Publicat dins el llibre Miscellanèa en Aumenatge a Melquíades Calzado de Castro «Damb eth còr aranés», Pèir Còts Casanha (coord.) Vielha, 2010, pàgs. 311-340. [ISBN: 978-84-9779-948-5]

1. Abans e dempús de Trento. Era pintura
murau ena Val d’Aran en temps deth
Renaishement: Unha, Arties e Salardú
Albert Sierra i Reguera1*
Direccion Generau deth Patrimòni Culturau
Era Val d’Aran consèrve un còrpus extraordinari de Eth contèxte istoric e artistic. era
pintures muraus produsides ath torn deth sègle xvi que
comence damb exemples encara tardogotics, qu’incorpòre, pintura deth sègle xvi ena val d’aran1
entà mejan sègle, era influéncia dera Renaishença e acabe, Ena Val d’Aran trapam ua casuistica singulara,
ja tocant eth sègle xvii, en un anonci de çò que serà eth perque singulara ei era sua situacion geoestrategica,
Barròc. Un patrimòni picturau, en quauqui casi de grana plaçada entre dus estats, Espanha e França, qu’en
qualitat, que nèish a conseqüéncia dera conjuncion de
factors que viu era Val en aguest sègle: era sua situacion
entre es dus grani empèris en plea configuracion, França e
Espanha, era prosperitat economica que viu aguesta epòca
1*. Direccion Generau deth Patrimòni Culturau. Portaferrissa,
e especiauments eth conflicte religiós que se viuerà damb
1 (Palau Moja). 08002 Barcelona. Tel: 93.316.27.40. Adreça
era aparicion deth protestantisme, es lutes de religion en electronica: asierra@gencat.cat
França, era responsa catolica que represente eth Concili 1. Aguest article ei conseqüéncia der interès que me desvelhèc,
de Trento, tant ideologica com enes arts plastiques. Er en 1993, era vision des pintures deth Judici Finau d’Arties,
article hè ua brèu introduccion as pintures d’aguest periòde quan escriuia er estudi istoric entath projècte de restauracion
coneishudes ena Val, revise es pintures d’Unha, Arties e d’aguesta glèisa tath Servici deth Patrimòni Arquitectonic dera
Salardú e analise damb mès detalh çò que s’a descorbit mès Generalitat. Era mòstra embrionària d’elements renaishentistes
en ua pintura encara fòrtaments medievalizanta, era fòrça dera
recentaments enes dues prumères glèises, en relacion damb
representacion de Diu Pair, era manca de parallèls ena pintura
conjunts vesins damb es quaus an ua fòrça estreta connexion, catalana e tanben d’estudis ena bibliografia der art catalan, me
coma son es des vals vesies de Loron, Aura e Àneu. deishèren era espia clauada de saber reauments d’a on gessie
ua pintura com aguesta. Era descubèrta, enes restauracions
Glèisa de Mont ena Vath de Loron. (Fòto: Albert Sierra). des glèises dera val de Boí, de d’autes pintures deth xvi que se
i poirien relacionar, tengueren aguest interès de manèra latenta
enquia que, ans mès tard, era consulta des bases de donades
on-line deth Ministèri de Cultura francés e dera tèsi de Pierrette
Bergés (gràcies ara amabilitat d’Elisa Ros) dauriren un dusau
periòde d’investigacion que pren forma definida damb era lectura
des tèxtes de Sèrgi Brunet e era evidéncia dera imbricacion dera
pintura deth xvi ena Val enes sues especiaus circonstàncies
ideologiques, istoriques e religioses. D’aguesta ipotesi se’n parlèc
en Vielha ena conferéncia “La pintura a la Val d’Aran del xvi
al xviii, Renaixement, tradició i reforma religiosa,” er an 2006
laguens des “II Jornades de Formacion de Guides Culturaus” e
enes X Jornades Occitanocatalanes, en cors “Uganauds e Trento.
Er abantes e eth dempús enes Pirenèus” que se heren deth 16
ath 20 de junh de 2007. Posterioraments, en Barcelona, ena
conferéncia “Pintures murals a la Vall d’Aran abans i després de
Trento”, laguens deth cicle “Imatges indiscretes. Art i devoció a
l’Edat Mitjana” hèta ena Universitat de Barcelona eth 12-10-08.
Era descobèrta, en 2007, de naues pintures en Unha (er estudi
des quaus redigí per encargue deth Conselh en hereuèr de 2008 e
qu’ei er embrion de part d’aguestes linhes) e en noveme de 2008
des susprenentes pintures des naus lateraus de Santa Maria
d’Arties acaben de conformar es arguments qu’ara, finauments,
prenen forma escrita damb aguest article.
311

2. is t ò r i a d e r art
aguest moment comencen a vier granes poténcies dera reforma catolica entà hèr front ad aguest movement.
europèes condemnades ath conflicte pes termières. Aran Dues doctrines en luta peth poder, entà influïr enes tròns
entre en sègle xvi estacada politicaments ara corona des reiaumes, tà dominar era mentalitat populara.
catalanoaragonesa, mentre que religiosaments ei ligada Aguesta confrontacion europèa a ua importància
a Sent Bertran de Comenge. Aguesta dependéncia dobla, especiau en França, que la viu coma un conflicte intèrn
politica d’un costat dera termièra, e religiosa der aute, damb era division violenta e sagnosa deth país entre
li proporcione ues condicions enes quaus era Val pòt catolics e protestants que se veirà reprodusida a petita
hèr a valer era sua volontat d’autonomia e arténher boni escala en Comenge, pas naturau de cap a ua Espanha de
tractes tostemps de cada costat. Territòri de termièra e monarquia ultracatolica, mentre qu’era corona francesa
un des passi pirenencs mès importanti, era sua economia càmbie de mans e de confession. Comenge demore en ua
depenerà, mès enlà dera produccion de subsisténcia, situacion extrèmaments complicada, a on er espionatge
deth comèrç entre es dus costats e, per tant, er statu quo e es manòbres militares seràn constantes (BRUNET,
des relacions des dues poténcies influirà decisivaments
ena sua sòrt economica e viuerà de manèra discontinua
periòdes de riquessa e d’estagnacion economica2
(POUJADE, 1998a: 189-200).
Cap de produccion artistica non ges de manèra
abstracta o isolada, independenta dera societat. Eth
contèxte politic, sociau e economic tostemps a ua
influéncia dirècta, e Aran enes sègles xvi e xvii non n’ei pas
ua excepcion. En sens contra, es periòdes de prosperitat
economica d’aguest moment son un camp perfècte a on
nèish ua lista extraordinària d’encomanes artistiques
religioses (BRUNET, 2001: 119-128; YEGUAS, 2009) que
tornaràn ues glèises d’arquitectura fonamentauments
romanica, damb era conversion des sòns interiors, en
uns naui espacis renaishentistes e barròcs. E açò non Glèisa de Cadau de Larbost. (Fòto: Albert Sierra).
passe sonque ena Val d’Aran: enes vals de Boí e Àneu,
enes Pirenèus catalans e, fòrça especiauments, enes vals 2007: 284-294).
de Loron e Aura, en Comenge, trobam ua florida fòrça En ua situacion de conflicte ideologic com aguesta
interessanta de pintura que comence entara fin deth xv, non podem pas menspredar era importància simbolica
aucuparà tot eth sègle xvi e s’alongarà enquia entrat eth e propagandistica dera pintura religiosa de gran format
sègle xvii. Mont, Cadau de Larbost, Borisp, Benquèr, coma defensa d’ua fe determinada. Aguest ei eth ferment,
Gèdeu, Sorpe, Son o Taüll acumulen pintures muraus amassa damb era economia, dera possada dera pintura
e retaules, judicis finaus, demònis e representacions des sègles xvi e xvii enes Pirenèus centraus. Se hèm ua
de Diu Pair. Ua pintura executada per ua longa lista revision brèu sonque des vals de Comenge, trobaram un
de pintors itinerants que trabalharàn enes dus costats repertòri espectaclós de pintura murau: Armentèula,
dera termièra, quauqu’uns d’origina catalana, e d’auti de Àdet, Borisp, Cadau-Hereishet, Cadau de Larbost,
gascons, que seguiràn mès es modèls provenenti de Sent Estarvièla, Gushen, Gèdeu, Mont, Vièla de Loron e
Bertran de Comenge e Tolosa que pas es que poirien encara fòrça d’auti (BERGÉS, 1996; DÉCOTTIGNIES,
vier de La Seu d’Urgell, Lhèida o Barcelona. En mens 2005; CORBEL, 1999, 2000). Qu’ei en aguest contèxte, e
de cent ans veiram era transformacion d’ua pintura non pas en des grani centres de produccion dera pintura
encara fòrtaments arraïtzada en imaginari medievau en
un esclat d’iconografia normativizada peth Concili de
Trento. E aguesta qu’ei era clau, perque eth sègle xvi serà
eth dera division dera crestiantat, eth dera neishença
deth protestantisme com ua naua opcion religiosa, e eth
2. Mencion especiau entàs tractats de lies e patzeries, com
eth de 1513 en plan d’Arrem (POUJADE, 1998a: 190; BRUNET,
2001: 90). Teoricaments, ei era confirmacion dera acta de 1471,
mès en realitat ei un document nau qu’establís un territòri
comerciau protegit: Comenge, Coseran, Quate-Vaths e era
senescaucia de Tolosa. Mès eth marquesat de Pallars, vescomtat
de Vilamur, conca d’Orcau, Baronia d’Erist, Gerri e abadia de
Lavaix. E i a un acòrd de defensa e ajuda mutuau en cas de
conflicte pes territòris centraus: Hrontinhas, Castilhonés, Val
d’Aran e dempús Sent Guironç, vals d’Aura, Benasc, Chistaín,
Glèisa de Gèdeu, ena Vath d’Aura. (Fòto: Albert Sierra).
Barravés, Àneu e marquesat de Pallars.
312

3. Albert Sierra i Reguera
renaishentista catalana, que s’a d’enténer era
pintura deth xvi ena Val d’Aran. Se mos centram
ena produccion artistica que s’a sauvat, trobam
un bon corròp d’intervencions 3 des quaus ne
remercaríem cinc conjunts: Unha (muraus deth
Judici Finau, Passion de Crist e Sant German),
Arties (muraus deth presbitèri e des vòutes),
Salardú (muraus dera absida e muraus de naus e
vòutes), Garòs (muraus dera absida) e Vielha (arcs
des capèles lateraus), per dessús de d’auti exemples
menors e dilhèu mès tardius coma Betlan (muraus
dera absida) o Aubèrt (miracle deth penjat).
En aguest article mos centraram enes tres
prumèrs: Unha, Arties e Salardú, tres conjunts que
subergessen poderosaments pera sua complexitat
e qualitat, e que mos servissen entà exemplificar
era transformacion que patís era pintura en
aguest centenat d’ans escassi que van deth 1500
des prumères pintures d’Unha, enquiath 1600 des Eth conjunt de pintures d’Unha. (Fòto: patrimoni.gencat/Josep Giribet).
de Salardú e que mos amien d’ua pintura encara
medievau, cargada de dolorisme, entà ua pintura Eth Judici Finau ei representat ara manèra abituau
renaishentista umanista e paganizada, e fin finau, entà ena pintura medievau, damb eth Crist Jutge sus un hons
ua representacion contrareformista que servís de veïcul d’esteles ena part superiora, damb era flor de lis e era
entara doctrina qu’eth Concili de Trento vò imposar, ua espada e dus anges qu’anóncien era Apocalipsi damb
naua religion totauments globalizada e normativizada. es sues trompetes, des quaus gessen filactèris. Ara dreta
de Crist (ara nòsta quèrra) vedem a Sant Pèir deuant
Santa Eulària d’Unha dera Jerusalèm Celèsta, en forma de castèth damb tors
dentelhades e damb ua pòrta d’arc lèugeraments apuntat.
Començaram peth conjunt d’Unha, mens coneishut Uns anges petiti que receben es animes qu’arriben en
qu’es d’Arties o Salardú perque es descobèrtes an Cèu. Enes dus costats de Crist trobam ath precursor e
estat mès recentes e perque era glèisa, mès petita e ara intercessora, Sant Joan Baptista e era Mair de Diu
modèsta, non a agut pas tanta fortuna critica com (REAU, 1996b: 763). Dejós de Crist, es ressuscitadi
aguestes. Ena glèisa de Santa Eulària d’Unha i podem gessen des cavòts, mentre qu’ena part inferiora deth
trobar actuauments tres conjunts de pintura murau, conjunt trobam era boca deth lunfèrn que se n’empasse
un prumèr qu’includís un Judici Finau e un cicle dera un sarpat de pecadors.
Passion de Crist; eth dusau, un cicle dedicat ara vida
de Sant German d’Auxerre, e eth tresau, ues pintures a
on apareishen Adam e Èva, Sant Sebastian e un petit
fragment que correspon a ua representacion des vertuts.
Pintures deth Judici Finau
Es pintures deth Judici Finau, plaçades en mur
nòrd dera glèisa, ath cant madeish deth còr de husta,
non s’an conservat pas ena sua totalitat. Ena part
superiora son limitades per un cordonet justaments
a on arrinque era vòuta, mentre qu’ena part inferiora,
era mès degradada, non s’i consèrve sonque ua part
irregulara dera representacion. Era sua deterioracion ei
evidenta e empedís, especiaument ena part inferiora, ua
identificacion clara de quauques figures. Es sòns colors
son es roiencs e òcres, damb linhes neres sus uns hons
majoritàriaments blanqui. Eth Judici Finau d’Unha. (Fòto: Tdart).
Es pintures dera Passion de Crist
3. En aguest madeish volum, Joan Yeguas ne hè ua revision
detalhada en sòn article: “Pintura e escultura aranesa des sègles Ena dreta d’aguesta scèna, tanben en un doble
xvi, xvii e xviii”. registre superior-inferior, trobam eth cicle dera Passion,
313

4. is t ò r i a d e r art
Eth cicle dera Passion d’Unha. (Fòto: Tdart).
ath dessús e dejós d’aguest, es rèstes fòrça parciaus d’ua Autoria e relacions damb Benquèr
coderilha de personatges (sonque era part superiora de
Descorbides en 19984, non an estat pas encara pro
quauqui caps) sus un hons damb decoracion vegetau.
estudiades; totun, en 2005 Sylvie Decottignies parlaue
Es scènes dera Passion que son, d’esquèrra a dreta: era
dera relacion evidenta damb es pintures de Benquèr
Crucifixion, Crist portant era crotz, Crist deuant de Pilat,
Dessús ena vesia Vath de Uelh, que segontes era inspiren
era Flagellacion, era Arrestacion damb era traïson de
tanben es exemples d’Orda, Genos e Sent Pèr d’Ardet
Judes e, fin finau, era pregària en monte des olivèrs. Ei
(DECOTTIGNIES, 2005). Ua comparason dirècta
evident, donc, qu’era visita de tot aguest conjunt se hège
entre es scènes de Benquèr e Unha mos mòstre que i a
en sens contrari ara lectura, caminant dera absida dera
diferéncia ena execucion, claraments mès ben resolvuda
glèisa enquiàs pès, de dreta a quèrra.
era d’Unha, e en cas dera Crucifixion, per exemple,
I a ua seguida de detalhs remercables de tot eth damb mès elements, mès era coïncidéncia totau des
cicle, com es figures generauments alongades e de pès composicions5, de detalhs concrèts e des decoracions
desproporcionadi o era forma non ben artenhuda de marginaus, mos hè a pensar que son d’un madeish talhèr
resòlver es postures complèxes, com es borrèus dera de pintors es que les executen, mès que damb quauqui
flagellacion. En contrast damb açò, era resolucion des
figures principaus dera Crucifixion ei fòrça corrècta,
e cau remercar-ne especiauments era manèra com se
diboishen es ròbes, damb plecs fòrça angulosi, coma
era Mair de Diu, que semble trèta dirèctaments d’un
gravat germanic. Tanben eth tractament des armes
e des coirasses mos hè a pensar en ua pintura fòrça
probablaments deutora de gravats d’aguesta provenença
e qu’a quauques dificultats tà trabalhar sense modèls.
Crist deuant de Pilat e era Flagellacion en Unha. (Fòto: Tdart).
4. Sigueren restaurades entre 1998 e 2000 peth talhèr TdArt.
5. Maugrat que n’i a tres que, inacostumadaments, son
Era Crucifixion e Crist portant era crotz en Unha. virades de dreta a esquèrra: era orason, era arrestacion e Crist
(Fòto: Tdart). portant era Crotz.
314

5. Albert Sierra i Reguera
Sant German ei ua advocacion pòc comuna en
aguest territòri. Eth sant que ven d’Auxerre, a on, com ei
logic, òc qu’ei venerat, ena abadia que pòrte eth sòn nòm
Eth punet de Judes e era orason en Unha. (Fòto: Tdart).
Era Crucifixion en Benquèr. (Fòto: Albert Sierra).
cambis. E com exposaram un shinhau mès endauant,
pensam qu’aguest madeish talhèr, amassa damb eth des e a on, segontes era tradicion, repòse eth sòn còs dempús
pintures de sant German qu’an a tocar, son es autors pòc d’ua vida azardosa. Auxerre qu’ei en centre de França, a
temps mès tard des pintures muraus dera glèisa d’Àdet, fòrça distància de Comenge e non coneishem pas mès
ena val d’Aura. Es pintures deth Judici Finau e era exemples d’aguesta devocion ena Val d’Aran, ne ena
Passion de Crist les calerie datar enes darrèrs ans deth Vath de Loron o en entorn propèr. En d’auti lòcs, com
sègle xv, e ei possible que siguen hètes simultanèaments Anglatèrra, Sant German ei tot soent venerat (pr’amor
as dedicades a Sant German. deth sòn viatge evangelizador entara isla) o tanben ena
Bretanha der Estat francés. Apareish ena decoracion de
glèises en Reims, Troyes, Chartres, Vitteaux o Pleyben
Es pintures de sant German d’Auxerre (REAU, 1997: 23-25). Tanpòc eth moment istoric ne es
Er an 2007 apareishèren6 jos era cocha de caudia que hèts que protagonizèc eth sant mos hèn a pensar en ua
corbie es murs dera glèisa d’Unha dus naui conjunts de explicacion istorica o simbolica que justifique claraments
pintura, er un dedicat a Sant German d’Auxerre, ath costat aguesta opcion. Ara non mos manque sonque entrar
des pintures dera Passion de Crist que viem de nomentar, en terren des ipotèsis sense comprovar e pensar en un
en mur nòrd ath cant deth presbitèri; e un dusau conjunt possible ligam entre eth cometent e era vila d’Auxerre,
ath deuant madeish, en mur sud a tocar deth presbitèri, ua devocion personau o un possible pelegrinatge. Bèth
damb es figures d’Adam e Èva e Sant Sebastian. temps a qu’era sua istòria ei coneishuda pes tèxtes
Miracles de sant Germà e Gestes dels bisbes d’Auxerre
qu’escriuec Heiric, un monge d’Auxerre en epòca
carolingiana7.
Localizacion en mur
Son plaçades ena part dreta deth mur nòrd dera
glèisa, fòrça propères as deth cicle dera Passion mès
que separades d’aguestes per ua banda verticau absenta
de decoracion d’aproximativaments 20 cm d’ample,
possiblaments deguda a un element arquitectonic
preexistent (ua rèisha, dilhèu?). Es pintures ocupen
un espaci mès o mens rectangular, mès qu’ena part
superiora hè un doble nivèu, mès naut ena esquèrra e
mès baish ara dreta. Ei curiosa aguesta irregularitat e
dilhèu poirie auer relacion damb era existéncia de d’auti
Eth cicle dera Passion en Benquèr. (Fòto: Albert Sierra). elements pintadi ena part superiora damb es quaus se
6. Auem d’arregraïr a Maria José Gracia e a Ma. Àngels
Marsé, deth talhèr de restauracion TdArt, era sua disponibilitat
e collaboracion entar estudi d’aguestes pintures e des que 7. Miracula sancti Germani. Gesta pontificum
vien de descorbir en Arties, des quaus heren tot eth procés de Autissiodorensium. Era gèsta que comence en sègle xii e s’escriu
descobèrta e restauracion. enquiath sègle xviii.
315

6. is t ò r i a d e r art
sage d’encaishar de manèra non guaire ortodòxa. Ena hust a un fin dessenh qu’insinue ua elicoïdau. Sus es
part inferiora, era darrèra scèna tanben baishe un angles i a dues petites tors circulares e entre eres ua frisa
shinhau mès qu’era bordadura que limite eth conjunt. damb decoracion geometrica tanben d’estil tardogotic.
Eth frontau deth templet ei guarnit damb ua traceria
gotica florida. Eth solèr qu’ei hèt damb escacat vermelh
Distribucion de scènes e blanc damb diagonaus convergentes, ara manèra
Era distribucion des scènes mos rebrembe gotica entà simular pregondor. Tot eth conjunt qu’ei de
claraments era d’un retaule, damb un compartiment bona factura, maugrat que se coneish que s’a hèt sense
centrau verticau dedicat ath sant, quate espacis mès o un diboish preliminar geometric e estricte. Es bases, per
mens iguals ena esquèrra e quate mès ena dreta, mès exemple, que son diferentes era ua dera auta.
qu’en aguest cas era distribucion non ei cap unifòrma e
tà poder explicar ben ua des scènes, li heren un espaci Iconografia
en “L” que dèishe era scèna següenta en un format mès
petit. Era pintura ei enquadrada a esquèrra, dreta e German neishec en 378 e siguec governador
ath dejós per ua bordadura de color vermelhós (qu’ath d’Auxerre, se convertic ath cristianisme e siguec
promoigut tath bisbat per sant Amador. Acompanhat de
sant Lop viatgèc dus còps entara Bretanha Grana. Era
legenda li atribuís fòrça miracles. Moric en Ravenna eth
31 de juriòl de 445 e eth sòn còs siguec retornat entà
Auxerre (REAU, 1997: 23; VORAGINE, 1994: 423-426).
Es pintures d’Unha reprodusissen era figura deth
sant en sector centrau e ueit scènes dera sua vida enes
dus costats9.
Ena prumèra scèna i podem veir ua representacion
deth conflicte entre sant Amador e eth joen noble
German, que, com apassionat dera caça qu’ère, penjaue
es caps des bèsties enes branques d’un pin entà exhibir-
les coma trofèus. Sant Amador, bisbe d’Auxerre, hec a
talhar aguest arbe. Ena esquèrra vedem a sant Amador
damb dus personatges mès que guarden com ara
dreta dus òmes armadi damb destraus comencen a
talhar er arbe. Tà poder-lo identificar coma un pin, se
Es pintures de sant German en Unha. (Fòto: Tdart). pòden veir claraments es carrolhes de pin que pengen
des sues branques, perque er arbe qu’ei fòrça generic.
Era inscripcion dera part superiora dera scèna ei era
prumèr cop de uelh semble poncivada, mès qu’ei pintada
a man auçada) damb ua flor de quate petals en miei e
mieges flors enes costats 8. En costat dret deth conjunt
i a ua banda fòrça ampla damb ua decoracion vegetau
fòrça desvolopada mès d’ua qualitat de diboish fòrça
deficienta, enquiath punt qu’ei de mau compréner que
sigue hèta peth madeish talhèr de pintors.
Contèxte arquitectonic
Es scènes son descrites ena part superiora de
cadua per ua inscripcion en letra gotica qu’ocupe tota
era amplada, mentre qu’en verticau sonque les separe
ua simpla linha nera. Er espaci centrau, dedicat ath
sant, a un tractament diferent e diferenciat, un marc
arquitectonic composat per dues colomnes que tien un Scènes prumèra e dusau de sant German en Unha. (Fòto:
templet damb un petit losat. Es bases e es capitèths des Tdart).
colomnes son pariones as dera arquitectura d’estil gotic
tardiu, damb eth perfiu principau convèx, tant qu’eth
9. Ne haram ua descripcion un shinhau mès detalhada des
8. La trobam exactaments iguala enes pintures de Benque scènes e era iconografia perque non son guaire comunes e es
Dessús e Àdet. istòries son encantadoraments naïfs…
316

7. Albert Sierra i Reguera
Ena tresau scèna s’i mòstre ua istòria
deth sòn pelegrinatge entà Anglatèrra.
Malaut com ère e auent-se de posar en lhet
en ua casa on l’acuelheren, i aguec un huec
qu’afectèc tota era ciutat mens era casa a
on s’estaue eth sant. Era pintura ei fòrça
maumetuda e non se i pòt reconéisher
sonque eth cap deth sant deuant d’ua
tor e tres tets de cases entornejades de
hlames. Es edificis semblen auer hièstres
geminades. Era inscripcion ditz: “cum
Sent Germa fe seca lo foec in una ciutat”.
Ena quatau scèna trobam ath sant un
còp mès en Anglatèrra en un des prodigis
mès singulars dera sua trajectòria. Sant
German hec un dusau viatge entàs isles
Britaniques damb er objectiu de combàter
as eretges e eth sòn disciple, sant
Scènes tresau e quatau de sant German en Unha. (Fòto: Tdart).
Micomer, lo volie seguir, mès se moric en
arribar en Tonnerre. Sant German i volec
següenta: “[cum] sent Amado fe trenqua lo pin”10.
Ena dusau scèna vedem a sant German deuant
dera taula des demònis. Era legenda que ditz qu’ère
alotjat en ua casa e en acabar de sopar vedec com es
proprietaris tornauen a parar era taula com s’aguessen
de premanir un aute sopar. Eth sant les demanèc qué
hègen e eri responeren que premanien era taula entà
que sopèssen ues bones persones que viatjauen de net.
Aguesta responsa l’estonèc e demorèc qu’arribèssen entà
coneisher-les. Quan arribèc eth nombrós grop de hemnes
e òmes, sant German reconeishec immediataments
ad aqueri convidats, que non èren sonque diables
desfressadi. Sant German, sense dobtà’c un moment,
les proïbic que se botgèssen dera cagira, anèc a cercar
as proprietaris dera casa e les demanèc se coneishien as
convidats. Dideren qu’èren vesins e vesies deth pòble.
Sant German hec a anar as senhors dera casa a veir s’es
vesins deth pòble èren o non en casa sua. Ath cap d’ua
estona tornèren fòrça impressionadi e li dideren qu’es
vesins èren en casa, e que dormien tranquillaments.
Alavetz sant German s’acarèc as convidats e les obliguèc
a declarar deuant des proprietaris dera casa qui èren
en realitat. Es convidats coheissèren qu’èren demònis
desfressadi jos era aparença des vesins e vesies deth
pòble.
Era scèna represente a Sant German jolhat, vestit
coma bisbe amassa damb un òme, eth mèstre dera casa,
d’a on semble que gessen, e ath deuant d’ua taula a on
podem veir ua sieta damb minjar, veires e ua detalhada
gèrra d’aram. Darrèr dera taula, tres òmes e dues hemnes
lhèuen es mans, es demònis descorbits. Era inscripcion
ditz: “cum sent Germà conjurà los demonis en taula”.
10. Era interpretacion des inscripcions s’a hèt gràcies ara
ajuda d’Anna Gudayol, cap dera Secció de Manuscrits dera
Sant German en Unha. (Fòto: Tdart).
Biblioteca de Catalunya.
317

8. is t ò r i a d e r art
estenèc en tèrra era pèth deth vedèth, metec
ath dessús toti es uassi der animau mòrt,
preguèc e eth vedèth ressuscitèc. Açò non
apareish ena pintura, mès era explicacion
finau e instructiva dera istòria que s’ac vau:
eth sant floquèc dehòra deth palai ath rei
per non auer-lo alotjat e nomentèc monarca
de Bretanha ath porcatèr...
Ena siesau scèna, en registre superior,
auem ath sant e a un disciple qu’arriben
ena casa deth porcatèr (damb eth vedèth
agarrat pera còrna) e era sua hemna,
ath cant madeish dera scèna deth vedèth
espelat, deuant dera casa deth porcatèr,
curiosaments cubèrta damb un tet de palha.
Se seguim er orde de lectura logic auríem
de passar ara setau scèna, a on en ua dusau
Scènes siesau e setau de sant German en Unha. (Fòto: Tdart).
representacion dera casa, que servís coma
marc arquitectonic e coma delimitador dera
anar, manèc de daurir era sepultura e dempús de cridar scèna, vedem ath sant e a tres acompanhants
a Micomer peth sòn nòm li demanèc se volie ressuscitar en taula minjant-se eth vedèth servits peth porcatèr e
e viatjar damb eth. Micomer s’incorporèc de miei còs damb era sua hemna codinant en huec. Just ath costat,
ena hòssa e li didec que gaudie de delícies exquisides gessent pera pòrta dera casa e que torne atau entara
e que non volie pas tornar entara vida temporau. Eth scèna anteriora, trobam a tres òmes qu’arremassen es
bisbe li didec que, se atau ac volie, que s’estèsse a on ère. uassi sus era pèth e ath dessús eth sant, representat mès
Eth defunt se tornèc a cochar en sepulcre e continuèc gran qu’es auti personatges, e ath sòn costat eth vedèth
mòrt. Ena scèna vedem ath sant bisbe acompanhat d’un reviscut. Era inscripcion superiora mos explique eth
personatge que plegue es braci en tot contemplar eth començament e era fin dera scèna: “cum sent Germa fe
miracle e deuant i é er enterraire, qu’acabe de daurir escorxa un vedet. Cum fe torna lo vedet viu apres sopa”,
era hòssa (encara a era pala enes mans) e eth mòrt, mentre qu’eth dera scèna setau ditz: “cum sopauha e fe
damb es mans amassa en signe de veneracion. Se pòt [ram]asa l’os [...]esen la pet” ei a díder, arremassar es
apreciar claraments com era postura des mans siguec uassi e meter-les laguens dera pèth.
rectificada peth pintor. Eth hons ei de decoracion florau.
Era ueitau scèna mos explique ua istòria deth sòn
Era inscripcion ditz: “cum fe resu[cita son dis?]ciple? de
pas per Ravenna quan siguec obsequiat damb fòrça
la fosa”.
cortesia pera reina Placida e peth sòn hilh Valentinian.
Era cincau imatge ei era deth pròpi sant qu’apareish Ua net, tara ora de sopar, era sobirana envièc as sòns
frontauments, vestit coma bisbe damb guants, auba, mossos tara casa a on s’alotjaue eth sant damb ua grana
casubla, capa pluviau, mitra e cròça, sus un hons damb plata d’argent plia de minjar deliciós. Sant German
decoracion vegetau de format fòrça gran e geometrizada, acceptèc eth present, repartic eth minjar entre es que
fòrça corrent enes retaules e vestits dera fin
deth gotic. Era figura a era man dreta en
actitud de benedir. Eth marc arquitectonic ja
a estat descrit anterioraments damb detalh.
Es scènes siesau e setau se desvolopen
en un doble registre damb un orde de lectura
fòrça singular. Comence ena part superiora,
seguís ath dejós en un quadre separat e acabe
ath costat der inici, en ua scèna verticau ath
costat dret. Era istòria qu’explique passe en
Bretanha quan eth sant e es sòns companhs
non trobauen alotjament perque eth rei
d’aqueth país auie proïbit as sòns ciutadans
que les acuelhessen. Un trabalhador deth
palai trobèc ath sant e as sòns disciples
que passauen heired e gana e, compadit,
se les ne portèc tara sua cabana, aucic eth
darrèr vedèth qu’auie, lo codinèc e les ac
dèc tà sopar. Dempús de sopar, sant German Scènes ueitau e nauau de sant German en Unha. (Fòto: Tdart).
318

9. Albert Sierra i Reguera
l’acompanhauen e se sauvèc era valuosa plata tà poder- damb letra leugèraments diferenta dera des scènes:
la véner e repartir es sòs que li’n dèssen entre es praubi. “mil·CCCC·L·XXX·IIII·di·XI·de octubre·fu·feita.”, en
Entà correspóner damb bèth present ara reina prumèr sector e: “[...] au et Bailus[...]” en segon11. Eth
li envièc, pes madeishi messatgèrs, un pan de ciuada mau estat dera inscripcion poirie daurir quauque
laguens d’un bòl de husta. Era reina Placida acceptèc dobte sus era lectura concrèta dera data o, dilhèu, sus
aqueth present e manèc que corbissen eth bòl damb ua se correspon ad aguesta pintura o a ua possibla scèna
cocha d’argent entà poder-lo conservar tostemps en sòn dejà perduda qu’aguesse estat plaçada peth dessús dera
poder com un present de gran valor espirituau. nautada dera actuau. Mès era coïncidéncia de toti es
factors mos hè a dar coma bona e pòc discutibla era data
Era scèna se presente damb eth sant seigut en ua
der onze d’octobre de 1484 coma finau dera òbra.
cagira barrada recebent ath mosso dera reina que pòrte
era plata damb un peish. Ena part inferiora podem veir
ara reina e ath sòn hilh, jolhadi. Era part inferiora dera Estil
pintura s’a perdut, mès non credem pas qu’includisse
Coma ja auem dit, era pintura s’enquadre enes
mès representacions. Era inscripcion que ditz: “cum la
darreries deth gotic. Qu’ac podem veir, per exemple, ena
regina fe li porta un prese[n]t”.
manèra de representar es figures umanes. Se començam
Finauments, era scèna nauau mos mòstre un miracle peth sant German dera arquèra centrau, es trèts faciaus,
mès deth sant, quan era madeisha reina lo convidèc a maugrat que maumetudi, mos permeten intuir ua cara
dinar e i anèc a cavalh d’un ase. Pendent eth dinar eth que vòs transméter serenitat, damb uns trèts definits,
somèr se moric. Era reina sagèc d’obsequiar ath sant maugrat que non podem parlar pas d’ua intencion
damb un shivau, mès sant German que non l’acceptèc, naturalista o retratistica clara. Era anatomia e eth gèst
hec ressuscitar eth sòn somèr mòrt e se’n tornèc tà on son ben acabadi damb es mans que tot just apareishen
s’estaue. Era inscripcion ditz: “cum fe resucita la sua enes costats jos, era capa, e es pès, damb un mès auançat
saumera”. qu’er aute, çò que li da un cèrt caractèr de dinamisme.
Eth canon dera figura ei fòrça equilibrat, non ei longuirò
Vestits mès tanpòc cuert de talha, coma veiram enes scènes que
l’entornegen.
Es vestits des personatges qu’apareishen enes scènes
Enes scènes istoriades trobam un menor interès
son es que corresponen ara datacion dera fin deth sègle
peth naturalisme des cares, que son practicaments totes
xv. Calces que semblen ues miches, còssi damb manges
hètes de manèra idealizada e sense expression, mentre
amples enes espatles, e a còps petites capelines, sarradi
qu’era accion e es sentiments se transmeten pes postures
ena centura e quauqui detalhs que permeten datar damb
e gèstes des diferents personatges, que se presenten
mès precision, coma es berrets de mieja vòuta, damb
damb ua varietat e dinamisme remercables. Ua manèra
es ales lateraus lheuades (de mòda en 1490-1500) o es
d’expressar totauments medievau. Eth sant apareish
sabates “ara francesa” de punta redona coneishudes en
practicaments tostemps en ua escala superiora qu’era
estat vesin coma “pauta d’os” deuant dera tipica sabata
rèsta de personatges, en un trèt tanben pro medievalizant,
anteriora de punta ponchuda (BERNÍS, 1978-1979:
que lo hè a subergésser en totes es composicions, e que
136). En çò que tanh ath pientat se pòt reconéisher çò
manten eth canon, mentre qu’es auti son mès petiti.
que’n diden “reis catolics”, perque se’n servie eth pròpi
rei Ferran e que siguec mòda tara fin deth xv. Eth cas Eth diboish ei fòrça adret e es plecs deth vestit
mès visible ei eth de Micomer, eth disciple reviscolat deth bisbe o es mans des personatges son fòrça ben
damb eth peu rècte sus es celhes e tot eth peu alisat e acabadi. Totun, en diferenti punts dera pintura se pòt
long que li caperaue es aurelhes e damb eth perfiu finau veir rectificacions evidentes com ara es mans de sant
arredonit de cap ar interior. Micomer.
Sus era forma com se bastís er espaci e es scènes,
cau díder qu’eth pintor ei terriblaments adret entà
Era datacion e era inscripcion superiora
plaçar as personatges qu’aumplissen era scèna d’ua
Tot en aguesta pintura mos hè a pensar en ua manèra lèu lèu completa. Coma ei normau ena pintura
datacion des darrèrs ans deth sègle xv. Era disposicion de tradicion gotica, non i a ua autentica perspectiva, mès
en forma de retaule, era manèra de representar es er espaci se bastís a partir dera superposicion des còssi,
personatges, es sòns gèstes, eth hons pintat des scènes es uns parciauments deuant des auti, damb eth tèrra
com ua decoracion vegetau, com era des retaules gotics aparentaments lheuat en diagonau e es edificis ath hons.
d’aguestes dates, es vestits des personatges, damb Era representacion des taules ei simptomatica en aguest
capèths de mieja vòuta e sabata francesa, eth pientat
“reis catolics”, er arc e era traceria sus era figura deth
sant o es bases de perfiu convèx. Tot apunte ad aguest
moment dera fin deth gotic, just abans dera influéncia 11. Era interpretacion d’aguesta inscripcion qu’ei òbra
de Robert Baró, secretari der Arquebisbat de Barcelona, que
renaishentista. Coïncidís totauments, donc, damb era coïncidic damb er equip de restauradores de TdArt ena glèisa
inscripcion que vedem ena part superiora dera pintura d’Unha pendent era intervencion.
319

10. is t ò r i a d e r art
sens: apareishen inclinades entà
deishar veir eth sòn contengut. Era
diuersitat deth diboish se met de
manifèst en detalhs com era bona
representacion des caps d’animaus
ena prumèra scèna o des detalhs
dera ròba. Era representacion des
arquitectures se merite un paragraf
sancèr. Es exteriors des edificis dera
ciutat ahlamada o especiauments
eth templet jos eth que se tròbe
eth sant ena arquèra centrau, que
son pro ben perfiladi, encara que
se repetissen en bona part, mès eth
detalh mès curiós l’aufrís era casa
deth porcatèr, que se represente
dus còps, ua ath començament
dera istòria, damb tet de palha,
entaulat de husta e hièstres
dobles, e era auta ath dejós, miei Es pintures dera absida en Àdet, ena Vath d’Aura. (Fòto: Albert Sierra).
interior, miei exterior, damb era
qu’acabe damb fòrça boni resultats es representacions
inscripcion qu’ei part deth tet (!) e damb era pòrta miei
encomanades.
dubèrta e es personatges que’n gessen. Açò mos pòrte
a ua auta caracteristica singulara, era representacion An relacion es pintures de Sant German damb es
des interiors non pas a partir de detalhs arquitectonics deth Judici Finau e era Passion? S’examinam es tres
(vòutes, hièstres, etc.) senon damb era presentacion d’ua pintures de manèra conjunta serà de mau acceptar qu’an
decoracion vegetau pintada. estat hètes pera madeisha man. An estils e manères de hèr
que semblen pro diferentes. Tanben era preparacion dera
Es pintures de sant German an relacion damb
superficia enes pintures dera Passion e de sant German
era pintura des retaules, e tanben an ligams evidents
son diferentes, coma mos confirmèren es restauradores
damb era illustracion de libres dera fin deth xv, tant
que i trabalhèren. Tot igual, era comparason damb
es miniats coma fòrça especiauments es prumèrs
ues autes pintures propères mos pòrte a plantejar ua
incunables, gravats e xilografies. Ei de fòrça bon trobar
ipotèsi singulara. Ena part nauta dera Vath d’Aura, ath
exemples d’imatges d’incunables que mos mòstren
començament d’un pòrt que mos amie entath vesin
decoracions vegetaus (coma en costat dret) ath torn
Larbost, per tant a pòca distància dera Val d’Aran, trobam
des scènes, arquitectures de formes similares, etc. Mès
qu’era glèisa d’Àdet presente un conjunt decoratiu que la
per dessús de tot i é era manèra d’aumplir es scènes
deuie caperar lèu lèu per complet ath començament, mès
quadrangulares damb aguesti personatges mès petiti,
qu’ara ei fòrça fragmentat e deteriorat. Quauques scènes
actius, qu’aumplissen tota era superficia de motius.
encara se mantien en bon estat e i podem reconéisher
Ei sustot aguesta disposicion era que mos hè a veir ua
fòrça detalhs des pintures d’Unha, es bordadures damb
relacion de composicion e de formes que seguraments
quate petals 13, es taules inclinades damb es pautes en
siguec generica, de composicion e de formes, encara
qu’ei fòrça atractiu especular sus era possibla còpia
dirècta d’un modèl que non coneisheríem pas12.
Autors, talhèrs e parallèls: Àdet
Enes pintures de Sant German parlam d’un pintor
(o pintors) de probabla provenença gascona (coma
testificarie era lengua des inscripcions) capacitat entath
diboish e tara representacion de scènes complèxes, que
mos mòstre un fresc d’actituds, de vestits e d’arquitectura
dera fin deth sègle xv. Non parlam pas evidentaments d’un
artista de prumèra linha, mès òc d’un artista pro adret
Eth bò e era mula deth neishement en Àdet.
(Fòto: Albert Sierra).
12. Ua ipotetica version deth sègle xv des miracles de sant 13. Que cèrtaments podem trobar tanben en d’autes glèises
German de Heiric farcida de gravats... que non auem trobat pas dera demarcacion, com en Vieux E. St. Eugene o Audressein
e que, dilhèu, possiblaments non existís. (BERGÈS, 1996: Vol. III pl. LXIII e pl. CLXXIX).
320

11. Albert Sierra i Reguera
Dus personatges enes pintures d’Àdet. (Fòto: Albert Sierra).
diagonau, era gèrra d’aram, es caps d’animaus (eth bò
e era mula deth Neishement d’Àdet son totauments
identics as caps talhadi d’animaus dera prumèra scèna
de sant German), e era figura que ten un encensèr mos
rebrembe claraments a toti aqueri personatges de canon
cuert e de postures actives. Jo pensi que non i a dobte
qu’es pintors de Sant German participen enes pintures Es pintures d’Adam e Èva e Sant Sebastian en Unha.
d’Àdet. E digui participen perque fòrça d’auti detalhs (Fòto: Tdart).
d’aguestes pintures, curiosaments, non apunten cap
as de Sant German senon as deth cicle dera Passion Santa Maria d’Arties
e eth Judici Finau: es hons damb decoracion vegetau, Era glèisa de Santa Maria d’Arties a un plan bon
es anges musics, tanben fòrça similars as deth Judici conjunt de pintures muraus qu’includissen ua des
Finau d’Unha, es plecs angulosi enes vestits o un sant pintures mès singulares de tota era Val, er espectaclós
literauments copiat deth sant Pèir d’Unha. Pensam Judici Finau qu’aumplís eth prumèr tram de vòuta dera
qu’es semblances van mès enlà d’ua simpla còpia, e que nau centrau dera glèisa. Pierrette Berges a estat enquia
probablaments parlam des madeishi artistes. Era ipòtesi
qu’ara podem bastir ei qu’es dus conjunts d’Unha, eth
Judici Finau damb era Passion de Crist d’un costat e
es pintures de Sant German der aute, sigueren hètes
per mans diferentes d’un madeish talhèr o per dus
talhèrs diferenti de manèra separada mès simultanèa, e
qu’aguest madeish grop trabalhèc pòc dempús, ja fòrça
mès integrat, enes pintures d’Àdet. Finauments, ua part
d’aguest grop, o uns seguidors, deuien hèr es pintures
de Benque Dessús, qu’an un ligam clar damb es dera
Passion, ja exposades.
Es pintures d’Adam e Eva e Sant Sebastian
En Unha auem un aute conjunt de pintures,
dedicades a Adam e Èva e Sant Sebastian, que son un
exemple de com cambièc era pintura religiosa damb era
arribada, d’un costat des modèls artistics renaishentistes
e, der aute, deth modèl de difusion dera religion dera
reforma de Trento, coma veiram tanben en cas de
Salardú, dilhèu er exemple mès clar d’aguesta naua
pintura. Non les analisaram en detalh perque fòrça
probablaments ja son òbra deth sègle xvii. Joan Yeguas
ne hè ua descripcion e analisi en sòn article en aguest
madeish volum14.
Eth conjunt picturau d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
14. “Pintura e escultura aranesa des sègles xvi, xvii e xviii”.
321

12. is t ò r i a d e r art
ara era unica investigadora que li a dedicat un estudi
detalhat, ena sua tèsi, (BERGES, 1996: 830-838), e
maugrat qu’analise corrèctament es diferentes mans
des pintors qu’intervien ena glèisa ath long deth sègle
xvi, non acabe de deishar clares es fases enes quaus
aguestes decoracions sigueren hètes ne era adscripcion
corresponenta de cada sector. Ei per açò qu’ara sajaram
de deishar-les ben delimitades entre era prumèra fasa de
decoracion, realizada de cap a mejans deth sègle xvi e era
dusau, executada en 1589.Es prumèrs acabadi des murs
dera glèisa romanica de Santa Maria d’Arties sigueren
un rejuntament gras damb remarcat e un perbòc
peth dessús, des quaus se’n sauve rèstes en quauqui
sectors des absides15. Mès era prumèra operacion de
decoracion extensiva des murs se harà a mejan sègle
xvi16 damb un complet conjunt de pintures muraus.
Er arc trionfau dera absida d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
Aguesta decoracion non includic pas era absida, que
deuie d’èster ocupada peth retaule gotic de Santa Maria
ena sua configuracion originau e que deuie èster plaçat
estrictaments ena sua embocadura17. Decorauen era
vòuta der espaci presbiterau damb ua representacion
de Diu Pair e es quate evangelistes, dus en cada costat.
Tanben aumplic es vòutes de tot eth prumèr tram dera
nau (o dilhèu bèth un de mès), enes lateraus damb scènes
profanes e ena centrau damb eth coneishut Judici Finau.
Tanben aumplic eth hust des dues prumères colomnes,
ath costat der evangèli damb Sant Cristòfol e eth dera
epistòla damb ua representacion de Sant Antòni.
Quauqui decennis mès tard, concrètaments en 1589,
se i hec ua dusau decoracion qu’includís es bordadures
treçades dera hièstra d’arc de tèrçpunt deth costat dera
Eth petit fragment de decoracion dera absida d’Arties. epistòla deth presbitèri e es caishons e tondos dera
(Fòto: Albert Sierra). madeisha hièstra e der arc trionfau dera absida, e coma
element centrau ua cobertura de husta deth presbitèri
15. Era absida centrau ei possible que recebesse quauque qu’aucupe tota era vòuta e es lateraus (e qu’amagaue es
tipe de decoracion romanica (o gotica?) coma testimònie eth
petit fragment de decoracion geometrica en vermelh e nere
que se consèrve ena impòsta deth costat dret e eth diboish enes
madeishi colors deth mur deth costat esquèr.
16. Sus era datacion exacta, jo propòsi ua datacion ath torn 17. Non ei guaire probable, mès ua dusau possibilitat ei
de 1540-1550 per diferenti motius, entre es quaus cau remercar qu’eth retaule gotic siguesse plaçat en aguest moment un
era inclusion dera batalha de mòros e crestians que comentam shinhau mès tà deuant, corbint er arc trionfau dera absida
mès endeuant. Eth companh Joan Yeguas opine en sòn article just enquiath començament des pintures renaishentistes. S’açò
qu’es dates d’aguesta intervencion serien mès tardiues, ar siguesse cèrt, eth retaule aurie estat endarrerit enquiara absida
entorn de 1550-1570. ena decoracion de 1589.
322

13. Albert Sierra i Reguera
pintures anteriores). Fòrça probablements, en 159218
es vòutes e murs dera glèisa sigueren acabadi damb un
perbòc blanc (dilhèu damb imitacion de pèira ena nau
centrau) qu’ocultarà es pintures des vòutes lateraus e
d’aumens ua des colomnes, mès deisharà ara vista eth
Judici Finau. Aguest perbòc siguec renavit diuèrsi còps
enquia començaments deth sègle xx.
Dera fin deth sègle xvi enquia juriòl de 1990 an
conviscut aguestes dues decoracions. En aguesta data,
quan eth Centre de Restauració de Béns Mobles dera
Generalitat comencèc era restauracion des pintures sus
husta, en desmontar-les se trobèren es dera prumèra
fasa ath darrèr (MEMÒRIA, 1997: 128, 157).
Es prumères pintures d’Arties
Diu Pair e es quate Evangelistes
Ena vòuta deth presbitèri trobam era representacion
mès ben hèta de tot eth conjunt dera prumèra etapa,
Diu Pair, en ua imatge que captive, entornejat per
un cercle de bromes sus un hons daurat, vestit damb
tunica blanca e ua capa vermelha holada, coronat damb
tiara. Era sua postura ei dinamica, lheue era man dreta
mentre qu’ena esquèrra i pòrte ua esfèra de veire que
represente er univèrs damb ua crotz damb er estendard
dera resurreccion. Pòrte en cap eth nimbe crucifèr que
representarie eth Hilh de Diu, alavetz que serie Pair e
Hilh. Enes dus costats vedem es rèstes superiores des
evangelistes (practicaments desapareishuts) que lo
costegen enes pans verticaus. En extrèm esquèr dera
vòuta, ena part inferiora, i a ua representacion d’un libre
damb ua inscripcion fòrça maumetuda a on seguraments
i deuie d’èster era data e eth cometent des pintures.
Era figura de Diu ei ua imatge poderosa: era
amplitud deth sòn movement, dera sua postura, era
guardada intensa, eth peu endarrèr peth vent que li Detalh dera cara de Diu Pair en Arties. (Fòto: Albert Sierra).
lheue era capa... Toti aguesti detalhs li dan ua qualitat
especiau, fòrça per dessús dera rèsta de figures deth
conjunt. Se mos fixam ena tiara, ena esfèra de veire, o en
cordonet daurat dera capa, veiram ua pintura detalhista
e gracila. Era anatomia ei, totun, fòrça esquematica,
fòrça medievalizada, com se pòt veir, especiauments,
enes mans. De çò de pòc que se sauve des evangelistes
se’n pòt remercar es cares ovalades, es uelhs ametladi
e es carnacions palles caracteristiques d’aguest pintor e
eth sòn caracter fòrtaments idealizat.
I aurà qui ac considerarà ua exageracion, mès
ara mia manèra de veir ei probablaments ua des
representacions de Diu mès impactantes dera pintura
Diu Pair en Arties. (Fòto: Albert Sierra). catalana. Ben pògues an aguesta poténcia dempús
dera romanica de Sant Climent de Taüll. E, se pensam
en Comenge, ben pògues imatges an aguest poder de
seduccion, sonque, aguest òc, eth magnific Diu de Sant
18. Ena impòsta d’un pilar adossat dera nau centrau se i pòt
Sernin de Tolosa, ua pintura de prumèra linha europèa.
veir ua inscripcion hèta damb pincèu damb era data “1592”, que
poirie correspóner ad aguesta decoracion murau. Es “carreuats
de pinzell” des naus lateraus son fòrça mès modèrns.
323

14. is t ò r i a d e r art
Eth Judici Finau corrècte, era espada apunte entath cèu e era flor tath
lunfèrn, quan justaments son eth simbèu visuau deth
Se Diu Pair ei ua imatge intensa, eth Judici Finau
prèmi tàs justi e eth castig tàs dolents.
ei tostemps ua scèna atractiva, damb era sua galeria
longa de personatges e situacions favorables ara Se passam tàs autes scènes, començant peth cèu,
exibicion picturau (REAU, 1996b: 749-779). En Arties, vedem era Jerusalèm celèsta damb forma de castèth,
era sua disposicion ena vòuta dera nau centrau obligue damb tors dentelhades e ja damb quauqui detalhs
a ua composicion diferenta dera abituau ena epòca de decoracion renaishentista, com eth fronton damb
medievau, dera qu’auem vist per exemple en Unha, sus conquilha deth portau. Crist torne a aparéisher ena tor
centrau, fòrça petit, un còp mès entornejat de bromes,
mès aguest viatge damb era tunica, era capa e era esfèra
de veire ena sua man. Sant Pèir ei deuant dera pòrta
recebent as ressuscitats gessudi des cavòts que i a per
tot eth tèrra dera scèna. Es figures mès atractives que
son es anges, eth que damb ua longa trompa projècte
un filactèri, tanben es quate musics des tors, damb arpa,
tamborin e flaüta, guitarra e trompa, e finauments,
era figura centrau dera composicion, un Sant Miquèu
damb ua armadura renaishentista esplendida, que pese
es animes e armat d’ua espada sosmet un demòni. Voi
hèr ua remèrca sus eth filactèri que ges dera trompa,
que comence damb era coneishuda invocacion: “surgite
mortui venidte ad iuditium” mès que seguís damb çò que
Eth Judici Finau d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
Daniel Vilarrúbias a identificat com eth començament
deth Cant de la Sibil·la: “al iorn del iudis para qui abra
un mur planèr damb eth cèu ena part superiora e eth fet servisi”, çò que daurís era possibilitat interessanta
lunfèrn ena inferiora. En Arties, per contra, auem ua qu’en aguesta glèisa se i hessen representacions d’aguest
distribucion des scènes ben singulara: en centre, eth drama liturgic. En tota era pintura d’aguesta prumèra
Crist Jutge der Apocalipsi entorat d’un còr celestiau de fasa suspren era aptitud, eth coneishement e eth
sants e santes laguens d’un cercle de bromes. Ara sua detalhisme ena representacion des objèctes profans,
dreta, baishant per aute laterau dera vòuta, eth cèu, e instruments musicaus, armes o armadures, en oposicion
ena esquèrra, tanben baishant peth laterau dera vòuta, ara dificultat entà representar era anatomia o es dobtes
eth lunfèrn. Compositivaments aguesta solucion ei e errors ena iconografia.
impecabla, mès obligue a veir era pintura
enes sòns tres fragments per separat, perque
cau ua posicion diferenta der espectador entà
cadun d’eri. En Gédeu, ena Vath d’Aura —ua
pintura mès tardiua— i a ua composicion
relativaments similara, mentre en Cadau,
Borisp, Vièla de Loron e Mont seseguís era
disposicion abituau19. Auem defenut era
qualitat picturau dera representacion de
Diu Pair, mès entath Crist ei fòrça mens
notabla. Es limitacions deth pintor ena
representacion anatomica se manifèsten en
ua figura damb es cames massa cuertes, e
un tronc geometric e esquematic, fòrça en
deute encara damb es formalismes gotics.
Enes figures des sants que l’entoren i podem
veir claraments un diboish fòrça mès pressat
e repetitiu. Coma detalh anecdotic, eth liri
e era espada deth Crist Apocaliptic son
disposadi en sens contrari deth que serie
Eth Cèu enes pintures muraus d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
En lunfèrn, tostemps espectaclós, auem es
19. En tot eth Naut Comenge, en grop de pintures deth XVI turments abituaus e quauqu’uns de mens representadi,
qu’auem recuelhut, eth Judici Finau ei ua des scènes que mès
com es aigües gelades entàs envejosi, que Brunet semble
soentege, e en Aragon encara en trobam bèth aute exemple,
com eth de San Juan de Toledo de la Nata. identificar erronèaments damb eth purgatòri (BRUNET,
324

15. Albert Sierra i Reguera
Es anges musics enes pintures muraus d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
2001: 125). Es pecadors son condusits cap ara boca de Com auem dit, aguest Judici Finau dilhèu non a era
Leviatan (a on ja i a bisbes, cardinaus e reis) tot presidit qualitat picturau dera representacion deth Diu Pair, es
per Satan, rei des demònis, damb era sua corona e ben figures son fòrça repetitives, damb cares practicaments
seigut en ua polida cagira renaishentista. seriades, era sua gamma cromatica ei fòrça mès limitada,
sonque grisi, òcres e vermelhs, mès eth resultat dera
composicion, es sues dimensions e eth gran nombre de
personatges li dan un caractèr espectaclós indiscutible.
A maugrat des detalhs de decoracion renaishentista,
poiríem díder qu’ei era scèna deth conjunt que mès deu
ara tradicion picturau medievau.
Sant Antòni e sant Cristòfol
Eth lunfèrn enes pintures d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
Enes dues colomnes mès propères ath presbitèri
trobam era representacion de dus sants fòrça mès
grani que de mida naturau. Ath cant dera epistòla i
auem a sant Antòni, turmentat pes demònis. Enquiàs
darreries de 2008 non se vedie sonque era cara deth
Sant Miquèu enes pintures d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
325

16. is t ò r i a d e r art
sant e un fragment d’un demòni. Bergés, ena sua tèsi, Ei ua mòstra
ja l’atribuïe a un pintor diferent (BERGÉS, 1996: 837), susprenentaments
apreciacion que cau precisar perque ara, en poder-la veir realista deth mo-
completa, un còp restaurada, podem comprovar com era vement e der es-
decoracion dera part superiora dera colomna, e tanben fòrç, totauments
era deth capitèth, o eth plafon decoratiu geometric diferenta des move-
qu’acabe era scèna pera part posteriora, son exactaments ments fòrça mès
es madeishes qu’es qu’an era auta colomna o eth Judici sòbris e rigids, de
Finau. Atau, se pòt pensar, sense dobte, qu’aguesta tradicion medievau,
colomna forme part dera prumèra fasa de decoracion, deth pintor principau.
encara qu’era scèna, ei cèrt, ei òbra d’ua man diferenta. Ua dusau scèna tanben
Era cara de sant Antòni ac testimònie, perque a ei d’aguest pintor de
ues caracteristiques de modelat totauments diferentes sant Antòni, eth Sant
des deth pintor principau, angulós e damb pincelades Sopar que veiram
ben gròsses e plies de color, contràriaments ath brèu dempús.
cromatisme dera rèsta de pintures. Es demònis tanben Ena dusau co-
son totauments diferenti des que vedem en Judici Finau: lomna i é representat
ena esquèrra n’i a un damb ua cara que mos rebrembe sant Cristòfol, que
practicaments ua caròta de Magràs, ath dessús n’i a un passe eth riu damb eth
aute de mès “tradicionau”, mentre qu’ena dreta n’i a un Jesús mainatge. En
de susprenent pera postura extrèmaments dinamica e era aguest cas, es cares,
anatomia monstruosa (damb tres cares) mès que fòrça tant deth sant coma
ben diboishada. Eth demòni, damb es pès terriblaments deth petit Jesús, mos
grani, ei ath dessús d’ua man deth sant e lhèue un garròt mòstren claraments
peth dessús deth sòn cap damb es dus braci estiradi era man deth prumèr
entà darrèr, ath temps qu’eth tòrs ei tirat entà deuant. artista, damb es tipics
uelhs ametladi e es
pòts cuerti e carnudi.
Era representacion a
detalhs curiosi, com
eth petit peish que nade
peth riu, o eth garròt a
on s’empare eth sant
entà passar, qu’ei un
palmèr (REAU, 1997a:
354), era daga damb
cap de bèstia que pòrte
eth sant ena centura
o era ciutat que se ve Sant Antòni e es demònis en Arties.
ath hons, ath costat dret (Fòto: Albert Sierra).
dera scèna.
Tan sant Antòni com sant Cristòfol son sants
protectors contra era pèsta e son fòrça populars enes
sègles deth gotic. Mès sant Cristòfol, damb ua istòria
dobtosa e atròça, siguec un des sants qu’eth Concili
de Trento sagèc de deishar de costat des proposicions
oficiaus, e quan en 1622 se hec ua tròna de husta
esplendida tà predicar en aguesta colomna sus es
pintures, aguestes sigueren retalhades e repicades sense
cap de respècte, e possiblaments caperades damb ua
cocha de caudia. Quin milhor simbèu dera reforma! Era
substitucion d’un sant com aguest, imbricat ena legenda,
per ua predicadera, era mès grana expression fisica dera
doctrina tridentina, un pedestau nautat entà difóner
damb superioritat de cap as fidèus era naua paraula dera
glèisa...
Sant Cristòfol en Arties. (Fòto: Albert Sierra).
326

17. Albert Sierra i Reguera
Es naues pintures des naus lateraus auie fama d’èster fòrça bèra e virtuosa. Tarquin ère
eth rei de Roma e eth sòn hilh Tarquin Sèxt sentie ua
Ena glèisa d’Arties se i descorbic mès pintures en
atraccion viscerau per Lucrècia. En abséncia deth sòn
iuèrn de 2008. Se sabie qu’es vòutes des naus lateraus
òme li demanèc ospitalitat e aquera net, dempús de hèr-
tanben conservauen pintures perque petiti fragmens
se a passar peth sòn òme ena escuretat, la violèc. Era,
èren ara vista peth dejós des perbòcs blanqui que les
en veder-se trufada, demanèc venjança ath sòn pair
caperauen, se pensaue que deuien d’èster en fòrça
e ath sòn òme e se suïcidèc damb ua daga. Er otratge
mau estat pr’amor des umitats qu’auien patit aguesti
precipitèc era queiguda dera dinastia des Tarquins en
sectors. Un còp hèt eth trabalh penós de lheuament
Roma e era arribada dera Republica. Era istòria de
dera cocha de perbòc, s’a pogut comprovar que maugrat
Lucrècia a estat utilizada pera Glèisa coma exemple de
qu’an desapareishut es parts mès baishes, es nautes se
hemna vertuosa ena defensa deth sòn aunor e era sua
tròben en un estat fòrça acceptable e son perfèctaments
castetat. Bocaccio en parlèc en sòn recuelh de hemnes
visibles. Mès era suspresa mès grana a vengut pera part
vertuoses De claris mulieribus de 1361-1362, mès non
dera iconografia, ja que des scènes representades, n’i a
ei enquiath sègle xvi que se li comencen a dedicar tèxtes
tres que son fòrça pòc freqüentes, e encara mès en un
monografics. Es mès interessanti pera sua proximitat
entorn de pintura religiosa: Lucrècia e Tarquin, ua scèna
temporau e culturau enes pintures d’Arties son, eth
de batalha e ua scèna de caça. Es scènes se localizen enes
prumèr que se hè en castelhan La Farsa de Lucrecia,
vòutes de quart de cercle deth prumèr tram des naus
de Juan Pastor, editada de cap ath 1528 (WALTHAUS,
lateraus e ena part superiora deth mur corgut dessús
resumit) e en França Lucréce, de Filleul, representada en
des colomnes que les separen dera nau laterau. Ena
1566 (JONDORF, 1990: 99).
nau nòrd trobam a Lucrècia ena vòuta e ath dejós ua
representacion des vertuts. En mur auem era de batalha. Es personatges centraus son claraments identificadi,
Ena nau sud trobam, ena vòuta, un Sant Sopar, e en mur, Lucrècia damb era espada clauada en piet e eth sòn nòm
era scèna de caça. ath darrèr e Tarquin (Sèxt) damb un còr ena man, simbèu
en aguest cas dera passion e tanben damb eth sòn nòm
sus eth hons. Es auti dus personatges son mès incèrti.
Lucrècia e Tarquin: ua representacion Eth soldat abilhat damb armadura, lança e casc poirie
renaishentista inacostumada perfèctaments èster Collatin, qu’ei ena guèrra mentre
Era vòuta dera nau nòrd, coma didíem, mos ensenhe passen es hèts. Eth darrèr personatge ara dreta poirie
ua arquitectura figurada totauments renaishentista, tres èster Tarquin eth pair, mès non n’auem cap d’indici qu’ac
arcades sus pilars decoradi damb grotesques dejós des acredite.
quaus i a ua representacion des sèt
vertuts des quaus practicaments
non i a sonque es caps. Se i pòt
reconéisher era espada dera justícia
e eth solei qu’aurie de correspóner
ara temperància20. Sus un mur deth
hons vedem un paisatge exotic, damb
palmèrs, pavons e d’auti audèths
e, finauments, sus es arcades, ua
decoracion renaishentista vegetau e
de grotesques fòrça elaborada e quate
tondos, es dus centraus dedicadi a
Lucrècia e Tarquin, es dus lateraus
a un personatge vestit de soldat e un
aute en mau estat que ten en ua man
un utís de mau interpretar.
Lucrècia siguec un personatge
istoric deth sègle vi a. C. Era sua
istòria la citèc Titus Livi, encara que
se’n derivèren versions diferentes Eth cicle de Lucrècia enes vòutes d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
deth hèt. Maridada damb Collatin,
Es cares des vertuts, de Lucrècia o deth presomptiu
Collatin, son es caracteristics deth pintor principau
20. En Son, enes pintures que claraments s’inspiren enes d’Arties, ovalades, de boques petites, uelhs ametladi,
d’Arties, se i pòt veir ua representacion des vertuts fòrça carnacions fòrça palles damb es caròles remercades en
mès completa e que seguís un esquèma fòrça semblant, jos
vermelh... non i a dobte possible ena atribucion.
es arcades. Maugrat qu’en Son qui pòrte eth solei qu’ei era
Esperança...
327

18. is t ò r i a d e r art
Era inclusion d’ua narrativa com aguesta, tan Es cavalèrs crestians ena presa de Tunis. Arties (Fòto: Tdart).
umanista, ei susprenenta, tan d’aluenhada de çò que son
es motius dera religion, tan era medievau coma dempús
era tridentina, e mos mòstre qu’en un cuert periòde, e
de manèra puntuau, er umanisme renaishentista aguec
influéncia e preséncia visibla. E tanben mos da ua pista
respècte d’un possible patrocini laïc o senhoriau deth
conjunt picturau que se ve refortida pera scèna que ven
ara seguida.
Era scèna de batalha: era presa de Tunis?
Deuant per deuant de Lucrècia auem ua scèna
encara mès susprenenta en ua glèisa, ua scèna de
batalha, en aguest cas entre ua armada musulmana e ua
armada crestiana.
palais
o en ca-
ses nòbles (RO-
DRIGUEZ PANIZO,
1992: 445) e an pa-
tronatge senhorau, de
nòbles qu’an intervengut
ena batalha e la presenten
entà vantar-se’n o coma ex-vòto.
Pes parallelismes, ei notable er
Era presa de Tunis en Arties. (Fòto: Tdart). exemple que se coneish en Albares
(Guadalajara) que date de 1538, en
Enquadrat pes bordadures geometriques abituaus aguest cas, semble qu’encomanat per
de tot eth conjunt e en un espaci practicaments Luis Hurtado de Mendoza. Podem pensar
rectangular, mès damb era part inferiora convèxa, en un patronatge d’aguest tipe entàs pintures
trobam es dues armades confrontades ena luta, es dues d’Arties? Non ei cap impossible... dilhèu d’un des
fòrces de cavaleria enes extrèms, en miei era infanteria Portolà? (qu’an casa fòrta ena localitat aumens d’ençà
que lute damb es piques crotzades, es longues lances deth xvi) o d’un aute personatge que non identificam
tipiques deth xvi, e ath dejós era artilheria, damb quate ara, damb possessions en Arties e qu’aguesse prenut part
canons que tiren. Entre es cavalèrs mòros cau remercar enes hèts que se i expliquen. Perque, quina ei era batalha
çò que semblen barrets frigians, es espades corbades representada? S’acceptam era datacion de mejans deth
(alfanges), es escuts petiti e redoni e que monten sense xvi non pòt èster sonque era presa de Tunis, hèta pes
estrius. Es cavalèrs crestians van damb armadura tropes crestianes en 1535, un hèt que non siguec decisiu
completa e van a shivau a la estradiota damb estriu long militaraments mès qu’en cambi aguec ua extraordinària
coma se hège alavetz, en sens contra dera manèra a la fortuna de propaganda (RUBIO MORAGA, 2006: 123). Er
jineta utilizada pes arabs e qu’ère fòrça mau vista entre es aute possible conflicte entre mòros e crestians deth sègle
cavalèrs crestians (FALLOWS, 1996: 13). Ei remercabla xvi, era guèrra des Alpujarras (1568-1570) non generèc
era voluminosa cagira nauta a on encaishen eth còs e es practicaments iconografia e me semble massa tardana
cames deth cavalèr. En estendard crestian se i pòt veir entà ligar-la damb aguestes pintures. S’acceptam aguest
ua crotz nera e quate pincelades vermelhes. Poirie èster ipotetic mès probable patronatge civiu, eth promotor
un drapèu crestian generic, com ua representacion fòrça aurie encomanat e aurie pagat es còstes, non sonque
esquematica dera ensenha d’Aragon, era crotz d’Alcoraz d’aguest plafon, senon de tota era renovacion picturau
damb es quate caps de mòro. qu’auem amassat coma prumèra fasa.
Ua scèna de batalha ei ua representacion fòrça pòc
freqüenta ena pintura deth moment e mès encara se
pensam qu’èm en un espaci religiós. Es autes pintures
coneishudes deth sègle xvi d’aguest tèma se localizen en
328

19. Albert Sierra i Reguera
hugen pera part superiora. Mès
endeuant, dus gossets longui e
primi, sense dobte dus lebrèrs,
fòrça mès ràpids qu’eth dògo,
ja son a punt d’arténher ar os
que hug de cap ath bòsc. Er os
ei herit per ua sageta en còth,
que mos ditz qu’era caça ja
hè estona qu’ei començada e
qu’era bèstia ja a estat vista
per d’auti caçaires que hèn a
servir barestes. A era boca miei
dubèrta e era uelhada herotja.
Emboscat, damb eth jolh en
tèrra e ua esplendida arcabusa
ena espatla, eth caçaire
principau non s’encuede deth
cèrvi qu’acabe de passar,
perque demore atentiu era arribada der os que
ja a just ath deuant. Ena centura i pòrte ua daga e enes
Era scèna de caça enes pintures d’Arties.
pès, era municion, ua bala redona, prèsta tà tornar a
(Fòto: Tdart). cargar era arma s’eth prumèr tir non ei definitiu. Era
pintura mos mòstre just eth moment abans qu’era bèstia
Era scèna de caça sigue abatuda.
E encara auem ua darrèra scèna profana en tot eth Ei ua pintura d’ua precision curiosa: bèsties,
conjunt, plaçada en mur de separacion entre era nau accions e movements. Es vestits o era arcabusa (un
centrau e era laterau sud, ua scèna de caça ara mauta a
on apareish eth caçaire principau e un mautaire damb
ua còrna qu’espante es bèsties e amie es cans entà portar
es bèsties entath caçaire.
Era composicion dera scèna ei complèxa per totes
es bèsties que i a. Eth hons ei practicaments unifòrme,
predominantaments blanc sus eth quau se distribuís era
vegetacion, clarejada en tota era superficia exceptat en
costat dret, a on i a un bosquet. I apareishen dus òmes
enes extrèms disposadi de manèra lèu lèu simetrica, ara
esquèrra eth mautaire e ara dreta eth caçador. En miei i
a tres cans e un sanglièr, mentre que naut ena esquèrra
i a un conilh e ena dreta un cèrvi. Er animau principau
dera scèna, ua bèstia grana e de color escur ei en costat
dret, ath deuant deth caçaire.
A maugrat dera aparenta desorganizacion dera
scèna, en realitat ei ua descripcion extraordinàriaments
exacta d’ua batuda, o caça ena modalitat ara demora o
de rebàter era caça21. Era disposicion de totes es figures
a significat e ei coerenta damb era accion. Eth mautaire,
vestit damb çò que semble un coleto de pèth e armat
damb lança cuerta, hè a sonar ua còrna entà comunicar-
se damb es auti mautaires e amie es cans qu’espanten e
acacen as bèsties. Ath sòn costat i a un can fòrt e corpulent,
de morro cuert e aurelhes queigudes (un dògo? un dògo
de Bordèu?) que saute excitat. Eth sanglièr e eth conilh
21. Entà saber-ne mès sus era caça en aguesta època,
consultatz MARTÍNEZ DESPINAR, Alonso. Arte de ballesteria y
monteria. Publicat en 1644 e damb edicions modèrnes de 1945
e 1976. Eth caçaire d’Arties. (Fòto: Tdart).
329

20. is t ò r i a d e r art
aute viatge ua arma!) damb eth detalh der acabat Qui siguec eth pintor d’Arties?
motladurat dera boca deth canon, son d’ua exactitud
Aguesta qu’ei era qüestion que me hèja er an
extrèma. Tant aguesta pintura com era dera batalha (era
1993, quan començaua a estudiar aguesta glèisa e
sèra de montar, es estrius...) mos parlen d’ua atencion
qu’encara non è artenhut de respóner... Començam a
peth detalh e ua coneishença des objèctes dera guèrra
saber quauques causes dera sua personalitat, des sues
o senhoraus de mau de trobar en d’auti pintors. Perque
aptituds e dera sua òbra, mès encara non a nòm. Sabem
era caça major (e encara mès damb baresta e arcabusa!)
que possiblaments ère catalan (se jutjam peth tèxte des
auie en sègle xvi fòrtes connotacions senhoraus e, per
filactèris deth Judici Finau), sabem qu’eth sòn estil deu
tant, ua representacion com aguesta refortís encara mès
fòrça encara ara pintura gotica ena òbra d’Arties, mès
era ipotèsi d’un patronatge des pintures per part d’un
qu’ath madeish temps coneish e ei capable de representar
personatge civiu concrèt. Qu’evidentaments, serie era
era arquitectura e era decoracion renaishentista. Non li
persona representada coma caçaire en aguesta scèna.
detectam relacion dirècta damb es artistes dera pintura
gotica de tèrres lheidatanes, non ei disciple deth
Mèstre de Vielha, o de Pere Garcia de Benavarri.
Se semble auer contactes damb quauquarrés
qu’ei, dilhèu, damb eth Mèstre de Canapost22, pera
conformacion des sues cares, mès que pòc mès
en podem díder des sues relacions artistiques23.
D’auti pintors que trabalhen enes Pirenèus en
sègle xvi se tròben en aguesta madeisha situacion,
eretèrs deth gotic encara, introdusissen imatgeria
deth Renaishement mès que sense auer-la adoptat
completaments, es òbres des artistes deth Naut
Comenge que ja auem comentat, o des retaules de
Sant Climent de Taüll24, o es dera val dera Vansa e
Tuixen (GASCON, FONT, 2006).
Enes sues pintures i a ua concepcion
embrionària der espaci, mès que se resòlv encara
Eth Sant Sopar enes vòutes d’Arties. (Fòto: Albert Sierra).
Eth darrèr sopar
Deuant per deuant, ena part superiora dera vòuta
de quart de cercle, auem es rèstes dera quatau scèna,
eth Sant Sopar, a on podem veir un mur corgut, e sus
era sua cornissa se i pòt veir palmèrs e dus audèths
(similars as qu’auem vist dejós des arcades des vertuts).
Eth mur ei guarnit per un naut cobricèu decorat
damb ròbes listades en òcre, vermelh e nere. Ath sòn
deuant no’n demore sonque fragments des caps de sant
Bertomiu, sant Felip, sant Jaime e sant Simon. Damb
çò de pòc que se pòt veir des caps, damb nassi gròssi e
corbadi e carnacions fòrça vermelhes, se’n pòt dedusir
qu’an relacion dirècta damb sant Antòni e es demònis
dera colomna sud. Com auem dit abans, aguestes dues
scènes sigueren pintades per un artista diferent, mès que
formaue part deth madeish grop de pintors que decorèc
era glèisa en aguesta prumèra fasa.
Enes ans a vier ei segur qu’auram mès suspreses,
perque ena nau laterau sud dera glèisa ja se pòt veir Retaule de València d’Àneu. (Fòto: Centre de Restauració de
coma dejós dera cocha blanca i apareishen fragments de Béns Mobles. Carles Aymerich).
pintura damb ua decoracion analòga ara deth prumèr
tram, atau que demoram futures fases de restauracion 22. Ua indicacion que me hec Pere Beseran.
entà saber enquia on e damb quina iconografia siguec 23. A còps semble mès propèr as Macip valencians o as
López malhorquins que as pròpis pintors catalans.
decorada era glèisa de Santa Maria d’Arties. 24. Damb taules in situ e taules en Museu Diocesà de la
Seu d’Urgell, són tres retaules, dedicadi a sant Miquèu (datat
en 1572 per ua inscripcion ena pròpia pintura), sant Andrèu e
santa Anna.
330