1. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
1
ΕΙΣΑΓ ΓΗ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ποιοι µύθοι ή γεγονότα αναφέρονται στους πρώτους κατοίκους της Ρόδου;
Ποιες πόλεις αποτελούσαν τη «∆ωρική Εξάπολη» και ποιο ήταν το θρησκευτικό τους κέντρο;
Ποιος από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας έχει σχέση µε τη Ρόδο;
Ποιος ήταν ο ∆ωριεύς και πώς συνέβαλε στη διοικητική αναδιοργάνωση των πόλεων της
Ρόδου;
Ποια ήταν τα αίτια της αποστασίας της Ρόδου από τη Β' Αθηναϊκή Συµµαχία και ποια ήταν η
συµµετοχή του νησιού στο «Συµµαχικό Πόλεµο»;
Ποια γεγονότα συµβαίνουν στη Ρόδο µετά τη σύναψη της Ανταλκιδείου Ειρήνης;
Προς ποια πολιτική γραµµή στην Αθήνα και προς ποια συναισθήµατα των Αθηναίων απέναντι
στους Ροδίους αντιπαρατίθεται ο ∆ηµοσθένης µε το λόγο του «Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας»;
α) Ποιο ήταν το αποτέλεσµα των επιχειρηµάτων του ∆ηµοσθένη στο ζήτηµα της βοήθειας προς
τους Ροδίους; β) Ποια αξία έχουν τα επιχειρήµατα του;
α) Ποια είναι η διάρθρωση του λόγου «Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας» του ∆ηµοσθένη; β) Να
αποδώσετε συνοπτικά (µε δικά σας λόγια) το περιεχόµενο του τµήµατος του λόγου που
ονοµάζεται «πίστις» (§§ 5-34).
ΚΕΙΜΕΝΟ
1. Omai de‹n, ð ¥ndrej 'Aqhna‹oi, perˆ thlikoÚtwn bouleuomšnouj didÒnai
parrhs…an ˜k£stJ tîn sumbouleuÒntwn. ™gë d’ oÙdepèpoq’ ¹ghs£mhn calepÕn tÕ
did£xai t¦ bšltisq’ Øm©j (æj g¦r e„pe‹n ¡plîj, ¤pantej Øp£rcein ™gnwkÒtej moi
doke‹te), ¢ll¦ tÕ pe‹sai pr£ttein taàta˚ · ™peid¦n g£r ti dÒxV kaˆ yhfisqÍ, tÒt’
‡son toà pracqÁnai ¢pšcei Ósonper prˆn dÒxai 2. œsti mn oân ›n ïn ™gë nom…zw
c£rin Øm©j to‹j qeo‹j Ñfe…lein, tÕ toÝj di¦ t¾n aØtîn Ûbrin Øm‹n polem»santaj oÙ
p£lai nàn ™n Øm‹n mÒnoij tÁj aØtîn swthr…aj œcein t¦j ™lp…daj. ¥xion d’ ¹sqÁnai
tù parÒnti kairù˚· sumb»setai g¦r Øm‹n, ™¦n § cr¾ bouleÚshsq’ Øpr aÙtoà t¦j
par¦ tîn diaballÒntwn t¾n pÒlin ¹mîn blasfhm…aj œrgJ met¦ dÒxhj kalÁj
¢polÚsasqai.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
1. Άνδρες Αθηναίοι, νοµίζω ότι πρέπει να παραχωρείτε πλήρη ελευθερία λόγου σε καθέναν από
τους ρήτορες, επειδή παίρνετε αποφάσεις (αποφασίζετε) για τόσο µεγάλα ζητήµατα. Ενώ, βέβαια,
ποτέ µέχρι τώρα δε θεώρησα δύσκολο το να σας διδάξω τα καλύτερα (γιατί, για να µιλήσω γενικά,
όλοι ανεξαιρέτως µου φαίνεσθε ότι τα γνωρίζετε άριστα), αλλά (θεώρησα δύσκολο) το να σας
πείσω να κάνετε αυτά, γιατί, όταν κάτι θεωρηθεί σωστό και ψηφιστεί, τότε απέχει εξίσου από την
πραγµατοποίησή του, όσο ακριβώς (απείχε) πριν αποφασιστεί.
2. Υπάρχει λοιπόν ένα (γεγονός) απ' αυτά για τα οποία εγώ θεωρώ ότι χρωστάτε ευγνωµοσύνη
στους θεούς, το ότι δηλαδή στηρίζουν τώρα τις ελπίδες της σωτηρίας τους σ' εσάς µόνους, αυτοί
που πριν από λίγο καιρό πολέµησαν εναντίον σας εξαιτίας της αλαζονείας τους. Αξίζει λοιπόν να
ευχαριστηθείτε µε την παρούσα ευκαιρία γιατί θα σας συµβεί, αν αποφασίσετε γι' αυτό το ζήτηµα
αυτά που πρέπει, να αναιρέσετε έµπρακτα, αποκτώντας ταυτόχρονα καλή φήµη, τις εναντίον σας
κακολογίες που προέρχονται απ' αυτούς που συκοφαντούν την πόλη µας.
Χάρις Γιαλοψός

2. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
2
ΣΧΟΛΙΑ
• Το παρόν ανήκει στο είδος του «προοιµίου Äντιπιπτόντων», αφού ο ρήτορας είναι
υποχρεωµένος ν’ αντιµετωπίσει ακροατήριο, όπως φαίνεται, προκατειληµµένο κατά των
απόψεων του και απαιτείται ιδιαίτερη ευστροφία και ευρηµατικότητα, ώστε, αντιτασσόµενος
στο φρόνηµα ή τις επιθυµίες των ακροατών, να µην προκαλέσει το «γενικό αίσθηµα».
Χαρακτηριστικός είναι ο συγκεκαλυµµένος τρόπος που διατυπώνει την πρόταση: «™¦n § cr¾
™¦n cr¾
™¦
bouleÚshsq’
toà
bouleÚshsq Øpr aÙtoà»
• didÒnai parrhs…an η ισηγορία ήταν δεδοµένη στη δηµοκρατική Αθήνα. Οι συνεδριάσεις
didÒ
parrhs…an:
άρχιζαν µε την καθιερωµένη φράση «τις Äγορεύειν βούλεται». Η ισηγορία όµως θα ήταν χωρίς
αντικείµενο αν δεν συνοδευόταν από το δικαίωµα της πλήρους ελευθερίας λόγου, αυτό που ο
∆ηµοσθένης εδώ ονοµάζει παρρησία. Η παρρησία συναντούσε και τότε αντιδράσεις σε
οποιαδήποτε από τις δύο διαστάσεις της:
- κοινωνική αρετή→ ειλικρίνεια
- πολιτικό δικαίωµα→ έκφραση γνώµης ενώπιον του πλήθους.
Με την έκκλησή του αυτή ο ∆ηµοσθένης προκαταλαµβάνει το ακροατήριο.
•
διδάξαι τά βέλτιστα: Πρόκειται για τη βασική επιδίωξη ενός συµβουλευτικού λόγου. Τα
βέλτιστα είναι:
- Α . Το δίκαιον, το άγραφο δηλ. έθος που καθορίζει τα καλά και τα αισχρά (Θεούς σέβειν,
γονε∂ς τιµÑν, φίλους ε– ποιε∂ν κ.λπ.).
- Β. Το νόµιµον, ό,τι ο νόµος ορίζει, οι κανόνες δικαίου που ρυθµίζουν την οργάνωση της
πολιτείας, τις σχέσεις µεταξύ των πολιτών, αλλά και τις σχέσεις µεταξύ πόλεων
(διακρατικές συµφωνίες-συνθήκες).
- Γ. Το συµφέρον (το χρήσιµο και το αναγκαίο). Ο ρήτορας οφείλει να συµβουλεύει: «α)
Πώς δεν θα χαθούν, αλλά θα διατηρηθούν και θα αυξηθούν τα υπάρχοντα αγαθά και θα
αποκτηθούν τα µη υπάρχοντα, β). Πώς δεν θα αυξηθούν, αλλά θα αποφευχθούν ή θα
ελαττωθούν τα υπάρχοντα δεινά. γ). Πώς δεν θα αποτύχουµε στις προσπάθειες µας, αλλά θα
επιτύχουµε τα προσδοκώµενα αγαθά, δ) Πώς δεν θα συµβούν, αλλά θα αποκλεισθούν τα
προσδοκώµενα δεινά
- ∆. Το δυνατόν, ό,τι ενδέχεται «χαλεπώς» ή «ραδίως» να συµβεί, όχι εξ ανάγκης ή τύχης,
αλλ’ εκ των ιδιοτήτων και δραστηριοτήτων των ανθρώπων. Οι ρήτορες συνήθως
διογκώνουν τις δυνατότητες των φίλων και υποτιµούν τους αντιπάλους.
- Ε. Το καλόν, ό,τι αφ’ εαυτού αιρετό και επαινετό, τιµά και δοξάζει τους πράττοντες, οι
αρετές δηλ. και τα εξ αυτών πνευµατικά ή σωµατικά προσόντα και τα αποτελέσµατα τους
(κατορθώµατα, τρόπαια κ.λ.π.). Ο ρήτορας οφείλει να συµβουλεύει, όπως και περί του
συµφέροντος: α) Πώς η παρούσα δόξα δεν θα απολεσθεί, αλλά θα διατηρηθεί και θα
αυξηθεί και θα αποκτηθεί η µη υπάρχουσα. β) Πώς θα αποπλύνουµε την υπάρχουσα αδοξία
και θα αποφύγουµε την µέλλουσα.
- ΣΤ. Το ûδύ ό,τι προξενεί ηδονή (αντίθ. το λυπηρόν).
•
prˆ
xai:
Ósonper prˆn dÒxai οι υποθέσεις της πόλης απαιτούν βουλήν, ψ°φον, και πρÑξιν. Αν
απουσιάζει η τελευταία τα άλλα είναι µάταια. Ο ∆ηµοσθένης σε πολλούς λόγους του επιπλήττει
τους Αθηναίους για αδράνεια.
• c£rin Øm©j to‹j qeo‹j Ñfe…lein Είναι γνωστό ότι ο ∆ηµοσθένης συχνά διακηρύσσει πως η
to‹ qeo‹ fe…lein:
Αθήνα είναι η πόλη που µονοπωλεί την εύνοια των Θεών. Αυτή η αναφορά του στους θεούς
δείχνει ότι στην προσπάθεια του να πείσει τους συµπολίτες του να δράσουν σωστά και έγκαιρα
στο θέµα της Ρόδου, επιχειρεί να εγείρει το θρησκευτικό τους συναίσθηµα και να δώσει
µεγαλύτερο κύρος στα λεγόµενα του. Συνδέει την ευκαιρία που παρουσιάστηκε στην Αθήνα µε
τους θεούς, για να τους ωθήσει να συνειδητοποιήσουν ότι αυτή η ευκαιρία πρέπει να
Χάρις Γιαλοψός

3. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
3
αξιοποιηθεί, για να αποκατασταθεί η φήµη της πόλεως. Είναι µοναδική ευκαιρία να ανακτηθεί
το γόητρο της πόλης του και να µπορέσει να διαδραµατίσει το ρόλο που είχε και παλιότερα ως
προστάτιδα της ελευθερίας και της δηµοκρατίας, πολεµώντας µε τη βοήθεια των Θεών τους
βαρβάρους και τους ολιγαρχικούς. Και αυτή η αναφορά αποσκοπεί στο να δηµιουργηθεί θετικό
κλίµα, για να ακούσουν οι Αθηναίοι απόψεις αντίθετες στα όσα είχαν πει οι προηγούµενοι
οµιλητές που ανήκαν στο κόµµα του Ευβούλου και που ακολουθώντας φιλειρηνική πολιτική
δεν ήθελαν καµία ανάµειξη στην υπόθεση της Ρόδου.
• di¦ t¾n aØtîn Ûbrin Για τους αρχαίους Έλληνες η λέξη «ύβρις» έχει τη σηµασία της
di¦
brin:
παραβίασης των ηθικών κανόνων, της υπέρβασης των ορίων της ανθρώπινης φύσης και της
σύγκρουσης µε τους θεϊκούς νόµους. Η συµπεριφορά των ανθρώπων, όπως και των πόλεων,
σύµφωνα µ’ αυτή την αντίληψη, πρέπει να κινείται στα όρια του µέτρου, που είναι και το
δίκαιο. Οποιαδήποτε, λοιπόν, παραβίαση επιφέρει την «τίσιν», δηλαδή την τιµωρία και την
αποκατάσταση της ηθικής ισορροπίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ρήτορας σπεύδει να
κατηγορήσει τους Ροδίους, την υπόθεση των οποίων υπερασπίζεται, για να µην αποδοκιµαστεί
µε την κατηγορία ότι τους ευνοεί.
• tù parÒnti kairù: η έκκληση των Ροδίων για βοήθεια αποτελεί θεόσταλτη ευκαιρία, καιρόν.
parÒ
kairù
Βλ σχόλιο για τους θεούς.
• diaballÒntwn: Οι «διαβάλλοντες», αντίπαλοι και σύµµαχοι της πόλεως είναι πολλοί και δεν
diaballÒntwn
είχαν πάντα άδικο. Η αθηναϊκή πολιτεία, ως µεγάλη ∆ύναµη, είχε συχνά επιδείξει
ιµπεριαλιστική συµπεριφορά και οι σύµµαχοι της είχαν συχνά δοκιµάσει καταπιέσεις
οικονοµικές και διοικητικές αυθαιρεσίες. Αυτά σκοπίµως στο συγκεκριµένο λόγο
αποσιωπώνται. Και επιπλέον ο ∆ηµοσθένης δεν τα αποκαλεί κατηγορίες -γιατί περί κατηγοριών
επρόκειτο- αλλά διαβολές και µιλά για διαβάλλοντες, δηλαδή συκοφάντες, επειδή θέλει να
πείσει τους συµπολίτες του να µεριµνήσουν για την υπόθεση των Ροδίων και έτσι έµπρακτα να
αποστοµώσουν κάθε συκοφάντη που προσπαθεί να µειώσει το κύρος της Αθήνας.
• œrgJ met¦ dÒxhj kalÁj: Το ζεύγος λόγfl – ôργfl απαντάται πολύ συχνά στα αρχαία κείµενα.
met¦
kalÁ
• dÒxhj kalÁj: η λέξη δόξα ήταν µία µέση λέξη (media vox) που σήµαινε το καλό και το κακό→
kalÁ
αγαθή υπόληψη, τιµή κτλ, αλλά και την κακή φήµη.
• Η τελευταία περίοδος του προοιµίου αποτελεί προκατασκευή, προετοιµασία δηλαδή της
εισηγήσεως που ακολουθεί.
• Στόχοι του ρήτορα: στην α΄ παράγραφο είναι
- η εξασφάλιση ανοχής (parrhs…a) και
- η επισήµανση της ανάγκης να εκτελούνται οι αποφάσεις.
Στη β΄ παράγραφο επιδιώκει
- την εύνοια εγκωµιάζοντας την αθηναϊκή πολιτεία και
- τη µεταβολή του απαισιόδοξου κλίµατος µε την προσδοκία της kalÁj dÒxhj
• Θεµατικοί άξονες §1-2:
- Η ισηγορία σε συνδυασµό µε την εξασφάλιση παρρησίας οδηγούν στη λήψη ορθών
αποφάσεων, που πρέπει όµως και να υλοποιούνται.
- Η έκκληση των Ροδίων για βοήθεια προς τους Αθηναίους αποτελεί θεόσταλτη ευκαιρία που
δεν πρέπει να την αφήσουν ανεκµετάλλευτη.
• Συναισθήµατα Αθηναίων για τους Ροδίους: Οι Αθηναίοι αισθάνονται για τους Ροδίους οργή
και ίσως µίσος, διότι µετά την αποστασία τους τους παρέσυραν στον ατυχή Συµµαχικό πόλεµο
Χάρις Γιαλοψός

4. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
4
(357-355π.Χ), ο οποίος είχε ιδιαίτερα άσχηµη έκβαση για τους Αθηναίους και σηµατοδότησε ή
οδήγησε στην διάλυση της δεύτερης Αθηναϊκής συµµαχίας. Τώρα µετά την αλαζονική τους
συµπεριφορά έχουν περιέλθει σε δεινή θέση και κατέληξαν να ζητήσουν βοήθεια απ’ αυτούς
που πριν από λίγο καιρό τους πολέµησαν. Οπότε είναι δικαιολογηµένη και κάποια χαιρεκακία
που νιώθουν οι Αθηναίοι για τα δεινά που υφίστανται οι πρώην σύµµαχοι τους µετά την
αποστασία τους από την Αθηναϊκή συµµαχία.
• Επιχειρήµατα ρήτορα:
- Όταν στην Εκκλησία του ∆ήµου συζητούνται σοβαρά θέµατα για τα οποία πρέπει να
ληφθούν αποφάσεις, τότε πρέπει εκτός από την «ισηγορία» να εξασφαλίζεται και η
παρρησία. Και στη συγκεκριµένη περίπτωση πρόκειται να αποφασίσουν για την
πραγµατοποίηση ή µη εκστρατείας στη Ρόδο, µια απόφαση µε σοβαρές πολιτικές
επιπτώσεις.
- Γνωρίζω, λέει ο ∆ηµοσθένης, ότι το να σας διδάξω τα ορθά πράγµατα είναι εύκολο.
Άλλωστε οι περισσότεροι τα γνωρίζετε. Η δυσκολία έγκειται στο να σας πείσω να τα
εφαρµόσετε, διότι ακόµη κι αν πάρετε σωστές αποφάσεις, µέχρι να γίνουν πράξη είναι σαν
να µην τις έχετε πάρει.
- Έχει δοθεί στην πόλη µας η καλύτερη ευκαιρία από τους Θεούς: οι Ρόδιοι που πριν λίγα
χρόνια µας πολέµησαν επιδεικνύοντας αλαζονεία, τώρα ζητούν ταπεινωµένοι τη βοήθεια
µας.
- Μετά το αίτηµα των Ροδίων για βοήθεια µπορείτε να νιώσετε ικανοποίηση και χαρά, γιατί
σας δίνεται η ευκαιρία να διαλύσετε τις συκοφαντίες που διατυπώνουν για σας σύµµαχοι και
αντίπαλοι, να αποκαταστήσετε το χαµένο γόητρο της πόλης και να διαδραµατίσετε τον
πρότερο ρόλο της ∆ύναµης που υπερασπίζεται την ελευθερία και τη δηµοκρατία.
• Πραγµατοποίηση των στόχων του προοιµίου:
- εύνοια των ακροατών:
«Omai de‹… didÒnai parrhs…an»: Με την έκκληση που απευθύνει προς το ακροατήριο
επιχειρεί να το προδιαθέσει θετικά, γιατί πιστεύει πως η δική του πρόταση που αντιτίθεται
στις προηγούµενες προτάσεις που διατυπώθηκαν, θα προκαλέσει τυχόν αποδοκιµασίες και
αντιδράσεις.
«™gë d’ oÙdepèpoq’ ¹ghs£mhn calepÕn… ¢ll¦ tÕ pe‹sai pr£ttein taàta»
Κολακεύει τους ακροατές, όταν τους λέει ότι θεωρεί εύκολο να τους διδάξει τα δίκαια και
τα συµφέροντα, αφού τα γνωρίζουν όλοι. Χρησιµοποιεί µάλιστα την περίφραση «ύπάρχειν
ïγνωκότες» αντί του απλού «ïγνωκέναι», για να δείξει µεγαλύτερη βεβαιότητα.
«tÕ toÝj di¦ t¾n aØtîn Ûbrin… œcein t¦j ™lp…daj» Αν και υπερασπίζεται τους Ροδίους,
τους επικρίνει έχοντας δύο στόχους α) να προλάβει τυχόν αποδοκιµασίες των ακροατών, αν
αντιλαµβάνονταν ότι ευνοεί τους Ροδίους και β) να αµβλύνει την οργή των Αθηναίων για
τους Ροδίους που τώρα βρίσκονται στην εσχάτη ταπείνωση, ενώ η πόλη των Αθηνών θα
δείξει για ακόµα µια φορά τη µεγαλοσύνη της.
«¥xion d’ ¹sqÁnai tù parÒnti kairù» Επιχειρεί να αναστρέψει το κλίµα και να διαλύσει
τις προκαταλήψεις τους ακροατηρίου, λέγοντας ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας αλλά
χαράς.
«sumb»setai g¦r Øm‹n … met¦ dÒxhj kalÁj ¢polÚsasqai» Κατηγορεί τους αντιπάλους
ότι συκοφαντούν την Αθήνα και διαλύει δυσµενείς απόψεις του ακροατηρίου.
- προσοχή των ακροατών
«perˆ thlikoÚtwn bouleuomšnouj» Επισηµαίνει τη σπουδαιότητα του ζητήµατος που
συζητείται. Η απόφαση βοήθειας προς τη Ρόδο θα είναι καθοριστικής σηµασίας για την
εξωτερική πολιτική της Αθήνας.
«c£rin Øm©j to‹j qeo‹j Ñfe…lein» Αναφέρεται στους θεούς που έστειλαν αυτή την
απρόσµενη ευκαιρία στους Αθηναίους. Τους ταπεινωµένους Ροδίους να τους ζητήσουν
βοήθεια.
Χάρις Γιαλοψός

5. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
5
«¥xion d’ ¹sqÁnai tù parÒnti kairù» Οι συµπολίτες του πρέπει να νιώθουν
ικανοποίηση, γιατί οι Θεοί τιµώρησαν τους αλαζόνες Ροδίους. Μόνο που πρέπει να
αξιοποιήσουν αυτή τη θεόσταλτη ευκαιρία.
«™¦n § cr¾… met¦ dÒxhj kalÁj ¢polÚsasqai» Αν αποφασίσουν να βοηθήσουν τους
Ροδίους, θα αναιρέσουν κάθε συκοφαντία εναντίον τους και έτσι θα ωφεληθούν τα µέγιστα,
µια και θα αποκαταστήσουν το χαµένο τους γόητρο.
- κατατόπιση των ακροατών
«œsti mn oân… swthr…aj œcein t¦j ™lp…daj» Αν και δεν το λέει ξεκάθαρα όµως αφήνει
να διαφανεί ότι είναι υπέρ του να βοηθήσει η Αθήνα τη Ρόδο, µια και, όπως λέει, στηρίζει
τις ελπίδες για σωτηρία σ' εκείνη.
«™¦n § cr¾ bouleÚshsq’ Øpr aÙtoà» Υπονοεί ότι πρέπει να αποφασίσουν αν θα
στείλουν βοήθεια στην πόλη της Ρόδου, αν και ο ίδιος φαίνεται ότι επιθυµεί την αποστολή
βοήθειας για την αποκατάσταση της δηµοκρατίας.
«t¦j par¦ tîn diaballÒntwn… met¦ dÒxhj kalÁj ¢polÚsasqai» Προτείνει την
ανάληψη πρωτοβουλιών από την πλευρά της Αθήνας, για να διαλυθούν οι συκοφαντίες και
να αποκατασταθεί η καλή της φήµη. Η περίοδος αυτή του προοιµίου αποτελεί
προκατασκευή, προετοιµασία της εισηγήσεως που ακολουθεί.
• Η χρήση και εναλλαγή ανάµεσα στο α΄ ενικό και β΄ πληθυντικό πρόσωπο επιδιώκει την
τήρηση µίας ισορροπίας ανάµεσα στο εγώ και στο εσείς. Αυτή την ισορροπία την επιτυγχάνει,
διότι κάθε φορά που εκφράζει αυτό που πιστεύει ο ίδιος, φροντίζει να αναφερθεί στο τι κάνουν
ή τι πρέπει να κάνουν οι συµπολίτες του στα ζητήµατα που ο ίδιος θίγει. Έτσι δε φαίνεται στα
µάτια τους εγωιστής και ταυτόχρονα τονίζει ιδιαίτερα το ρόλο που θα διαδραµατίσουν εκείνοι,
κάνοντας τους να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και να µην νιώθουν ότι τους υποτιµά.
ΕΡ ΤΗΣΕΙΣ
1. didÒnai parrhs…an: Τι επιθυµεί να τονίσει µε τη φράση αυτή ο ∆ηµοσθένης;
2. Ποια ήταν τα βέλτιστα για τα οποία κάνει λόγο ο ∆ηµοσθένης στο προοίµιο;
3. ¤pantej Øp£rcein ™gnwkÒtej:
Ποια εντύπωση προσπαθεί να προκαλέσει ο ∆ηµοσθένης
στους Αθηναίους χρησιµοποιώντας τη φράση αυτή σε συνδυασµό µε την έκφραση: did£xai
t¦ bšltisq’ ; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
4. Να εντοπίσετε τα σηµεία του κειµένου όπου ο ∆ηµοσθένης κολακεύει ή κατηγορεί τους
Αθηναίους.
5. Γιατί ο ∆ηµοσθένης νοµίζει ότι οι Αθηναίοι πρέπει στην παρούσα περίσταση να χρωστούν
ευγνωµοσύνη στους θεούς;
6. α) Ποια σηµασία έχει η λέξη Ûbrij για τους αρχαίους Έλληνες και β) τι θεωρεί στο
συγκεκριµένο κείµενο Ûbrin ∆ηµοσθένης;
7. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειµένου µε τις οποίες ο ∆ηµοσθένης χαρακτηρίζει την αρνητική
στάση ή συµπεριφορά άλλων Ελλήνων απέναντι στους Αθηναίους.
8. Τι θέλει να επισηµάνει ο ∆ηµοσθένης, κατά τη γνώµη σας, µε τη χρήση των λέξεων και
φράσεων: διαβαλλόντων, βλασφηµίας, δόξης καλής στο χωρίο: t¦j par¦ tîn diaballÒntwn…
¢polÚsasqai;
9. Κατά τον ∆ηµοσθένη, σε τι θα ωφελήσει τους Αθηναίους η ενδεχόµενη απόφαση τους να
συγχωρήσουν τους Ροδίους για την προγενέστερη στάση των τελευταίων απέναντι στην Αθήνα;
10. Ποια σηµασία έχει η πράξη (το «πράττειν») µε βάση όσα αναφέρει ο ∆ηµοσθένης στο
συγκεκριµένο κείµενο; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
11. Ποια συναισθήµατα για τους Ροδίους έχουν οι Αθηναίοι, σύµφωνα µε όσα υπαινίσσεται ο
∆ηµοσθένης και πώς προσπαθεί να τα µεταβάλει;
12. Οι γενικότεροι στόχοι του προοιµίου ενός ρητορικού λόγου είναι: α) η εύνοια, β) η προσοχή και
γ) η κατατόπιση των ακροατών. Να εντοπίσετε τα συγκεκριµένα σηµεία στο προοίµιο που
υπηρετούν αυτούς τους στόχους και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
Χάρις Γιαλοψός

6. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Προοίµιο 1-2
6
13. Στο προοίµιο προσπαθώντας ο ∆ηµοσθένης να αποσπάσει την εύνοια των Αθηναίων: α)
ποια στάση τηρεί απέναντι τους, β) ποιους κατηγορεί και, γ) πώς παρουσιάζει τον εαυτό
του;
14. Από ποια σηµεία του κειµένου µπορεί να θεωρηθεί ότι ο ∆ηµοσθένης ασκεί προσεκτική
κριτική στη συµπεριφορά των Αθηναίων;
15. Ποιοι είναι οι θεµατικοί άξονες των §§ 1-2;
16. Πώς λέγεται το τελευταίο τµήµα του προοιµίου και ποιο στόχο έχει;
17. Ποιες λέξεις του κειµένου έχουν ετυµολογική συγγένεια µε τις παρακάτω: δάσκαλος,
βελτιωµένος, πειθώ, ηδονή, βρισιά, κατάλυση, διαβολή, επίγνωση, συµβάν, ηγέτης;
18. Να συνδέσετε σωστά τους αριθµούς της στήλης Α µε τα γράµµατα της στήλης Β. ∆ύο στοιχεία
της στήλης Β περισσεύουν
Α
Β
i.
Υπερβατό
1. ™gë d’ … tÕ did£xai…
¢ll¦ tÕ pe‹sai
ii. Λιτότητα
iii. Συνεκδοχή
2. t¦j par¦ tîn…
blasfhm…aj
iv. Περίφραση
3. ¥xion d’ ¹sqÁnai
v.
Αντίθεση
vi. Μετωνυµία
4. Øp£rcein ™gnwkÒtej
vii. Βραχυλογία
5. oÙ p£lai
Χάρις Γιαλοψός

7. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Πρόθεση 3-4
7
ΚΕΙΜΕΝΟ
3. Æti£santo mn g¦r ¹m©j ™pibouleÚein aØto‹j C‹oi kaˆ Buz£ntioi kaˆ `Rόdioi, kaˆ
di¦ taàta sunšsthsan ™f’ ¹m©j tÕn teleuta‹on toutonˆ pÒlemon˚· fan»setai d’ Ð
mn prutaneÚsaj taàta kaˆ pe…saj MaÚswloj, f…loj enai f£skwn `Rod…wn, t¾n
™leuqer…an aÙtîn ¢fVrhmšnoj, oƒ d’ ¢pode…xantej ˜autoÝj summ£couj C‹oi kaˆ
Buz£ntioi to‹j ¢tuc»masin aÙtîn oÙ bebohqhkÒtej, 4. Øme‹j d’, oÞj ™foboànto, mÒnoi
tîn p£ntwn tÁj swthr…aj aÙto‹j a‡tioi. ™k d toà taàq’ Øf’ ¡p£ntwn ÑfqÁnai
poi»sete toÝj polloÝj ™n ¡p£saij ta‹j pÒlesi toàto poie‹sqai sÚmbolon tÁj
aØtîn swthr…aj, ™¦n Øm‹n ðsi f…loi·˚ oá me‹zon oÙdn ¨n Øm‹n gšnoit˘ ¢gaqÒn, À
par¦ p£ntwn ˜kÒntwn ¢nupÒptou tuce‹n eÙno…aj.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
3. Μας κατηγόρησαν λοιπόν οι Χίοι και οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι ότι σχεδιάζουµε ύπουλα να τους
βλάψουµε και γι’ αυτό το λόγο οργάνωσαν εναντίον µας αυτόν εδώ τον τελευταίο συµµαχικό
πόλεµο˚ θα αποδειχτεί όµως ότι ο Μαύσωλος που υπήρξε εισηγητής αυτών και τους έπεισε
ισχυριζόµενος ότι είναι φίλος των Ροδίων, τους στέρησε την ελευθερία τους, ενώ οι Χίοι και οι
Βυζάντιοι που παρίσταναν τους συµµάχους, (θα αποδειχτεί ότι) δεν τους έχουν βοηθήσει στις
κακοτυχίες τους, ενώ εσείς που σας φοβούνταν, µόνοι απ’ όλους υπήρξατε αίτιοι της σωτηρίας
τους.
4. Και αφού αυτά θα τα διαπιστώσουν όλοι (και επειδή αυτά θα είναι πασιφανή) θα κάνετε τους
δηµοκρατικούς σ’ όλες ανεξαιρέτως τις πόλεις να θεωρούν εγγύηση της δικής τους σωτηρίας αυτό,
το αν δηλαδή είναι φίλοι σας˚ για σας δε θα µπορούσε να υπάρξει κανένα αγαθό (πλεονέκτηµα)
µεγαλύτερο απ’ αυτό, παρά να πετύχετε φιλία ανεπιφύλακτη απ’ όλους µε τη θέληση τους.
ΣΧΟΛΙΑ
•
kaˆ Buz£
kaˆ R dioi
dioi:
C‹oi kaˆ Buz£ntioi kaˆ ``Rόdioi και οι τρεις πόλεις είχαν αποστατήσει από τη Β΄ Αθηναϊκή
συµµαχία: Βυζάντιο→ 364 π.Χ., Ρόδος και Χίος→ 357 π.Χ.
•
Æti£santo… sunšsthsan Ο ρήτορας προσποιείται πως αγνοεί το γεγονός ότι οι Αθηναίοι
ti£santo sunšsthsan:
εκµεταλλεύτηκαν τη νοµική υπεροχή που τους έδινε η ιδρυτική της Β' Συµµαχίας συµφωνία
του 377 π.Χ. για να την παραβαίνουν µε µονοµερείς αποφάσεις, µε επεµβάσεις στα εσωτερικά
των συµµαχικών πόλεων και οικονοµική καταπίεση. Μ' αυτόν τον τρόπο υποβάλλει την
εντύπωση ότι οι Αθηναίοι έχουν κατηγορηθεί χωρίς λόγο. Το συνέστησαν κινείται προς την ίδια
κατεύθυνση. Η πρόθεση συν δηλώνει ότι έχει εξυφανθεί εναντίον της πόλεως µια συνωµοσία
(σκεφθείτε τις φράσεις της Νεοελληνικής «στηµένο παιγνίδι», «µου την έχουν στηµένη»,
κ.λ.π.·). Με το ρήµα αυτό ο ∆ηµοσθένης εµφανίζει την αποχώρηση των πόλεων από την
Αθηναϊκή Συµµαχία ως κήρυξη πολέµου εναντίον των Αθηναίων. Το αληθές όµως είναι ότι οι
Αθηναίοι άρχισαν τον Συµµαχικό πόλεµο µετά την άρνηση καταβολής των «συντάξεων».
•
teleuta‹ touton
utonˆ lemon:
tÕn teleuta‹on toutonˆ pÒlemon συµµαχικός πόλεµος κατόπιν της άρνησης των συµµάχων
να καταβάλουν τις συντάξεις στους Αθηναίους→ 357π.Χ. Το 355 π.Χ. αναγκάστηκαν να
διακόψουν τις επιχειρήσεις µετά από περσικό τελεσίγραφο.
Χάρις Γιαλοψός

8. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Πρόθεση 3-4
8
•
MaÚswloj:
MaÚswloj γιος του σατράπη της Καρίας Εκατόµνου ο οποίος είχε επεκτείνει την κυριαρχία
του στις ελληνικές πόλεις Αλικαρνασό και Ιασό. Ο ίδιος κατέλαβε την Κνίδο, τη Μίλητο και
τµήµα της Λυκίας και µετέφερε την πρωτεύουσά του στην Αλικαρνασσό. Φίλος των ελληνικών
γραµµάτων και τεχνών. Πέθανε το 353 π.Χ. και την πολιτική του συνέχισε η γυναίκα του
Αρτεµισία. Προς τιµήν του οικοδοµήθηκε το Μαυσωλείο→ ένα από τα εφτά θαύµατα του
αρχαίου κόσµου.
•
prutaneÚ
taàta:
prutaneÚsaj taàta πρυτανεύω σηµαίνει είµαι πρύτανις, πρόεδρος, κυβερνώ, Στην αρχαία
Αθήνα πρυτάνεις ονοµάζονταν οι 50 βουλευτές που αποτελούσαν το προεδρείο της Βουλής των
500 για το 1/10 της διαρκείας του έτους (36 ηµέρες περίπου). Οι πρυτάνεις ανήκαν στην ίδια
φυλή η οποία κατά το χρονικό διάστηµα της θητείας τους ονοµαζόταν πρυτανεύουσα. Οι
πρυτάνεις είχαν το δικαίωµα και την ευθύνη να εισηγούνται στην Εκκλησία του ∆ήµου προτάσεις για ψηφοφορία. Εδώ το πρυτανεύσας λέγεται για τον Μαύσωλο µεταφορικά και µάλλον
ειρωνικά. Ο Μαύσωλος είναι ο εισηγητής, ο υποκινητής της στάσεως των συµµάχων και
εποµένως ο κατ' εξοχήν υπεύθυνος.
•
Στάση των Ροδίων απέναντι στους Αθηναίους:
- «Æti£santo mn g¦r ¹m©j ™pibouleÚein aØto‹j C‹oi kaˆ Buz£ntioi kaˆ `Rόdioi» →
Όταν το 369 π.Χ. η Σπάρτη συµµάχησε µε τους Αθηναίους και τους συµµάχους τους, η
Αθηναϊκή Συµµαχία δεν είχε λόγο ύπαρξης. Συνέφερε µόνο τους Αθηναίους εις βάρος των
οποίων υπήρχαν σοβαρά παράπονα νια την ηγεµονική συµπεριφορά και τάσεις καταλύσεως
της ανεξαρτησίας των συµµάχων.
- «di¦ taàta sunšsthsan ™f’ ¹m©j tÕn teleuta‹on toutonˆ pÒlemon» → Οι Ρόδιοι και
οι υπόλοιποι σύµµαχοι αρνήθηκαν να καταβάλουν τις «συντάξεις» κι αυτό ανάγκασε τους
Αθηναίους να κηρύξουν τον πόλεµο εναντίον τους. Ο Συµµαχικός πόλεµος υπήρξε ατυχής
και στοίχισε στους Αθηναίους πολλά.
- «Øme‹j d’, oÞj ™foboànto, mÒnoi tîn p£ntwn tÁj swthr…aj aÙto‹j a‡tioi» → Οι Ρόδιοι φοβούνταν τους Αθηναίους και πίστευαν ότι επιδιώκουν να κυριαρχήσουν σ' αυτούς
και στους άλλους συµµάχους.
•
ntwn…
saij:
Øf’ ¡p£ntwn ™n ¡p£saij Με το ετυµολογικό σχήµα τονίζεται η γενική παραδοχή της πόλεως ως εγγυήτριας της ελευθερίας των συµµάχων της.
•
nupÒ
tuce‹
no…aj:
˜kÒntwn ¢nupÒptou tuce‹n eÙno…aj Μετά τη σύναψη συµµαχίας το 369 π.Χ. ανάµεσα στη
Σπάρτη και την Αθήνα η ύπαρξη της Β' Αθηναϊκής συµµαχίας συνέφερε πλέον µόνο τους
Αθηναίους, εναντίον των οποίων διατυπώνονταν σοβαρά παράπονα και κατηγορίες για
ηγεµονική συµπεριφορά και τάσεις καταλύσεως της ανεξαρτησίας των συµµάχων. Με τις
έννοιες : «˜kÒntwn» και «¢nupÒptou eÙno…aj» ο ∆ηµοσθένης επιχειρεί να πείσει τους
συµπολίτες του να βοηθήσουν τους Ροδίους, γιατί µε αυτόν τον τρόπο οι σύµµαχοι θα πάψουν
να διατυπώνουν και να καλλιεργούν «ανεύθυνες φήµες» για καταπίεση εκ µέρους της
Αθήνας. Αυτή τη µεγαλόψυχη συµπεριφορά της Αθήνας θα την αποδεχτούν ανεπιφύλακτα, θα
υπακούουν χωρίς µεµψιµοιρία και επιπλέον η ίδια θα αποκοµίσει τη δόξα της προστάτριας των
αδικούµενων.
•
ta‹
lesi… tuce‹
no…aj:
™n ¡p£saij ta‹j pÒlesi tuce‹n eÙno…aj Ο ρήτορας µε αρκετή δόση υπερβολής (™n
¡p£saij, par¦ p£ntwn, oá me‹zon oÙdn) επαγγέλλεται µία ιδανική εκούσια ανασύσταση της
Β' Αθηναϊκής συµµαχίας που δεν θα δηλητηριάζεται από την υποψία ότι θα χρησιµοποιηθεί για
την επιβολή ηγεµονίας και δεν θα στηρίζεται στη βία αλλά στη συγκατάθεση και την
ανεπιφύλακτη εµπιστοσύνη όλων.
Χάρις Γιαλοψός

9. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Πρόθεση 3-4
9
•
toà poie‹
mbolon:
toàto poie‹sqai sÚmbolon εγγύηση για την ελευθερία και την απρόσκοπτη λειτουργία της
δηµοκρατίας σε όλες τις δηµοκρατικές πόλεις που θα επιδιώξουν τη φιλία της Αθήνας.
•
me‹zon
gaqÒ
me‹zon… ¢gaqÒn: Το µεγαλύτερο αγαθό για τους Αθηναίους θα είναι ότι θα αρθεί κάθε
καχυποψία εναντίον τους για δήθεν καταπίεση και τάσεις καταλύσεως της ανεξαρτησίας των
συµµάχων τους, δηλαδή για ιµπεριαλιστική προς αυτούς συµπεριφορά.
•
Επιχειρήµατα ρήτορα:
– Ο πρώην σύµµαχος και υποκινητής των Ροδίων Μαύσωλος θα αποδειχθεί προδότης και
αίτιος για την απώλεια της ελευθερίας τους.
– Η Αθήνα θα αναδειχθεί ως η µοναδική εγγυήτρια της ελευθερίας και της δηµοκρατίας των
δηµοκρατικών πόλεων
Με το πρώτο επιχείρηµα ο ∆ηµοσθένης αποδίδει µε πολύ εύστοχο τρόπο την αποστασία των
Ροδίων στο γεγονός ότι εξαπατήθηκαν από το ραδιούργο Μαύσωλο και απαλλάσσει τους
Αθηναίους από τις κατηγορίες που τους αποδίδονταν χαρακτηρίζοντας τες συκοφαντίες. Έτσι
επιτυγχάνει να µειώσει την οργή των συµπολιτών του ενάντια των πρώην συµµάχων τους για τη
συµπεριφορά τους και εµφανίζει τη συµφορά που τους έπληξε ως δικαίωση των Αθηναίων,
αφού οι παλιοί τους σύµµαχοι ζητούν τη βοήθεια τους στην αποκατάσταση της δηµοκρατίας.
Με το δεύτερο επιχείρηµα προσπαθεί να τονώσει την ψυχολογία των Αθηναίων, αφού τους
παροτρύνει να βοηθήσουν τους Ροδίους, για να µπορέσει και πάλι η Αθήνα να γίνει η
υπερδύναµη του 5ου π.Χ. αιώνα, τη συµµαχία της οποίας θα επιδιώκουν όλες οι πόλεις. Όλοι οι
δηµοκρατικοί, σύµφωνα µε το ∆ηµοσθένη, θα αντιληφθούν ότι ο Μαύσωλος αποσκοπούσε
στην υποδούλωση των Ροδίων, οι Χίοι και οι Βυζάντιοι ήταν αφερέγγυοι σύµµαχοι, ενώ οι
Αθηναίοι, µολονότι τους φοβούνταν οι Ρόδιοι, θα είναι οι µόνοι που θα τους βοηθήσουν να
απαλλαγούν από την Καρική επικυριαρχία. Είναι µοναδική ευκαιρία για την Αθήνα να γίνει η
σηµαία των δηµοκρατικών πόλεων και η εγγυήτρια τους και να αποκαταστήσει το κύρος της.
•
Θεµατικοί άξονες κειµένου:
1
Υπεύθυνοι για το Συµµαχικό πόλεµο είναι οι Χίοι, οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι, οι οποίοι
παρασύρθηκαν από το Μαύσωλο.
2
Η παροχή βοήθειας στους Ροδίους θα αποδείξει ότι οι Χίοι και οι Βυζάντιοι υπήρξαν
αφερέγγυοι σύµµαχοι, ο Μαύσωλος σκευωρός και οι Αθηναίοι σωτήρες των Ροδίων και
εγγυητές της δηµοκρατίας και της ελευθερίας.
•
Οι παράγραφοι 3-4 αποτελούν την «Πρόθεση» του λόγου όπου εκτίθεται σύντοµα η πρόταση
του ρήτορα την οποία θα στηρίξει στο κυρίως µέρος (Πίστις). Επιχειρηµατολογεί υπέρ της
θέσεως που διατύπωσε στην προκατασκευή, ότι συµφέρει και θα δοξάσει την πόλη η παροχή
βοήθειας στους Ροδίους. Το επιχείρηµα αναπτύσσεται µε τρόπο αριστοτεχνικό. Αποδίδοντας
στον Μαύσωλο και τις ραδιουργίες του την ηθική αυτουργία της αποστασίας των Ροδίων,
επιχειρεί και να µειώσει την ευθύνη τους, αφού εξαπατήθηκαν, και να απαλλάξει από την
ευθύνη τους Αθηναίους χαρακτηρίζοντας συκοφαντίες τις κατηγορίες εναντίον τους.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ
Οµόρριζες λέξεις
¢fVrhmšnoj
αφαίρεση, εξαίρεση, αιρετός, αίρεση, συναίρεση, καθαίρεση
bebohqhkÒtej
βοήθεια, βοηθητικός, βοηθός, αβοήθητος, βοήθηµα
¢pode…xantej
δείγµα, ένδειξη, απόδειξη, παράδειγµα, δυσαπόδεικτος, αναπόδεικτος
swthr…aj
σωτήρας, σωστικός, σωτήριος, σωστός, άσωτος
Χάρις Γιαλοψός

10. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Πρόθεση 3-4
sÚmbolon
συµβολή, αναβολή, απόβλητος, βέλος, βλήµα, βολή
eÙno…aj
10
ευνοϊκός, παράνοια, υπόνοια, αγχίνοια, νόηµα, ανόητος
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποιες ωφέλειες θα προκύψουν, κατά τον ∆ηµοσθένη, από την ενδεχόµενη βοήθεια των
Αθηναίων προς τους Ροδίους: α) για τους Αθηναίους, β) για τους Ροδίους;
2. Να γράψετε αναλυτικά τους όρους ενός συλλογισµού στο συµπέρασµα του οποίου θα
επικρίνεται η τωρινή στάση των Χίων και Βυζαντίων, απέναντι στους Ροδίους, συµµάχους των
στο «Συµµαχικό πόλεµο».
3. ˜kÒntwn, ¢nupÒptou eÙno…aj: Ποια σηµασία αποδίδει στις έννοιες αυτές ο ∆ηµοσθένης, σε
σχέση µε το περιεχόµενο του κειµένου και γιατί;
4. Για ποιους ανθρώπους και σε ποια περίπτωση µπορεί να αποτελέσει σύµβολον η Αθήνα, κατά το
∆ηµοσθένη;
5. Να εντοπίσετε και να κρίνετε τα επιχειρήµατα του ∆ηµοσθένη στις §§ 3-4.
6. Να προσδιορίσετε στην ενότητα (§§ 3-4) το ήθος των ακροατών, το ήθος των αντιπάλων και το
ήθος τον οµιλητή.
7. Από ποιες ηθικές αρχές νοµίζετε ότι εµφορείται ο ∆ηµοσθένης, συµφωνά µε το περιεχόµενο των
§§ 3-4; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
8. Από ποια σηµεία του κειµένου µπορούµε να διαπιστώσουµε ένα διδακτικό ύφος στα λόγια
του ∆ηµοσθένη στις §§ 3-4;
9. Ποια είναι η θέση των §§ 3-4 στη δοµή του λόγου και µε ποιους θεµατικούς άξονες
επιδιώκονται οι στόχοι τους;
10. Να εξηγήσετε την άποψη του ∆ηµοσθένη ότι η Αθήνα θα µπορούσε να αντικρούσει τις εις
βάρος της κατηγορίες στην περίπτωση που θα βοηθούσε τους Ροδίους.
11. toàto poie‹sqai sÚmbolon: α) Ποιο θα θεωρούσε ο ∆ηµοσθένης «σύµβολoν»; β) Θεωρείτε
επιτυχή τη χρήση εκ µέρους του ∆ηµοσθένη ενός τέτοιου επιχειρήµατος; Να αιτιολογήσετε την
απάντηση σας.
12. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση: Οι Αθηναίοι θα
αποκτήσουν την εύνοια των άλλων ελληνικών πόλεων:
α) εάν πείσουν τους Χίους και Βυζαντίους να παράσχουν βοήθεια στους Ροδίους.
β) εάν συµµαχήσουν µε το Μαύσωλο,
γ) εάν βοηθήσουν τους Ροδίους παρά την προηγουµένη δυσµενή στάση τους απέναντι
στην Αθήνα.
δ) εάν δεν επέµβουν καθόλου στην υπόθεση των Ροδίων.
13. Να εντοπίσετε στο κείµενο λέξεις που έχουν ετυµολογική συγγένεια µε τις εξής: απείθεια,
παραποίηση, αντίφαση, σύσταση, εξόφθαλµος, διαίρεση, επίδειξη, εκουσίως, υποπτεύοµαι.
14. Να γράψετε τέσσερα σύνθετα ρήµατα µε το «ποιώ» ως β' συνθετικό (στην ενεργητική ή µέση
φωνή) και µία πρόθεση ως α΄ συνθετικό.
15. Να γράψετε τέσσερις (συνολικά) λέξεις συγγενείς ετυµολογικά του «¿ράω-ÿ»: δυο που
σχετίζονται µε το θέµα του ενεστώτα και δυο µε το θέµα του µέλλοντα.
Χάρις Γιαλοψός

11. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
11
ΣΧΟΛΙΑ
•
Βασιλέως: Πρόκειται για τον Μεγάλο Βασιλέα, όπως ονόµαζαν οι Έλληνες τον βασιλέα των
Περσών.
•
Αιγυπτίων: Ο Φαραώ της Αιγύπτου είχε προσχωρήσει (361 π.Χ.) στην επανάσταση των
σατραπών εναντίον του τότε Μ. Βασιλέως Αρταξέρξη Β'. Τον Φαραώ βοήθησαν 10.000
περίπου Έλληνες µισθοφόροι και 1.000 Σπαρτιάτες µε στρατηγό τον γηραιό Αγησίλαο. Τη
διοίκηση του Αιγυπτιακού ναυτικού είχε ως ιδιώτης ο Αθηναίος Χαβρίας. Όταν εκφωνείται ο
παρών λόγος, Μ. Βασιλεύς ήταν ο Αρταξέρξης Γ', ο Ώχος (358-338 π.Χ.) ο οποίος προσπάθησε
µε µεγάλες δυνάµεις να καταστείλει την επανάσταση. Ο Φαραώ Νεκτανεβώς προσέλαβε πάλι
Έλληνες µισθοφόρους µε αρχηγούς τον Αθηναίο ∆ιόφαντο και τον Σπαρτιάτη Λάµαχο. Οι
πόλεις των Αθηνών και της Σπάρτης προφανώς παρά την πρόσκληση των Αιγυπτίων απέφυγαν
την ανάµειξη, µολονότι, όπως φαίνεται από την §5 του κειµένου µας, υπήρχαν εκείνοι που το
επιθυµούσαν. Οι Πέρσες νικήθηκαν τότε, η επανάσταση όµως τελικώς απέτυχε (343 π .Χ.).
•
για το λαό της Ρόδου: Ο ∆ηµοσθένης. επισηµαίνει την αντίφαση στην οποίαν περιπίπτουν οι
αντίπαλοι ρήτορες που, ενώ λέγουν ότι φοβούνται την αντίδραση του Βασιλέως, αν επέµβουν οι
Αθηναίοι στη Ρόδο, συγχρόνως προσπαθούν να παρασύρουν την πόλη σε µια τυχοδιωκτική
επιχείρηση εναντίον του στην Αίγυπτο. Ενδεχοµένως πρόκειται για εκπροσώπους του
δηµοκρατικού κόµµατος οι οποίοι δεν συµπαθούν τους δηµοκρατικούς Ροδίους είτε λόγω της
συµπράξεως τους στην αποστασία της Ρόδου από τη Β' Αθηναϊκή Συµµαχία είτε εξ αιτίας
κάποιου άλλου πολιτικού υπολογισµού που δεν θέλουν να φανερώσουν. Ο ∆ηµοσθένης
υπαινίσσεται πως η αντίφαση αυτή οφείλεται σε κάποια υποκρισία και υστεροβουλία.
•
Έλληνες: Οι αρχαίοι Έλληνες, παρά τις πολιτικές τους διαιρέσεις, είχαν σαφή εθνική
αυτοσυνειδησία.
•
στην επικράτεια εκείνου: Σύµφωνα µε το κείµενο της Ανταλκιδείου ειρήνης οι Πέρσες δεν
είχαν δικαίωµα επεµβάσεως στη Ρόδο. Παρά ταύτα ο Μαύσωλος και η Αρτεµισία µε τη
σύµπραξη των Ροδίων την κατέχουν. Οι Αθηναίοι επίσης δεν έχουν δικαίωµα επεµβάσεως σύµφωνα µε τον όρο της ειρήνης ο οποίος είχε επιβάλει την αυτονοµία των Ελληνικών πόλεων µε
την εγγύηση του Μ. Βασιλέως. Πολύ περισσότερο βέβαια µια επέµβαση των Αθηναίων υπέρ
των Αιγυπτίων θα ήταν σαφής επιθετική ενέργεια εναντίον του Μ. Βασιλέως στην επικράτεια
του οποίου ανήκε η Αίγυπτος (το κείµενο της Ανταλκιδείου ειρήνης βλ. στο τέλος του βιβλίου).
•
τις προτάσεις µου: Ο λόγος αυτός τον οποίον εδώ ο ∆ηµοσθένης ονοµάζει «υπέρ των
βασιλικών» είναι γνωστός σήµερα µε τον τίτλο «Περί των Συµµοριών» και εκφωνήθηκε το 354
π.Χ., όταν κάποιοι πίεζαν για την κήρυξη πολέµου κατά των Περσών. Ο ∆ηµοσθένης είχε τότε
διαφωνήσει και πρότεινε τον εξοπλισµό της πόλεως, ώστε να είναι έτοιµη σε περίπτωση
πολέµου να αµυνθεί, αν Πέρσες ή Έλληνες τον προκαλέσουν. Ήδη το 355 π.Χ. οι Αθηναίοι,
παρά τις σηµαντικές επιτυχίες που είχε ο στρατηγός Χάρης στη Μ. Ασία πολεµώντας εναντίον
βασιλικών στρατευµάτων υπέρ των σατραπών που είχαν αποστατήσει, αναγκάστηκαν να τον
ανακαλέσουν µετά από βασιλικό τελεσίγραφο.
•
κι εκείνον: Ο ∆ηµοσθένης είχε προφανώς εκφράσει τότε το πνεύµα της φιλειρηνικής σε γενικές
γραµµές πολιτικής της παρατάξεως του Ευβούλου η οποία επικράτησε στην Αθήνα µετά τον
Συµµαχικό πόλεµο (355 π.Χ.) µέχρι το 346 π.Χ.
•
τότε είχα διατυπώσει: Παρά τα όσα λέγει, είναι φανερή η µεταβολή της πολιτικής γραµµής
του ρήτορα, αφού προτείνει τώρα επέµβαση των Αθηναίων στη Ρόδο, ενέργεια που είναι
πιθανόν να προκαλέσει την αντίδραση των Περσών. Η προσπάθεια του να φανεί συνεπής προς
Χάρις Γιαλοψός

12. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
12
όσα κατά το παρελθόν είχε προτείνει ίσως δηλώνει ότι έχει γίνει στόχος επικρίσεων των
παλαιών κοµµατικών του φίλων.
•
ζητούσε τη γνώµη µου: ∆εν είναι παραδοξολόγηµα˚ πολλές φορές οι Πέρσες βασιλείς
χρησιµοποίησαν Έλληνες συµβούλους, όπως π.χ. τον Ιστιαίο, τον Ιππία, τον ∆ηµάρατο κ.ά.
Είναι συνηθισµένος τρόπος σκέψεως να τοποθετείται κανείς υποθετικά στη θέση του αντιπάλου
για να εικάσει τις αντιδράσεις του. Η µέθοδος αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι υπάρχει
σηµαντική πιθανότητα δύο άνθρωποι σκεπτόµενοι λογικά και υπό τις ίδιες συνθήκες να έχουν
παρόµοιες αντιδράσεις.
•
ούτε αξιώσεις να εγείρει: Ο ∆ηµοσθένης εξαγγέλλει για λογαριασµό του Μ. Βασιλέως την
πολιτική τού «δεν διεκδικούµε τίποτε, δεν παραχωρούµε τίποτε», για να δηλώσει εµµέσως ότι η
Αθήνα έχει κάποια δικαιώµατα επί της Ρόδου. Ουσιαστικώς επιδιώκει µιαν ανασύσταση της
Αθηναϊκής συµµαχίας.
•
εξαπατώντας, κάποια πολιτική παράταξη: Εµµέσως υποβάλλει την άποψη ότι οι Ρόδιοι
δηµοκρατικοί υπήρξαν θύµατα απάτης.
•
Αν λοιπόν,… αν όµως: Με τον πρώτο υποθετικό λόγο ο ∆ηµοσθένης επιχειρεί να περάσει
στους ακροατές του την άποψη ότι οι Ρόδιοι υπήρξαν θύµατα απάτης κι ότι οι Αθηναίοι δεν
πρέπει σε καµία περίπτωση να µείνουν αδιάφοροι.
Με τον δεύτερο υποθετικό λόγο διατυπώνει την πρόταση του που δεν είναι άλλη από την
εξυπηρέτηση του δικαίου και άρα τη δραστηριοποίηση τους. Οι δύο υποθετικοί λόγοι
συνδέονται αντιθετικά µεταξύ τους, για να διαφανεί η αντίθεση ανάµεσα στις προτάσεις των
αντιπάλων τον ∆ηµοσθένη και τις δικές του, τις οποίες οι Αθηναίοι είχαν ακολουθήσει στο
παρελθόν. Οι πρώτες θα βλάψουν την Αθήνα ενώ οι δευτέρες θα την ωφελήσουν πολλαπλά
•
τις πρέπουσες αντιλήψεις: Στην παράγραφο αυτή τονίζει ότι, αν η πόλη πράξει το δίκαιο,
συγχρόνως πράττει και το συµφέρον, ενώ προσπαθεί να υποβαθµίσει τον κίνδυνο των θυσιών
που θ' απαιτηθούν. Οι Αθηναίοι όµως είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητοι στο θέµα αυτό, αφού είναι
πολύ πρόσφατες οι υπέρογκες οικονοµικές και άλλες θυσίες στις οποίες είχαν υποβληθεί κατά
τον Συµµαχικό πόλεµο.
•
κάτι τέτοιο… τις συµβουλές µου: Το ιστορικό παράδειγµα που θ' ακολουθήσει συνιστά ένα επιχείρηµα «εξ ιδίων», αφού υπενθυµίζει στους Αθηναίους ότι οι ίδιοι χωρίς συνέπειες έπραξαν
κατά το παρελθόν κάτι ανάλογο προς αυτό που ο ρήτορας υποδεικνύει. ∆εν υποστηρίζει λοιπόν
κάτι «καινόν» και εποµένως αδοκίµαστο και επικίνδυνο, αλλά κάτι που δοκιµάστηκε και έχει
από τον χρόνο δικαιωθεί.
•
Τιµόθεο: Ο Τιµόθεος ήταν στρατηγός, γιος του επίσης µεγάλου Αθηναίου στρατηγούναυάρχου Κόνωνος. Η στρατιωτική του σταδιοδροµία άρχισε µε την ίδρυση (378 π.Χ.) της Β'
Αθην. Συµµαχίας. Το 365 π.Χ. µετά δεκάµηνη πολιορκία κατέλαβε τη Σάµο η οποία κατεχόταν
κατά παράβαση της Ανταλκιδείου ειρήνης (387 π.Χ.) από Περσική φρουρά την οποία είχε
εγκαταστήσει ο ύπαρχος του Μ. Βασιλέως στα παράλια της Μ. Ασίας Τιγράνης. Ο Κυπρόθεµις
ήταν άρχοντας της Σάµου υποτελής του Μ. Βασιλέως.
•
να µην παραβιάζει τις συνθήκες: Η εκδίωξη της Περσικής φρουράς δεν συνιστούσε παραβίαση της Ανταλκιδείου ειρήνης, αφού σύµφωνα µ' αυτήν η Σάµος έπρεπε να είναι ελεύθερη και
ανεξάρτητη. Μετά την επιχείρηση της Σάµου πάντως ο Τιµόθεος έπλευσε στον Ελλήσποντο,
για να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη.
•
Αριοβαρζάνης: Ο Αριοβαρζάνης ήταν σατράπης της Φρυγίας. Αποστάτησε το 366 π.Χ. και
Χάρις Γιαλοψός

13. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
13
ζήτησε τη βοήθεια των Αθηναίων και των Λακεδαιµονίων οι οποίοι και τον βοήθησαν µε
στρατιωτικές δυνάµεις υπό τον Τιµόθεο και τον Αγησίλαο αντιστοίχως. Το κίνηµα του
Αριοβαρζάνη εν τέλει απέτυχε και ο ίδιος εκτελέστηκε.
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΙΜΟΘΕΟΥ ΣΤΗ ΣΑΜΟ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗ
ΡΟ∆Ο
Η Αθήνα έστειλε το στρατηγό Τιµόθεο για να Οι αντίπαλοι ρήτορες προτείνουν να δοθεί
βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη· όταν όµως
βοήθεια στην Αίγυπτο που αποστάτησε από
διαπίστωσε ότι αυτός αποστάτησε από το Μ. το Βασιλιά. Οι Αθηναίοι, όµως, δεν πρέπει να
Βασιλιά, αποφάσισε να µην τον βοηθήσει, για αποφασίσουν κάτι τέτοιο, γιατί θα
να µην παραβιάσει τις συνθήκες µε το
παραβιάσουν τις συνθήκες µε το Βασιλιά.
Βασιλιά.
Η Σάµος φρουρούνταν από Περσική φρουρά Η Ρόδος φρουρείται από Καρικές φρουρές
που είχε εγκαταστήσει ο ύπαρχος του Μ.
που εγκατέστησε ο Μαύσωλος και διατήρησε
Βασιλιά στα παράλια της Μ. Ασίας, ο
η Αρτεµισία µε την πρόφαση του Αθηναϊκού
Τιγράνης. Άρχοντας της Σάµου ήταν ο
κινδύνου, το κράτος των οποίων υπαγόταν
Κυπρόθεµις, υποτελής του Μ. Βασιλέως.
θεωρητικά στο Μ. Βασιλιά.
Η Σάµος ανήκε στη Β' Αθηναϊκή συµµαχία
Η Ρόδος υπήρξε µέλος της Β' Αθηναϊκής
(και µάλιστα ήταν από τα πιστά µέλη της).
συµµαχίας (όχι βέβαια από τα πιστά, αφού
πρωτοστάτησε στην αποστασία).
Ο Τιµόθεος µετά από δεκάµηνη πολιορκία
Οι Αθηναίοι πρέπει να βοηθήσουν τους
κατέλαβε τη Σάµο και την ελευθέρωσε
Ροδίους να ελευθερωθούν από την Καρική
επικυριαρχία
Ο Μ. Βασιλιάς δεν πολέµησε την Αθήνα.
Ο Μ. Βασιλιάς δε θα πολεµήσει την Αθήνα
•
Αυτό συµβαίνει: Με το συγκεκριµένο παράδειγµα-επιχείρηµα συνάπτονται γνώµες γενικού
κύρους µε τις οποίες ζητείται επίσης να δικαιολογηθεί η άποψη ότι δεν είναι πιθανή σοβαρή
αντίδραση του Μ. Βασιλέως. Όλοι γνωρίζουν ότι όσοι πολεµούν «υπέρ βωµών και εστιών»
µάχονται µε µεγαλύτερη ένταση απ' αυτόν που διεξάγει επιθετικό πόλεµο, αλλά και ότι η
υποχωρητικότητα του αδικούµενου αποθρασύνει τον επιτιθέµενο. Εποµένως η πόλη πρέπει να
δείξει αποφασιστικότητα.
•
όλοι πολεµούν µέχρι… αυτά που έχουν: Πραγµατικά, όταν κινδυνεύει κάποιος να χάσει την
ελευθερία του µε όσα συνεπάγεται αυτό, πολεµά µε ιδιαίτερη τόλµη που φτάνει συχνά µέχρι τη
θυσία. Στην περίπτωση του επιθετικού πολέµου δε συµβαίνει αυτό.
•
Και βέβαια δεν παύουν… τους αντιστάθηκαν: Και αυτή η άποψη ισχύει. ∆ιότι µε τις συνεχείς
υποχωρήσεις ο επιτιθέµενος υποτιµά τον αντίπαλο και γίνεται πιο θρασύς διεκδικώντας όσα
περισσότερα µπορεί. Μια σθεναρή αντίσταση, όµως, µειώνει τις απαιτήσεις του και µπορεί να
τον επαναφέρει στην τάξη.
•
Θα εναντιωθεί στην ενέργεια αυτή: Προφανώς οι αντίπαλοι ρήτορες είχαν τονίσει τον
κίνδυνο από την αντίδραση της Αρτεµισίας η οποία είχε στη διάθεση της ισχυρό ναυτικό και
άφθονους πόρους. Ο ∆ηµοσθένης. προσπαθεί µε λογικά επιχειρήµατα ν' αποδείξει ότι συµφέρει
στην Αρτεµισία να καταλάβουν τη Ρόδο οι Αθηναίοι παρά ο βασιλεύς των Περσών.
•
την ανεπιφύλακτη εύνοιά του: Η Αρτεµισία σε περίπτωση νίκης του Μ. Βασιλέως στην
Αίγυπτο θα επιζητούσε την εύνοια του προσφέροντας του ως δώρο τη Ρόδο, ώστε να την
αναγνωρίσει ως νόµιµη διάδοχο του Μαυσώλου.
•
επιχειρήσεις: Πράγµατι οι επιχειρήσεις των Περσών στην Αίγυπτο το 351 π.Χ., όταν
εκφωνείται ο λόγος αυτός, έχουν αποτύχει. Η συγκυρία αυτή στηρίζει το επιχείρηµα του
Χάρις Γιαλοψός

14. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
14
∆ηµοσθένη το οποίο όµως δεν παύει να είναι µια εικασία.
•
βάση ελέγχου: κατά τον ∆ηµοσθένη η Αρτεµισία φοβάται πως, αν ο Μ. Βασιλεύς κατέχει τη
Ρόδο, θα µπορεί να ελέγχει τις κινήσεις της. Ο Αρταξέρξης έχει κάθε λόγο να µην την
εµπιστεύεται, αφού ο Μαύσωλος είχε ουσιαστικώς αυτονοµηθεί και είχε στην αρχή υποστηρίξει
την επανάσταση των σατραπών εναντίον του.
Οι Πέρσες σε αρκετές περιπτώσεις προκειµένου να προωθήσουν τα συµφέροντα τους στις
ελληνικές πόλεις, εξαπατούσαν και έπαιρναν µε το µέρος τους κάποια πολιτική µερίδα αυτών
και στη συνέχεια την κατηύθυναν ανάλογα µε τις διαθέσεις τους. Συνήθως αυτή η µερίδα ήταν
οι ολιγαρχικοί. Επρόκειτο πάντως για πολίτες µε εξουσία και κύρος, που όµως δεν είχαν κανένα
ενδοιασµό να υποδουλωθεί η πόλη τους και οι ίδιοι να γίνουν µίσθαρνα όργανα του Βασιλιά
που διέθετε µεγάλα ποσά, για να τους εξαγοράσει και να τους καταστήσει όργανα του.
Οπωσδήποτε αυτοί οι πολίτες είναι προδότες, άνθρωποι στις συνειδήσεις των οποίων προέχει το
ατοµικό συµφέρον και όχι η αξιοπρέπεια και η ευµάρεια ολόκληρης της πόλης. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η περίπτωση του Μαυσώλου και της Αρτεµισίας που υποτίθεται ότι
θα βοηθούσαν τους Ροδίους να απαλλαγούν από την καταπιεστική Αθήνα, στην ουσία όµως για
να την καταλάβουν οι ίδιοι, όπως αποδεικνύεται από την εγκατάσταση των Καρικών φρουρών.
•
… ότι γνωρίζω τι θα πράξει: Προηγουµένως (§7) είχε αναφέρει τι θα συµβούλευε τον Μ.
Βασιλέα. Εδώ παραδέχεται ότι δεν θα µπορούσε βέβαια να προβλέψει τις αντιδράσεις του,
προσθέτει όµως ότι σε κάθε περίπτωση συµφέρει την πόλη να βοηθήσει τους Ροδίους, διότι:
α) Στην καλύτερη περίπτωση ο Μ. Βασιλεύς δεν θα αντιδράσει.
β) Στη χειρότερη περίπτωση θα αντιδράσει παραβιάζοντας την ειρήνη και αποκαλύπτοντας
έτσι τις επιθετικές του προθέσεις. Στη δεύτερη περίπτωση ο κίνδυνος θα ήταν ούτως ή άλλως
αναπόφευκτος και θα αφορούσε όλους τους Έλληνες.
•
αυτοδύναµα: Οι πραγµατικοί κυρίαρχοι στη Ρόδο δεν είναι οι ολιγαρχικοί Ρόδιοι, αλλά οι
Κάρες της Αρτεµισίας που κατέχουν τις ακροπόλεις.
•
ως πρόξενος: Ο πρόξενος προστάτευε στην πόλη του τα συµφέροντα των πολιτών µιας ξένης
πόλεως. Ο θεσµός του προξένου υφίσταται και σήµερα.
•
να σας αρνηθούν να λάβετε αυτά που σας ανήκαν: Με την άρνηση καταβολής των
«συντάξεων», δηλαδή της συµµαχικής εισφοράς στις κοινές δαπάνες, εκδηλώθηκε η αποστασία
των Ροδίων από τη Β' Αθηναϊκή Συµµαχία.
•
δούλων: Η υπέροχη σκηνή του Χριστού που νίπτει τα πόδια των µαθητών του θα ήταν
ακατανόητη στην αρχαία Ελλάδα. Για τους αρχαίους το φυσικό είναι να υποτάσσεται ο
κατώτερος στον ανώτερο. Οι Ρόδιοι όµως, µολονότι είχαν κεκτηµένο το δικαίωµα της «εξ ίσου»
συµµαχίας µε τους ανωτέρους σε δύναµη και αίγλη Αθηναίους, κατάντησαν εξ αιτίας της
συµπεριφοράς τους δούλοι βαρβάρων και δούλων. Κατά τον Πλάτωνα (Πολιτεία) δεν υπάρχει
µεγαλύτερη συµφορά από το να άρχεται ο ανώτερος από τον κατώτερο του: «της δε ζηµίας
µεγίστη το υπό πονηρότερου άρχεσθαι». Κατά τον Αριστοτέλη (Πολιτικά) βάρβαρος και
δούλος φύσει ταυτίζονται: «Βάρβαρον και δούλον ταυτόν φύσει». Οι Έλληνες κατά τον
Ευριπίδη (Ιφιγένεια εν Αυλίδι) είναι φυσικό να εξουσιάζουν τους βαρβάρους:
Στο περσικό κράτος όλοι ήσαν δούλοι πλην του Μ. Βασιλέως. Εποµένως οι Ρόδιοι έγιναν
δούλοι δούλων. Πρβλ. τον νεοελληνικό στίχο: σκλάβος ραγιάδων έπεσες και ζεις ραγιάς
ραγιάδων.
•
ακροπόλεις: Εκτός από την ακρόπολη της Ρόδου οι βάρβαροι είχαν προφανώς καταλάβει και
τις ακροπόλεις στη Λίνδο, την Ιαλυσό και την Κάµιρο.
Χάρις Γιαλοψός

15. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
15
•
βγουν και σε καλό: «Ουδέν κακόν αµιγές καλού».
•
ως Ρόδιοι που είναι: Οι Ρόδιοι, τους οποίους ήδη ο Όµηρος (Ίλ. Β, 655) αποκαλεί
«αγέρωχους», φαίνεται ότι γενικώς ήσαν υπερόπτες εκδηλώνοντας µε αλαζονική συµπεριφορά
ένα συναίσθηµα υπεροχής έναντι άλλων Ελλήνων. Αυτή τη συµπεριφορά ειρωνεύεται ο
∆ηµοσθένης
•
για το λαό: Εννοεί τη δηµοκρατία. Το γνωµικό διατυπώνει την άποψη ότι η δηµοκρατία
απαιτεί σύνεση και µετριοπάθεια· είναι το πολίτευµα του µέτρου.
•
µην τους κρατάτε κακία: την πολιτική τα πάθη είναι κακοί σύµβουλοι. Ο ∆ηµοσθένης ζητεί
από τους Αθηναίους να µη µνησικακούν. Η Αθηναϊκή πολιτεία-είχε ως προς τούτο επιδείξει
θαυµαστή ωριµότητα, όταν µετά την πτώση των Τριάκοντα αντιµετώπισε µε το µέτρο της
αµνηστίας τον κίνδυνο να ξεσπάσουν ανεξέλεγκτα τα πάθη που συσσώρευσε η τυραννική
συµπεριφορά εκείνων.
•
Ο ρήτορας προτίµησε ν' αφήσει στο τέλος (§14-16) την αντιµετώπιση του πιο ισχυρού
επιχειρήµατος των αντιπάλων που είναι προφανώς η επισήµανση της αντισυµµαχικής εις βάρος
της πόλεως συµπεριφοράς των Ροδίων. Το επιχείρηµα αυτό εύρισκε σηµαντικό έρεισµα στη
µνησικακία των Αθηναίων πολιτών. Προτίµησε λοιπόν να µιλήσει προηγουµένως για το συµφέρον της πόλεως, τη δόξα που θα αποκτήσει, και για τις τυχόν επεκτατικές διαθέσεις του Μ.
Βασιλέως, ώστε ο ακροατής να θελχθεί µε την προσδοκία του πρώτου, ν' ανησυχήσει µε τη
σκέψη του δευτέρου και να θέσει σε δεύτερη µοίρα το µίσος του' κατά των Ροδίων.
•
Σ' αυτές τις τρεις παραγράφους µε τρόπο αριστοτεχνικό προετοιµάζεται η πρόταση:
«υποστηρίζω ότι πρέπει να προσπαθήσετε να σώσετε τους ανθρώπους αυτούς και να µην τους
κρατάτε κακία».
Ο ρήτορας πρέπει να καταπραΰνει τους Αθηναίους πολίτες και συγχρόνως να αποσείσει τυχόν
υποψία εις βάρος του ότι η πρόταση αυτή υποκρύπτει κάποιο προσωπικό συµφέρον. Γι' αυτό
κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' αυτό που θα περίµενε κανείς" υπερασπίζεται τους Ροδίους
κατηγορώντας τους δριµύτατα! Συγχρόνως µε κάθε τρόπο δηλώνει ότι δεν έχει καµιά σχέση
µαζί τους, ότι συµµερίζεται τη χαρά των Αθηναίων για τα παθήµατα τους και ότι ποτέ δεν θα
συνηγορούσε υπέρ αυτών, αν δεν πίστευε πως αυτό είναι το συµφέρον της πόλεως.
Στην αρχή την ευθύνη για τα συµβάντα καταλογίζει µόνον στους Ροδίους αποσιωπώντας τις
ευθύνες των Αθηναίων για τη διάλυση της Συµµαχίας. Ύστερα εντέχνως µεταβιβάζει την ευθύνη από το σύνολο των Ροδίων στο ολιγαρχικό κόµµα και µερικούς «εξαπατηθέντες»
δηµοκρατικούς και εν τέλει εµµέσως στον Μαύσωλο και την Αρτεµισία, διότι οι Ρόδιοι δεν
κατέχουν την εξουσία «δι' εαυτών». Ακολούθως κολακεύει το αυτοσυναίσθηµα των Αθηναίων
τονίζοντας την ανωτερότητα τους και ειρωνευόµενος τους Ροδίους οι οποίοι όµως έχουν ήδη
τιµωρηθεί για την αλαζονεία τους και ίσως έχουν συνετισθεί.
και σεις… εξαπατηθήκατε σε πολλά: Τελειώνει µε ένα παράδειγµα-επιχείρηµα «εξ ιδίων»,
υπενθυµίζοντας ότι και οι ίδιοι έχουν εξαπατηθεί κατά το παρελθόν, όπως ο δήµος των Ροδίων,
αλλά δεν θα έκριναν δίκαιο να τιµωρηθούν γι' αυτό.
• Επιχειρήµατα ∆ηµοσθένη:
- 1ο επιχείρηµα
Οι αντίπαλοι ρήτορες διατυπώνουν αντιφατικές απόψεις, διότι από τη µία υποστηρίζουν την
αποστολή βοήθειας προς την Αίγυπτο, ενώ από την άλλη φοβούµενοι τις αντιδράσεις του Μ.
Βασιλιά αρνούνται τη βοήθεια στη Ρόδο που είναι ελληνική πόλη. Άλλωστε και παλιότερα
που "βοήθησαν" την Αίγυπτο ο Μ. Βασιλιάς δεν αντέδρασε.
- 2ο επιχείρηµα
•
Χάρις Γιαλοψός

16. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
-
-
-
-
-
•
16
Οι Αθηναίοι πρέπει µε σταθερότητα να επιλέξουν να βοηθήσουν τους Ροδίους, γιατί έτσι
αφενός θα υπερασπιστούν το δίκαιο και θα αποκαταστήσουν τη φήµη της πόλης τους κι
αφετέρου δε θα χρειαστεί να κάνουν όσες θυσίες εκ πρώτης άποψης φαίνονται.
3ο επιχείρηµα
Και στο παρελθόν οι Αθηναίοι βοήθησαν τη Σάµο να απελευθερωθεί από την περσική
φρουρά και το γεγονός αυτό, αυτή δηλαδή η ανάµειξη, δεν προκάλεσε την αντίδραση του
Βασιλιά.
4ο επιχείρηµα
Ο Μ. Βασιλιάς δεν προβλέπεται να αντιδράσει, γιατί όσοι πολεµούν «υπέρ βωµών και
εστιών» µάχονται µε µεγαλύτερη ένταση απ' αυτόν που διεξάγει επιθετικό πόλεµο κι
επιπλέον η αποφασιστική στάση που θα επιδείξουν οι Αθηναίοι δε θα του επιτρέψει να
αντιδράσει.
5ο επιχείρηµα
∆εν θα υπάρξει αντίδραση από την Αρτεµισία, διότι σε περίπτωση αποτυχίας των
επιχειρήσεων του Βασιλιά στην Αίγυπτο, τη συµφέρει να ανήκει η Ρόδος στους Αθηναίους
και όχι σε εκείνον που θα τη χρησιµοποιήσει ως βάση ελέγχου της σατραπείας της.
6ο επιχείρηµα
Σε κάθε περίπτωση συµφέρει την Αθήνα να βοηθήσει τους Ροδίους, διότι ο Μ. Βασιλιάς ή
δε θα αντιδράσει καθόλου ή θα αντιδράσει παραβιάζοντας την ειρήνη κι αποκαλύπτοντας τις
πραγµατικές του προθέσεις, πράγµα που αφορά όλους τους Έλληνες.
7ο επιχείρηµα
Οι Ρόδιοι στάθηκαν αναξιόπιστοι σύµµαχοι και δικαιολογηµένα οι Αθηναίοι τους µισούν
και χαίρονται µε το πάθηµα τους. Ο ∆ηµοσθένης, όµως, πιστεύει -χωρίς να έχει κάποιο
προσωπικό όφελος- ότι οι συµπολίτες του πρέπει να τους δώσουν µια δεύτερη ευκαιρία,
ενθυµούµενοι ότι και οι ίδιοι είχαν εξαπατηθεί στο παρελθόν αλλά δε θα έκριναν δίκαιο να
τιµωρηθούν γι’ αυτό.
Στις παραγράφους §§ 5-16το ύφος του ∆ηµοσθένη είναι απλό, σοβαρό και µετρηµένο.
Μεθοδικά ανασκευάζει τις απόψεις και τα επιχειρήµατα των αντιπάλων του και προτείνει µε
υπευθυνότητα τη στάση που πιστεύει ότι συµφέρει την πόλη του. Η χρήση των υποθετικών
λόγων δίνει στο λόγο του ζωντάνια, αποφασιστικότητα και κρατά αµείωτο το ενδιαφέρον και
την προσοχή των ακροατών του. Η παράθεση επίσης απόψεων γενικού κύρους (γνωµικών)
ενισχύει την επιχειρηµατολογία του. ∆ιακρίνουµε σε όλο το απόσπασµα ένα συµβουλευτικό
τόνο καθώς επίσης προς το τέλος ειρωνεία για τα παθήµατα των Ροδίων. Γρήγορα, όµως,
επανέρχεται στη σοβαρότητα που χαρακτηρίζει όλο το απόσπασµα. Είναι ένα προσωπικό ύφος
που απορρέει από την έντονη προσωπικότητα του ρήτορα.
ΕΡ ΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιο στόχο της πολεµικής προετοιµασίας τους θα πρέπει, κατά τον ∆ηµοσθένη, να προβάλλουν
οι Αθηναίοι και γιατί;
2. Ποια νοµίζει ο ∆ηµοσθένης ότι πρέπει να είναι η στάση των Αθηναίων απέναντι στο βασιλιά
και σε ποια επιχειρήµατα στηρίζει την άποψη του; (§ 8).
3. Με ποιο τρόπο κατόρθωναν οι Πέρσες σε ορισµένες περιπτώσεις να προωθούν τα συµφέροντα
τους στις ελληνικές πόλεις και πώς κρίνετε τους Έλληνες εκείνους που έδειχναν πρόθυµοι να
υπηρετήσουν τα συµφέροντα των Περσών;
4. Ένα από τα βασικά επιχειρήµατα του ∆ηµοσθένη είναι να κρίνουν οι Αθηναίοι µε βάση το
δίκαιο. Νοµίζετε ότι έχει αξία η χρησιµοποίηση ενός τέτοιου επιχειρήµατος; Να αιτιολογήσετε
την απάντηση σας.
5. Ποιους συλλογισµούς αναπτύσσει ο ∆ηµοσθένης χρησιµοποιώντας τους υποθετικούς λόγους
(§§ 7-8);
Χάρις Γιαλοψός

17. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
17
6. Ποια είναι τα επιχειρήµατα του ∆ηµοσθένη στις §§ 5-8;
7. Σε ποιο επιχείρηµα στηρίζει τη γνώµη του ο ∆ηµοσθένης ότι δεν προτείνει κάτι καινούργιο ή
ασυνήθιστο, διατυπώνοντας την πρόταση του για βοήθεια προς τους Ροδίους (§ 9);
8. Πώς κρίνετε τον ∆ηµοσθένη για τη διαίρεση των πολέµων στις δυο κατηγορίες που κάνει στην
§ 10 και τη στάση που υιοθετεί απέναντι στην καθεµιά από αυτές; Να αιτιολογήσετε την
απάντηση σας.
9. Να εντοπίσετε τα σηµεία της § 10 όπου ο ∆ηµοσθένης διατυπώνει απόψεις γενικότερου κύρους
και να κρίνετε την καθεµιά από αυτές.
10. Γιατί η Αρτεµισία θα ήθελε να υποτάξει τη Ρόδο υπέρ του βασιλιά σε περίπτωση που τα
ζητήµατα της Αιγύπτου δεν εξελιχθούν ευνοϊκά γι' αυτόν; (§ 11)
11. Να αναφέρετε ποια είναι τα κριτήρια της δράσης της Αρτεµισίας και να κρίνετε αν διέπεται η
πολιτική αυτή από ηθικές αρχές.
12. Για ποιους λόγους, κατά τον ∆ηµοσθένη, δεν συµφέρει τους Αθηναίους να κάνουν συµµάχους
τους ολιγαρχικούς που ασκούν τώρα την εξουσία στη Ρόδο;
13. Από ποια σηµεία της ενότητας φαίνεται ότι ο ∆ηµοσθένης θέλει να υποτιµήσει τους Ροδίους για
τις πολιτικές τους επιλογές;
14. «... η απερισκεψία γίνεται για τον λαό αιτία πολλών συµφορών» {πολλών κακών ή ανοι' (=
άνοια) αιτία τοις πολλοίς γίγνεται, § 16): α) Σε ποιους αποδίδει απερισκεψία ο ∆ηµοσθένης στο
συγκεκριµένο κείµενο; β) Θεωρείτε τις απόψεις που εκφράζει µε τη φράση αυτή, ως απόψεις
γενικού κύρους; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
15. Πώς χαρακτηρίζετε τον ∆ηµοσθένη από τη φράση του: «να µην κρατάτε κακία» (µη
µνησικακεϊν); Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
16. «και σεις ... εξαπατηθήκατε σε πολλά» (§ 16): α) Από ποιους και πώς εξαπατήθηκαν οι
Αθηναίοι, συµφωνά µε όσα υπονοεί µε τη φράση αυτή ο ∆ηµοσθένης; β) Ποια πολιτική θέση
εκφράζει ο ∆ηµοσθένης µε τη φράση αυτή;
17. α) Να γράψετε τους θεµατικούς άξονες της ενότητας §§ 5-16 και β) να χαρακτηρίσετε το ύφος
του ∆ηµοσθένη.
18. Να εντοπίσετε τα σηµεία στα οποία διακρίνετε την «ηθοποιία» του ∆ηµοσθένη.
19. Ο πολιτικός πρέπει να αίρεται υπεράνω των συναισθηµάτων και να φροντίζει για την
προάσπιση των συµφερόντων της πατρίδας του. Συµφωνείτε µε την άποψη αυτή ή όχι; Να
εντοπίσετε τα σηµεία που φαίνεται η τοποθέτηση του ∆ηµοσθένη για το θέµα αυτό στις §§ 516.
20. ∆ιαπιστώνετε, συµφωνά µε τις απόψεις του ∆ηµοσθένη, απόλυτη ταύτιση συµφερόντων µεταξύ
του βασιλιά των Περσών και της Αρτεµισίας στο θέµα της Ρόδου; Να αιτιολογήσετε την
απάντηση σας.
21. Κατά τη γνώµη σας: α) χαίρει πραγµατικά ο ∆ηµοσθένης όταν λέει ότι «συµµερίζεται» τη χαρά
των Αθηναίων για την τωρινή κατάσταση των Ροδίων και β) υπάρχει κάποια σκοπιµότητα στη
δήλωση του αυτή; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
22. Ο ∆ηµοσθένης υποβάλλει τις προτάσεις του στους Αθηναίους για το ζήτηµα της Ρόδου
φροντίζοντας µόνο για το συµφέρον των Ροδίων; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
23. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες
Ο ∆ηµοσθένης για να πείσει τους Αθηναίους αναφέρει ότι:
α) ο βασιλιάς των Περσών δεν αντιµετωπίζει κανένα πρόβληµα στο εσωτερικό του κράτους
του.
β) όσοι κατέχουν την εξουσία στη Ρόδο έχουν εχθρικές σχέσεις µε την Αρτεµισία.
γ) η κατάληψη της Σάµου από τον Αθηναίο στρατηγό Τιµόθεο δεν προκάλεσε την αντίδραση
του βασιλιά
δ) οι Ρόδιοι υπήρξαν πάντοτε πιστοί σύµµαχοι των Αθηναίων.
ε) αν ο βασιλιάς εγείρει αξιώσεις για τη Ρόδο, αυτό θα πρέπει να απασχολήσει τους Αθηναίους
και τους άλλους Έλληνες.
στ) η κατοχή της Ρόδου από το βασιλιά θα χρησιµεύει ως βάση ελέγχου της σατραπείας της
Αρτεµισίας, αν οι υποθέσεις του στην Αίγυπτο δεν πάνε καλά.
Χάρις Γιαλοψός

18. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 5-16
18
ζ) οι ολιγαρχικοί της Ρόδου αποδείχτηκαν αγνώµονες προς τους συµπολίτες τους που τους
βοήθησαν να καταλάβουν την εξουσία στο νησί.
η) οµιλεί υπέρ των Ροδίων γιατί ήταν «πρόξενος» τους.
24. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα της σωστής απάντησης:
Ο ∆ηµοσθένης συµβουλεύει τους Αθηναίους να σώσουν τους Ροδίους (§ 16) επειδή:
α) οι Ρόδιοι βοήθησαν τους Αθηναίους στον πρόσφατο πόλεµο.
β) οι Ρόδιοι έδιωξαν τις στρατιωτικές φρουρές της Αρτεµισίας από τις ακροπόλεις τους.
γ) η Ρόδος έχει τώρα δηµοκρατικό πολίτευµα,
δ) οι Αθηναίοι είχαν στο παρελθόν ανάλογη ατυχία µε αυτή των Ροδίων.
25. Από ποια σηµεία του κειµένου φαίνεται ότι ο ∆ηµοσθένης θέλει να συνδέσει µε αξίες και
ηθικές αρχές την προτεινόµενη υποστήριξη των Αθηναίων προς τους Ροδίους και ποιες;
26. Από ποια σηµεία του κειµένου φαίνεται η συµπάθεια του ∆ηµοσθένη προς τη δηµοκρατία και
η αντιπάθεια του προς το ολιγαρχικό πολίτευµα;
27. Να διατυπώσετε µε συντοµία τα επιχειρήµατα που χρησιµοποιεί ο ∆ηµοσθένης στο
συγκεκριµένο κείµενο και να τον χαρακτηρίσετε από τις απόψεις που διατυπώνει.
Χάρις Γιαλοψός

19. ∆ηµοσθένους Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας – Απόδειξη 17-20
19
KEIMENO
17. `Or©te d k¢ke‹n’, ð ¥ndrej 'Aqhna‹oi, Óti polloÝj Øme‹j polšmouj
pepolem»kate kaˆ prÕj dhmokrat…aj kaˆ prÕj Ñligarc…aj. kaˆ toàto mn ‡ste kaˆ
aÙto…· ¢ll’ Øpr ïn prÕj ˜katšrouj œsq’ Øm‹n Ð pÒlemoj, toàt’ ‡swj Ømîn oÙdeˆj
log…zetai.
Øpr t…nwn oân ™st…n; prÕj mn toÝj d»mouj À perˆ tîn „d…wn
™gklhm£twn, oÙ dunhqšntwn dhmos…v dialÚsasqai taàta, À perˆ gÁj mšrouj À Órwn
À filonik…aj À tÁj ¹gemon…aj˚ prÕj d t¦j Ñligarc…aj Øpr mn toÚtwn oÙdenÒj,
Øpr d tÁj polite…aj kaˆ tÁj ™leuqer…aj· 18. ést’ œgwg’ oÙk ¨n Ñkn»saim’ e„pe‹n
m©llon ¹ge‹sqai sumfšrein dhmokratoumšnouj toÝj “Ellhnaj ¤pantaj poleme‹n
Øm‹n À Ñligarcoumšnouj f…louj enai. prÕj mn g¦r ™leuqšrouj Ôntaj oÙ calepîj
¨n e„r»nhn Øm©j poi»sasqai nom…zw, ÐpÒte boulhqe…hte, prÕj d’ Ñligarcoumšnouj
oÙd t¾n fil…an ¢sfalÁ nom…zw·
oÙ g¦r œsq’ Ópwj Ñl…goi pollo‹j kaˆ zhtoàntej
¥rcein to‹j met’ „shgor…aj zÁn Århmšnoij eânoi gšnoint’ ¥n.
19. Qaum£zw d’ e„ mhdeˆj Ømîn ¹ge‹tai C…wn Ñligarcoumšnwn kaˆ
Mutilhna…wn, kaˆ nunˆ `Rod…wn kaˆ p£ntwn ¢nqrèpwn Ñl…gou dšw lšgein e„j taÚthn
t¾n doule…an Øpagomšnwn,
sugkinduneÚein ti t¾n par’
¹m‹n polite…an,
mhd
log…zetai toàq' Óti oÙk œstin Ópwj, e„ di’ Ñligarc…aj ¤panta sust»setai, tÕn par’
Øm‹n dÁmon ™£sousin. ‡sasi g¦r oÙdšnaj ¥llouj p£lin e„j ™leuqer…an <¨n> t¦
pr£gmat’ ™x£gontaj˚ Óqen d¾ kakÕn aØto‹j ¥n ti genšsqai prosdokîsi,
toàt'
¢nele‹n boul»sontai. 20. toÝj mn oân ¥llouj toÝj ¢dikoànt£j tinaj aÙtîn tîn
kakîj peponqÒtwn ™cqroÝj ¹ge‹sqai cr»· ˚ toÝj d t¦j polite…aj katalÚontaj kaˆ
meqist£ntaj e„j Ñligarc…an koinoÝj ™cqroÝj parainî nom…zein ¡p£ntwn tîn
™leuqer…aj ™piqumoÚntwn.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
17 Προσέξτε όµως και εκείνο, άνδρες Αθηναίοι, ότι δηλαδή εσείς έχετε διεξαγάγει πολλούς
πολέµους και εναντίον δηµοκρατικών πολιτευµάτων και εναντίον ολιγαρχικών. Και αυτό, βέβαια,
το γνωρίζετε κι εσείς οι ίδιοι· αλλά για ποιες αιτίες γίνεται ο πόλεµος µε σας (από σας) προς τον
καθένα από τους δύο, αυτό ίσως κανένας από σας δεν το σκέφτεται. Για ποιες αιτίες λοιπόν γίνεται
(ο πόλεµος); Με τα δηµοκρατικά πολιτεύµατα (γίνεται πόλεµος) ή για ιδιωτικές διαφορές, επειδή
δεν µπόρεσαν να επιλυθούν αυτές µε δηµόσια συµφωνία, ή για κάποιο κοµµάτι γης ή για
συνοριακή διαφορά ή εξαιτίας του ανταγωνισµού ή για χάρη της αρχηγίας· εναντίον, όµως, των
ολιγαρχικών πολιτευµάτων (δεν πολεµάτε) για κανέναν από αυτούς τους λόγους, αλλά για την
υπεράσπιση της δηµοκρατίας και της ελευθερίας·
18 γι' αυτό, εγώ τουλάχιστον δε θα δίσταζα να πω ότι νοµίζω πως (σας) συµφέρει περισσότερο να
πολεµούν εναντίον σας όλοι ανεξαιρέτως οι Έλληνες και να έχουν (όταν έχουν) δηµοκρατικό
Χάρις Γιαλοψός