Pensioen in Perspectief

Risicomanagement
Pensioenfondsen
‘In Perspectief’

Jos Berkemeijer AAG
5 oktober 2011

Pensioenfonds in Wordle Perspectief

Training en Development Financial Executives 1-2-2012 2

Agenda
• Risicomanagement Intake

• Ontwikkelingen Pensioenfondsen

• Aanbevelingen commissies DFG (Don, Frijns, Goudswaard)

• Pensioenakkoord

• Toezicht pensioenfondsen
• Ambitie, Zekerheid en rendement
(Pensioen 2.0 : Cook book)
• Toekomst pensioenfondsmarkt

• Pensioenfonds ‘In Control’

• Tenslotte


Risicomanagement Intake I
De drie belangrijkste risico’s voor mijn pensioenfonds zijn:

Risico Hoe beheers ik dit risico?

1. … 1. …

2. … 2. …

3. … 3. …

Risicomanagement Intake II
Het werkveld

De contextafhankelijkheid

Und jetzt…

Riskmanager: Het gewenste Profiel

Beslissingsperspectief

Aanpak

Doelstelling van vandaag

Ontwikkelingen pensioenfondsen
Risico’s
− Strategisch
− Organisatievorm
• Markt − Productverwatering
− Deelnemerssamenstelling
• Historie − Draagvlak
− Governance
− Rendement
• Niveau pensioenregeling − Langleven
− Kosten
− Communicatie
• Samenstelling − Etc.

• Dekkingsgraad

• Rendement

• Langleven risico

• Kosten

• Communicatie


Ontwikkeling aantal pensioenfondsen
Markt: Wat is het strategisch risicoperspectief van uw pensioenfonds?

Prognose

?


Ontwikkeling historie pensioenfondsen
Organisatievorm risico: Pensioenfonds en sponsor in historisch perspectief

(Und jetzt?)


Ontwikkeling niveau pensioenregeling
Productverwateringsrisico: Pensioendegradatie in historisch
deelnemersperspectief

• 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon.

• 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers

• 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen
Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65

• 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar

• 2011: Korting?
Pensioen wordt 100% onzeker?

Bron: Rob Simon. Bureau voor Strategische Pensioencommunicatie


Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds
Deelnemerssamenstellingrisico: Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds

caravan


Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds
Draagvlakrisico: Draagvlak actieven neemt af


Ontwikkeling Governance Pensioenfonds
Governance Risico: Governance spanning (2009)

Aantallen x 1000; Bron DNB 2009

Kernvraag
Zijn samenstelling van deelnemersraad en
verantwoordingsorgaan in evenwicht met de
(financiële) belangen van het fonds?


Ontwikkeling Governance Pensioenfonds
Toezichtsrisico: Dashboard (DNB) Governance

Kernvraag
• Visitatie: makkelijkste vorm
van toezicht?
• Is visitatie wel de beste
vorm van toezicht?


Ontwikkeling dekkingsgraad pensioenfonds
Dekkingsgraadrisico: Ontwikkeling dekkingsgraad 1990-2010


Ontwikkeling dekkingsgraad pensioenfonds
Dekkingsgraadrisico: Ontwikkeling dekkingsgraad 2008-2011

Bron: AON-Hewitt


Market Value
(A)

Market Value
(A&L)


Dekkingsgraad outlook

Bron: AON-Hewitt


Kapitaalmarktrenterisico: Ontwikkeling kapitaalmarktrente


Beleggingsrendementrisico: Ontwikkeling beleggingsrendement


Volatiliteitsrisico: Gemiddeld rendement en risico…..


Beperkt in ‘goud’: reduceert risico…..


Beleggingsmodellen herzien….. (Het nieuwe ‘reversed’ denken)

Beleggingsmodellen
• Beleggingsmodel is geen op zichzelf staande stochastische
‘cijferlotto’
• Traditioneel ‘Value at Risk’ is te risicovol
• Nieuwe multivariate verdelingen op basis van oorzakelijke
correlatie en in relatie tot historische regionale en
economische parameters (bijv. Arbeidsloosheid, GDP, Is het beleggingsmodel
Inflatie) in de tijd, zijn noodzakelijk . begrijpbaar voor
• X% (Reversed) Verklaarbaarheid van uitkomst bestuurders
‘New Risk Appetite’ benadering vraagt om de vaardigheid
van ‘reversed thinking’ (Wat kan leiden tot schade X?)


Lang leven risico I


Lang leven risico II

Training en Development Financial
Executives

1-2-2012 29

Lang leven risico III

Kernvragen
• Wat is de zekerheid van een prognose over 50 jaar?
• Ieder jaar leven we 3 maanden langer….
• Hoe langer leven te financieren?
• Kan een pensioenfonds langer leven
Executives financieren uit de jaarlijkse rentemarge?

1-2-2012 30

Consequenties van : Langer leven en meer zekerheid…..

Executives

1-2-2012 31

Ontwikkeling kosten pensioenfondsen
Kostenrisico: Kostenconcurrentie?…

Executives

1-2-2012 32

Communicatie risico: De les van het indexatielabel….

2007 2009 2010


Communicatie: UPO, op weg naar verbetering?

• AFM: Betrouwbaarheid UPO’s moet beter
• Juistheid, Volledigheid, Tijdigheid, Exclusiviteit,
Controleerbaarheid
• Disclaimers verboden; aansprakelijkheid?
• Probleem: Eén deelnemer met X UPO’s???
• Wettelijke integratie UPO en Pensioenregister?

"Als het Pensioenregister goed functioneert, kan dat het einde
van de UPO-plicht betekenen. Jaarlijks zou dan een
alerteringsbrief naar deelnemers kunnen worden gestuurd, zodat
zij inloggen op het Pensioenregister." Dat vindt directeur Harman
Korte van de AFM.


Samenvatting

1. Risico: Blijvend volatiele DekkingsGraad (DG)
• ‘Market Value’ ; Valuation Assets & Liabilities
• Onzeker. 5 Jaars Confidence Level (95%): 70%<Dekkingsgraad<160%; 99,5% ?

2. Vertrouwen in pensioensector is beschaamd
• Reëel Pensioen: niet duurzaam.
• Kortingen dreigen. Hoogte nominaal pensioen bedreigd.
• 97,5% zekerheid te laag
• Level Playing Field: Verzekeraars (99,5% zekerheid), Banken (99,9%)
• Verbetering noodzakelijk van: Communicatie, Transparantie, Efficiency
• ‘Risk Appetite’ is meer dan alleen beleggingsrisico..

3. Huidige Pensioenambitie is kwetsbaar en niet duurzaam
• Sterk afhankelijk van onzeker en volatiel toekomstig rendement
• Marktrente laag, Gemiddeld 10 jaar's rendement Pensioenfondsen daalt
• Pensioenfondsen rijp: beperkt herstelvermogen uit premie
• Oorspronkelijke intentie : Nominale premie + Voorwaardelijke Indexatie
• Reële ambitie betekent: Extra (beleggings)risico Gevolg: Dalende Nominale Zekerheid
• Langleven-risico's worden blijvend onderschat (financieringsprobleem)
• Reëel Pensioen niet duurzaam en reëel toetsingskader niet realistisch.


Aanbevelingen commissies DFG
Commissie Don (Parameters)

• Maximaal (meetkundig) rendement t.b.v. berekening gedempte
kostendekkende premie, herstelplan
• Staatsobligaties: 4,5% (was:4,5%)
• Beursgenoteerde aandelen: 6,0%/7,25 % (was: 7,6%)
• Overige zakelijke waarden: 6,5%/7,75% (was: 8,0%)
• Direct vastgoed: 5,0%/6,5% (was: 6,5%)
• Grondstoffen: 5,0%/6,25% (was: 6,5%) Verdeeld
advies

• Minimum verwachtingswaarden:
– Looninflatie: 3%
– Prijsinflatie: 2%


Commissie Frijns (Beleggingsbeleid & Risicobeheer)

• Uitgangspunt: Reëel kader (Nominaal + Indexatie)
• Bestuur: ‘In Control’ , Deskundig, Counterveiling power
• Strategisch Risicokader: afgewogen balans tussen
rendement en risico
• Vaststellen risicobereidheid,
risicodraagvlak en duurzaamheid
van deelnemers & fonds
• Voorkom een rendementsgedreven
beleggingsbeleid
• Realistische rendement/risicoverwachtingen


Commissie Goudswaard (Toekomstbestendigheid )

• Pensioenstelsel onvoldoende toekomstbestendig
(vergrijzing, stijgende levensverwachting en de toenemende
kwetsbaarheid voor financiële risico's)
• Nieuw evenwicht tussen de ambitie, de zekerheid en de kosten van
het pensioen
• Geen rek meer in de pensioenpremies.
• Pensioencontracten: helderder, vollediger en toekomstbestendiger.
• Solidariteit handhaven
• Oplossing: Beperking van de pensioenambitie of in het anders
omgaan met risico's, of een combinatie van beide.


Pensioenakkoord I
Stand van zaken oktober 2011
• Eerste Pijler
– AOW-leeftijd wordt gekoppeld aan de levensverwachting
– Elke vijf cyclus;aankondiging 10 jaar upfront; 2015 volgende toets
– AOW- leeftijd stijgt naar 66 jaar (2020 )
– AOW flexibel: 6,5% korting/opslag bij eerder stoppen/doorwerken
– Extra indexatie AOW van 0,6% p/j tot 2028
– Inkomensafhankelijke ‘ouderen’ heffingskorting (€ 300 p/j)
op lage inkomens.
• Tweede pijler
– Koppeling pensioendatum aan levensverwachting
– Uitgangspunt: (reële ) middelloonregeling:
loongerelateerde pensioenambitie; prijsgerelateerde pensioenuitkering.
– Pensioen onzeker, geen nominale zekerheid meer
– Pensioen afhankelijk van de ontwikkelingen op de financiële markten.
– Premies vast en gegarandeerd; Egalisatiereserve (STAR advies)
– Negatieve indexatie bij DG<100 (maximaal 10 jaar uitsmeren)
– Ook nominale toezeggingen mogelijk (decentrale afspraken).
– Invaren oude ‘Oude rechten’ (nog) niet geregeld….
– Pensioenakkoord in lijn met internationale regelgeving?


Pensioenakkoord II
De “risico’s” van het nieuwe pensioenakkoord:

• Onzeker nieuw toezichtskader (FTK2)

• Risico’s eenzijdig bij werknemer; geen zekerheid

• Langer leven = later met pensioen dictaat

• Vrijheid keuze discontovoet

• Complexe financiële sturing

• Vergelijkbaarheid fondsen onderling onmogelijk

• Reservewaardeoverdracht? Waarde?

• Etc. etc.


Pensioenakkoord III
De “risico’s” van het pensioenakkoord: FTK1 of FTK2?

FTK1 (oud regime) FTK2 (nieuw regime)
• Zwaardere buffereisen +5% • Geen buffereisen
• Discontering: risicovrije rente • Discontovoet vrij
• Risicobeheer, stress tests • Scenarioanalyses,
,crisisplan, evt. herstelplan, haalbaarheidstoets


Pensioenakkoord IV
Discussiepunten
• Reële ambitie? Reëel pensioen is op dit moment al niet realiseerbaar
• Huidig Pensioen biedt schijnzekerheid.
• Nieuw pensioen biedt schijnonzekerheid.
• Risico van ‘te lang optimisme’ inzake beleggingsrendement?
• Concurrentie: Verzekeraar biedt meer zekerheid dan pensioenfonds?
• Nieuwe pensioenstelsel: Communiceerbaar?


Pensioenakkoord V
Ambitie, Zekerheid en Rendement : Zekerheid waarover?……
• Reële ambitie : € 20.000 p/j
20% zekerheid over pensioen van € 20.000 p/j
• Nominale ambitie € 10.000 p/j + voorwaardelijke indexatie
99,5% zekerheid over pensioen van € 10.000 p/j

Pensioenakkoord VI
Alternatief : Combicontract?

• Nominaal Pensioen + Indexatie voorwaardelijk
• Zekerheid Nominaal: 99,5%
• Indexatie niet meer op voorhand levenslang gegarandeerd
• Indexatie wordt gradueel gegarandeerd naarmate dekkingsgraad
dat toestaat en de pensioendatum nadert
• Indexatiebuffer dient als egalisatiereserve


Pensioenakkoord VII
Voorkeur van financiering van opvang van tekorten…

Bron: Montae (2011)


Pensioenakkoord VIII
Kernvraag: Herstel van vertrouwen!

Bron: Newcom (2010)


Toezicht pensioenfondsen I
Thema’s DNB 2011
• Beleid toezicht: Proactief
• Versterken van focus van besturen op de financiële risico’s.
• Lange termijn houdbaarheid van de financiële opzet
• Crisisplannen en stress tests (zwaar weer)
• Accent op Gedrag en Cultuur:
Beloningen, Board Effectiveness
• Verscherping FTK
• Integraal risicomanagement:
– Beleggingsbeleid
Verbetering kwaliteit
– Risicobeheer
Betere inschatting (beleggings)risico’s
• Beheersing van het uitbestedingsrisico
bij vermogensbeheermandaten
(countervailing power)
• Onderzoek kosten Pensioenfondsen


Toezicht pensioenfondsen II
Integraal risicomanagement…. Tipje van de sluier…

• Strategisch risico • Herverzekeringsrisico
• Reputatierisico • Liabilityrisico
• Operationeel risico • Matchingsrisico
• Uitbestedingsrisico • Lang levenrisico
• Juridisch risico • Matchingsrisico
• Liquiditeitsrisico • Sexerisico
• Tegenpartijrisico, • Calamiteitenrisico
• Kredietrisico • Omgevingsrisico
• Eigendomsrisico • Looninflatierisico
• Beleggingsrisico • Prijsinflatierisico
• Renterisico • Kostenrisico
• Aandelenrisico • Werkgever-Continuïteitsrisico
• Onroerend goed risico • Dekkingsgraadrisico
• Discontorisico • Doorsneepremierisico
Etc, etc….
• Derivatenrisico • Compliance risico Correlatie?
• Concentratierisico • Cultuurrisico
• Diversificatierisico • Wetgevings- & Toezichtrisico
Training en Development Financial Executives 48

Toezicht pensioenfondsen III
Subthema : Beloningsbeleid

'Candle Test' ontworpen door psycholoog Karl Duncker (1930).

Attach the candle to the wall so
that it doesn't drip onto the
table below.


Toezicht pensioenfondsen
Subthema : Beloningsbeleid
'Candle Test' ontworpen door psycholoog Karl Duncker (1930).

Solution..

Und jetzt….?

Conclusie: Complexe Doelstellingen? Bonussen werken averechts


Ambitie, Zekerheid en Rendement
Pensioen 2.0 : Herstel van vertrouwen

• Kernpunt: Herstel vertrouwen door:
– Meer nominale zekerheid, zo nodig over een lagere ambitie
– In principe Voorwaardelijke indexatie
– Indexatie garantie zodra financiële situatie dat duurzaam
toestaat
• Werk volgens plan:
Aanpak ‘By the Book’:
Het Receptenboek

Pensioen 2.0 : Het receptenboek
1. Stel Risk Appetite nominaal pensioen vast:
Confidence Level Nominaal Pensioen= CLnp = 99,5% zekerheid
2. Stel opgebouwde rechten zeker (99,5%)
3. Stel o.b.v. gekozen CLnp zo nodig toekomstige ambitie bij. Voorbeelden:
– Aanpassing % opbouw toekomstige dienstjaren
– Maximale pensioengrondslag voor nominaal gegarandeerd pensioen.
Het pensioen hierboven is voorwaardelijk.
– Latere pensioendatum, uitruilfactoren, etc.
4. Bepaal jaarlijks o.b.v. actuele parameters het Confidence Level Reëel Pensioen
Bijvoorbeeld: CLrp= 70,0% zekerheid. CLrp wordt door ieder fonds gepubliceerd.
Het geeft de mate van zekerheid van een reëel pensioen aan.
5. Baseer beleggingsbeleid op CLnp
6. Maak indexatie in principe geheel voorwaardelijk
Bepaal jaarlijks wat van de opgebouwde voorwaardelijke indexatie nominaal
gegarandeerd (voorwaarde: CL>99,5%).
– Criterium Bijvoorbeeld: Buffer-deel > X% (X=150?) aanwenden voor
gegarandeerde inkoop van voorwaardelijk opgebouwde indexatie
– Varianten: Indexatiegarantie leeftijdsafhankelijk vaststellen

Pensioen 2.0 : Voordelen
• Deelnemers:
– Nominaal Pensioen = 99,5% Zeker tot een door sociale partners bepaalde grens
NPG
– Boven NPG grens: Voorwaardelijk Pensioen
– Indexatie voorwaardelijk, uit overrendement
– Haalbaarheid Reëel Pensioen en Voorwaardelijk Pensioen is bekend (eventueel
grafiek)
– Indexatiezekerheid wordt nominaal gegarandeerd zodra dat kan
• Werkgevers:
– Huidige premie is uitgangspunt (maximaal)
– Geen premieholidays of extra (indexatie) stortingen meer
• Pensioenfonds
– Duidelijke afspraken, eenduidig beleid, eenvoudig uit te voeren
– Voorwaardelijke aanspraken dienen als buffer en versterken dekkingsgraad
– Langlevenrisico wordt gefinancierd uit voorwaardelijk recht
• Toezichthouders
– Vereenvoudiging toezichtsmodel door uniformering van aanpak en principes
– Beter Risicomanagement, kosten efficiënt

Toekomst Pensioenfondsmarkt
Verwachte ontwikkelingen 2011 en verder…
• Stelselwijziging
Toekomstbestendigheid Pensioenen verbeteren. Pensioenakkoord?

• Herziening Pension Fund Governance
– Professionalisering Pensioenfondsbestuur
• Verplichting beheerst beloningsbeleid (CRD-III richtlijn)
• Deskundigheid beleidsbepalers pensioenfondsen
• Deskundigheidstoets voor beleidsbepalers o.bv. individuele deskundigheid
• Toetsing van bestuurders o.b.v. van geschiktheid , betrouwbaarheid en deskundigheid
• Medezeggenschap van pensioengerechtigden
• Verschillen vormen van bestuursmodellen
– Versterking Intern Toezicht:Positionering Compliance Officer en Risk Manager

• Versterking Toezicht (DNB)
– Compliance: Governance op orde, Risico's beheersen, Vertrouwen terugwinnen.
– Risk Management inregelen: FIRM+
– Uitvoering Beleggingsbeleid, Prudent Person Regel
– Nieuw FTK: Aanpassing FTK en wijze vaststelling FTK-parameters
– Nieuwe Europees toezichtskader: Solvency II voor pensioenfondsen?

• Nieuwe kansen
PPI (PremiePensioenInstelling), Multi OPF of combi DB & DC?

Pensioenfonds in Control I
Kernvragen en Keuzes……

• Governance
– Pensioenfonds ‘In Control’? (Comply or Explain)
– Evenwichtig en deskundig samengesteld Management Team?
(alle deskundigheden verankerd?; aanvullingen noodzakelijk?)
– Zelfevaluatie, visitatie, opleiding geregeld?
– Compliance: Compliance Officer benoemd en gepositioneerd?
– Risk Management: Risk Manager benoemd en gepositioneerd
– Interne organisatie: Interne Controle geregeld? ; BeleggingsAdviesCommissie ingericht?
• Strategisch
– Doelstellingen: Zijn de doelstellingen van het fonds bepaald en afgestemd met stakeholders?
– Risk Appetite vastgesteld?
– Confidence Level vastgesteld? ( 97,5% , 99,5% of 99,9%?)
– Ambitie vastgesteld? (Reëel, Nominaal+indexatie, middelloon, % opbouw, Franchise)
– Optimale bedrijfsvorm en uitvoeringsvorm bepaald?
(Optimale Schaalgrootte?; Uitvoeringsvorm: OPF, aansluiting BPF, (Her)verzekeren?)
– Pensioenfondsbestuur Dashboard ingericht?
• Operationeel
– Investments: Beleggingsbeleid bepaald, risicobudgetten vastgesteld, mandaten en controle daarop
ingeregeld, second opinion geregeld, Derivatenbeleid en waarderingsregels vastgelegd?
– Compliance Programma en Risk Management Programma operationeel?
– Administratie: performance meting, kwaliteit-kosten concurrerend?
– Communicatie: UPO kwaliteit (‘99,5% Goed’ Score), feedback meeting

Pensioenfonds in Control II
Think outside the box


Pensioenfonds in Control III
The Rumsfeld definitions of risk levels

Definitie van Risk-levels door United States Secretary of Defense
Donald Rumsfeld gedurende de oorlog in Irak:
• Known Knowns
There are known knowns;
there are things we know that we know
• Known Unknowns
There are known unknowns; that is to say,
there are things that we now know we don’t know
• Unknown Unknowns
But there are also unknown unknowns;
there are things we do not know we don’t know."


Pensioenfonds in Control IV
Control & Ethiek vragen I

• Risk Appetite
– Ben ik meer dan alleen supervisory compliant?
(Is mijn regeling Kosher?)
– Zijn de risicobeleid grondslagen (beleggingen, sterfte, kosten) – naar mijn eigen
maatstaven – werkelijk voldoende veilig vastgesteld of vaar ik blind op de inzichten
van andere professionals? Heb ik een second opinion georganiseerd?
– Welke mate van continuïteit streef ik na? Loop ik structureel het risico om om de paar
jaar herstelplannen in te moeten dienen c.q. te korten? Om de hoeveel jaar zou ik dat
maximaal willen?
– Embedded Options: Zijn alle risico’s tussen partijen (werkgever, deelnemers,
gepensioeneerden, slapers, pensioenfonds, uitvoeringsorganisaties) duidelijk
benoemd en afgecontracteerd (nu en bij onvoorzien wijzigende toekomstige
omstandigheden)


Pensioenfonds in Control IV
Control & Ethiek vragen II

• Governance
– Toezicht & organisatie
Alles ‘in place’ & op arm’s length ?
- Intern/Extern toezicht,
- Risk Management,
- Control,
- Beleggingsadvies,
- Uitvoerders, etc.

– Bestuur:
- eisen
- deskundigheid (plan),
- toets,
- roulatie geregeld?
- Attitude
- Complementair
- Track record
- Ethiek?
- CVP


Tenslotte…..


Pensioen in Perspectief

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie Pensioen in Perspectief

Ähnlich wie Pensioen in Perspectief (20)

Mehr von Jos Berkemeijer

Mehr von Jos Berkemeijer (20)

Pensioen in Perspectief