Piet Van de Craen

1. MURE
Multilingual Research Unit
Het verschil met CLIL
Hoe meertalig onderwijs betere
leerresultaten oplevert
Piet Van de Craen, Vrije Universiteit Brussel
(VUB), onderzoeksgroepen MuRe en Centre for the
Neurosciences, en European Language Council / Conseil européen
pour les langues (ELC/CEL).

2. Structuur
MURE -Multilingual
Research Unit
1. Wat is CLIL en meertalig onderwijs ?
2. CLIL-onderwijs in België
3. CLIL-resultaten en verklaringen
4. Principes of wat CLIL de leraar leert
5. CLIL en de lerarenopleiding

3. Wat is CLIL meertalig onderwijs?
MURE -Multilingual
Research Unit
Het gaat om die vorm van (taal)onderwijs
waarbij een deel van het curriculum in een
andere taal dan de doeltaal wordt
aangeboden…
Bij voorkeur maar niet noodzakelijk door een
native speaker…
Het best als deel van een continuüm dat een
opbouwende structuur vertoont…

4. Terminologie
MURE -Multilingual
Research Unit
-
-
immersie (vgl. submersie)
met meertalig onderwijs bedoelt Europa content and
language integrated learning (CLIL), enseignement d’une
matière intégré à une langue étrangère (EMILE),
dual language teaching…
inhoud- en taakgericht taalonderwijs (ITTO)
Gemeenschappelijk en belangrijkste kenmerk:
Tussen 20 en 75% van het curriculum wordt vanaf het
kleuteronderwijs in het Frans / Nederlands onderwezen
door een professionele lesgever waarbij impliciete
leerprocessen centraal staan op weg naar Europees
burgerschap

5. Waarom CLIL / EMILE ?
MURE -Multilingual
Research Unit
1. Politieke aspecten
-
-
België is een meertalig land
Europa is een meertalig gebied
- 2 + 1;
- aanbeveling van CLIL/EMILE onderwijs;
- adoptie van een tweede moedertaal;
- High level report.
Talenkennis betekent een belangrijke maatschappelijke en
economische meerwaarde
(cf. White Paper, 1995, Framework 2005, Intellectual Group 2007, High Level
Report 2007).

6. Waarom CLIL/EMILE ?
MURE -Multilingual
Research Unit
2. Onderwijskundige aspecten
-
-
De introductie van meertalig onderwijs in de zin van
CLIL/EMILE betekent een herdenken van de (taal)didactiek.
(Taal)didactisch onderzoek is vaak te weinig empirisch
onderbouwd.
Didactiek bevindt zich in een voorwetenschappelijke fase.
Het gaat hier om een innovatieve onderwijsvorm waarbij
taal en leerstof tegelijkertijd worden verworven en
impliciete leerprocessen centraal staan.
Het gaat hier bijgevolg om een belangrijke
onderwijsinnovatie.
(cf. Van de Craen 2001)

7. Waarom CLIL/EMILE ?
MURE -Multilingual
Research Unit
3. Wetenschappelijke aspecten
-
-
-
-
De studie van de relaties tussen de nieuwe
(taal)didactiek, leerprocessen en meertaligheid is nieuw
en bijgevolg prikkelend.
Dit onderzoek wordt gecombineerd met de nieuwste
inzichten over het brein.
De studie van deze aspecten is een interdisciplinaire
studie waarbij onderwijskundigen, taalkundigen en
neurowetenschappers samenwerken.
Ook dit betekent een vernieuwing in het (onderwijs)
onderzoek
(cf. IMBES International Mind, Brain Society)

8. MURE -Multilingual
Research Unit
Waar kan je CLIL/EMILE
vinden?
In zowat alle Europese landen...
-
In België...
-
-
Wallonië, sinds 1998... Nu meer dan 300 scholen, basis- en secundair
onderwijs…
Brussel, sinds 2001… STIMOB (Stimulerend meertalig onderwijs
Brussel)… Een tiental basisscholen plus één secundaire school…
In Vlaanderen, sinds 2008-2010, proeftuinprojecten, schiep elan,
Onderwijsdecreet XXIII: vanaf 2014-2015 CLIL toegelaten in secundair
onderwijs…
Ook: decreet talensensibilisering en –initiatie (2004) basisonderwijs
Opmerkelijke onderwijsveranderingen in…
-
Wallonië
Spanje…

9. MURE -Multilingual
Research Unit
-
Waar komt CLIL/EMILE
vandaan ?
Voorvader:
Het Canadese immersieonderwijs ontstaan in de
provincie Quebec in de jaren 1960…
-
Maar : grondige verschillen tussen CLIL/EMILE en
immersieonderwijs (cf. Somers & Surmont 2012)
-
Redenen ontstaan CLIL in Europa
Onvrede met resultaten traditionele (taal)onderwijs
Nieuwe stakeholders : OECD/OESO
Behoefte aan onderwijsinnovatie…

10. Wat weten we?
MURE -Multilingual
Research Unit
We weten dat …
- het een prikkelende vorm van onderwijs is,
- geschikt voor alle leerlingen,
- op alle niveaus,
- voor alle leeftijden,
- alleen op het niveau van de universiteit
zijn er twijfels

11. Wat gebeurt er precies?
MURE -Multilingual
Research Unit
Voorbeelden
- in Brussel: er wordt twee uur per week
rekenen in het Frans gegeven door een
leerkracht die de taal beheerst… de leerstof
is herhaling of een variant van wat eerder
werd gezien…
- In Wallonië: 50% tot 75% van het
curriculum aangeboden in het Nederlands

12. Resultaten van de CLIL-aanpak
MURE -Multilingual
Research Unit
• 1. De verwerving van de doeltaal verloopt beter …
• 2. Het effect op de moedertaal is positief …
• 3. Kennis van de leerstof is beter …
• 4. Positieve attitudes en grote motivatie bij leerlingen …
• 5. Positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling …
• 6. Positieve invloed op de breinontwikkeling ….

13. Het effect van CLIL …
MURE -Multilingual
Research Unit
Het voorgaande geldt voor alle leerlingen
ongeacht
– hun sociale afkomst …
– hun talige afkomst …
– hun intelligentie …
Het gaat om een krachtige manier om talen en
leerstof tegelijkertijd te verwerven …

14. Het effect van CLIL …
MURE -Multilingual
Research Unit
Een van de meest sensationele aspecten van CLIL
onderwijs en -onderzoek is niet dat leerlingen op een
opmerkelijke manier de doeltaal beheersen…
MAAR…
binnen- en buitenlands onderzoek wijst uit dat de
cognitieve prestaties van leerlingen erop vooruit
gaan, met name betere prestaties op wiskunde…
(Jäppinen 2005, Van de Craen et al. 2007, Lorenzo et al. 2009, Murray 2010)

15. MURE -Multilingual
Research Unit
Cognitieve ontwikkeling en
rekenen
Resultaten van drie basisscholen na vier jaar CLIL vergeleken met
controleschool op een geijkte rekentest (Dudal 2000, Van de Craen et al. 2005)
10
9
8
7
HC
6
Zon
5
tReg
4
Controle
3
2
1
0
sub1 sub2 sub3 sub4 sub5 sub6 sub7 sub8 sub9
E. HIEL 2007 | .

16. MURE -Multilingual
Research Unit
Cognitieve ontwikkeling en
rekenen
Resultaten voor wiskunde in een secundaire school: CLIL-leerlingen vs.
niet-CLIL-leerlingen (Jill Surmont, te verschijnen)
10
9
8
7
HC
6
Zon
5
tReg
4
Controle
3
2
1
0
sub1 sub2 sub3 sub4 sub5 sub6 sub7 sub8 sub9
E. HIEL 2007 | .

17. Verklaringen
MURE -Multilingual
Research Unit
Drie niveaus van verklaringen kunnen worden
aangehaald…
1. Vanuit een didactisch perspectief…
2. Vanuit een leerperspectief…
3. Vanuit nieuwe inzichten m.b.t. leren…

18. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaring vanuit een
didactisch perspectief …
CLIL is het ultieme communicatieve taalonderwijs
• CTO moet echt communicatief zijn
• CTO moet inherent repetitief zijn
• CTO moet functioneel-pragmatisch zijn
(cf. Gatbonton & Segalowitz 2005)
In een CLIL-klas kan men niet anders dan
communicatief, repetitief of functioneelpragmatisch zijn...

19. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaring vanuit een
leertheoretische perspectief
• CLIL leren is een vorm van impliciet leren…
• Impliciet leren wordt niet met schools leren
geassocieerd…
• Het verwijst naar een niet-gestructureerde, niet
geleide, scaffoldingachtige, holistische, onbewuste
manier van leren…
• Inhoud wordt geleerd via een taal maar er grijpt
geen expliciet taalonderwijs plaats, ten minste niet
in het begin…
• De status van dit soort leren is verschillend van
expliciet leren…

20. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaring vanuit een
leertheoretische perspectief
Wat is impliciet leren … ?
• Impliciet leren is die vorm van leren waarbij
“[complex information] is [learned] without
complete verbalisable knowledge of what is
learned” (Seger 1994:164).
• Het verschil tussen impliciete en expliciete
geheugenprocessen is dat impliciet leren
•
•
•
•
•
robuuster is
minder variatie vertoont
meer geschikt is voor gedeeld leren
leeftijdonafhankelijk is
IQ onafhankelijk is
(cf. Reber 1993)

21. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaring vanuit een
leertheoretische perspectief
• Impliciete kennis wordt later aangewend voor het
verwerven van expliciete kennis, bijvoorbeeld
grammaticakennis …
• Van impliciet naar expliciet leren wordt als een van
de krachtigste leermiddelen beschouwd (Reber
1993, Cleeremans 1997, Shanks 2005) …
• De resultaten van de leerder zijn beter en dat maakt
van hem/haar een sterkere leerder …

22. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaringen vanuit nieuwe
leerparadigmata’s
• Emergentie : “the movement from low level rules
to higher-level sophistication” (Johnson 2001:18).
• Mieren
• Stadsontwikkeling
• Vogels
• Verwant aan synergie de idee dat gedrag van
afzonderlijke delen niet het gedrag van het geheel
kan verklaren… maar wel het gedrag van het
geheel beïnvloedt…
• Echo’s van Gestalt opvattingen.

23. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaringen vanuit nieuwe
leerparadigmata’s
• Vijf leerprinciples verbonden met CLIL leren …
•
•
•
•
•
Het additieprincipe…
Het herhalingsprincipe…
Het transferprincipe…
Het principe van stimulerende cognitieve ontwikkeling…
Het principe van de andere breinontwikkeling…
(cf. Van de Craen et al. 2010)
• Leren met behulp van de CLIL-aanpak overstijgt
talen leren op de traditionele wijze, het leerproces
zelf wordt er fel door beïnvloed.

24. Het addiditieprincipe
MURE -Multilingual
Research Unit
• Hoe meer talen een leerder leert, hoe makkelijker
dit lijkt te gaan…
• Net zoals bij muziek…
• Bekend principe uit de taalwetenschap…

25. Het herhalingsprincipe
MURE -Multilingual
Research Unit
• Het is belangrijk dat op leerstof wordt gevarieerd
• Net zoals bij muziek…
• Bekend principe uit de didactiek…

26. Het transferprincipe
MURE -Multilingual
Research Unit
• Transfer is een belangrijk aspect van leren en
leerprocessen…
• Net zoals bij muziek…
• Voorbeeld : leren lezen…
• Onderzoeksvraag: eerst in het Nederlands of in het
Frans?
• Resultaat: wie eerst leert lezen in de makkelijke taal,
leest later beter in de moeilijke (moeder)taal…

27. MURE -Multilingual
Research Unit
Het principe van de cognitieve
meerwaarde
• Aangetoond is dat CLIL een cognitive
meerwaarde creëert waarbij wiskunde
(wetenschappen) als voorbeeld dient…
• Net zoals bij muziek…
• Gelijkaardige resultaten werden behaald in
Finland, Spanje en Ierland (Jäppinen 2005, Lorenzo et al.
2009, Murray 2010)

28. MURE -Multilingual
Research Unit
Het principe van de andere
breinontwikkeling…
• De breinontwikkeling van meertalige
leerlingen verloopt anders dan bij eentaligen
Voorafgaand:
- breinen houden van activiteit,
- dit creëert neuronenbanen,
- leren betekent het aanmaken van
neuronenbanen
(Cf. Sitskoorn 2007)

29. Iets over het brein …
MURE -Multilingual
Research Unit
• Breinen zijn gevoelig voor prikkels… twee voorbeelden
1. Dyslexie
-Nieuwe behandelingstechniek via stimulatie van het
cerebellum, de zgn. cerebellaire deficit hypothese (Nicolson et al.
2001)
-Nieuwe hypothese aangaande dyslexie en CLIL-onderwijs…
2. Alzheimer
Canadees onderzoek op een 200- tal participanten toont
vertraging van vier jaar aan van de ontwikkeling van Alzheimer
bij twee/meertaligen (Bialystok et al. 2006)

30. Connecties in het brein
MURE -Multilingual
Research Unit
.
(cf. Carter 1998)

31. MURE -Multilingual
Research Unit
Neuronenbanen
• De somatosensorische cortex (Penfield & Roberts 1959)
.

32. MURE -Multilingual
Research Unit
Scans van drie groepen
leerlingen…
Monolinguals in school language
Early, highly proficient bilinguals in their school language
Early-late, proficient bilinguals in their school language (SL = L2)
(Mondt et al, 2008)

33. MURE -Multilingual
Research Unit
Verklaringen vanuit nieuwe
leerparadigma’s
• Leren is geen gepreprogrammeerde activiteit
(Edelman & Tononi 2000)…
• De nieuwste robots hebben een leerparadigma
gebaseerd op impliciet en zelforganiserend, d.w.z.
niet voorgeprogrammeerd, leren (cf. Oudeyer et al.
2007, Kaplan & Oudeyer 2007)
• Leren als een constructivistische onderneming
gestoeld op wat onmiddellijk werkt…
• CLIL-leren versterkt deze onderneming…

34. MURE -Multilingual
Research Unit
CLIL als onderwijsinnovatief
instrument
• CLIL is een belangrijk leerinstrument dat meer doet dan
talen aanleren…
• Het verhoogt de cognitieve capaciteit en leidt tot een andere
leerder…
• Het wijst de weg naar een nieuw leerparadigma voor
(talen)leren…
• CLIL is een fraai voorbeeld van wat piecemeal engineering
(Karl Popper 1966) kan zijn en hoe kleine veranderingen
verregaande implicaties kunnen hebben…
• Tenslotte is dit ook een voorbeeld waarbij beleid en
onderzoek hand in hand kunnen gaan.

35. Vooruitzichten
MURE -Multilingual
Research Unit
• Vanaf 2014 kunnen we meer en meer scholen verwachten die
deze benadering van taalonderwijs toepassen…
• Dit heeft gevolgen voor de lerarenopleiding die hierdoor op een
andere leest moet worden geschoeid…
• Belangrijk is dat hierdoor ook kansarme en zgn. zwakke
leerlingen de gelegenheid krijgen talen te leren… want…
• Zwakken worden sterker en sterken blijven sterk (Jean Surmont
2013)
• Scholen krijgen een boost omdat - hoe gering de verandering
ook is – ze diep ingrijpt in het leerproces en de relaties tussen
learen…

36. MURE -Multilingual
Research Unit

37. Lerarenopleiding
MURE -Multilingual
Research Unit
Nieuwe modules
 Taalverwervingsaspecten…
 Meertaligheid…
 Leren – en leerprocessen…
 (Talen)leren en het brein…
 Stages in CLIL-scholen…

38. Lerarenopleiding
MURE -Multilingual
Research Unit
Nieuwe modules
 Taalverwervingsaspecten…
Meertaligheid belangt alleen
migrantenleerlingen aan…
Je kan pas een tweede taal leren als je je
moedertaal perfect beheerst…

39. Lerarenopleiding
MURE -Multilingual
Research Unit
Nieuwe modules
 Meertaligheid…
Meertaligheid is een ver-van-ons-bedverschijnsel…
Het is iets elitairs…

40. Lerarenopleiding
MURE -Multilingual
Research Unit
Nieuwe modules
 Leren – en leerprocessen…
Iedereen weet toch wat leren is, niet?
Talen leren moet vooral op grammatica en
woordenschat zijn gericht…

41. Lerarenopleiding
MURE -Multilingual
Research Unit
Nieuwe modules
 Talen leren en het brein…
Kennis over het brein en leerprocessen is
overbodig…
Deze kennis is niet of moeilijk toepasbaar in
klassituaties…

42. CLIL maakt het verschil
MURE -Multilingual
Research Unit
CLIL-onderwijs…
-is duurzaam innovatief onderwijs…
-versterkt het leerproces…
-Is geschikt voor alle leerlingen en alle
soorten onderwijs…
-sluit aan bij de grote maatschappelijke
ontwikkelingen van onze tijd

43. MURE -Multilingual
Research Unit
Dank voor uw aandacht…
Merci de votre attention …
Thank you for your attention …
pvdcraen@vub.ac.be