nóg rumoeriger kunnen zijn. Vollen­ Romeinse Via Appia – denk aan de dichtregels webpagina van de provincie, waar men
hoven ligt er prachtig bij op deze zonnige dag: van Meyster. Beide beroemde tegenhangers
witgepleisterd, een vredig weiland ervoor en hebben qua voornaamheid de tand des tijds
een vijver. Het huidige huis stamt uit de jaren beter doorstaan dan de Wegh… Unter den Linden
1800–1810. Draai je je om, dan kijk je de Wegh Beroemde laan in Berlijn, praalweg van Pruisische
in vanaf de kopse kant: een vierbaans asfaltweg website koningen en de Duitse Keizers en de flaneerlaan
met auto’s, flitspalen, kantoor- en bedrijfs­ Al peddelend op mijn vouwfiets van de bourgeoisie. De weg leidde naar de
panden en hypermoderne oversteek­plaatsen. probeer ik het geraas van het auto­ koninklijke jachtvelden, waar later de dierentuin
verkeer buiten te sluiten. Ook probeer werd aangelegd. In de 17de eeuw werd hij beplant
klassieke idealen ik het onvermijdelijke bermafval langs de weg met lindebomen, waaraan de straat zijn naam
In de Gouden Eeuw werd gebouwd niet te zien: lege colablikjes, verpakkingen, dankt. Sinds de hereniging van Duitsland in 1990
volgens de klassieke idealen: aluminiumfolie. Jacob van Campen zou zich
zijn er aan Unter den Linden verschillende cafés
en restaurants en een groot aantal fraaie winkels
symmetrie, rechtlijnigheid en in zijn graf omdraaien. Dan plots ontwaar ik
geopend. Ook worden er veel evenementen in de
grootschaligheid. Veel (buiten)huizen in haar volle glorie, eveneens in de berm, een
openlucht georganiseerd. De laan is 11,5 km lang,
kregen klassieke gevels mee, maar ook wegen kring prachtige paddenstoelen. Rood-met-
vergelijkbaar met zijn Nederlandse voorbeeld, de
werden naar klassiek voorbeeld aangelegd. witte-stippen, die had je in de 17e eeuw Wegh der weegen.
Zo ook de Amersfoortseweg, de Wegh der waarschijnlijk ook al.
**J an Dobbe is freelance journalist en tekstschrijver. Tot 2009 werkte hij bij de Nederlandse Vereniging tot bescherming van dieren als
hoofdredacteur van het ledenblad DIER.
** ichiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert in Zone 5300
M
en maakte met Milan Hulsing de strip Hanuman in het Algemeen Dagblad. De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger
van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland.

16. 16
reportage
gegadigden oproept zich op te geven en in te vakken van ieder honderd roeden (376 meter) Nederland – inspelend op de behoefte van het
zetten voor het ‘vergroten van het draagvlak […] uit langs de Wegh. Investeerders konden gratis Amerikaanse personeel van vliegbasis Soester­
voor de beleefbaarheid van de geschiedenis van een vak krijgen, op voorwaarde dat zij hun berg. Opnieuw draait Jacob van Campen zich
deze weg.’ De provincie toont historisch besef wegdeel zelf zouden aanleggen, beplanten en om in zijn graf.
en wil helpen om een initiatiefgroep Wegh der onderhouden. Langs de randen van de vakken
wegen op te richten. Provinciaal adviseur moest een zijweg of ‘sortie’ met een breedte van fiasco
cultureel erfgoed Roland Blijdenstijn verdiepte vijf roeden (18,8 meter) komen, ieder beplant Terug naar de zeventiende eeuw.
zich in de geschiedenis van de Amersfoortse­weg met een enkele rij eiken aan weerszijden. Deze De aanleg van nieuwe buitenplaatsen langs de
en schreef er samen met Jaap-Evert Abrahamse uitgangen moesten de gemeenschappelijk weg werd een fiasco. Slechts op vier plaatsen
van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gebruikte heide ontsluiten voor de zijn daadwerkelijk buitenplaatsen aangelegd,
een boek over. schapenhouders. waarvan Zandbergen en Beukbergen de
bekendste zijn. Het gebied was te droog en te
een mooie Wegh mcdrive onvruchtbaar. De verbinding over land was
De Amersfoortseweg is in 1655 Anno 2012 wil de provincie deze slecht. Ook economisch zat het tegen, mede
aangelegd. Daarvóór verbonden sorties weer duidelijker zichtbaar door het uitbreken van de Engelse oorlogen.
slechts enkele kronkelende zand­ maken. Zo is de huidige Zandbergenlaan Investeerders lieten het afweten en het
wegen de steden Amersfoort en (N238) aangelegd over één van de voormalige Rampjaar 1672 betekende de doodsteek. De
Utrecht. Amersfoort nam het initiatief in sorties. Om dit zichtbaar te maken, heeft men Staten van Utrecht moesten de eigenaren van
1647; men wilde aansluiting met de rijkdom dwars over het huidige fietspad een karren­ de vakken dwingen tot onderhoud van de weg
in Holland, en Utrecht was met de Rijn- en spoor aangebracht, dat aangeeft waar de en de beplanting. Toen in 1808 de zandweg als
de Vechtroute interessant als poort naar het oorspronkelijke sortie liep. Halverwege dit rijksweg werd verhard, kwam het onderhoud
westen. Amersfoort wilde niet alleen een goede karrenspoor tref ik opnieuw een monument: in handen van de overheid. Vanaf dat moment
verbinding tussen beide steden, maar een bronzen ‘tijdtafel’ in de vorm van een kon de weg zich ontwikkelen tot de ‘gewone’
nadrukkelijk ook een mooie weg. Dit mocht boomstam met jaarringen. Daarop staan achter rijksweg die hij nu is, de N237.
uiteindelijk in 1652 van de Staten van Utrecht, jaartallen historische gebeurtenissen die
op voorwaarde dat de woeste, kale grond langs plaatsvonden langs deze weg en in de omgeving: hell’s angels
de weg ook gecultiveerd zou worden. Dat kon: ‘1647 ontwerp Amersfoortseweg * 1653 aanleg Een andere oorzaak van het
er werd aan weerszijden van de weg bouwgrond Amersfoortseweg met sorties * 1654 herberg mislukken van de Wegh der weegen
aan particulieren uitgegeven. Die mochten ’t Huys Ter Heyde’ en zo de eeuwen door tot als chique vestigingsplaats, was de
er een buitenplaats op aanleggen, maar dan ‘2010 fietspad Zandbergen’. Kennelijk kan aanwezigheid van roversbenden.
was het onderhoud van de weg wel voor hun de doorsnee voorbijganger deze historische Zo in the middle of nowhere was je je leven niet
rekening. Dat bespaarde niet alleen kosten, kennis niet erg appreciëren: het karrenspoor zeker, en dat weerhield rijkelui er ook van zich
maar zorgde ook voor landschapsverfraaiing is overwoekerd en de tijdtafel ligt bezaaid hier te vestigen. Tegenwoordig zijn het geen
en economische ontwikkeling. met restafval van McDonald’s. Op de hoek is roversbenden die de Amersfoortseweg onveilig
Ontwerper Van Campen zette ruim twintig namelijk een McDrive gevestigd, de eerste van maken, maar groepen luid ronkende motoren

17. 17
met ruige Hell’s Angels erop. Een groep van toch nog buitenplaatsen aan: Zandbergen. Precies aangelegd zoals het
zeker zestig motoren dreunt voorbij in tegen­ De eerstvolgende buitenplaats die ik de Staten van Utrecht destijds voor ogen stond:
overgestelde richting. Niet het beeld dat je als ontdek, is Dijnselburg op nummer 10. een met boomsingels omzoomd vak met
klassiek bouwmeester voor ogen had, 360 jaar Het valt vooral op door de witte steenlagen in centraal geplaatst buitenhuis met strakke
geleden. het rode, bakstenen geheel: ‘speklagen’. Ze zijn tuinen en voorzien van een zichtas over de weg.
Regelmatig stap ik af om de zo geroemde kenmerkend voor de neorenaissancestijl Het ziet er subliem uit, maar wat ik nu zie is al
breedte van de weg te meten. Ervan uitgaande waarin de buitenplaats in 1883 werd gebouwd. lang niet meer het oorspronkelijke huis.
dat mijn passen zo ongeveer één meter Het Aartsbisdom Utrecht is er nu in gevestigd. huidige huis dateert uit de achttiende eeuw
bedragen, kom ik op het brede deel van de weg Al gauw volgt Huis ter Wege aan de overkant op en is sinds 1947 in handen van de Kerk der
(vierbaans, later wordt het tweebaans) niet nummer 17. Het is in neo-Hollandse barokstijl Zevende-dags Adventisten. Men heeft een
verder dan 48 in plaats van 60 meter. Er is in gebouwd in 1905: een bakstenen gevel en een vrolijk bordje ‘Verboden toegang’ aan de weg
de loop der jaren dus wel wat van afgesnoept. zuilengalerij met daarboven een balkon. Anno geplaatst. Liever niet betreden dus. De
Aan de Wegh der weegen hoort natuurlijk 2012 is er een psychiatrisch ziekenhuis in buitenplaats ziet er vanaf de straatweg goed
ook een elitesport: golfen. Dat kan bij golfclub gehuisvest – een bestemming die meerdere onderhouden uit, een juweeltje dat kennelijk
U.G.C. De Pan, opgericht in 1894. De club oude en nieuwe panden aan de Amersfoortse­ bij de adventisten in goede handen is. Aan de
ontleent zijn naam aan herberg De Pan of het weg hebben gekregen. Het wemelt hier van de overkant van de weg vind ik het Witte Kerkje
‘Pannenhuijs,’ een oeroude herberg die langs rust- en verpleeghuizen, psychiatrische uit 1858, dat op voormalige grond van de
de route tussen Utrecht en Amersfoort lag en ziekenhuizen, conferentieoorden en wellness- buitenplaats staat. Eveneens aan de overkant
in 1966 plaats maakte voor de entreegebouwen centra. liet de toenmalige eigenaar Johannes Blooker
van Stichting Utrechts Landschap. Iets verderop dient zich de oudste nog over­ in 1913 het Nieuw Zandbergen bouwen in art
gebleven buitenplaats aan de Amersfoortseweg deco stijl, waarin nu een verzekeringskantoor
zit. Het verkeer raast onderwijl door.
beukbergen
Opnieuw aan de overkant, tref ik de
buitenplaats Beukbergen, nadat ik
eerst onder het Beukbergen Ecoduct
“ et wemelt hier van de rust- en
H door ben gefietst. Gelegen tussen de bomen
springt het woonhuis meteen in het oog, met
verpleeghuizen, psychiatrische zijn vier enorme schoorstenen en de witte
uitbouwtjes aan de voorkant. Boven het bordes
ziekenhuizen, conferentieoorden en is een tentzeil gespannen, waaronder een
aantal tuinstoelen en -tafels. Er zit niemand.
wellness-centra”
De oorspronkelijke buitenplaats Beukbergen
(1654) werd in de 19e eeuw afgebroken. Het

18. 18
reportage
huidige huis is in 1910 gebouwd in Engelse opstijgen epiloog
landhuisstijl. Beukbergen is nu Vormings­ Voorbij Soesterberg heet de weg Ik zei het al een paar keer: Jacob van
centrum van de Diensten Geestelijke Verzorging Amersfoortsestraat. Het wordt hier Campen draait zich om in zijn graf.
bij de krijgsmacht. Ik rij het terrein op om het smaller, maar niet minder druk. Rechts weer De Wegh der weegen is immers niet geworden
huis wat nader te bestuderen, maar stuit ook een sortie, die leidt naar een andere voormalige wat hem en zijn opdrachtgevers voor ogen
hier op borden ‘Verboden Toegang’, ‘Camera­ buitenplaats: De Oude Tempel. Het complex stond. De vergelijking met de Via Appia en
toezicht’ enzovoort. Een schier onneembare bestaat uit een neobarok landhuis met rieten dak, Unter den Linden gaat volstrekt mank. De
vesting, die niet uitnodigt tot bezoek. een voormalig jachthuis en een jacht­opziener­ N237 is een drukke verkeersweg, waarlangs
woning. Behalve (weer) een zorginstelling, is anno 2012 slechts een handjevol voorname
zweefvliegtuigjes hier onder meer ook de Dutch Ballooning Bar – buitenplaatsen, landhuizen en villa’s te vinden
De bebouwing van de Amersfoortse­ Experience Center gevestigd. Natuurlijk vraag is. Met name ter hoogte van Soesterberg vind je
weg is pas na 1880 op gang gekomen. ik me af wat dat is. Ik krijg visioenen van een de megalomane bedrijfspanden van Kwantum,
Aangetrokken door de ruimte en de nog woeste sekshuis, maar nee. Na enig research kom ik op Roobol, Smink Recycling, Securitas
natuur streken hier destijds allerlei instellingen een website en lees daar: Terwijl u geniet van Beveiliging, Van Uden Logistics. De moderne
neer waarvoor geen plaats meer was in de stad. een kopje koffie of glaasje wijn, kunt u vanaf het tijd, gedreven door een nietsontziende
Internaten, kloosters, krankzinnigengestichten terras in de zomer de luchtballonnen zien economische motor, lijkt de Wegh der weegen
en gezondheidskolonies vestigden zich langs opstijgen. Of wilt u ook mee? Dat kan! Eigenlijk meter voor meter te verslinden. Wellicht dat
de weg. In de loop der jaren – we hebben het is bij ons niets onmogelijk. het historisch reveil van de provincie Utrecht
over het overvolle Nederland – zijn de bouw­ Snel fiets ik door, ik word moe en dorstig. dit proces nog iets kan vertragen.
activiteiten onverminderd voortgegaan en is Op naar restaurant-barbecue de Spitsheuvel,
het zeker ter hoogte van Soesterberg en Huis waar vroeger de paardentrams stopten om hun Literatuur over de Wegh der weegen:
ter Heide knap vol geworden. En ook nu nog passagiers en de paarden te laten rusten. En er Jaap Evert Abrahamse en Roland Blijdenstijn
bieden projectontwikkelaars leuke kaveltjes werd gewaterd – vandaar de vroegere bijnaam Wegh der weegen. De ontwikkeling van de
aan langs de Amersfoortseweg. Zoals in de wijk ‘Pisheuvel’. Volgens eigen zeggen is dit ‘een ­Amersfoortseweg 1647-2010
Stokerkade cultuurhistorische uitgeverij, 2010
Sterrenberg van Huis ter Heide, waar ruime gezellig restaurant waar u terecht kunt voor
Boek en DVD | ISBN 978 90 7915 611 5 | prijs € 24,50
herenhuizen vanaf € 321.500,- vrij op naam te een drankje, lunch of diner van de allerbeste
koop staan. kwaliteit,en waar uw euro wel de verhouding
Behalve druk autoverkeer is er ook vliegverkeer met de ouderwetse gulden stand heeft Jacob van Campen was een architect en
boven de Wegh der weegen. Een stuk rustiger gehouden.’ Een vreemd verhaal, maar het bier kunstenaar uit de Gouden Eeuw en een belangrijk
vertegenwoordiger van het Hollands classicisme.
dan vóór de opheffing van de militaire vliegbasis smaakt best. Als ik op het straatnaambordje
Bekende werken van Van Campen zijn het Koninklijk
Soesterberg in 2008 – in plaats van F16 straal­ kijk, zie ik dat weg hier alweer anders heet: Paleis op de Dam, Paleis Noordeinde en het
jagers cirkelt een viertal zweefvliegtuigjes Utrechtseweg. De Wegh der weegen blijft Mauritshuis. Naast huizen en paleizen, ontwierp
boven me. Het moeten leden zijn van de verbazingwekkend, ook anno 2012. Van Campen ook een aantal kerken o.a. de
Amsterdamsche Club voor Zweefvliegen, Nieuwe Kerk in Haarlem, wegen, poorten en torens,
o.a. voor de Westerkerk.
die al vanaf 1946 op de vliegbasis huist.

19. [ advertorial ]
U bent van harte Uitgenodigd!
Wanneer: zondagmiddag 9 december 2012
Waar: Kasteel groeneveld te baarn
hoe laat: vanaf 14.00 UUr

20. 20 mijn landschap
Een
balling
Tommy Wieringa over dwangmatig naar buiten kijken en vlassige Noormannen-baarden.
De uiterwaarden,
als je vraagt wat nu ‘mijn landschap’ is. Het
landschap zie ik graag. In Joe Speedboot beschrijf
ik de sporen van de winter die tot diep in de
Op mijn dertigste heb ik het besluit genomen om
niet alleen in Nederland te wonen, maar ook echt
gebied aan weerszijden van de rivieren, meer in zomer te zien zijn, gras en stro, bewijzen van de Nederlander te zijn. Hiermee kwam een einde
het bijzonder de IJssel. Ontroering is het woord winterse overstroming die als een soort vlassige aan een verlangen om terug te keren naar de
dat bij me opkomt als ik eraan denk. Noormannen-baarden in het prikkeldraad zijn Nederlandse Antillen waar ik op mijn negende
Waarom? Daar heb ik nooit zo over nagedacht. achtergebleven. vandaan was gekomen. Het landschap van de
Het is het landschap van mijn jeugd, daar zal het Antillen met de stenige, stoffige bodem, de
mee te maken hebben. Ik zat in Zutphen op school Eigenlijk verkeer ik in de Randstad waar ik nu cactussen in de vorm van hoge zuilen en de
en woonde nabij de Duitse grens, tussen mijn woon in een soort ballingschap. dividivi bomen, een landschap dat inmiddels
elfde en zeventiende ben ik pendelend zo’n zes Goed, wel veel weidsheid hier, maar ik mis het goeddeels is overwoekerd door de huisjespest.
keer de wereld rond geweest, en steeds kwam ik coulissenlandschap, zie vooral de leegte en daar
dan langs die IJssel. doorheen de ongelooflijke moeite die hier is Toen ik eenmaal besloten had om Nederlander te
Ik heb er ook een soort ontgroening, een gedaan om al het veen hier af te graven om de worden ben ik met de Basisgids Flora en Fauna
initiatierite, meegemaakt. Achter een paar mensen in de stad warm te houden. van Nederland in de hand alles wat ik zag gaan
hogere klassers aan sprong ik het water in en Eigenlijk vind ik er niet zoveel aan. Bos en bergen benoemen. Nee, niet om grip te krijgen. Om me
zwom naar de overkant, toen liepen we een eind ook niet trouwens. Het enige aardige van bergen thuis te voelen. Om niet langs de dingen heen te
stroomopwaarts en zwommen terug naar waar is om er bovenop te staan, maar meestal sta je er leven maar om kennis te hebben, wat het begin
we vandaan kwamen. vanuit een dal tegenaan te kijken. Die begrenzing, kan zijn van een soortoverschrijvende empathie.
Ook de voortdurende verandering van het beklemmend. Ik gebruik deze woorden ook in een verhaal over

21. 21
Tekst: Brigitte van Mechelen | Portret: Johan Jacobs
in de
Randstad
g Riviergezicht bij Deventer, Salomon van Ruysdael, 1645
Tommy Wieringa schreef kunstenaar natuurvorser Achilles Cools (deel 5 Of dat belangrijk is? Ach, nu is het een spel.
onder andere de romans in een serie gesprekken met mensen met erg En op een dag heeft ze er genoeg van, vindt ze
Alles over Tristan en grootse plannen, de Volkskrant, red). Die het oudemannengezeur. Maar als ze dertig is
Joe Speedboot, het boek
Franciscus van Assisi-achtige behoefte om de herinnert ze het zich vast weer en is ze verbaasd
waarmee hij doorbrak
naar een groot natuur tot je vriend te maken, om met de dieren als ze merkt dat anderen geen idee hebben wat
lezers­publiek en dat te praten, die ken ik wel. daar vliegt. Ik denk dat het van waarde is om te
werd bekroond met de weten wat en wie er rond je leeft. ‘Blijf de aarde
F. Bordewijkprijs. Of die inburgeringscursus die ik mezelf heb trouw,’ zei Nietzsche al.
Zijn reisverhalen werden
gegeven heeft gewerkt? Geen twijfel mogelijk,
gebundeld in Ik was
nooit in Isfahaan. Essays ik ben een echte Nederlander geworden. Heel Een beeld dat uitdrukt waaraan ik denk als we
en beschouwingen van belangrijk daarbij is dat ik in de taal ben thuis­ het over ‘mijn landschap’ hebben, ja dat is er.
zijn hand verschenen geraakt, lang heb ik beter Papiaments gesproken Zo’n Hollandse meester, kom hoe heet hij?
in de Volkskrant en
dan Nederlands. Ja, Ruysdael. Fantastische rivierlandschappen
NRC Handelsblad. In 2007 publiceerde hij De dynamica
van begeerte, een onderzoek naar de oorsprong van Een dwangmatig naar buitenkijker ben ik heeft hij geschilderd. De IJssel tussen Zutphen
begeerte en de grote rol van pornografie in de overigens nog steeds. Ik benoem alles wat ik zie: en Zwolle – als je door je oogharen kijkt, stroomt
moderne wereld. In mei 2009 kwam zijn roman kraai, helmgras, sloot. Mijn dochter van tweeën­ die sinds de zeventiende eeuw onveranderd door
Caesarion uit en in 2012 Dit zijn de namen, dat lovend half kent het verschil tussen een meeuw, een het landschap.
werd ontvangen. Het werk van Tommy Wieringa
kauw en een houtduif.
wordt wereldwijd vertaald.

22. 22 Verhaal Tekst: Cees Nooteboom*
Beeld: Eddy Posthuma de Boer
4
EEN KASTEEL EN
ZIJN BEWONERS,
een gelukkige anarchie
A
ls ik mijn eerste boek voor mijn eigen gevoel bijna per ongeluk
had geschreven, met het tweede kon dat nooit meer het geval
zijn. Ik was verliefd geworden op een meisje van wie de vader
in Suriname woonde, waar hij directeur was van de Suri-
naamse Scheepvaartmaatschappij. Het waren andere tijden, er moest
nog om de hand gevraagd worden, en dat deed ik dan ook. Het antwoord
was dat er net in dat jaar, 1957, een schip voor zijn maatschappij in Neder-
land gebouwd was dat de Gran Rio heette. Ik kon daarop meevaren als gast,
maar ook als matroos aanmonsteren. Achter dat laatste had de vader
geschreven ‘een Amerikaan zou het doen’ en dat deed ik dan ook. De over-
tocht zou via Lissabon, Trinidad en Brits Guyana naar Paramaribo gaan,
een paar weken duren en ik zou 459 gulden verdienen. In Suriname zou ik
een maand blijven, en vandaar reisde ik nog naar Frans Guyana. Over de
dingen die ik onderweg en in de havens meemaakte zou ik op Groeneveld
een eerste boek met verhalen schrijven, De Verliefde Gevangene, en ik
herinner me die tijd als een van de gelukkigste van mijn leven. Voor het
eerst was er weer regelmaat in mijn leven, voor zover dat met Jopie, zo
noemden wij hem, mogelijk was. Voor de regelmaat zorgde Ali, Joop waaide
af en toe naar binnen, dan zag je hem al uit de verte aan komen rijden, altijd
in een oude deux-chevaux, vaak genoeg met onverwachte gasten.
We hadden een van de grote kamers aan de achterkant gekregen, als ik
niet meer wist hoe het verder moest met mijn verhalen kon ik eindeloos
door de bossen achter het huis wandelen of de oude vrijdenker en pokeraar
Apie Prins opzoeken die in een klein huisje verderop in het bos woonde en
bezig was aan een nu helaas vergeten wonderlijk boek dat zijn jeugd in een
voorgoed verdwenen Nederland zou beschrijven en dat terecht Ik ga m’n eige
Baan zou heten. Joop Colson, Apie Prins, mannen van de grote verhalen,
hoe komt het toch dat het lijkt dat het soort is uitgestorven? Joop van wie
werd verteld dat hij in de oorlog als Sinterklaas op een schimmel door de
Leidsestraat had gereden met wapens onder zijn tabberd, Apie die voor de

23. 23
oorlog door de hele wereld
had gezworven, ik zie nog het
fijne oneindig doorgroefde gezicht van Ali
als we naar die verhalen uit Indië, Rusland of Mexico
luisterden. Ik herinner me geen televisie, er werd nog met elkaar
gesproken en verteld aan de ronde tafel, ik kreeg een opvoeding waar geen
universiteit tegenop kon, lering en theater tegelijk, want er was ook nog
Gras Heyen, een schilder van abstracte doeken die eruitzag als Erik de
Noorman, met een groot, bewogen hoofd met blauwe ogen vol verdachte
onschuld die graag geknield retorisch in negentiende-eeuws Nederlands
om vergiffenis mocht smeken voor dingen die hij niet gedaan had. Als Jopie
tot wanhoop van Ali weer eens te veel mensen had uitgenodigd die allemaal
te eten en te drinken moesten hebben werd het kasteel een narrenschip dat
’s zondags soms bijna kapseisde van de vele bezoekers, gelach en gepraat
zonder Facebook en Twitter, Groeneveld als vrijplaats. En altijd weer liep
het goed af. Kastelen zijn groter dan gewone huizen, misschien is het daar-
door dat alles in mijn herinnering is uitvergroot, de vreugde, de opwinding,
Gras, Apie, Ali, Jopie en zijn vriend de aap, die zich soms uit de bomen op
de schouders van de gasten liet vallen, het feest van de anarchie.
*Cees Nooteboom (Den Haag, 1933) wordt beschouwd als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers.
Van zijn romans en reisverhalen verschenen vertalingen over de hele wereld. In 2003 kreeg hij de Oostenrijkse
Staatsprijs voor Europese Literatuur, in 2004 de P.C.Hooft-prijs, en in 2009 de Prijs der Nederlandse Letteren.

24. 24 essay
Landschapsarchitect en hoogleraar Dirk Sijmons over zijn herinneringen
aan Groeneveld en het – voor hem daaruit voortvloeiende – geestelijk
eigendomsrecht op deze buitenplaats.
*Dirk Sijmons is landschapsarchitect en directeur van H+N+S Landschapsarchitecten. Sijmons kreeg vele prijzen, zoals de
Prins Bernhard Cultuurprijs voor Toegepaste Kunst en de Rotterdam-Maaskantprijs. In 2007 kreeg hij de prestigieuze
Edgar Doncker Prijs in de categorie Waarachtig Nederlandse Cultuur. Van 2004 tot 2008 was Sijmons de eerste Rijksadviseur
voor het Landschap. In 2008 trad hij aan als hoogleraar Environmental Design aan de faculteit Bouwkunde TU Delft.
Sinds augustus 2011 is Dirk Sijmons Hoogleraar Landschaps­ rchitectuur aan de afdeling Urbanism aan dezelfde Faculteit.
a

25. 25
Tekst: Dirk Sijmons* | Beeld: Jan van der Veken © Comic House
Overmoed
Zegepralen
Het jaar van de buitenplaats dwingt mij samengesteld uit personen bij wie zich, langs andere wegen,
tot twee bekentenissen. De eerste, die ik maar een halve hetzelfde proces heeft voltrokken. Een gezelschap van
bekentenis zou willen noemen, gaat over het aanmatigende louter kasteelheren en –dames dus.
gevoel dat ik een soort geheimzinnig geestelijk eigendoms­
recht kan laten gelden op Kasteel Groeneveld wegens
langer-jarige herinneringen dan de ‘nieuwlichter’-
eigenaars van het SBB. Iedereen kent misschien wel het
“ ilt u weggaan, u bederft het
W
verschijnsel dat, zodra iets stevig op je mentale kaart staat,
je ook een beetje eigenaar bent. Dit verschijnsel is des te gras van ons stamboekvee!”
sterker naarmate zich allerlei herinneringen aan de plek
gaan hechten. Met de ouders van een vriendje van de lagere plomp geval
school was ik eens op de day after, na een van de beruchte Nee, de tweede bekentenis is waar het hier om draait.
vijftiger jaren feesten van de toenmalige bewoners Joop en De overmoed dat je er ook feitelijk denkt te kunnen gaan
Ali Colson. Ik herinner me de grote geheimzinnigheid van wonen. Nu hebben de Nederlandse buitenplaatsen de
het vervallen gebouw en heb een vage reminiscentie aan een prettige eigenschap dat ze geen Engelse afmetingen hebben
zaal met een doorgerotte vloer (nu de muziekzaal) en een of als de Franse koninklijke landhuizen van de buiten­
drietal oude piano’s met punaises in hun hamertjes. Er was categorie zijn. Onze buitenplaatsen hebben allemaal nog
maar een deel van het kasteel bewoonbaar. Ook een stukje net een ‘bewoonbare’ maat. Maar het kan alleen maar
van de opbouw van de set voor de Appel film door Jan Vrijman worden toegeschreven aan jeugdige overmoed dat ik op
maakte ik met mijn eigen ouders mee op Groeneveld. twintigjarige leeftijd een serieuze gooi deed om het huis
te Elswout te betrekken. Ik was vaak in Elswout geweest.
meehuilen Ieder jaar gingen wij naar Zandvoort aan Zee op vakantie.
Een tweede algemeen voorkomend fenomeen is dat mensen Kraantje Lek met z’n hoge kale duin, de holle boom, grote
zich verzetten tegen veranderingen van plekken waar hun schommel en de pannenkoeken waren daarbij de
herinneringen op geprojecteerd zijn. Niemand kan het mij bescheiden slechtweervoorzieningen. Om daar te komen
kwalijk nemen dat ik, in een taxi, voor het eerst sinds heel volgde je een lange slingerweg in de binnenduinrand met
lang, onderweg was naar het pas opgeknapte kasteel, mee­ aan één kant een oneindig lang lijkend houten hek, dat ook
huilde met de chauffeur die zich beklaagde dat alle mysterie, nadat je Kraantje Lek al bereikt had, zijn weg vervolgde.
zowel in het gebouw als in de tuin was weggerestaureerd. Ik ‘Daarachter ligt Elswout,’ zei mijn moeder steevast.
werkte bij Staatsbosbeheer en als de vergaderzalen van het ‘Daarvoor moet je een kaartje kopen.’ Zij was niet zo van de
hoofdkantoor Westraven waren volgeboekt mocht je ook natuur dus het duurde tot mijn veertiende voor ik een keer
op Groeneveld een zaal boeken. Ik kwam er dus erg vaak. zag wat zich achter het hek bevond. Sindsdien kwam ik er
Die betrokkenheid werd later omgezet in een lidmaatschap regelmatig. Het mooie park met zijn overdreven duinreliëf,
van de Programmaraad van het kasteel dat ik mij al jaren gestileerde bruggetjes en langs een kronkelroute
eerder geestelijk had toegeëigend. Naar ik heb kunnen uitgestrooide vreemde huisjes, het mooie woud met, naar ik
constateren is deze Programmaraad vrijwel geheel ontdekte, ook in het voorjaar paddenstoelen. De wandeling

26. 26
Essay
presenteert op een gegeven moment vrij plotseling een bewoner ons in de gaten. Een tengere man met wilde haren
spectaculair doorzicht op het landhuis. (Een nogal plomp liep naar de balkonrand en sprak ons vermanend toe:
geval vond ik het eerlijk gezegd). ‘Wilt u weggaan?’ En enige minuten later daarna zonder
veel overtuiging: ‘Wilt u weggaan, u bederft het gras van ons
minizeppelins stamboekvee!’ Wij reageerden niet, wetend dat hier niet de
Ook toen ik studeerde kwam ik er graag in het weekeinde. eigenaar maar ‘slechts’ de door de gemeente Bloemendaal
Op een van die wandelingen viel het mij op dat het huis geprefereerde partij aan het woord was. Hij en wij lieten
leegstond. Het moet rond 1970 geweest zijn, in de jaren dat het erbij zitten en hadden aan beide zijden van het gazon
het Jac. P. Thijsse Lyceum er al was uitgetrokken en de een geweldige avond. Overmoedig geworden riepen wij hem
Zocher Tuinbouwschool er nog niet ingetrokken. Een om zich bij ons te voegen en nog wat na te tafelen. Hij stelde
praatje met de boswachter leerde dat de gemeente Bloemen­ zich voor als Peter van Gogh en dronk en rookte wat met
daal zocht naar een passende herbestemming van het pand. ons. Toen hij hoorde dat een aantal van ons bouwkunde
Ik was in die tijd bezig met een gezamenlijk (al even over­ studeerden stond hij erop ons mee te nemen. Hij wilde wat
moedig) project tussen de TH Delft en de Rietveldacademie laten zien.
om ‘vliegpakken’ – een soort minizeppelins voor persoonlijk
gebruik – te ontwerpen en te maken en we konden wel wat
extra werkplaatsruimte gebruiken. Bovendien was iedereen
“ taat iets stevig op je
S
natuurlijk chronisch ontevreden met de huisvestings­
situatie. Met tiental gelijkgestemden werd daarom het mentale kaart, dan ben je
stoutmoedige plan ontwikkeld voor het opzetten van een
‘creatieve multidisciplinaire woon-werkgemeenschap’
waarvoor we een Stichting oprichtten (WAVE geheten,
ook een beetje eigenaar”
als ik het mij goed herinner). Schitterend briefpapier reuzenring
ontwerpen was met zo’n naam natuurlijk kinderspel en In de grote hal beneden hing een reusachtige houtskool­
zo kwam het dat de gemeente Bloemendaal van ons een tekening die een hele wand besloeg met snelheidsstrepen
keurige brief ontving. Een informatief telefoontje leerde die beweging suggereerden, een nauwelijks herkenbare
ons dat de brief niet alleen was aangekomen maar ook topografie en veel wolken. Hij wees ons op een zilveren
serieus zou worden behandeld. Met een mengsel van glinsterende ring in het midden van de tekening en liet ons
teleurstelling en opluchting (toch een beetje eng natuurlijk) raden wat we zagen. Wij zouden zelfs niet meer in staat zijn
lazen we anderhalve maand later ‘dat na een uitvoerige geweest een konijn van een haas te onderscheiden en gaven
afweging, de voorkeur van de gemeente uitging naar de het na enige halfhartige pogingen op. ‘Dat is de klimato­
andere kandidaat’ – we waren dus bij de laatste twee logische stad,’ zei van Gogh, ‘zoals door astronauten gezien
geëindigd.
“ en utopische architect
E
die, uitgerekend in een
buitenplaats, een onhaalbaar
nieuw stad-landmodel
postuleert”
wilde haren
Anderhalf jaar later was een warme zomerdag aanleiding
om met een aantal vrienden – onder wie een aantal
oud-leden van WAVE – te gaan picknicken op Elswout.
We installeerden ons in de bosrand op de weide die aan
de zuidzijde aan het grote huis grenst. Muzikale, culinaire,
alcoholische versnaperingen en fijne gesprekken boek
combineerden op een geestverruimende manier met de Zegepralend Kennemerland
fantastische plek. Om een uur of zes zagen we dat op het Een BLEEKER Editie 2012
grote balkon van het huis tegenover ons ook een tafel werd tekst: Dirk Sijmons prenten: Willem Snitker foto: Harm Botman
In een genummerde en gesigneerde oplage van 150 exemplaren
gedekt, voor twee, met een paar mooie kandelaars. Wij
www.debleeker.nl
waren benieuwd. Vanaf het balkon kreeg ook de nieuwe