1. Лекц№11
Сэтгэцийн эрүүл мэнд
Хэвийн ба хэвийн бус зан
байдал

2. Эрүүл мэнд
ДЭМБ-ын
тодорхойлолт:
Эрүүл мэнд гэж
энгийнээр
илэрхийлэхэд Сэтгэц
өвчин эмгэггүй
байх төдийгүй,
бас биеийн,
сэтгэцийн болон
нийгмийн эрүүл
мэндийн төгс Биеийн Нийгмийн
төгөлдөр
байдлыг хэлнэ

3.  Сэтгэцийн эрүүл мэнд гэдэг нь өөртөө таалагдаж,
өөрийгөө байгаагаар нь хүлээн авах хувь хүний
чадвар юм.

4. СЭМ сайн хүний шинж:
 Сэтгэл гонсгор байдал, гуниглалыг даван туулж
чаддаг, энэ нь мөнх үргэлжлэхгүй гэдгийг ойлгодог
 Ихэнхи цагт аз жаргалтай, идэвхтэй байдаг,
амьдралын талаар эерэг үзэл бодолтой
 Өөрсдийн бодол мэдрэмжийг ухаардаг, үүнийгээ
“эрүүл” байдлаар илэрхийлдэг
 Хүнд байдалд орсон үедээ уурлаж уцаарладаггүй,
сэтгэлээр унадаггүй

5. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн эерэг
зуршилтай болохын тулд
 Өөрийгөө ойлгох (өөрийнхөө өөрчилж чадахгүй
зүйлээ хүлээн зөвшөөрч, чадах зүйлээ өөрчлөхийн
хичээх)
 Бусдыг ойлгох (бусдыг байгаагаар нь хүлээн авах,
янз бүрийн араншинтай хүмүүсийг ойлгож сурах)

6. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдлыг
 Цоо эрүүл
 Практикийн эрүүл
 Сэтгэцийн завсрын эмгэг
 Солиорлын түвшин
 Сэтгэцийн өөрчлөлтийн төгсгөл бүлэг

7. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдлаар
хүмүүсийг
 Эрүүл сэтгэцтэй
 Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай
 Сэтгэцийн эмгэгтэй

8. ЭРҮҮЛ СЭТГЭЦ
(СЭТГЭЦИЙН ЭРҮҮЛ БАЙДАЛ)
 Эрүүл сэтгэцтэй хүн гэж сэтгэцийн өвчингүй
байхын сацуу нийгэмтэйгээ, бас хүрээлэн байгаа
гадаад орчинтойгоо дасан зохицож, өөрийн бүхий
л чадваруудаа хэрэгжүүлж, үр дүнтэй ажиллаж,
нийгэмдээ зохих хувь нэмрээ оруулж чадаж байгаа
хувь хүнийг хэлнэ.

9.  Ñýòãýöèéí ¿çýãäë¿¿ä ÿìàãò ãàäààä øàëòãààíòàé áàéõ ¸ñòîé.
 Õ¿íèé ÷óâñòâåííûé çðåëîñòü (äýýä ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé ºñºëòèéí ò¿âøèí) íàñòàéãàà
òààð÷ áàéõ ¸ñòîé.
 Ñýòãýö áîë ñóáúåêòèâ òóñãàë. Îáúåêòèâ åðòºíöòýéãýý òààð÷ áàéõ ¸ñòîé.
 Õ¿íä òóñ÷ áàéãàà ãàäààä åðòºíöèéí þìñ ¿çýãäýë, ò¿¿íèé õ¿íèé ñýòãýëèéí õºäºë㺺í õºíäºõ
áàéäàë, õ¿íèé õàíäëàãà 2 òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé.
 Õ¿íä ãàäíà îð÷íû þìñ ¿çýãäëèéí ¿éë÷ëýëä ºã÷ áàéãàà õàðèó ¿éëäýë íü õ¿÷, äàâòàìæèéí
õóâüä ãàäààä îð÷íû þìñ ¿çýãäëèéí õ¿÷ äàâòàìæòàé òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé. Ãèïåðñòåçè ã.ì.
 Àìüäðàëûí ¿çýãäýë, ¿éë ÿâäëûã çºâººð òóñãàõ ¸ñòîé.
 Íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí, äàãàæ õýâøñýí õýì õýìæýýòýé ººðèéíõºº òºðõ áàéäëûã
çîõèöóóëàõ, æîëîîäîõ ÷àäâàðòàé áàéõ.
 Òóõàéí áàéãàà ãàçðàà òºðõ áàéäëàà òààðóóëæ óäèðääàã áàéõ õýðýãòýé.
 Àìüäðàëûí õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áàéãàà íºõöºëä òºðõ ¿éëýý çîõèöóóëàí õóâèðãàæ ÷àääàã
áàéõ õýðýãòýé
 Àìüäðàëûíõàà çàìûã ººðèéí áîäèò áîëîìæèíä òîõèðóóëæ òºëºâëºõ õýðýãòýé.

10. СЭТГЭЦИЙН ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄÀËÒÀÉ
 Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудалтай
хүн гэж нийгэм сэтгэлзүйн гаралтай хийгээд
зохистой шийдвэрлэх шаардлагатай сэтгэцийн,
тухайлбал сэтгэхүйн, сэтгэл хөдлөлийн буюу зан
үйлийн түр зуурын хямралд өртсөн хувь хүнийг
хэлнэ.

11. Нийгэм сэтгэлзүйн гаралтай сөрөг хүчин
зүйлс:
 Ядуурал
 Ажилгүйдэл
 Архидалт буюу мансуурал
 Хүчирхийлэл
 Гэр бүл салалт
 Амиа хорлох үзэгдэл
 Бэлгийн гажуудал гэх мэт

12.  Сэтгэц нийгмийн тулгамдсан асуудлыг зохистой
шийдвэрлэж эс чадваас уг хүн мансуурах бодист
донтох өвчтэй болох, төрх үйлийн эмгэгээр өвчлөх,
неврозоор өвчлөх, осол сүйдэлд өртөх, амиа
хорлох мэтийн асуудалтай тулгарч мэднэ.

13. СЭТГЭЦИЙН ЭМГЭГТЭЙ
 Сэтгэцийн эмгэгтэй хүн гэж өвчний олон улсын
ангиллын " Сэтгэцийн болон зан үйлийн эмгэгүүд"
хэмээх бүлэгт заасан оношлолтын шалгууруудаар
оношлогдож болох өвчнөөр өвчлөөд байгаа хувь
хүнийг хэлнэ.

14. СЭТГЭЦИЙН ЭМГЭГИЙН ШАЛТГААН
 Ãàäààä øàëòãààíò ñýòãýöèéí ºâ í¿¿ä
 Õàëäâàð, хîðäëîãî
 Òàðõèíû ãýìòýë
 Ñýòãýö èäýâõèò áîäèñ õýðýãëýõ
 Íèéãìèéí ñºðºã ¿çýãäë¿¿ä, бèåèéí ºâ í¿¿ä
 Äîòîîä øàëòãààíò ñýòãýöèéí ºâ í¿¿ä
 Óäàìøèë
 Áîäèñûí ñîëèëöîî
 Сэтгэлийн шалтгаант сэтгэцийн өвчнүүд


15. СЭТГЭЦИЙН ЭМГЭГИЙН АНГИЛАЛ
 1992 оны 1 дүгээр сараас эхлэн дэлхий даяар
баримталж байгаа өвчний олон улсын 10 дугаар
ангиллын 5 дугаар бүлэгт сэтгэцийн өвчнүүдийг
сэтгэцийн болон зан үйлийн эмгэгүүд хэмээх нэр
томьѐогîор илэрхийлж, англи хэлний Five гэсэн
үгний товчлол болгон F үсгээр шифрлэжээ.
 Эл ангилал ѐсоор сэтгэцийн болон зан үйлийн
эмгэгүүдийг биеэ даасан 400 гаруй өвчний нэгжид
хуваан авч үздэг.

16. Сэтгэц, төрх үйлийн өөрчлөлтүүдийн оношийн нэршлийн
жагсаалт
(Өвчний олон улсын 10-р ангиллаар
 F0 Органик болон шинж тэмдгийн, сэтгэцийн
өөрчлөлтүүд
 F1 Сэтгэц идэвхит бодисуудыг хэрэглэсний улмаас
үүссэн сэтгэц, төрх үйлийн өөрчлөлтүүд
 F2 Шизофрени, шизофренийн хэв шинжит болон
дэмийрэх өөрчлөлтүүд
 F3 Сэтгэл хөдлөлийн эмгэг өөрчлөлтүүд
 F4 Неврозын, стресстэй холбоотой тэрчлэн бие
махбодийн эмгэг хэлбэрийн өөрчлөлтүүд

17.  F5 Физиологийн хямрал ба бие махбодийн хүчин
зүйлстэй холбоо бүхий, төрх үйлийн хам шинжүүд
 F6 Насанд хүрэгсдийн төрх үйл ба хувь хүний
сэтгэцийн чанарын өөрчлөлтүүд
 F7 Оюуны хомсдол
 F8 Сэтгэлзүйн хөгжлийн өөрчлөлтүүд
 F9 Их төлөв хүүхэд өсвөр насанд эхэлдэг, төрх
үйл, сэтгэл хөдлөлийн өөрчлөлтүүд

18. Õ¿í àìûí õýäýí õóâü íü
Äýëõèéí óëñ îðíóóä Ñóäëàà èä
ñýòãýöèéí ºâ òýé áîëîõ
Ñ. Áÿìáàñ¿ðýí 1984-1992
Ìîíãîë 0.4-5.5 áóþó äóíäàæ íü 1.5
îíû ñóäàëãààíû ìàòåðèàë
Åâðîï, Õîéä Àìåðèêèéí ýäèéí
10-15
çàñãèéí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóä
Àçè, Äàëàé, Àôðèêèéí ýäèéí
6-9
çàñãèéí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóä
Á. Ä. Ïåòðàêîâ, 1972
Õóó èí íýðýýð Åâðîïûí ñîöèàëèñò
4 õ¿ðòýë
îðíóóä
Àçè, Äàëàé, äóíä áà ºìíºä Àôðèêèéí
2-5
õºãæèæ áàéãàà îðíóóä

19. Монгол улсын хүн амын дундах сэтгэцийн өвчний
тархалтын түвшин
(1000 хүн амд, 1984-1992 оны түүвэр судалгааны материалаар)
Судалгаанд Үүнээс
хамрагдсан
Хүн ам Ñэтгэцийн бүх өвчин
байгалийн муж, хот Îюуны хомсдол Àрхинд донтох өвчин
суурин, хөдөө
Хангай, Хэнтийн
167233 13.1+-0.2 5.54-0.1 1.5+-0.1
уулархаг их муж
Дорнодын талархаг их
112654 18.3+-0.3 9.84-0.2 1.6-1-0.1
муж (Хээрийн бус)
Алтайн уулархаг их
44849 9.84-0.4 4.9-1-0.3 1.64-0.1
муж
Гоâийн их муж
23673 23.5+-0.9 12.64-0.7 2.34-0.3
(говийн бүс)
Хот (Дархан) 64054 14.6K0.4 6.81-0.3 1.3-1-0.1
Суурин(7 аймгийн 129288 12.41 -0.3 4.31-0.4 2.04-0.1
төв)
Хөдөө (56 суì) 155067 17.5+-0.3 10.04-0.2 1.24-0.1

20. Өвчтөний тоо
Зонхилон Хүн амын дунд явуулсан судалгааны
тохиолдох материалаар
сэтгэцийн эмгэгуүд Сэтгэцийн бүх эмгэгүүдийн
мянган хүн амд
дунд эçлэх хувь
Оюуны хомсдол 48.2 7.2
Àðõàã ÿдаргаа 11.9 1.7
Айдас түгшүүрийн эмгэг 2.1 0.3
Сэтгэл гутрах эмгэг 1.0 0.15
Архинд шартах хам шинж 7.2 1.09
Тайлбарлаж болмооргүй
биåийн зовуурь 1.0 0.1
шаналгаануóд

21. Сэтгэлийн хөдөлгөөний өөрчлөлт
Emotional disorders
 Түгшүүрлэх эмгэг
 Panic
 Phobia
 Generalized Anxiety Disorder
 Obsessive Compulsive Disorder
 PTSD
 Биеийн зовиураар илрэх эмгэг
 Ипохондри

22. Төрх үйлийн өөрчлөлт
 Сэтгэл гутрал
 Сэтгэл хөөрөл
 Хоѐр туйлт эмгэг
 Амиа хорлолт

23. Бие хүний өөрчлөлт
 Параноид
 Шизо хэв шинжит
 Шизоид

24. Ñýòãýöèéí ãýìòýë, öîõèëòûí áóþó ºâ÷íèé
áàéäàëä õ¿ðñýí ñòðåññ
 Ýíý íü áîëæ áàéãàà àþóë õ¿÷èðõèéëýë çýðãèéã
áèåýðýý àìñàõ, í¿äýýðýý ¿çýõ, ãýíýòèéí àþóëûí ¿ð
äàãàâðûã òîîöîîëîí óõàìñàðëàõ çýðãýýñ øàëòãààëûí
áèé áîëäîã þì. Çàðèì öººí òîõèîëäîëä ýíý áàéäàë íü
öààøèä ã¿íçãèéðýí PTSD “Ãýìòëèéí äàðààõ
ñòðåññèéí ýìãýã” õýìýýõ ýìãýã áàéäàëä îðäîã. Ýíý
òîõèîëäîëä çºâõºí ñýòãýöèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí
ìýðãýæèëòýíä öààøäàà õàíäàõààñ ººð àðãàã¿é
áîëäîã.

25.  Á¿õ þì æèíõýíýýðýý áîëæ áàéãàà áèø, õàð äàðæ
ç¿¿äýëæ áàéãàà ìýò áîäîãääîã. Ýíý íü òóõàéí ¿éë
ÿâäàë ÿàæ áèé áîëñíûã îéëãîõîä òºâºã ó÷ðóóëäàã
 Òîëãîé ºâäºõ, ºâ÷èí òóññàí, äààðñàí ìýò ñàíàãäàõ,
õºëðºõ, áóë÷èí òàòàõ ãýõ çýðýã çîâèóð ãàð÷ áîëíî.
 Óéòãàðòàé, þóã ÷ ìýäðýõýý áîëüñîí áàéäàëòàé áîëíî.
 Áîëñîí áàéäëûã áîäîõ ¿åä àéäàñ òºðºõ, òýãñíýýðýý
ñýòãýëèéí öîõèëòîîñ çàéëñõèéõèéã îðîëäîíî.
 Íîéðã¿éäýõ, òàéâàí óíòàæ ÷àäàõã¿é áîëîõ, ýñâýë õàð
äàðæ ç¿¿äýëæ áîëíî.
 Õàðñàí ç¿éë äàõèí äàâòàãäàõ þì øèã áîäîãäîõ
 Àéìøãèéí ¿åèéí íºõöºë áàéäàë ñàíààíààñ ãàðàõã¿é
áàéõ
 Ýíý áàéäàë äàõèí äàâòàãäàæ, óéòãàðò îðîõîîñ àéíà.
 Áîëæ ºíãºðñºí ¿éë ÿâäëûã äàõèí äàõèí òóíãààæ, ÿàãààä
èéì áîëñíûã ººðººñºº àñóóõ, óõààð÷ ìýäðýõ, ÿìàð íýã ººð
ç¿éë áîëîõã¿é ÿàâ äàà ãýæ õ¿ñ÷ áîëíî.

26. GAD. Сэтгэл түгээмлээр түгшүүрлэх
өөрчлөлт
 ÄÝÌÁ-ûí ºâ÷íèé îëîí óëñûí X àíãèëàëä, F41.1 ãýñýí
òîìú¸îëáîðîîð òýìäýãëýãäñýí “ñýòãýë ò¿ãýýìëýýð ò¿ãøèõ
ººð÷ëºëò” ãýõ ýíý ýìãýãèéí ¿åä ò¿ãýýìýë øèíæ ÷àíàðòàé,
òîãòâîðòîé óäààí èëýðäýã ò¿ãø¿¿ðëýë ºâ÷òºíä áèé áîëîõûã
õýëíý ãýæýý.
 Ò¿ãýýìýë øèíæ ÷àíàðòàé ãýäýã íü ò¿ãø¿¿ð òºðºõ íü
ãàäíû îð÷íû áóñäààñ ÿëãàðàõ çºâõºí òîäîðõîé íýã áîëîí á¿ð íýã
õ¿ðýýíä áàãòàõ íºõöºë áàéäëóóäààð õÿçãààðëàãäàõã¿é, ÿìàð
ë áîë ÿìàð “÷ºëººòýé ñýëýõ”, òîãòñîí áóñ ó÷èð áàéäëóóäààñ
¿¿ñ÷ áîëäãèéã õýëíý ãýñýí àãóóëãàòàé àæýý.
 Ñýòãýë ò¿ãýýìëýýð ò¿ãø¿¿ðëýõ ººð÷ëºëò õ¿í àìûí 5-10%-
ä òàðõñàí áàéäàã ãýæ ãàäààäûí ñóäëàà÷èä ìýäýýëäýã, ìàíàé
îðíû õóâüä îäîîãîîð ýíý òàëààðõ ñóäàëãàà áàðàã ýõëýýã¿é
øàõàì áàéíà.

27.  Ñýòãýë íü ò¿ãø¿¿ðòýé áàéõ
 Àì õàòàõ, ç¿ðõ äýëñýõ, õ¿éòýí õºëñ ãàðàõ, ãàðûí
àëãà ¿ðãýëæ íîéòîí áàéõ
 ¯å ¿å á¿õ áèå õàëóóí îðãèõ þì óó, ýñâýë æèõ¿¿äýñ
õ¿ðýõ
 Àþóëõàé îð÷èìä ýâã¿é îðãèõ
 Õîîëîé äýýð þì òýýãëýõ ìýäðýìæ áèé áîëîõ
 Ãýäýñ ºâäºõ, ã¿éëãýõ
 Øýýñ îéð îéðõîí õ¿ðýõ
 Àìüñãàë äàâ÷äàõ
 Òîëãîé ýðãýõ

28. Obsessive Compulsive Disorder
 Сîëèîðëûí áèø ò¿âøèíä ICD-X-ààð F40-48 õîîðîíä
ñòðåññòýé õîëáîîòîé ÿäàðãàà, íåâðîçûí ¿åä ãîëäóó
èëýðäýã. Õ¿íèé õ¿ñëýýñ åðººñºº õàìààðäàãã¿é, õàð
àÿíäàà, ººðºº áèé áîëäîã. Áèé áîë÷èõñîí ¿åä íü ºâ÷ëºë ãýæ
îéëãîõã¿é, áàéæ áàéãàà ¿íýí ç¿éë ãýæ îéëãîîä áàéäàã.
Ýíý áàéäëààñ ãàðñíûõàà äàðàà ºâ÷èí áàéæýý ãýæ
óõààðäàã. Èéì áîäîë ñàíàà, íàâÿç÷èâîñòü áèé áîëñîí ¿åä
ýíýíýýñ ñàëàõ þìñàí, óòãà ó÷èðã¿é þìàíä çîâîîä áàéíà
ãýäãýý ìýääýã áîëîâ÷ ººðèéíõºº ñàíààãààð ãàð÷ ºãäºãã¿é,
ýíý áàéäëûã àëãà áîëãîæ áîëäîãã¿é øèíæ. Ýì÷ëýãäýõýä
òºâºãòýé. ßâààíäàà îëîí æèë áîëáîë øèçîôðåíè, ñîëèîðëûí
øèíæ¿¿ä áîëäîã. Äîòðîî îëîí õýëáýðòýé.

29.  Íàâÿç÷èâûå ñîìíåíèå. ßëèìã¿é çîâëîíò ýðãýëçýý. ªºðèéíõºº õèéñýí þìàíä
äàíäàà ýðãýëçäýã. Áóðóó, äóòóó õèé÷èõñýí áàéõ ãýýä. Íýã õèéñýí
þìàà îëîí äàâòàíà. ªã뺺 ãýðýýñýý ãàðààä ãýíýòõýí áîäîãäîíî. Ïëèòêýý
ñàëãààã¿é áèø áàéãàà ãýýä øàëãàíà. Ýðãýýä ãàð÷ ÿâñíàà äóòóó
øàëãàñàí þì áèø áàéãàà ãýæ áîääîã.
 Íàâÿç÷èâûå âëå÷åíèå. ßëèìã¿é çîâëîíò дур хүсэл. ßìàð íýã þì õèéìýýð
ñàíàãääàã. Ãýõäýý ãîë òºëºâ áóðóó þì õèéìýýð ñàíàãääàã. Õýí íýãýí
õ¿íä äîðîìæèëñîí ¿ã õýëìýýð, г.м. Ãýõäýý ¿¿íèéãýý õýçýý ÷
áèåë¿¿ëäýãã¿é. Ýíý áîäëîîñîî õ¿ñëýýðýý ñàëæ ÷àääàãã¿é.
 Íàâÿç÷èâûå ìûñëåé. ßëèìã¿é çîâëîíò áîäîë ñàíàà. Äýëõèé ÿàãààä
Ẻðºíõèé áàéäàã þì áîë? Ãóðâàëæèí áàéñàí áîë ÿàõ áàéñàí áîë?
Òýãâýë ìàíàé Ìîíãîë õààíà áàéðëàõ áàéñàí áîë? Öàã àãààð íü ÿìàð
áàéñàí áàéõ áîë ãýýä ë ººðèéí ýðõã¿é áîäîãäîíî. Òýãýýä ãýíýò áè ÿìàð ÷
õýðýãã¿é þì áîäîæ áàéíà ãýäãýý ìýääýã. Ãýõäýý ñàëæ ÷àääàãã¿é, íýã
ë ìýäýõýä íºãººõºº áîäîîä ñóó÷èõíà.

30.  Íàâÿç÷èâûå âîñïîìèíàíèå. Дурсамж. Àëü õýäýí æèëèéí ºìíº
õ¿íòýé ìàðãàñàí, õ¿í ãîìäîîñîí èéì ç¿éëýý º÷èãäºð, ºíººäºð
áîëñîí þì øèã áîäîîä, ñàíààíä íü îðîîä áàéäàã. Гýìøýýä,
óó÷ëàë ãóéìààð. Òýð íü àëü õýäèéí ó÷èð õîëáîãäëîî
àëäñàí, íºãºº õ¿í òýðèéã ìàðò÷èõñàí áàéõàä äîòðîî
øàíàëààä ÿâäàã.
 Íàâÿç÷èâûå ïåðåïîìèíàíèå. Òóõàéí ¿åä ÿìàð ÷ à÷
õîëáîãäîëã¿é ç¿éëèéí íýðèéã ñàíàõ ãýýä áàéäàã. Áîäîîä,
çààâàë îëîõ ãýýä áàéäàã. Óðàí çîõèîëûí íîìûí áààòàð ãýýä
ë àéõòàð à÷ õîëáîãäîëã¿é ç¿éëèéã îëîõ ãýýä ¿éëýý
¿ç÷èõäýã.
 Íàâÿç÷èâîå äåéñòâèå. ßìàð íýã ¿éëäýë, ãîëäóó øàøíû çàí
¿éëòýé õîëáîîòîé ç¿éëèéã õèéõã¿é áîë ººðò íü ìóó þì áîëîõ
þì øèã áîäîîä áàéäàã. Æ: Ãýðýýñýý ãàðàõäàà çóóõàà 3
òîéðîîä ãàðäàã ÷ þì óó. Èë¿¿ ¿éëäýë õèéäýã.

31.  Íàâÿç÷èâûé ñ÷åò. Áàéíãà ë þì òîîëæ ÿâäàã.
Àâòîáóñàíä ñóóãààä õàæóóãààðàà ºíãºð÷ áàéãàà
ìàøèí, øàòààð ºãñºõ人 øàò, ºíãºð÷ ÿâàà ìàøèíû
äóãààðûã öýýæèëæ áàéäàã. ßìàð ÷ óòãà ó÷èðã¿é
òàðõèà ÿäðààæ ÿâäàã ãýäãýý ìýääýã.
 Íàâÿç÷èâîå ðåçîíåðñòâà. Öýöýðõýõ òàëûí þì áàéäàã.
Çààâàë öýöýí ìýðãýí òàëûí ñàíààãààð èëýðõèéëýõ
ãýýä áàéäàã.

32. Фоби /айдас/
 Байгалийн үзэгдэл
 Эд юмс
 Нөхцөл байдал
 Тоо
 Амьтан
 Хүн
 Газар
 Цаг агаар
 Өндөр, ус, нээлттэй орон зай, давчуу г.м.

33. Äóð õ¿ñëèéí ººð÷ëºëò
 Õîîëëîõ èíñòèíêòèéí ººð÷ëºëò.
 Àíîðåêñèÿ. ªëñäºãã¿é, ºëñºõºº ìýäðýõýý áîëèíî. Ìàíàéä òºäèéëºí
äýëãýðýýã¿é. Îðîñ, Åâðîïîä èõ äýëãýðñýí, ÿëàíãóÿà çàëóó îõèäûí
äóíä. Òàðãàëíà, æèí íýìýãäýýä áàéíà ãýñýí áîäëûí ¿¿äíýýñ õîîëîî
ñîéæ ýõýëäýã. Ýõýí ¿åäýý áàãàñãàæ áàéãààä ñ¿¿ëäýý èäýõýý
áîëèíî. Õîîë æèãøèнэ. Îëîí õîíîã, ñàðààð õîîë èäýõã¿é òóðààëä
îðíî, áîäèñûí ñîëèëöîîíä ººð÷ëºëò îðíî. Èíãýýä íåâðîç ìàÿãèéí
ñýòãýöèéí ººð÷ëºëò îðæ ýõýëäýã. Äèñìîðôîôîáèÿòàé õîëáîîòîé.
 Íåãàòèâèçì. Õèé ãýñýí ¿éëäëèéí ýñðýã. Õîîëíîîñ òàòãàëçàõ
ººð÷ëºëò.Çàðèì íýã õîðäîãäîõûí äýìèéðýëòýé õ¿í áàéíà. Ìàíàé
ãýðèéíõýí ýìíýëãèéí õîîëîîð äàìæóóëæ íàìàéã õîðäóóëæ àëàõ
ãýæ áàíéà ãýýä áàñ èääýãã¿é.
 Áóëèìèÿ, ýñâýë ïîëèôàçèÿ. Õîîëîíä öàäàõàà áîëüäîã. Õîîëíû
õîðõîéòîé, ¿¿íýýñýý áîëîîä çàðèìûíõ íü æèí íýìýãäýíý. Ãýõäýý èéì
õ¿í èäñýíýý øèíãýýæ ÷àäàõã¿é. Õîîë íü õîð áîëäîã.

36.  Ïàðàáóëèìèÿ. Õîîë èäýõ äóð ñîíèðõîë õóâèðíà. Õ¿íий
èääýãã¿é þì èääýã. Õ¿íñíèé áóñ ç¿éë, õàäààñ, òºìºð,
øîðîî, ¿ñ, óòàñ, õàëáàãàíû èø èääýã. Øîðîíãèéí õ¿ì¿¿ñ,
øîðîíä îëîí æèë áîëñîí, ýâäýðñýí õ¿ì¿¿ñ ºòãºí, øèíãýíýý
èääýã. Õîðäëîãî áîëîîä ýìíýëýãò õýä õîíîã áàéõ çîðèëãîîð.
Îþóíû ã¿íçãèé õîìñäîë, çàí òºðõèéí ººð÷ëºëòòýéãýýð
ýõýëñýí øèçîôðåíè, ýìãýã òºðõèéí ¿åä ãîëäóó èëýðíý.
 Ïîëèäèïñè. ¯ðãýëæ öàíãàæ, ìàø èõ þì óóäàã. ×èõðèéí
øèæíèé ¿åä, ãîëäóó áîäèñûí ñîëèëöîîíû ººð÷ëºëòèéí ¿åä
íýìýëò òýæýýë øààðäëàãàòàé ¿åä òýãäýã. Ãýõäýý áàñ ýâ
ýð¿¿ë õ¿ì¿¿ñò áàéäàã. Òºâ õàëõûí ýð÷¿¿ä þó ÷
èäýõã¿éãýýð ºäºðòºº 40-50 ë àéðàã óó÷èõäàã.

37. Èíñòèíêò ñàìîñîõðàíåíèå. Áèåý õàìãààëàõ èíñòèíêò. 2
òàëûí ýìãýã áàéäàã.
 ªºðèé㺺 õàìãààëàõ èíñòèíêò áóóðàõ. Èëðýë íü àìèà
õîðëîõ ¿çýãäýë. Ìàíàéä ýíý ¿çýãäýë õîâîð áàéñàí.
Àðä÷èëëààñ õîéø ýïèäåìè áîëñîí. 100000 õ¿íä 0.17
áàéíà.
 ªºðèé㺺 õàìãààëàõ èíñòèíêò èõñýõ. Èïîõîíäðèÿ,
ýãîèçì áèé áîëíî. Àìèí÷èðõàõ ¿çýë

38. Сэтгэц эмгэгийн зарим хам шинж
 Дэмийрэл
 ̺ðäºãäºõ. ªºðèéã íü õ¿í ìºð人ä áàéãàà þì øèã. “̺ðäºãäºæ áóé
ìºðäºã÷èä”.
 Õàðüöààíû äýìèéðýë. Îéð äîòíû õ¿ì¿¿ñèéí õàðüöààòàé õîëáîîòîé.
 Áðåä îòâðàëåíèå. Õîðäîãäîõûí äýìèéðýë.
 Áðåä ðåâíîñòè. Õàðäàõын äýìèéðýë.
 Àãóó èõèéí äýìèéðýë. ªºðèé㺺 õºðºíãºòýé, àâüÿàñòàé, ºíäºð
àëáàí òóøààëòàé ãýæ òºñººëäºã.
 Áðåä ñàìîîáâèíåíèå. ªºðèé㺺 áóðóóòãàõ
 Áðåä ñàìîóíèæåíèå. ªºðèé㺺 áàñàìæëàõ
 Áðåä îáâèíåíèå. Áóñäûã áóðóóòãàõ
 Áðåä Êîòàðà. Õ¿¿õä¿¿äèéãýý õîîë ºãäºãã¿é, äîòîð ýðõòýí
ÿëçðààä ¿ã¿é áîëñîí, õ¿¿õäү¿äýý ìóóëäàã.
 Çàðãàëäàõ äýìèéðýë. Çàðãàà àâñàí ÷ ãààðààä î÷äîã ãàçàð íü
äýýøëýýä áàéíà.

39. Õýò ¿íýëñýí ñàíàà
 1. Ñâåðõöåííûå èäåé èçîáðåòåíèÿ. Çîõèîí á¿òýýõèéí áîäèò áàéäëûã õýòð¿¿ëýí
¿íýëñýí ñàíàà áîäîë. Æèæèãõýí þì ñàíàà÷ëàí õèéñýí áàéæ áîëíî. Õîãèéí ø¿¿ðíèé
èøèíä íîéòîí àë÷óóð óÿàä, òîîñ òàòäàãã¿é, ýñâýë øàëûã íü ÷èéãëýõ íºëººòýé þì õèéæ
áîëíî. ¯¿íèéãýý ïàòåíò àâàõ õýìæýýíä ¿íýë¿¿ëýõ ãýæ ç¿òãýäýã, õººöºëääºã.
Çîðèóäààð äàðæ áàéíà, ¿íýëýõã¿é áàéíà ãýäýã. Ýñâýë æèæèã өгүүлэл áè÷÷èõýýä
äèññåðòàöèéí õýìæýýíä îéëãîîä ýðäìèéí çýðýã öîë îëãîõ ò¿âøèíä ¿íýëäýã.
 2. Ñâåðõöåííûå èäåé êâåðóëÿíñòâî. Çàðãûí ãýñýí ¿ã. ªºðèéíõ íü õóóëü ¸ñíû ýðõ àøèã
æèæèãõýí õýìæýýíä õºíäºãäñºí áàéæ áîëíî. ¯¿íèéãýý òîì ãýìò õýðãèéí çîëèîñ áîëñîí
ò¿âøèíä ¿íýëæ, íýð òºðºº ñýðãýýõ, õîõèðëîî áàðàãäóóëàõ ãýæ àñàð èõ õººöºëääºã.
Ãîëäóó çàðãàà àâäàã. Çàðãàà àâñàí ÷ ãýñýí ñýòãýë íü õàíàäàãã¿é. Çàðãà íü
áàðàãääàãã¿é.
 3. Ñâåðõöåííîñòíûé èäåé ðåâíîñòè. Õàðäàõ.
 4. Ñâåðõöåííûå èäåé èïîõîíäðèé. Õºíãºâòºð æèæèã ºâ÷èí òóññàí, ºâ÷íèé øèíæ
èëýðñýí áàéæ áîëíî. Òýãýýä ¿íýòýé ýì àâàõ, çóðàã àâõóóëàõ, ëàì õóâðàã, ãàäàãøàà
äîòîãøîî ÿâàõ ãýõ ìýò. ªºðòºº õýðýãöýýã¿é ýì èõ óóíà. ªâ÷èí íü ãàéã¿é áîëñîí ÷ ãýñýí
ñýòãýëäýý õºòëºãäºí ÿâäàã. Îíãèðîî ñàãñóó õ¿í áàéäàã. Ýä íàðûã ñâåðõöåííûå èäåé
ãýíý. Çàí òºðõèéí îëäìîë áîëîí òºðºëõèéí ººð÷ëºëòòýé ¿åä ãîëäóó èëýðäýã.
 áîäîë.

40. Õ¿÷ëýãäñýí äóð õ¿ñýë
 Äèïñîìàíèÿ. Ãýâ ãýíýò àðõè óóõ õ¿ñýë õ¿÷òýé òºðíº. ßàæ èéæ áàéãààä àðõè îëæ,
õýäýí ºäðººð õàìààã¿é óóíà. Òýãñíýý ãýíýò áîëèíî. Äàõèæ õºäëºõã¿é áîë òýð
õîîðîíä àðõè óóõ õ¿ñýë ñîíèðõîë áàéõã¿é.
 Äðîìîìàíèÿ. Òýíýõèéí äîí. Ãýâ ãýíýòõýí õààøàà ÷ õàìààã¿é ÿâìààð õ¿ñýë òºðººä
ºâëèéí õ¿éòýí, çóíû õàëóóí, ìºíãºòýé ýñýõ, ãýäýñ õîîñîí ÿìàð ÷ õàìààã¿é. Òýíä î÷íî
ãýñýí çîðèëãî, òºëºâëºãºº áàéõã¿é. Äîí íü çîãñîõîîð áóöààä ãýðòýý õ¿ðýýä èðíý.
Õààãóóð ÿâñíàà õàãàñ äóòóó ìýäíý. ªâ÷èí, ãîëäóó áèå äààñàí, èõ òºëºâ人 îðãàíèê
ìàÿãèéí ºâ÷íèé ¿åä èëýðíý.
 Êëåïòîìàíèÿ. Ãýâ ãýíýò õóëãàé õèéìýýð ñàíàãäàíà. Õýðýãòýé õýðýãã¿é, þó ÷
õàìààã¿é. Áóöààä ýçýíä íü ºãºõ, õàÿõ ãýõ ìýò øóíàõàéí ñýäýëòýé áóñ. Äîí çîãñîõîîð
áîëèíî.
 Ïèðîìàíèÿ. Øàòààõûí äîí. Ãýâ ãýíýòõýí þì øàòààõ õ¿ñýë òºðíº. Øàòààæ áîëîõ ë þì
áàéâàë õàìààã¿é. Õîðîí ñàíàà îð òàñ áàéõã¿é. Ãýíýò çîãñîíî. Îëîí æèëèéí ºìíº íýã
ýìýãòýé ø¿¿õèéí ñýòãýöèéí ýìãýã ñóäëàëûí øèíæèëãýý õèéëãýõ ãýýä èðæ
áàéñàí. Ǻí人 îëîí àéëóóäûã øàòààñàí. ßàãààä áàðèãäñàí ãýõýýð øàòààñàí
ãàçàðòàà òàíàé ãýðèéã áè øàòààëàà ãýýä ººðèéíõºº õàÿãèéã áè÷ýýä îðõè÷èõñîí.
Ãîëäóó îðãàíèê øàëòãààíòàé. ßã ýíý ¿åäýý õýðýã õ¿ëýýõ ÷àäâàðã¿é. ªâ÷èí
õºäºëñºí ¿åäýý áàðèãäàõ áîë þó ÷ áèø. Òýð á¿ðèé îëîí òîõèîëäîîä áàéäàãã¿é.
 Ïëþøêèíà ñèíäðîì. Ïëþøêèíà ñèìïòîì. Õîã íîâø, ÿìàð ÷ õýðýãã¿é ç¿éë öóãëóóëäàã.
Òýðèéãýý õàÿäàãã¿é. Íàñíû òýíýãðýë áîë÷èõñîí õ¿ì¿¿ñ.

41. Сэтгэцийн эрүүл мэндээ хамгаалах
 Асуудлыг хэт гүнзгий хүлээн авч ургуулан
бодох
 Нэг зүйлийн учир шалтгааныг бусад зүйлстэй
холбон тайлбарлах
 Амьдралын асуудлуудыг хөнгөн хүлээн авч
сурах
 Ямар ч хэцүү асуудалд орсон гарц заавал
бадаг гэдгийг ухаарах

42.  Өнгөрсөн таагүй дурсамжийг сэргээхгүй байх
 Хувийн зохион байгуулалттай байх
 Биеийн эрүүл мэнддээ анхаарах
 Бусадтай дасан зохицох чадвартай байх
 Уян хатан байх
 Гомдол, бухимдал, хямралыг дотроо удаан
хадгалахгүй байх

43.  Ямар ч үед сэтгэлээ барьдаг байх
 Зөв амарч сурах
 Зорилго чиглэлтэй байх
 Нийтэч нээлттэй байх
 Ямар нэг эрсдэлийг урьдчилан тооцож байх
 Гэмтэж бэртэх нөхцлөөс болгоомжлох?