1. გაკვეთილი N 54
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. კათოდზე Hg, ანოდზე Cl2.
2. m (Ag) = 201,45გ m (O2) = 14, 92გ
VIII ტესტი
1. რომელი დებულებაა მცდარი?
1. ნივთიერებები, რომელთა წყალხსნარები და ნალღობები ელ.დენს
ატარებენ, ელექტროლიტები ეწოდებათ
2. ელექტროლიტები იონური ან პოლარულ-კოვალენტური ბმის
შემცველი ნივთიერებებია
3. დისოციაცია შექცევადი პროცესია
4. არაელექტროლიტები იონური ბმის შემცველი ნაერთებია
2. მჟავები ისეთი ელექტროლიტებია, რომლებიც წყალში გახსნისას
დისოცირდებიან:
1. წყალბადის კათიონებად და ჰიდროქსილის ანიონებად
2. მეტალის კათიონებად და მჟავას ნაშთის ანიონებად
3. წყალბადის კათიონებად და მჟავას ნაშთის ანიონებად
4. არც ერთი პასუხი არ არის სწორი
3. დისოციაციის რომელი სქემაა სწორი?
1. KMnO4 K+ + Mn7+ + 4O2-
2. NaClO3 Na+ + ClO32-
3. H2CrO4 2H+ + Cr6+ + 4O2-
4. KMnO4 K+ + MnO4-
4. 0,1მოლი/ლ კონცენტრაციისას და 150C-ზე I ნივთიერების დისოციაციის
ხარისხი უდრის 0,2 ანუ 1 =0,2, II ნივთიერების – 0,5, III ნივთიერების – 0,7, ეს
ნიშნავს, რომ:
1. I ნივთიერება სუსტი ელექტროლიტია, II საშუალო, III ძლიერი

2. 2. I ნივთიერება საშუალო ელექტროლიტია, II და III ძლიერი
ელექტროლიტებია
3. I, II და III სუსტი ელექტროლიტებია
4. I, II და III საშუალო ელექტროლიტებია
5. ძლიერი ელექტროლიტებია:
1. HCl, NaOH, NaNO3, NaCl, Ca(OH)2
2. HCl, H2S, NaCl, NaNO3, NaOH
3. HCl, H2CO3, AlCl3, ZnCl2, Na2CO3
4. HCl, NaCl, Cu(OH)2, AgNO3, KCl
6. HMnO4 + KOH = KMnO4 + H2O
ამ რეაქციის შემოკლებული იონური ტოლობაა:
1. H+ + OH- H2O
2. K+ + MnO4- KMnO4
3. H+ + K+ + OH- KMnO4 + H2O
4. არცერთი პასუხი არ არის სწორი
7. CaCl2 + Na2CO3 = CaCO3 + 2NaCl
ამ რეაქციის შემოკლებული იონური განტოლებაა:
1. Ca2+ + 2Cl- + 2Na+ + CO32- CaCO3 + 2NaCl
2. Ca2+ + CO32- CaCO3
3. Na+ + Cl- NaCl
4. არცერთი პასუხი არ არის სწორი
8. ფოსფორმჟავას ხსნარში ყველა იონზე მეტია:
1. ფოსფატ იონები 2. ჰიდროფოსფატ იონები
3. წყალბადიონები 4. სამივე იონი თანაბრად იქნება წარმოდგენილი
9. ნატრიუმის კარბონატის წყალხსნარს ეაქნება
1. მჟავა რეაქცია 2. ტუტე რექცია 3. ნეიტრალური რეაქცია
4. პასუხები არასწორია, რადგან ნატრიუმის კარბონატი წყალში არ იხსნება
10. რომელი დებულებაა მცდარი?

3. 1. თუ ხსნარში წყალბადიონები ჭარბადაა, ხსნარს ექნება მჟავა რეაქცია
2. თუ ხსნარში წყალბადიონების და მჟავური ნაშთის კონცენტრაციები
ერთმანეთის ტოლია, ხსნარს ექნება ნეიტრალური რეაქცია
3. თუ ხსნარში ჰიდროქსილ იონები ჭარბადაა, ხსნარს ექნება ტუტე
რეაქცია
4. თუ წყალბად და ჰიდროქსილ იონების კონცენტრაციები ერთმანეთის
ტოლია, ხსნარს ექნება ნეიტრალური რეაქცია
შენიშვნა: ჯერ ვისწავლოთ მოცემული გაკვეთილი და შემდეგ გავაკეთოთ ტესტი.
მარილთა ჰიდროლიზი
წყალბადის მაჩვენებელი pH
(გაკვეთილის ამ ნაწილის ცოდნა სასურველია, მაგრამ აუცილებელი არ არის).
სუფთა წყალს უმნიშვნელო სიდიდის ელგამტარობა ახასიათებს, თუმცა
ელგამტარობა მკვეთრად იზრდება ტემპერატურის ზრდასთან ერთად. წყლის
ელგამტარობა მხოლოდ მისი დისოციაციით შეიძლება აიხსნას.
HOH ⇄ H+ + OH─
ამ რეაქციისათვის წონასწორობის მუდმივას გამოსახულებაა:
Kდის = (ა)
ოთახის ტემპერატურაზე წყლის 108 მოლეკულიდან მხოლოდ 1 მოლეკულაა
დისოცირებული. 1ლ წყალი არის 1000/18=55,5მოლი ე.ი. [H2O]=55,5მოლი/ლ.
(ა) ფორმულიდან მივიღებთ რომ,
Kდის [H2O]= [H+] [OH─]
Kდის [H2O] სიდიდეს უწოდებენ „წყლის იონურ ნამრავლს“ და Kω სიმბოლოთი
აღნიშნავენ. დადგენილია რომ, ოთახის ტემპერატურაზე Kω=10─14 , აქედან
გამომდინარე შეგვიძლია დავადგინოთ რომ, წყლისათვის:
[H+] = [OH─] =

4. ნამრავლი [H+] [OH─] როგორც წყლისათვის, ისე ყველაწყალხსნარისათვის
მუდმივია და ტოლია: 10─14 . თუ იზრდება [H+], მაშინ შესაბამისად იკლებს [OH─] და
პირიქით.
a a
თუ რომელიღაცა ხსნარისათვის [H+] = 10 მაშინ [OH─] = 10─14─ .
მაგალითად: მარილმჟავას 0,01მოლი/ლ ხსნარში რადგან HCl, როგორც ძლიერი
მჟავა სრულად დისოცირებულია, [H+] = 0,01მოლი/ლ ანუ [H+] = 10─2. შესაბამისად
ასეთ ხსნარში [OH─] = 10─14─(─2) .
ხსნარის მჟავიანობის (ფუძიანობის) რიცხობრივად დასახასიათებლად
შემოტანილია სპეციალური პარამეტრი - წყალბადის მაჩვენებელი pH.
წყალბადის მაჩვენებელი (pH) უდრის უარყოფითი ნიშნით აღებულ ათობით
ლოგარითმს წყალბადიონების მოლური კონცენტრაციიდან. pH= ─ lg[H+] .
მარილმჟავას 0,001მოლი/ლ ხსნარში [H+] = 0,01მოლი/ლ, ამიტომ pH= ─ lg10─2 =
2.
ნატრიუმის ტუტის 0,1მოლი/ლ ხსნარში NaOH მთლიანადაა დისოცირებული
და [OH─] = 0,1მოლი/ლ. ჩვენთვის ცნობილი ფორმულიდან:
[H+] [OH─] = 10─14
[H+] = = 10─13
ე.ი. pH= ─ lg10─13 = 13
ცხადია რომ, როცა pH=7, მაშინ [H+] = [OH─] = 10─7 და ხსნარს ნეიტრალური
რეაქცია აქვს. როცა pH<7, მაშინ ხსნარში ჭარბობს H+ კათიონები ანუ ხსნარს მჟავე
რეაქცია აქვს(ზოგჯერ ხმარობენ ტერმინს „მჟავე არე“), რაც უფრო მცირეა pH-ის
მნიშვნელობა, მით უფრო ძლიერია მჟავე არე. თუ pH>7 მაშინ, ხსნარში OH─ ანიონები
ჭარბობენ და ხსნარს ტუტე რეაქცია აქვს. რაც უფრო დიდია pH-ის მნიშვნელობა, მით
უფრო ძლიერია ტუტე არე.
ხსნარის რეაქცია, ინდიკატორები
როგორც უკვე ავღნიშნეთ წყალი ძალიან სუსტი ელექტროლიტია და ის ძალიან
მცირედაა დისოცირებული:
HOH H+ + OH-
სუფთა წყალში H+ და OH- იონები თანაბარი რაოდენობითაა. თუ წყალში გავხსნით
მჟავას, მაგ: HCl, მისი დისოციაციის გამო ხსნარში ჭარბად წარმოიქმნება H+ იონები:

5. HCl H+ + Cl-
ხოლო თუ წყალში გავხსნით ტუტეს, ხსნარში ჭარბად OH- იონები წარმოიქმნება:
NaOH Na+ + OH-
პირველ შემთხვევაში ამბობენ, რომ ხსნარს მჟავა რეაქცია აქვს (ან ამბობენ “მჟავა
არეა”). მეორე შემთხვევაში კი, ხსნარს ტუტე რეაქცია აქვს (სხვაგვარად “ტუტე არეა”).
ხოლო, სუფთა წყალს, აგრეთვე ისეთ ხსნარებს, რომლებშიც წყალბადის და
ჰიდროქსილის იონები თანაბარი რაოდენობითაა, სხვაგვარად, როცა [H+] = [OH-] (ე.ი.
წყალბადისა და ჰიდროქსილის იონების მოლური კონცენტრაციები თანაბარია)
ნეიტრალური ხსნარები (“ნეიტრალური არე”) ეწოდებათ.
არსებობენ ისეთი ნივთიერებები, როლებიც სხვადასხვა რეაქციის მქონე ხსნარებში
იღებენ სპეციფიკურ შეფერილობას. ამ ნივთიერებებს ინდიკატორები ქვიათ.
ზოგიერთი ინდიკატორის შეფერილობა სხვადასხვა არეში
ინდიკატორის შეფერილობა
ინდიკატორი
მჟავა არე ნეიტრალური ტუტე არე
არე
ლაკმუსი წითელი ლურჯი ლურჯი
ფენოლფტალეინი უფერო უფერო ჟოლოს-
ფერი
მეთილნარინჯი წითელი ნარინჯისფერი
ყვითელი
მარილთა ჰიდროლიზი
ნორმალური მარილები არც H+ და არც OH- იონებს არ შეიცავენ. ამიტომ უნდა
გვეფიქრა, რომ მარილების წყალხსნარებს ნეიტრალური რეაქცია ექნებოდათ. ეს
მართლაც ასეა ისეთი მარილებისთვის, რომლების ძლიერი მჟავებისა და ძლიერი
ფუძეებისგანაა წარმოქმნილი. გავიხსენოთ: რაც უფრო კარგადაა დისოცირებული
მჟავა ან ფუძე, მით უფრო ძლიერია ის. მაგ: KNO3 წარმოქმნილია ძლიერი მჟავის
(HNO3) და ძლიერი ფუძისგან (KOH).

6. HNO3 ძლიერი m
Zl i er i მჟავა
Java
KNO3
KOH Zl i er i fფუძე
ძლიერი uZe
ანუ
HCl ძლიერი m
Zl i er i მჟავა
Java
NaCl
NaOH Zl i er i fფუძე
ძლიერი uZe
ასევეა
განვიხილოთ პროცესები, რომლებიც მიმდინარეობენ კალიუმის ციანიდის
წყალში გახსნისას . KCN წარმოქმნილია სუსტი მჟავისგან და ძლიერი ფუძისგან:
HCN ციანწყალბადმჟავა - სუსტი მჟავაა - პრაქტიკულად არ არისდისოცირებული ebul i
c i anwyal bad mJava - sust i mJavaa - pr aqt i kul ad ar ar i s d i so c i r
KCN
KOH კალიუმისsტუტეe - Zl i er iფუძეა - სრულადad aa d i so c i r ebul i
kal i um t ut - ძლიერი f uZe - sr ul არის არისდისოცირებული
i
კალიუმის ციანიდის წყალში გახსნისას მარილი რეაგირებს წყალთან და მყარდება
წონასწორობა.
KCN + HOH KOH + HCN
რეაქციის შედეგად წარმოიქმნება ძლიერი რეაგენტი KOH, რომელიც შეაბრუნებს
ამ რეაქციას. წონასწორობა მარცხნივაა გადახრილი, მაგრამ ხსნარში ოთხივე
კომპონენტი იქნება.
აღნიშნული რეაქციის იონური ტოლობაა:
- -
K+ + CN + HOH K+ + OH + HCN
შემოკლებული ტოლობაა:
- -
CN + HOH OH + HCN
როგორც ვხედავთ რეაქციის შედეგად ჭარბად წარმოიქმნება OH- ანიონები და
ხსნარს ტუტე რეაქცია ექნება.
მარილისა და წყლის ურთიერთქმედების რეაქციას ჰიდროლიზის რეაქცია
ეწოდება.
ამ მაგალითიდან კარგად ჩანს, რომ მარილთა ჰიდროლიზი ნეიტრალიზაციის
რეაქციის შებრუნებული რეაქციაა.
ანალოგიურად ჰიდროლიზდება Na2CO3 – ნატრიუმის კარბონატი – სოდა
H2CO3 naxSi r m - სუსტი iმჟავაა - პრაქტიკულად არ არის დისოცირებულიr ebul i
ნახშირმჟავა sust m
Java, Javaa - pr aqt i kul ad ar ar i s d i so c i
Na2CO3
NaOH nat r i um sტუტეe - Zl i er i f uZeსრულად არის არისდისოცირებული
ნატრიუმის t ut - ძლიერი ფუძეა - - sr ul ad aa d i so c i r ebul i
i
ამ მარილის წყალში გახსნისას მყარდება წონასწორობა

7. H OH H OH
+
O Na O + Na
O C O C
O Na O Na
ანუ Na2CO3 + HOH NaHCO3 + NaOH
ნატრიუმის
ჰიდროკარბონატი
2Na+ + CO32- + HOH Na+ + HCO3- + Na+ + OH-
იონურად
2-
შემოკლებურად CO3 + HOH HCO3- + OH-
ხსნარში ჭარბად წარმოიქმნება OH- იონები და ხსნარს ტუტე რეაქცია აქვს.
განვიხილოთ ამონიუმის ქლორიდის ჰიდროლიზის რეაქცია:
NH4OH ამონიუმის ჰიდროქსიდი - ,სუსტი ფუძეა - pr aqt i kul ad ar ar i s დისოცირებული
am ni um s hi d r o qsi d i sust i f uZe - პრაქტიკულად არ არის d i so c i r ebul i
o i
NH4Cl
HCl m il m
ar Java, Zl i მჟავაა
მარილმჟავა - ძლიერიer i m - სრულად არის არისდისოცირებული
Javaa - sr ul ad aa d i so c i r ebul i
მჟავა რეაქცია ექნება ამონიუმის ქლორიდის წყალხსნარს:
NH4Cl + HOH NH4OH + HCl
იონურად
NH4+ + Cl- + HOH NH4OH + H+ + Cl-
NH4+ + HOH NH4OH + H+
რეაქციის შედეგად ჭარბად წარმოიქმნება H+ იონები, ამიტომაც აქვს ხსნარს მჟავა
რეაქცია.
Mმჟავა რეაქცია აქვს ალუმინის ქლორიდის წყალხსნარსაც.
Al(OH)3 ალუმინისni s hi d r o qsi d-i სუსტიi ფუძეა - პრაქტიკულად არ არისs d i so c i r ebul i
al um ჰიდროქსიდი , sust f uZe - pr aqt i kul ad ar ar i დისოცირებული
i
AlCl3
HCl m il m
ar Java, Zl i er i mJavaa - sr ul ad aa d i so c i r ebul i
მარილმჟავა - ძლიერი მჟავაა - სრულად არის არისდისოცირებული
მარილის წყალში გახსნისას მყარდება წონასწორობა.
Cl Cl
Cl Al Cl Cl Al + Cl
HO H
OH H
AlCl3 + HOH AlCl2(OH) + HCl
ალუმინის
ჰიდროქსოქლორიდი
იონურად:

8. Al3+ + 3Cl- + HOH Al(OH)2+ + 2Cl- + H+ + Cl-
შემოკლებულად:
Al3+ + HOH Al(OH)2+ + H+
ჭარბად წარმოიქმნება H+ იონები, ამიტომაც ხსნარს აქვს მჟავა რეაქცია.
ჰიდროლიზის რეაქცია შეაძლება კიდევ გაგრძელდეს:
შესაძლებელია
OH OH
Cl Al Cl Cl Al + HCl
HO H
OH
ანუ
Al(OH)Cl2 + HOH Al(OH)2Cl + HCl
ალუმინის
დიჰიდროქსოქლორიდი
იონურად:
Al(OH)2+ + 2Cl- + HOH Al(OH)2+ + Cl- + H+ + Cl-
შემოკლებულად:
Al(OH)2+ + HOH Al(OH)2+ + H+
იწვევს ხსნარის მჟავა რეაქციას
შემდეგი საფეხურია:
OH OH
HO Al Cl HO Al + HCl
HO H
OH
ანუ
Al(OH)2Cl + HOH Al(OH)3 + HCl
იონურად:
Al(OH)2 + Cl- + HOH
+
Al(OH)3 + H+ + Cl-
შემოკლებულად:
Al(OH)2+ + HOH Al(OH)3 + H+
იწვევს ხსნარის
მჟავა რეაქციას
ე.ი. ძლიერი მჟავის და სუსტი ფუძის მარილების წყალხსნარებს მჟავე რეაქცია,
ხოლო სუსტი მჟავისა და ძლიერი ფუძის მარილების წყალხსნარებს ტუტე რეაქცია
აქვთ (ხსნარის რეაქციას ადვილად გავიგებთ ინდიკატორის საშუალებით). ამის

9. მიზეზია მარილისა და წყლის ურთიერთქმედების რეაქცია, რომელსაც მარილთა
ჰიდროლიზი ეწოდება.
თუ მარილი სუსტი მჟავისა და სუსტი ფუძისგანაა წარმოქმნილი, მაშინ
ჰიდროლიზი ბოლომდე მიმდინარეობს, ანუ რეაქცია შეუქცევადია.
Al(OH)3 ალუმინის ჰიდროქსიდი i ,სუსტი ფუძეა - pr aqt i kul ad ar არის დისოცირებული
al um ni s hi d r o qsi d - sust i f uZe - პრაქტიკულად არ ar i s d i so c i r ebul i
i
Al2S3
H2S გოგირდწყალბადმჟავა - სუსტი მჟავაა - პრაქტიკულადad ar arდისოცირებული i
go gi r d wyal bad mJava, sust i mJavaa - pr aqt i kul არ არის i s d i so c i r ebul
ეს მარილი მხოლოდ უწყლო გარემოში არსებობს, წყალში კი იშლება.
Al2S3 + 6HOH 2Al(OH)3 + 3H2S
საშინაო დავალება:
1. როგორი არე ექნებათ მარილების წყალხსნარებს?
Na2SO4, K3PO4, Fe2(SO4)3, Cu(NO3)2
2. დაწერეთ K2CO3 და FeBr3 –ის ჰიდროლიზის რეაქციები.
VIII ტესტის პასუხები:
1. 4 2. 3 3. 4 4. 2 5. 1
6. 1 7. 2 8. 3 9. 2 10. 2
თემაN 10 ძირითადი დებულებები.
1. ნივთიერებებს, რომელთა წყალხსნარები ან ნალღობები ატარებენ ელექტრულ
დენს, ელექტროლიტები ეწოდებათ. ელექტროლიტებია მჟავები, ტუტეები და
მარილები. ამ ნივთიერებებში პოლარულკოვალენტური ან იონური ბმებია
განხორციელებული.
2. წყალში გახსნისას ან გალღობისას ელექტროლიტები დისოცირდებიან
(იშლებიან) დადებითად და უარყოფითად დამუხტულ ნაწილაკებად_ იონებად.
დადებითი იონები კათიონებია, უარყოფითი _ანიონები.
3. დისოციაცია შექცევადი პროცესია. დისოციაციის ხარისხია ელექტროლიტის
დისოცირებული მოლების რიცხვის შეფარდება ელექტროლიტის გახსნილი

10. მოლების რაოდენობასთან. დისოციაციის ხარისხის მიხედვით
ელექტროლიტები იყოფა ძლიერ, საშუალო და სუსტ ელექტროლიტებად.
4. ელექტროლიტის წყალხსნარებს შორის მიმოცვლის რეაქციები წარიმართება
მაშინ, როდესაც რეაქციის შედეგად ერთი არადისოცირებული ნივთიერება მაინც
გამოიყოფა.
5. ჟანგვააღდგენის რეაქციებს რომლებიც მიმდინარეობენ ელექტროდებზე
ელექტროლიტის წყალხსნარში (ნალღობში) მუდმივი ელექტრული დენის
გატარებისას.
6. მარილის შემადგენელი იონების და წყლის მოლეკულების ურთიერთქმედება
მარილების ჰიდროლიზის რეაქციაა.