1. ÖZELLİKLER TAM
REKABET
MONOPOLLÜ
REKABET
OLİGOPOL DÜOPOL MONOPOL
FİRMA SAYISI ÇOK ÇOK AZ İKİ TEK
GİRİŞ ENGELİ YOK AZ ÇOK ÇOK ÇOK
FİYAT KONTROLÜ YOK BİRAZ KISMEN KISMEN KISMEN
ÜRÜN ÖZELLİĞİ HOMOJEN HETEROJEN HOMOJEN
HETEROJEN
HOMOJEN
HETEROJEN
TEK
Oligopolün Özellikleri
Piyasaya GiriĢ Engelleri var
Firmalar arası Bağımlılık
Rekabet veya ĠĢbirliği
AnlaĢmalı Oligopoller
Karteller (OPEC)
Tröstler
OLĠGOPOL PĠYASA
COLA-PEPSĠ
AMD-ĠNTEL
GSM OPERATÖRLERĠ
2. ANLAġMASIZ OLĠGOPOLLER
COURNOT -1838
STACKELBERG-1934
BERTRAND-1883
SWEEZY “Dirsekli” Talep Modeli-1939
EDGEWORTH-1897
CHAMBERLĠN-1933
BOWLEY-1924
JOHN NASH -1950 Game Theory (OYUN TEORĠSĠ)
ANLAġMALI OLĠGOPOLLER
AÇIK ANLAġMALI OLĠGOPOLLER
1-KARTEL
2-TRÖST
ÖRTÜLÜ ANLAġMALI (FĠYAT LĠDERLĠĞĠ) OLĠGOPOLLER
3. Oligopol: Varsayımlar
• Çok Alıcı
• Az Sayıda Satıcı
• Homojen Mal (Her zaman homojen olmayabilir)
• Tam Bilgi (Her zaman olmayabilir)
• Piyasaya GiriĢ Sınırlı-Ġmkansız (Ancak her zaman geçerli
olmayabilir)
OLĠGOPOLDE
AnlaĢma Ģu hallerde zordur
• Endüstrideki firma sayısı çoksa
• Ürünler homojen değilse
• Talep ve maliyet koĢulları sürekli değiĢiyorsa
• GiriĢ engeli yoksa
• Firmalar eksik rekabet altında çalıĢıyorsa
4. • Oligopol Piyasasının Özellikleri:
• Birkaç firmadan oluĢmaktadır. 2 firma=DÜOPOL, 3 firma=TRĠOPOL
SAF (PÜR) Oligopol: Mallar homojendir.
Demir çelik, tuğla, çimento, aliminyum, CD
FARKLILAġTIRILMIġ Oligopol: Mallar heterojendir
Otomobil, cep telefonu, televizyon, bilgisayar-yazıcı
Oligopol firmaların fiyat-üretim politikaları diğer firmaları etkilediğinden
firmalararası bağımlılık vardır.
Yasal engel olmasa dahi, oligopol piyasasında yer alan endüstriler high-tech ileri
teknoloji ve yüksek maliyet gerektiren endüstri kolları olduğu için piyasaya giriĢ
zordur.
5. Antoine Augustin Cournot
Fransa, 1801-1877 (76)
Francis Ysidro Edgeworth
1845-1926 , (81) Ġngiltere
J. L. François Bertrand
1822-1900 (78) Paris,Fransa
Heinrich Freiherr von
Stackelberg 1905-1946 (41)
Edward H. Chamberlin
(1899-1967), (68) ABD JOHN F. NASH 1928-
ABD 1994 NOBEL ÖDÜLÜ
AKIL OYUNLARI
Paul M. Sweezy
(1910-2004), (94) ABD
Sir Arthur Bowley
1869-1957 (89) Ġngiltere
KLASĠK ANLAġMASIZ OLĠGOPOL MODELLERĠ
7. SWEEZY MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ
Talep doğrusu iki parçalı ve dirseklidir
Oligopol piyasalarında fiyat ve miktar istikrarının olacağını varsayar
Firma fiyatı yükselttiğinde rakipler kendisini izlemez
Firma fiyatı düĢürdüğünde rakipler kendisini izler
Fiyatın nasıl belirlendiği tam olarak açıklanmamaktadır
Fiyat marjinal maliyetteki küçük değiĢmelere duyarlı değildir
Maliyetteki küçük değiĢmelere rağmen fiyatın yapıĢkanlığı sürebilir
Marjinal hasılat eğrisi dirsekli talep eğrisi nedeniyle sürekli değildir
Firmaların Pazar payları aynıdır
Ürün homojendir
Firmaların maliyetlerinde farklılıklar olsa bile denge fiyatını değiĢtirmezler
Firma büyüklükleri aynıdır
Firmalar fiyat savaĢını riskli bulmaktadır
8. Modelin EleĢtirileri
Piyasa fiyatının nasıl ve hangi düzeyde oluĢtuğunu tam olarak açıklamaz
Modele gelen ilk eleĢtiri fiyatın baĢlangıçta P olarak kabul edilmesi; ama fiyatın
nasıl belirlendiğini açıklayamamasıdır. Modelde bunu anlatmak yerine fiyatın
neden sıkça değiĢmediği anlatılmaktadır.
Modelin ikinci eleĢtirisi ise “rakip firmaların fiyatta ki değiĢmeye tepkileri
asimetriktir” yolunda ki varsayımının ampirik olarak geçersiz olmasıdır.
Ampirik çalıĢmalara göre oligopolcü piyasalarda bir firma fiyatını yükseltince
diğer firmalar da fiyatlarını yükseltmektedirler.
9. DİRSEKLİ TALEP EĞRİSİ
P, C
Q
D
D
P
Q
MR
MC1
MC2
Denge Fiyatı
ve miktarı
Denge Fiyatı
ve miktarı istikrarlıdır
Firmaların üretim
maliyetleri farklı olabilir
Denge fiyatının nasıl
oluĢtuğunu açıklamıyor
Firma fiyatı yükselttiğinde
rakipler kendisini izlemez
Firma fiyatı
düĢürdüğünde rakipler
kendisini izler
14. COURNOT OLĠGOPOL MODELĠ
PĠYASADA SADECE 2 FĠRMA VAR
HOMOJEN MAL
MĠKTAR REKABETĠ VARDIR,
FĠYAT ĠSTĠKRARLIDIR
FĠRMALARIN GÜCÜ EġĠTTĠR
ÜRETĠM MĠKTARLARI AYNIDIR
ĠKĠ FĠRMANIN ÜRETĠMĠ ANCAK TAM REKABETĠN 2/3’ÜNE EġĠTTĠR
ÜRETĠM MĠKTARI MONOPOLDEN FAZLADIR TAM REKABETTEN AZDIR
FĠYAT TAM REKBETTEN YÜKSEK AMA MONOPOLDEN DÜġÜK
FĠRMALARIN MC=FC=0 DOĞAL MONOPOL GĠBĠ (MADENSUYU)
)Q(fQ 2
S
1
S
)f(QQ 1
S
2
S
2
S
1
S QQ
15. COURNOT MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ
Oligopol modellerinden ilki olup, Augustin Cournot tarafından geliĢtirilmiĢtir
Ġki ayrı kiĢiye ait homojen maden suyu örneğini esas alır ve homojen
mallar aynı maliyetle üretilmektedir
Piyasaya giriĢ serbest değildir
SatıĢ fiyatı tektir ve tek değiĢken satıĢ miktarıdır
Bir firma diğer firmanın arzını veri alarak arzını eĢanlı olarak ayarlar
Ġki firmanın tepki eğrilerinin kesiĢtiği yerde Cournot denge vardır
Ġki firmanın üretim miktarları-maliyetleri eĢittir. Talep doğrusaldır
FĠYAT DEĞĠL MĠKTAR(ÜRETĠM) REKABETĠ VARDIR.
MİKTAR (ÜRETİM) REKABETİ VAR
iki firma tam rekabetçi üretimin ÜÇTE ĠKĠSĠNĠ üretir
2 FĠRMA TAM REKABETĠN ÜÇTE ĠKĠSĠNĠ ÜRETĠR
Her firma kendi talebini tam olarak bilmektedir
Modelde 2 firma vardır, ancak model daha fazla firma için de geliĢtirilebilir
16. Ġlk oligopol firma A’nın talep denklemi P12Qa
d
Maliyetler: MC=FC=VC=0
P,C
0
Q
12
126
MR=MC
6
Firma A monopol gibi davranıp toplam talebin (12) yarısını üreterek gelirini-karını
maksimum yapmayı tercih eder. TR=6(6)=36 TC=0 KAR=36
A’nın fiyatı (6) ve üretim miktarını (6) değiĢtirmeyeceğini varsayarak ikinci-
rakip firma B piyasaya girer.
B kalan müĢterilere (mavi alan=talep 6 birim) yönelik toplam 6
birim talebin yarısını üretecektir
9
MR=MC
3
A ve B piyasaya girince
A’nın geliri(karı)=3(6)=18 B’nin geliri(karı)=3(3)=9
A karındaki bu azalıĢa tepki göstererek
B’nin üretimini değiĢtirmeyeceğini varsayarak
üretimini B’nin üretiminin yarısı (3/2=1.5) kadar azaltır
ve 4.5 birim üretir.
A’nın TR=20.25, B’nin TR=13.5 olur.
4.5
B tepki olarak üretimini artırır bu durum
P=4, Q=8 (4+4) olana kadar
(NASH DENGESĠNE KADAR) devam eder.
4Qa
d 4Qb
d 8QQ b
d
a
d
Oligopol 2 firma tam rekabetin 2/3’ü kadar üretir
Tam rekabette Q=12 Oligopolde Q=8
17. 12
Q
6
6
9
3
4.5
7.5
4
8
Qd=12-P TC=0 TEK-MONOPOL VARSA P=6, Q=6 TR=36
a
b
c
d
4.5
4
e
66212
1212
12
2
PQQMR
QQQ)Q(PxQTR
QP
P
12
MR
Q
A
TR
A
Q
B
TR
B
Q
A+B
TR
A+B P
6 36 - - 6 36 6
6 18 3 9 9 27 3
4,5 20,25 3 13,5 7,5 33,75 4,5
4 16 4 16 8 32 4
MR
18. 12
126
6
3
4.5
4
Qd=12-P TC=0 TEK-MONOPOL VARSA P=6, Q=6 TR=36
3 4
a
AB
BA
Q.Q
Q.Q
506
506
QB
QA
3.5
5
Cournot
Denge
4
3750
2503
506506
A
A
AA
AA
Q
Q.
Q.Q
)Q.(.Q
QA=4/12=1/3
QB=4/12=1/3
Q=8/12=2/3
3
2
1n
n
Cournot oligopolde firmalar tam rekabetin 2/3’ ü kadar üretir
b
c
Tepki eğrisi; firmaların karşılıklı arz
miktarlarını birbirlerinin davranışlarına
göre nasıl ayarladıklarınıgösterir.
Firmalar arasında üretim
miktarlarında zincirleme tepki vardır
19. Cournot Denge ve
Firmaların Tepki Fonksiyonları
6
Cournot Denge
2 firma arasında üretim rekabeti vardır ve
birbirlerine zincirleme-eĢanlı tepki verirler
)Q(fQ B
S
A
S
)f(QQ A
S
B
S
A
Firması
B
Firması0 126
12
A
S
B
S QQ
A=6
B=0
A=B=4
4
4
A=6 B=0
A=0 B=6
A=6 B=3
A=4.5 B=3
A=4 B=4
A=0
B=6
21. Chamberlin modelinde firmaların monopol durumundaki üretim
miktarını (tam rekabetteki miktarın yarısını) aralarında paylaĢarak
monopol fiyatını uygularlar ve karlarını en üst düzeye çıkarırlar
CHAMBERLĠN OLĠGOPOL MODELĠ
2 firma homojen malı sıfır maliyetle üretmektedir.
Firmaların maliyet-kapasite özellikleri aynıdır
Rekabet olmadığından diğer modellerde görülen fiyat ve miktar
dalgalanmaları yoktur.
22. CHAMBERLĠN DÜOPOL MODELĠ
Ġlk oligopol firma A’nın talep denklemi P12Qa
d
Maliyetler: MC=FC=VC=0
P,C
0
Q
12
126
MR=MC
6
Firma A monopol gibi davranıp toplam talebin (12) yarısını üreterek gelirini-karını
maksimum yapmayı tercih eder. TR=6(6)=36 TC=0 KAR=36
A’nın fiyatı (6) ve üretim miktarını (6) değiĢtirmeyeceğini varsayarak ikinci-
rakip firma B piyasaya girer.
B kalan müĢterilere (mavi alan=talep 6 birim) yönelik toplam 6
birim talebin yarısını üretecektir
9
MR=MC
3
A ve B piyasaya girince
A’nın geliri(karı)=3(6)=18 B’nin geliri(karı)=3(3)=9
A firması B firmasının kendisi kadar güçlü olduğunu
Kabul ederse iki firmaya en yüksek karı sağlayacak
Ģekilde monopol üretim miktarını paylaĢmaya razı olur
A’nın TR=18, B’nin TR=18 olur.
(NASH DENGESĠNE KADAR) devam eder.
3Qa
d 3Qb
d 6QQ b
d
a
d
Chamberlin-Oligopol 2 firma monopol kadar üretir
Tam rekabette Q=12 Chamberlin’de Q=6
a
b
c
23. COURNOT OLĠGOPOL
Pepsi ve Cola homojen ürün Q=Q1+Q1 Q1=Q2
Talep: P = 130-Q P = 130-q1-q2 Maliyet MC=AC=10
Tamrekabette Monopolde
P=10 Q=120 P=70 Q=60
Cournot Model MR=130-2q1-q2
MR=MC: 130-2q1-q2 = 10 120-2q1-q2 = 0
Firma 1 için Tepki Fonksiyonu
2
2q120
1q
2
1q120
2q
2
2
1q120
120
1q
4q1 = 240-120 + q1 3q1 = 120 q1 = 40 q2 = 40
P = 130 - Q Q = q1 + q2 = 40 + 40 = 80
P = 130 - 80 = 50
q1 = q2 = 40 P = 50
24. KPSS 2010
14. BeĢ tane firmanın faaliyette bulunduğu bir piyasada iki farklı endüstri modeli
vardır. Bunlardan birincisi Cournot oligopol modelidir. Ġkinci model olarak ise
aynı firmalar açık iĢ birliğine giderek bir kartel oluĢturmuĢlardır.
Bu durumla ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi
kesinlikle doğrudur?
A) Cournot modeli altında toplam endüstri kârı kartel modelindekinden daha
küçüktür.
B) Cournot modeli altında denge piyasa fiyatı kartel modelindekinden daha
büyüktür.
C) Cournot ve kartel modellerinde toplam endüstri kârı aynıdır.
D) Cournot modeli altında toplam endüstri üretimi daha azdır.
E) Cournot ve kartel modellerinde toplam endüstri üretimi aynıdır.
A) Cournot modeli altında toplam endüstri kârı
kartel modelindekinden daha küçüktür.
26. STACKELBERG OLĠGOPOLDE
Cournot’un tepki eğrilerinden yararlanır
Heinrich Stackelberg tarafından 1934 yılında geliĢtirilmiĢtir
Üretim miktarı belirlenirken firmalar arası karĢılıklı bağımlılık vardır
Bir firmanın üretim kararı diğer firmanın üretim kararını etkiler
Firmalardan biri lider, diğeri takipçi firmadır
Firma adeti 2’dir ve firmalar kârlarını maksimize etmeye çalıĢır.
Firmalar homojen olan bir malın üretimini yapar
Tüm maliyet fonksiyonları firmalar tarafından bilinmektedir.
Firmalar aralarında anlaĢma yapmadan hareket ederler.
Lider firma önce üretimini belirler
Takipçi firma lideri takip eder
Lider firma takipçi firmanın tepki fonksiyonunu tahmin edebilir-etkileyebilir
Piyasada miktar açısından rekabet söz konusudur.
Lider kendi üretimini kendisi belirler ve takipçi üretim yaparken liderin
üretim düzeyini dikkatte alır.
Piyasa fiyatı lider tarafından belirlenir ve takipçi bunu kabul eder.
27. STACKELBERG MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ
Cournot dengedeki üretim Stackelberg dengedeki üretimden her zaman daha azdır
Lider ve takipçi firma üretimlerini belirledikten sonra piyasa denge fiyatı belirlenir
Bilgisayar endüstrisinin kurulumunun baĢladığı dönemde IBM firması piyasada söz
konusu lider firma özelliğini üstlenen ve piyasa fiyat düzeyinin belirleyicisi olan
firma olmuĢtur.
Stackelberg oligopol piyasada lider firma tam rekabetçi üretimin YARISINI
takipçi firma tam rekabetçi üretimin DÖRTTE BĠRĠNĠ
takipçi ve lider firma tam rekabetçi üretimin DÖRTTE ÜÇÜNÜ üretir.
Stackelberg modelindeki üretim düzeyi Cournot modelindeki üretim
düzeyinden daha fazladır. Dolayısıyla Stackelberg’deki fiyat düzeyi de
Counot’taki fiyat düzeyinden daha alt düzeyde yer alır. Cournot’un
modelindeki firmaların toplam endüstri kârının Stackelberg’deki firmaların
toplam endüstri karından fazla olduğu söylemek doğru olacaktır.
Endüstride bulunan firmaların hepsi lider firma tarafından belirlenen tek fiyat
etrafında birleĢmiĢ olarak varsayılır. Lider dıĢında kalan firmaların hepsi yani
takipçiler kendi üretim kararlarını verirken liderin belirlediği fiyatı gösterge
olarak kabul ederler.
29. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE COURNOT DENGE
Q1=Q2=4 Q=Q1+Q2=8
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q1=6-0.5Q2
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q2=6-0.5Q1
4
12
Stackelberg Denge
Tam Rekabetin 3/4’ünü üretir
3
126
6
Q2
Q1
c
Monopol Tam Rekabetin 1/2’sini üretir
4 Cournot Denge
Tam Rekabetin 2/3’ünü üretir
C
3
30. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
TAM REKABETTE
P=2 Q=12 TR= 24 TC=24 KAR=0 CW: 72 DWL=0
MONOPOLDE
P=8 Q=6 TR= 48 TC=12 KAR=36 CW: 18 DWL=18
COURNOT
P=6 Q=8 TR= 48 TC=18 KAR=30 CW: 32 DWL=8
14
14
MR
MC=2P=2
126
P=8
Q
P
b
a
Monopol
Tam Rekabet
7 8
c
Cournot Denge
P=6
P=5
9
Stackelberg Denge
STACKELBERG
P=5 Q=9 TR= 45 TC=18 KAR=27 CW: 40.5 DWL=4.5
31. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE COURNOT DENGE
Q1=Q2=4 Q=Q1+Q2=8
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q1=6-0.5Q2
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q2=6-0.5Q1
4
12
Stackelberg Denge
Tam Rekabetin 3/4’ünü üretir
3
126
6
Q2
Q1
c
Monopol
Tam Rekabetin
1/2’sini üretir
4 Cournot Denge
Tam Rekabetin 2/3’ünü üretir
C
3
Kartel-Chamberlin Denge
Tam Rekabetçi-Bertrand Denge
32. KAYMAKAMLIK-2011 (s.136)
Stackelberg miktar liderliği modeli ile ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A) Takipçi firmanın kârı, liderin kârından daha fazladır.
B) Oyunda ilk hareket eden takipçi firmadır.
C) Firmalar farklılaĢtırılmıĢ ürünler satarlar ve liderin
ürünü daha yüksek kaliteye sahiptir.
D) Takipçi firmanın üretimi lider firmanın üretiminden daha fazladır.
E) Liderin üretimi takipçi firmanın üretiminden daha fazladır.
E) Liderin üretimi takipçi firmanın üretiminden daha fazladır.
34. Bertrand Rekabet:
• Homojen ürünler üreten en az iki firma vardır.
• Firmalar aralarında anlaĢmazlar.
• Firmaların marjinal maliyetleri aynıdır veya Marjinal maliyet sabittir.
• Talep doğrusaldır.
• Firmalar fiyatta rekabet ederler ve kendi fiyatlarını eĢ zamanlı olarak
belirlerler.
• Her iki firmanın da stratejik davranıĢları vardır.
• Tüketiciler tüm alıĢveriĢini ya en ucuz firmadan yaparlar ya da fiyatlar
eĢitse her iki firmadan da aynı miktarda alıĢveriĢ yaparlar.
• Fiyat rekabeti demek, firmalar arz miktarlarını kolaylıkla değiĢtirebilirken,
belirli bir fiyat belirledikten sonra bu fiyatı değiĢtirmeleri çok zordur.
• Normal üstü kar=0
35. BERTRAND MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ
Firmalar arası rekabet sonucu fiyat maliyet fiyatına kadar düĢer
Piyasaya giriĢ mümkün değildir
Firmalar arası rekabet fiyat üretim maliyetine düĢünceye kadar sürer
Firmar benzer talep eğrileriyle karĢı karĢıyadırlar
Düopol rekabet miktar alanında değil fiyat alanındadır
Firmalar arasında fiyat ve miktar rekabeti vardır
Rekabet sonucu normal üstü kar ortadan kalkar
Cournot gibi iki firmanın bulunduğu piyasayı inceler
Firmalar arasında sadece fiyat rekabeti vardır
36. PA=PB=cMC
Pm
P1
D
Qa a/b
P
Q
MR
Ġki firma homojen mallar üretmektedir ve benzer sabit marjinal
maliyetleri vardır. Her müĢteri en düĢük fiyatlı firmadan alıĢveriĢ
yapacaktır ya da fiyatlar eĢitse de her iki firmadan eĢit alıĢ veriĢ
yapacaktır.
Buna göre denge ancak her iki firmanın uyguladığı fiyat ve
marjinal maliyet birbirine eĢit yani PA=PB=c olduğunda
gerçekleĢecektir.
Qb
A’nın baĢlangıçta daha yüksek
monopol bir fiyat belirlediğini
varsayalım. Kar
maksimizasyonu ilkesine göre
B, A’nın belirlediği fiyatın biraz
daha altında bir fiyat
belirleyecek ve pazarı ele
geçirecektir; ama A’nın fiyat
kırmasını sağlayacağı için
denge durumu
gerçekleĢmeyecektir.
Denge ancak PA=PB=c durumunda pazarı eĢit olarak paylaĢtıklarında
mümkün olacaktır. Bu fiyat stratejisi Bertrand bunu keĢfettiğinden beri
“bertrand dengesi” olarak anılmaktadır.
37. Bertrand Modelinin eleĢtirel analizi
En çok eleĢtirildiği noktası fiyatın belirlenirken, karĢı tarafın buna
tepki olarak fiyat düĢürmeyeceğinin varsayılmasıdır. Her iki tarafta
davranıĢlarının takip edilebileceğini bilmeli ve fiyatı monopol fiyat
düzeyinde tutmalıdırlar.
Rekabetin sadece fiyatla sağlanacağı düĢüncesi hakimdir. Oysa
firmalar baĢka yöntemlerle rekabet sağlayabilirler. Örneğin taĢıma
iĢlemlerinde maliyetlerini düĢürebilirler.
Gerçek hayatta nadiren sadece iki firma olur.
Bir firma diğerini alt ettiği zaman tüm piyasa talebini tek baĢına
karĢılayabilmektedir. Oysa gerçek hayatta bu her zaman mümkün
olmamaktadır.
AĢırı kapasite ile çalıĢma durumunda ise fiyatlar marjinal
maliyetlerin üzerine çıkacaktır.
38. BERTRAND MODEL
• Bertrand
Oligopoly: Identical
Products
– The Bertrand
model focuses
upon the price
reactions.
– The Bertrand
model predicts a
competitive
market
price/output
solution in
oligopoly
markets with
identical
products.
40. • Fiyat istikrarı her zaman olmayabilir
• Oligopol fiyat rekabet nedeniyle dalgalanabilir
• Oligopol firmalar arasında iĢbirliği
sürdürülemeyebilir
• Rekabet baskısı nedeniyle istikrarlı bir fiyat her
zaman olmayabilir
• Firmalar arası iĢbirliğini sürdürmek zordur
• Hiçbir firma piyasanın tüm talebini karĢılayamaz
• Firmaların maksimum kapasiteleri aynıdır
• Ürün kalitesi homojendir
EDGEWORTH OLĠGOPOL
41. Edgeworth’ün Temel Varsayımları
Her firma rakibin fiyatını değiĢtirmeyeceğini varsayar
Hiçbir firma üretimini Tam Rekabetçi Seviyeye
çıkaracak(tek baĢına piyasanın tüm talebini
karĢılayacak) kapasiteye-güce sahip değildir
Tüm oligopol firmaların maksimum üretim kapasitesi
aynıdır
Ürün-mal homojendir, marka bağımlılığı, kalite farkı,
imaj farkı yoktur (homojen ürün)
ĠĢlem maliyeti yoktur
MüĢteri için sadece fiyat önemlidir ve ucuz olanı alır
42. EDGEWORTH MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ
Cournot, Bertrand modellerinde olduğu gibi firmalar saf davranıĢ
gösterirler
Firmalar arasında hem fiyat hem üretim rekabeti vardır
Firmaların karĢı karĢıya oldukları talep eğrileri benzerdir
Firmaların karĢı karĢıya oldukları pazar payları benzerdir
Bir firma tek baĢına piyasanın tüm talebini karĢılayamaz
Firmalar piyasa talebinin en fazla yarısını karĢılayabilmektedir
Ürün homojendir
Piyasaya giriĢ engeli vardır
Hiçbir firmanın kapasitesi tam rekabetçi üretimi üretmeye yeterli değildir
Firmalar arası rekabet nedeniyle denge fiyatı istikrarlı değildir
MüĢteri sadakati ve marka bağımlılığı yoktur
maliyeti yoktur
Tüketicilerin amacı en ucuz olanı almaktır
Firma rakip firmanın fiyatı değiĢtirmeyeceği varsayımı ile kendi fiyatını
belirler
Firmaların sabit ve marjinal maliyetleri sıfır veya aynıdır
44. E O F
Fiyat
B’nin üretimiA’nın Üretimi
Firma A’nın
Talep
Doğrusu
Firm B’nin
Talep
Doğrusu
EDGEWORTH OLĠGOPOL
QA QB
45. E L G O H M F
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
Tam
Rekabetçi
Üretim (EF)
EDGEWORTH OLĠGOPOL
46. E L O M F
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
EDGEWORTH OLĠGOPOL
Firma B’nin
Max Üretimi
Firma A’nın
Max Üretimi
47. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
Monopol Fiyat
(Kartel,Tröst) Monopol
Üretim
(Kartel,Tröst)
EDGEWORTH OLĠGOPOL
48. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
A fiyatınıOP1’in altına
çekerse B’nin LG kadar
müĢterisini kazanır ve B
firması sadece MF (EL)
kadar üretim yapabilir
EDGEWORTH OLĠGOPOL
49. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
B firması fiyatını A
firmasının fiyatının
altına çekerse A’nın
müĢterilerini kazanır
ve sadece EL
mesafesi A’ya kalır
EDGEWORTH OLĠGOPOL
50. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
Piyasa denge fiyatı
P=OP2 olursa
A’nın Üretimi=OL
B’nin Üretimi=OM
A’nın Üretimi B’nin Üretimi
EDGEWORTH OLĠGOPOL
51. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
Firma A fiyatını OP2’ye
çıkarırsa ve B firması
fiyatını değiĢtirmezse B’nin
üretimi M,
A’nın üretimi G
Seviyesidir
EDGEWORTH OLĠGOPOL
52. E L G O H M F
P2
P1
Fiyat
B’nin ÜretimiA’nın Üretimi
A firması P’yi OP1’e
çıkarırsa, B firması da
fiyatını P’den OP1’e
çıkarır
EDGEWORTH OLĠGOPOL
53. A firması kendi fiyatını B firmasının fiyatının
altına düĢürünce fiyat rekabeti baĢlar ve devam
eder
Piyasa Fiyatı P1 ve P2 Arasında Dalgalanır
EDGEWORTH OLĠGOPOL
54. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE EDGEWORTH DENGE
Ġki firma LĠDER OLMAK ĠÇĠN FĠYAT REKABETĠ YAPAR
Q1 VE Q2’NĠN TAM REKABETEÇĠ ÜRETĠMĠN ANCAK YARISINI KARġILAYABĠLECEK
KAPASĠTESĠ (6/12) VARDIR BĠR FĠRMA TEK BAġINA PĠYASA TALEBĠNĠ (12)
KARġILAYAMAZ
SÜREKLĠ REKABET NEDENĠYLE FĠYAT ĠSTĠKRARSIZDIR
2≤ P ≤6 6≤ Q ≤12
3 3 606714 147
6
2 MC=2MC=2
TR=PxQ=2(12)=24
TC=2 (12)=24
=0
TR=PxQ=2(12)=24
TC=2 (12)=24
=0
MONOPOL
TAM REKABET
55. TALEP DENKLEMĠ Q=14-P TERS TALEP DENKLEMĠ P=14-Q MC=2
MONOPOL
TAM REKEBET
TR=PQ=(14-Q)Q=14Q-Q2
MR<P
MR=P
MR=P=14-Q
MR=14-2Q MC=2
MC=2
MR=MC MR=MC
14-2Q=2 14-Q=2
Q=6 P=8 Q=12 P=2
TR=PQ=8(6)=48 TR=PQ=2(12)=24
TC=2(6)=12 TC=2(12)=24
TR>TC
AR>AC
36 TL
NORMAL ÜSTÜ KAR
TR=TC
AR=AC
0 TL
NORMAL ÜSTÜ KAR
56. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
TAM REKABETTE
P=2 Q=12 TR= 24 TC=24 KAR=0 CW: 72 DWL=0
MONOPOLDE
P=8 Q=6 TR= 48 TC=12 KAR=36 CW: 18 DWL=18
14
14
MR
MC=2P=2
126
P=8
Q
P, C
b
a
Monopol
Tam Rekabet
7
57. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
TAM REKABETTE
P=2 Q=12 TR= 24 TC=24 KAR=0 CW: 72 DWL=0
MONOPOLDE
P=8 Q=6 TR= 48 TC=12 KAR=36 CW: 18 DWL=18
COURNOT
P=6 Q=8 TR= 48 TC=16 KAR=32 CW: 32 DWL=8
14
14
MR
MC=2P=2
126
P=8
Q
P, C
b
a
Monopol=Chamberlin
Tam Rekabet=Bertrand
7 8
c
Cournot Denge
P=6
P=5
9
Stackelberg
10
58. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
MONOPOL VE KARTEL (CHAMBERLĠN) DENGE
MONOPOL Q=6 KARTEL DE Q1+Q2=6 Q1=Q2=3
TR=PxQ=(14-(Q)Q TR=14Q-(Q)2
MR=14-2Q MC=2 MR=MC
14-2Q=2 12-2Q=0 Q=6 P=6
REKABET YOK ĠSTĠKRARLI FĠYAT
4
12
126
6
Q2
Q1
4
3
3
Q1 Monopol Q=6 P=6
Q2 Monopol Q=6 P=6
Chamberlin-kartel Q1=Q2=3 Q=6
59. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE COURNOT DENGE Q=Q1+Q2=8 Q1=Q2=4
TR=PxQ=(14-(Q1+Q2))Q1 TR=14Q1-(Q1)2-Q1Q2
MR=14-2Q1-Q2 MC=2 MR=MC
14-2Q1-Q2=2 12-2Q1-Q2=0
Tepki Fonksiyonu Q1=6-0.5Q2 Q2=6-0.5Q1
Q1=Q2=4 Q=8
MĠKTAR REKABETĠ ĠSTĠKRARLI FĠYAT
4
12
126
6
Q2
Q1
c4 Cournot Denge Tam Rekabetin 2/3’ünü üretir
3
3
60. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE STACKELBERG DENGE
Q1=6 lider Q2=3 takipçi-uydu Q=Q1+Q2=9
Tepki Fonksiyonu Q1=6-0.5Q2 Q2=6-0.5Q1
TR=14Q1-(Q1)2-Q1Q2 TR=14Q1-(Q1)2-Q1(6-0.5Q1)
TR=8Q1-0.5 (Q1)2 MR=8-Q1 MC=2 Q1=6 Q2=3
MĠKTAR REKABETĠ ĠSTĠKRARLI FĠYAT
4
12
126
6
Q2
Q1
c4
3
3
Q1=6 lider, Q2=3 uydu Q=9 tam rekabetin ¾’ü
Q2=6 lider, Q1=3 uydu Q=9 tam rekabetin ¾’ü
Piyasaya giren ilk firma
liderdir. Üretim miktarını lider
belirler
61. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE BOWLEY DENGE (STACKELBERG DENGESĠZLĠĞĠ )
Ġki firma lider olmak istiyor
Q1 LĠDER OLARAK A NOKTASINI
Q2 LĠDER OLARAK B NOKTASINI ĠSTĠYOR
SÜREKLĠ REKABET NEDENĠYLE FĠYAT ĠSTĠKRARSIZDIR
2≤ P ≤5 9≤ Q ≤12
4
12
126
6
Q2
Q1
A
4
3
3
Q1=6 lider, Q2=3 uydu Q=9 tam rekabetin ¾’ü
Q2=6 lider, Q1=3 uydu Q=9 tam rekabetin ¾’ü
B
62. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
DÜOPOLDE BERTRAND DENGE
Ġki firma tek olmak için fiyat rekabeti yapar
SÜREKLĠ REKABET NEDENĠYLE FĠYAT
tam rekabetçi fiyata düĢer
P=MC
P=2 Q=12 Q1=6 Q2=6
4
12
126
6
Q2
Q1
A
4
3
3
Bertrand = tam rekabetçi denge
63. TALEP DENKLEMİ: Q=14-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=14-Q MC=2
FĠYAT REKABETĠ: EDGEWORTH-BERTRAND (ĠSTĠKRARSIZ FĠYAT)
MĠKTAR REKABETĠ: COURNOT-STACKELBERG (ĠSTĠKRARLI FĠYAT)
KARTEL ANLAġMA:CHAMBERLĠN (ĠSTĠKRARLI FĠYAT)
SWEEZY-ĠSTĠKRARLI FĠYAT
BOWLEY-ĠSTĠKRARSIZ FĠYAT
CHAMBERLĠN-KARTEL REKABET YOK-ĠSTĠKRARLI FĠYAT
4
12
126
6
Q2
Q1
c
Monopol Tam Rekabetin 1/2’sini üretir
4 Cournot Denge Tam Rekabetin 2/3’ünü üretir
Tam Rekabetçi Denge 12/12
Stackelberg denge lider tam rekabetin ½ ’sini takipçi
¼’ünü üretir-toplam ¾’ünü
3
3
Kartel-Chamberlin –paylaĢılmıĢ monopol
denge tam rekabetin ½’sini üretir
64. COURNOT-TAM REKABET
• Cournot firmaların sayısı artarsa Q artar P
azalır
• Ġki Cournot firmalar tam rekabetçi üretimin
2/3’ünü üretir
• 3 Cournot firmalar tam rekabetçi üretimin
3/4’ünü üretir
66. KPSS-2008
8-AĢağıdaki endüstrilerden hangisinin modellenmesinde, Stackelberg
modeli Cournot modelinden daha uygundur?
A) Firmaların açık iĢ birliği yapabildikleri bir endüstri
B) Bütün firmaların eĢanlı olarak piyasaya giriĢ yaptıkları bir endüstri
C) Bir firmanın üretim kararını diğerlerinden önce alabildiği bir endüstri
D) Ġkiden fazla firmanın bulunduğu bir endüstri
E) Firmaların kârlarını maksimize edebilmek için fiyatlarını seçtikleri bir endüstri
KAYMAKAMLIK-2008
131. Ġki firma yarım litrelik ĢiĢelerde günlük süt satıĢı yapmaktadır. Süt
ĢiĢelendikten sonra sadece 2 gün dayanmakta, daha sonra bozulmaktadır.
Söz konusu iki firma geniĢ bir coğrafi bölgedeki tüm süt üretimini sözleĢme
ile kendilerine bağlamıĢtır. Firmalar eĢ anlı olarak kaç ĢiĢe süt üreteceklerine
karar vermektedir. Bu piyasa aĢağıdaki modellerin hangisiyle en iyi Ģekilde
temsil edilebilir?
A) Cournot B) Bertrand
C) Stackelberg
D) Tekelci rekabet E) Tam rekabet
C) Bir firmanın üretim kararını diğerlerinden önce alabildiği bir endüstri
A) Cournot
67. KPSS-2004
2. Piyasada dört firmanın üretimin %90’nı karĢıladığı bir
piyasa hangi tür piyasaya örnek gösterilebilir.
A) Monopol
B) Monopollü rekabet
C) Düopol
D) Oligopol
E) Monopson
KPSS-2005
13. Bir firmanın rakipleri üretim düzeylerinin sabit olduğu
varsayımından hareketle kendi üretim düzeyini belirlediği
oligopol modeli aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Kartel modeli
B) Stackelberg modeli
C) Bertrand modeli
D) Cournot modeli
E) Tekelci rekabet modeli
D) Oligopol
B) Stackelberg modeli
68. KPSS-2006
12. Cournot düopol modelinde aĢağıdaki sonuçlardan hangisi geçerlidir?
A) Denge durumunda fiyat ve üretim miktarı tam rekabettekinin aynıdır.
B) Her düopolcü kârını maksimum yapan üretim miktarını belirlerken, diğer
düopolcünün üretim miktarını değiĢtirmeyeceğini düĢünür.
C) Denge üretim miktarı tam rekabettekinden büyüktür.
D) Malın piyasa fiyatı monopoldekine eĢittir.
E) Ġstikrarlı bir çözüm yoktur, fiyat sürekli dalgalanır.
KPSS-2007
13. Stackelberg oligopol modelinde, lider firmanın takipçi firmaya göre bir
avantaja sahip olmasının nedeni aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Liderin, rakibi üretim düzeyini belirleyinceye kadar beklemesi ve kendi üretim
düzeyine ondan sonra karar vermesi
B) Liderin bir limit fiyat belirleyebilmesi
C) Liderin tekelci bir firmanın üretim düzeyine özdeĢ bir üretimi gerçekleĢtirmesi
D) Lider ve takipçi firmaların üretim düzeylerini eĢ anlı olarak belirlemesi
E) Liderin üretim düzeyine karar veren ilk firma olması
B) Her düopolcü kârını maksimum yapan üretim miktarını belirlerken,
diğer düopolcünün üretim miktarını değiĢtirmeyeceğini düĢünür.
E) Liderin üretim düzeyine karar veren ilk firma olması
69. KAYMAKAMLIK-2006
126. Cournot dengesiyle tam rekabet dengesinin karĢılaĢtırıldığı bir
durumda aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Tam rekabet dengesinde hem kâr hem de üretim düzeyi daha yüksektir.
B) Cournot dengesinde hem kâr hem de üretim düzeyi daha yüksektir.
C) Tam rekabet dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
D) Cournot dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
E) Tam rekabet ve Cournot dengelerinde üretim düzeyi aynıdır; ancak kârlılık
hakkında bir Ģey söylenemez.
D) Cournot dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
70. MALĠYE BAKANLIĞI MALĠ HĠZ. UZM. YRD. 2008
16. Bertrand düopol modelinde her bir firma, rakibinin
aĢağıdakilerden hangisini sabit tutacağını varsayar?
A) Maliyetlerini
B) Fiyatını
C) Üretim düzeyini
D) Talebini
E) Reklam harcamaları düzeyini
SAYIġTAY-2006
125. Bir lider ve bir takipçi firmanın bulunduğu Stackelberg modeli ile
ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Her iki firma da aynı miktarda üretim gerçekleĢtirir.
B) Her iki firma da bir tepki eğrisine sahiptir.
C) Lider, takipçi firmadan daha fazla üretimde bulunur.
D) Takipçi firma, liderden daha fazla üretimde bulunur.
E) Bütün üretim lider tarafından gerçekleĢtirilir, takipçi firma ise piyasa
dıĢına itilir.
B) Fiyatını
C) Lider, takipçi firmadan daha fazla üretimde bulunur.
71. KĠK-2006
90. Cournot oligopol modelinde, bir firmanın üretimi aĢağıdaki
koĢullardan hangisinin varlığı halinde artar?
A) Firmanın marjinal maliyeti yükselirse
B) Piyasadaki firma sayısı artıĢ gösterirse
C) Piyasadaki firma sayısı azalırsa
D) Piyasadaki diğer firmaların gerçekleĢtirdiği toplam üretim artarsa
E) Firmanın marjinal hasılası negatif bir değer alırsa
ZIRAAT BANKASI MÜFETTĠġLĠK-2007
115. Homojen bir malın üretildiği Bertrand düopol piyasası denge fiyatıyla
ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Tekel fiyatına eĢittir.
B) Tam rekabet fiyatının üzerindedir.
C) Cournot piyasası denge fiyatından büyüktür.
D) Cournot piyasası denge fiyatına eĢittir.
E) Cournot piyasası denge fiyatından küçüktür.
C) Piyasadaki firma sayısı azalırsa
E) Cournot piyasası denge fiyatından küçüktür.
72. KĠK-2009
90. AĢağıdaki oligopol modellerinden hangisi tam
rekabet modeliyle aynı sonuçlara sahiptir?
A) Sweezy modeli
B) Stackelberg modeli
C) Cournot modeli
D) Edgeworth modeli
E) Bertrand modeli
E) Bertrand modeli
KPSS-2004
2. Piyasada dört firmanın üretimin %90’nı karĢıladığı bir piyasa hangi
tür piyasaya örnek gösterilebilir.
A) Monopol
B) Monopollü rekabet
C) Düopol
D) Oligopol
E) Monopson
D) Oligopol
73. KPSS 2009
13. AĢağıdakilerden hangisi Cournot ve Stackelberg oligopol modelleri
arasındaki farklardan biridir?
A) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha
büyük, fiyat daha düĢüktür.
B) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha
büyük, fiyat daha yüksektir.
C) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha
az, fiyat daha yüksektir.
D) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha
az, fiyat daha düĢüktür.
E) Stackelberg ve Cournot dengelerinde toplam endüstri üretimi aynıdır; fiyat
hakkında bir Ģey söylenemez.
A) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri
üretimi daha büyük, fiyat daha düĢüktür.
74. KĠK 2006
90. Cournot oligopol modelinde, bir firmanın üretimi aĢağıdaki
koĢullardan hangisinin varlığı halinde artar?
A) Firmanın marjinal maliyeti yükselirse
B) Piyasadaki firma sayısı artıĢ gösterirse
C) Piyasadaki firma sayısı azalırsa
D) Piyasadaki diğer firmaların gerçekleĢtirdiği toplam üretim artarsa
E) Firmanın marjinal hasılası negatif bir değer alırsa
C) Piyasadaki firma sayısı azalırsa
ZIRAAT BANKASI MÜFETTĠġLĠK -2007
115. Homojen bir malın üretildiği Bertrand düopol piyasası denge
fiyatıyla ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Tekel fiyatına eĢittir.
B) Tam rekabet fiyatının üzerindedir.
C) Cournot piyasası denge fiyatından büyüktür.
D) Cournot piyasası denge fiyatına eĢittir.
E) Cournot piyasası denge fiyatından küçüktür.
E) Cournot piyasası denge fiyatından küçüktür.
75. KAYMAKAMLIK 2007
125. Ġki Cournot düopol firmasının tepki fonksiyonları
q1= 95 - 0,5 ve q2 = 50 - 0,25q1’dir.
Firmaların kârlarını maksimize eden
q1 q2 Cournot dengesi üretim düzeyleri sırasıyla kaçtır?
q1 q2
A) 80, 80
B) 80, 30
C) 30, 30
D) 30, 80
E) 110, 110
126. Firmaların homojen bir mal üretmeleri ortaya çıkacak
Bertrand denge fiyatıyla ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A) Cournot denge fiyatına eĢittir.
B) Tekel fiyatına eĢittir.
C) Stackelberg fiyatına eĢittir.
D) Firmaların marjinal maliyetlerinden bağımsızdır.
E) Firma sayısından bağımsızdır.
B) 80, 30
E) Firma sayısından bağımsızdır.
76. KAYMAKAMLIK 2010
136. Ġki Cournot düopolcüsünün sıfır marjinal maliyetle çalıĢtığı
varsayılmaktadır. q1 ve q2 firmaların üretimlerinigöstermektedir. Piyasa
talep eğrisi P = a − bq fonksiyonu ile temsil edilmektedir. (Q = q1 + q2)
Birinci firmanın tepki eğrisi aĢağıdakilerden hangisidir?
A) q1 = (a −bq2) / 2b
B) q1 = (a − 2bq2) / 2b
C) q1 = (a − 2bq2) / 2a
D) q1 = (a −bq2) / b
E) q1 = (a − 2bq2) / b
A) q1 = (a −bq2) / 2b
77. 2006 KAYMAKAMLIK
127. Rakiplerinin eylemleri veriyken, bir firmanın kendisi için elinden
gelenin en iyisini yaptığı denge durumuna ne ad verilir?
A) ĠĢbirliği dengesi
B) Stackelberg dengesi
C) Nash dengesi
D) Sıfır toplamlı oyun
E) Bıçak sırtı dengesi
C) Nash dengesi
KPSS 2007
13. Stackelberg oligopol modelinde, lider firmanın takipçi firmaya göre
bir avantaja sahip olmasının nedeni aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Liderin, rakibi üretim düzeyini belirleyinceye kadar beklemesi ve kendi
üretim düzeyine ondan sonra karar vermesi
B) Liderin bir limit fiyat belirleyebilmesi
C) Liderin tekelci bir firmanın üretim düzeyine özdeĢ bir üretimi gerçekleĢtirmesi
D) Lider ve takipçi firmaların üretim düzeylerini eĢ anlı olarak belirlemesi
E) Liderin üretim düzeyine karar veren ilk firma olması
E) Liderin üretim düzeyine karar veren ilk firma olması
78. KPSS 2006
12. Cournot düopol modelinde aĢağıdaki sonuçlardan hangisi
geçerlidir?
A) Denge durumunda fiyat ve üretim miktarı tam rekabettekinin aynıdır.
B) Her düopolcü kârını maksimum yapan üretim miktarını belirlerken, diğer
düopolcünün üretim miktarını değiĢtirmeyeceğini düĢünür.
C) Denge üretim miktarı tam rekabettekinden büyüktür.
D) Malın piyasa fiyatı monopoldekine eĢittir.
E) Ġstikrarlı bir çözüm yoktur, fiyat sürekli dalgalanır.
B) Her düopolcü kârını maksimum yapan üretim miktarını
belirlerken, diğer düopolcünün üretim miktarını değiĢtirmeyeceğini düĢünür.
KPSS-2005
13. Bir firmanın rakipleri üretim düzeylerinin sabit olduğu varsayımından
hareketle kendi üretim
düzeyini belirlediği oligopol modeli aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Kartel modeli
B) Stackelberg modeli
C) Bertrand modeli
D) Cournot modeli
E) Tekelci rekabet modeli
B) Stackelberg modeli
79. MALĠYE BAKANLIĞI MALĠ HĠZ. UZM. YRD. / 2008
16. Bertrand düopol modelinde her bir firma, rakibinin
aĢağıdakilerden hangisini sabit tutacağını varsayar?
A) Maliyetlerini
B) Fiyatını
C) Üretim düzeyini
D) Talebini
E) Reklam harcamaları düzeyini
B) Fiyatını
2006 KAYMAKAMLIK
126. Cournot dengesiyle tam rekabet dengesinin karĢılaĢtırıldığı bir
durumda aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Tam rekabet dengesinde hem kâr hem de üretim düzeyi daha yüksektir.
B) Cournot dengesinde hem kâr hem de üretim düzeyi daha yüksektir.
C) Tam rekabet dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
D) Cournot dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
E) Tam rekabet ve Cournot dengelerinde üretim düzeyi aynıdır; ancak
kârlılık hakkında bir Ģey söylenemez.
D) Cournot dengesinde kâr daha yüksek, üretim düzeyi daha düĢüktür.
80. 2008 KAYMAKAMLIK
131. Ġki firma yarım litrelik ĢiĢelerde günlük süt satıĢı yapmaktadır. Süt
ĢiĢelendikten sonra sadece 2 gün dayanmakta, daha sonra
bozulmaktadır. Söz konusu iki firma geniĢ bir coğrafi bölgedeki tüm süt
üretimini sözleĢme ile kendilerine bağlamıĢtır. Firmalar eĢ anlı olarak kaç
ĢiĢe süt üreteceklerine karar vermektedir. Bu piyasa aĢağıdaki modellerin
hangisiyle en iyi Ģekilde temsil edilebilir?
A) Cournot B) Bertrand C) Stackelberg
D) Tekelci rekabet E) Tam rekabet
A) Cournot
KĠK-2009
90. AĢağıdaki oligopol modellerinden hangisi tam
rekabet modeliyle aynı sonuçlara sahiptir?
A) Sweezy modeli
B) Stackelberg modeli
C) Cournot modeli
D) Edgeworth modeli
E) Bertrand modeli
E) Bertrand modeli
83. BOWLEY’ĠN OLĠGOPOL MODELĠ
• Bu model: düopol piyasayı oluĢturan iki firmadan
hiçbiri “uydu ya da takipçi firma” olmak
istemeyip, aksine ikisi de piyasanın “egemen
veya lider firma” olmak iddiası
• ile her iki firmanın ortak davranıĢını esas alır.
“Bowley” tarafından incelenen bu model, iki
düopol firmada arz miktarını, kendilerine
maksimum kar sağlayacak Ģekilde tespit eder.
Bowley, düopol firmayı oluĢturan firmaların
tecrübeli olduğunu varsayarak, her iki firmanın
lider olarak davranmalarını esas alarak modeli
kurmuĢ veya analizi yapmıĢtır
84. ġekle göre iki firmanın ürettiği mal miktarı X firması için
Qx1, Y firması için Qy1 kadardır. Bu iki üretim seviyesinin
bileĢimi ile denge E noktasında ortaya çıkmıĢtır. Ancak bu
denge noktasında her iki firmanın da karı azaldığı için
firmaları tatmin etmez.
85. X firması için en avantajlı durum kendisi Qx1 kadar
üretirken, Y firmasının 0Qy2 kadar üretmesidir. Aynı Ģekilde
B firması için en avantajlı durum kendisi Qy1 kadar
üretirken X firmasının 0Qx2 kadar üretmesidir. Kısaca X
firması dengeyi “F” noktasına, Y firması ise dengenin “H”
noktasına çekmek için mücadeleye giriĢecekler ve bu
mücadele arzlarını artırıp fiyatı düĢürerek diğer firmanın
feragat edene kadar veya “takipçi veya uydu” firma olarak
faaliyette bulununcaya kadar sürecektir. Dolayısıyla bu
piyasada, firmaların mücadelesi süresince fiyatlar sürekli
dalgalanmalar gösterecek ve denge istikrardan uzak
olacaktır. Piyasanın istikrarlı olmaması “Stackelberg
dengesizliği” olarak adlandırılır
86. YOĞUNLAġMA ORANI (CRn)
CONSANTRATION RATE (CR)
• Piyasada rekabetin ne derece olduğunu ölçer
• Piyasada en büyük n kadar firmanın satıĢlarının, piyasadaki toplam
satıĢ miktarına oranıdır
• CRn>%40 ise oligopol
• CRn<%40 ise monopolcü rekabet
CRn =
Piyasanın Toplam Satışları
X 100=
N firmanın Toplam Satışları
N=48 TOPLAM FĠRMA SATIġLARI 1000 $
N=4 BÜYÜK FĠRMANIN SATIġLARI 700$
CR4=70
87. CRn yoğunlaĢma oranı, pazardaki en büyük n firmanın, büyükten
küçüğe sıralanmak üzere, toplam pazar payını ölçer. CRn aĢağıdaki
Ģekilde hesaplanır:
Ve : i Firmasının Pazar Payı
Eğer bir endüstride en büyük ilk iki firmanın endüstri içindeki payı
hesaplanıyorsa, endeks CR2 Ģeklinde en büyük ilk dört firmanın Pazar
payı saptanıyorsa endeks CR4 Ģeklinde en büyük ilk sekiz firmanın
Pazar payı saptanıyorsa endeks CR8 Ģeklinde ifade edilmektedir.
Ancak bu yoğunlaĢma ya da konsantrasyon oranları içinde en fazla
baĢvurulan endeks, CR4 tür.
Eğer CR4 % 40’ın üstünde ise söz konusu endüstri oligopolistik bir
yapıya sahip demektir. Oran yükseldikçe endüstrinin oligopolistik
yapısı güçlenir ve firmaların aralarında anlaĢabilme koĢulları – yani
tekelleĢme olanakları – için ortam daha uygun hale gelir.
Eğer CR4 % 40’ın da altına düĢüyorsa, söz konusu endüstrinin
yapısı, monopolcü rekabet piyasasına yakın demektir
88. PĠYASA YOĞUNLAġA ORANI ÖLÇÜTLERĠ
HHI pazardaki tüm firmaların pazar paylarının karelerinin toplanmasıyla
hesaplanır ve aĢağıdaki Ģekilde gösterilir:
Eğer, bir endüstride CR4 sıfır ise ya da HHI, 1000 puandan daha düĢükse o
endüstride yoğunluğun olmadığı varsayılarak, Ģirket birleĢmelerine karĢı
herhangi bir engellemeye gidilmemektedir. Hatta bu gibi endüstriler rekabetçi
olarak nitelendirilmektedir.
Eğer, bir endüstride CR4 % 40 dan daha küçükse ise ya da HHI, 1000 ila
1800 arasında ise , bu endüstride mutedil yoğunlaĢma olduğu
varsayılmaktadır. Monopolcü rekabet olarak da nitelendirilen bu gibi
endüstrilerde, Ģirket birleĢmelerine ABD de sınırlama getirilmektedir.
Eğer, bir endüstride CR4 % 40 dan büyükse ise ya da HHI, 1800 puanı
aĢıyorsa,yüksek yoğunlaĢma olduğu kabul edilmektedir. Oligopol özelliklerine
sahip olan bu gibi endüstrilerde, Ģirket birleĢmeleri çok sıkı bir Ģekilde kontrol
edilmektedir
89. Bir endüstride faaliyette bulunan firma sayısı artıkça, firmalar
arasında anlaĢma güçleĢir ve rekabet ön plana çıkar. Firma
sayısı azaldıkça bu firmaların ararlında anlaĢma ortamı doğar.
Firmalar arasında anlaĢma ortamının olup olmadığı piyasa
yoğunlaĢma oranı ile ölçülür. En sık baĢvurulan iki piyasa
yoğunlaĢma ölçütü, “n firma yoğunlaĢma ölçütü” ve
“herfindahl – hirschman endeksi” dir.
The Herfindahl-Hirshman Index
Piyasadaki YoğunlaĢma Oranını Ölçen bir ENDEKS
222
payı
inn'Firma
+
payı
nin2'Firma
+
payı
in1'Firma
=HHI
90. Herfindahl-Hirschman endeksine (HHI) göre sadece 4 firmanın olduğu
piyasada HHI değeri nedir?
Firma Sayısı Pazar Payı (%) A) 2600
1 30 B) 2000
2 30 C) 1000
3 20 D) 4000
4 20 E) 6000
CEVAP: HHI=(302+302+202+202)=2600
HHI endeksi<1000 ise endüstride yoğunlaĢma yoktur
Piyasa yoğunlaĢma oranını ölçer
HHI endeksi firmaların pazar paylarını ön plana çıkarır
HHI endeksi>1800 puan ise endüstride yüksek yoğunlaĢma vardır
HHI endeksinde pazar payı yüksek firmaların yoğunluk içinde payı artar
91. CR4 sıfır ise veya HHI 1000 puandan daha düĢükse o endüstride yoğunlaĢma
yoktur
CR4 sıfır ise veya HHI 1000 puandan daha düĢük olan endüstriler rekabetçidir
HHI pazardaki tüm firmaların pazar paylarının karelerinin toplanmasıyla
hesaplanır.
CR4 % 40’dan büyükse veya HHI 1800 puanı aĢıyorsa yüksek yoğunlaĢma vardır
CR4 % 40’dan küçükse veya HHI 1000-1800 arasında ise kısmen yoğunlaĢma
vardır
HHI<1000 ise Tam Rekabet
HHI=10000 ise Monopol
HHI 1000 ile 1800 arası ise monopollü rekabet
HHI 1800’den büyük ise oligopol
92. HERFINDAHL-
HIRSCHMAN
INDEX
PAZAR PAYLARI
402 + 202 + 202 + 202 = 2,80020202040Endüstri D
252 + 252 + 252 + 252 = 2,50025252525Endüstri C
802 + 102 + 102 = 6,600101080Endüstri B
502 + 502 = 5,0005050Endüstri A
FIRMA
4
FIRMA
3
FIRMA
2
FIRMA
1
93. Karakteristikler Tam rekabet Monopolcü
rekabet
Oligopol Tam monopol
CR4 0 % 40’dan küçük % 40’dan büyük % 100
HHI 1000’den küçük 1000–1800 1800’den büyük 10000
Örnek Tarımsal ürünler Perakende
ticaret, kuaför,
salçalar,
şampuanlar,
cikletler
Demir-çelik,
otomobil,
çimento
Mahalli
piyasalardaki tek
satıcılar.
94. Oyun Teorisi'nin en önemli araçlarından biri olan Nash dengesi, oyuncuların belli
özellikler taĢıyan strateji seçimlerine verilen isimdir.
Her oyuncu, oyun içinde elinde olan eylemlerden birini seçmiĢ olsun, ve tüm
oyuncuların böyle bir seçim yaptığını düĢünelim. Bir oyuncu için seçilmiĢ eylem,
diğer oyuncuların seçtikleri eylem gözetildiğinde oynanabilecek (getiri anlamında)
en iyi eylem ise, ve bu özellik tüm oyuncular için sağlanıyorsa, bu eylemler bir
Nash Dengesi oluĢturur.
Oyuncular, yalın eylemler seçebilecekleri gibi, birden çok eylemi , belli bir olasılıkla
oynamayı da tercih edebilirler.
Nash Dengesi, Oyun Teorisi kavramına önemli katkıları olan Amerikalı matematikçi
John Nash'in adıyla anılmaktadır. Analitik anlamda benzer bir gözlemde bulunan
ilk kiĢi Antoine Augustin Cournot isimli Fransız bir matematikçidir. Cournot bu
olguyu iki firmanın, eĢ zamanlı olarak üretim miktarını belirledikleri kuramsal bir
pazar için gözlemlemiĢ ve detaya dökmüĢtür. John Nash, 1950 yılında yazdığı
doktora bitirme tezinde, bu dengenin, oyuncuların fayda fonksiyonlarının belli
özellikleri sağladığı tüm oyunlarda var oduğunu ispatlayarak 1994 Ekonomi Nobel
Ödülü'nü almıĢtır
95. Nash Dengesi stratejisi bir firmanın karĢısındaki firmaların uyguladığı
stratejiye göre seçebileceği en iyi strateji olarak kabul edilebiliyor. Zira
firmalar Nash Dengesi stratejisini seçtiğinde hiçbiri farklı bir strateji
uygulamıyor ve baĢka bir yere gitmiyor. Ancak ortada Nash Dengesi
yoksa amansız rekabet bazı firmaların ortadan kalkması ile
sonuçlanabiliyor.
Sonuç olarak; serbest piyasının çalıĢması için rekabet;rekabatin zarar
vermemesi için de firmaların Nash Dengesi stratejisi izlemesi
gerekiyor. Dengeyi bozarak oynayanlar firmaları için iyi olanı
yaptıklarını düĢünüyorlar ancak para kazanmadan iĢ yaparak hem
kendilerine hem de diğerlerine zarar veriyorlar.
96. Diyelim ki iki kiĢiyiz. Her birimiz karpuz ya da üzüm ekme kararı
vereceğiz. Eğer ayrı ürünler ekersek, ikimiz de kar ediyoruz. Yok
aynı ürünü ekersek, o zaman ikimiz de ürün fazlasından dolayı,
kar edemiyoruz. Bunu aĢağidaki gibi bir oyunla gösterebiliriz.
karpuz üzüm
karpuz 0, 0 1, 1
üzüm 1, 1 0, 0
Bu oyunun, oyuncuların farklı ürünler ektikleri iki Nash dengesi
var. Orada da her biri kar ediyor (matriste 1 rakami ile gösterilen).
Diyelim ki iĢe denge olmayan bir noktadan baĢladık. Mesela
ikimiz de karpuz ekiyor ve böylece '0' kar ediyoruz. Bu durum
denge değil çünkü oyunculardan biri, diğer taraf karpuz ekerken
üzüme dönerse kar eder ve daha iyi duruma gelir ama ya iki
oyuncu da böyle düĢünür de üzüme dönerse? O zaman iki taraf
da üzüm eker ve yine sıfır kar edilir. Dikkat edilirse burada iki
tarafın üzüm ekmesi de Nash dengesi değildir.
100. TALEP DENKLEMİ: Q=34-P TERS TALEP DENKLEMİ: P=34-Q MC=10
DÜOPOLDE COURNOT DENGE
Q1=Q2=8 Q=Q1+Q2=16
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q1=24-0.5Q2
Firma 1’in Tepki Fonksiyonu Q2=24-0.5Q1
8
24
6
2412
12
Q2
Q1
c
Monopol
Tam Rekabet
8
16
Cournot Denge
C
6
C
Chamberlin Denge
103. AnlaĢma” ne zaman zorlaĢır?
• Endüstrideki üretici sayısı fazlaysa
• Ürün standardize değilse
• Talep ve maliyet koĢulları çok sık değiĢiyorsa
• Piyasaya giriĢ engeli yoksa
• Firmalar kapasite fazlasına sahipse
104. Oyun Teorisi:
Bazı anahtar kavramlar
• Oyun (Game)
– KiĢinin bir davranıĢa karĢılık verirken baĢkalarının o
davranıĢa nasıl tepki vereceğini düĢündüğü durum.
• Strateji
– Oyuncunun karĢılaĢacağı her davranıĢa karĢı
vereceği cevapları içeren oyun planı.
• Hakim, Baskın (Dominant) strateji
– Oyuncunun, karĢıdaki oyuncu ne oynarsa oynasın
değiĢmeden kalan en iyi (best) stratejisi.
105. Mahkumlar Açmazı (Prisoners’
Dilemma) Oyunu
“çok” ya da “az” üretmek arasında karar vermesi gereken dupol piyasasındaki iki
firmayı ele alalım:
İki firma da az üretme konusunda anlaşabilseler daha çok kar elde edebilirler,
ancak iki firmanın da baskın stratejisi birbirlerinden bağımsız çok üretmek
olduğundan, Nash dengesi (Çok, Çok), ve karlar da (1,1) olacaktır.
Firma B üretimi
çok az
çok 1, 1 3, 0
FirmaAüretimi
az 0, 3 2, 2
106. Mahkumlar Açmazı
• Heriki firmanın da hakim stratejisi “çok” üretmektir.
• Dolayısıyla herbiri 1 birim kâr elde eder.
• Ancak “az” üretselerdi ikisi de daha çok
kazanacaklardı.
– Bu, ancak karĢı tarafın da “az” üreteceğinden emin
olunduğunda karĢılaĢılabilecek bir durumdur.
– Dolayısıyla “anlaĢma” karĢılıklı fayda sağlayabilir.
– AnlaĢmanın uygulanabilmesi için, anlaĢmadan sapma
halinde devreye girecek bir cezalandırma sisteminin olması
gerekir.
• Bu cezalandırma olmadığı takdirde her iki firma için
de bu anlaĢmadan sapmak için yeterli sebep vardır.
107. AnlaĢma üzerine
• Sözünden dönme (cheating) olasılığı, anlaĢmalar ya
da inandırıcı tehditlerle azaltılabilir.
• Söz Verme (Pre-commitment)
– Gönüllü olarak gelecekteki hareket alanını daraltan
düzenleme.
• Ġnandırıcı Tehdit (Credible Threat)
– AnlaĢmanın bozulması halinde uygulanabilmesi optimal
olacak kadar inandırıcı tehdit.
– Firmalar az üretmeye anlaĢırlar, herhangi biri bu
anlaĢmadan cayıp öteki az üretirken kendisi çok üretirse,
ihanete uğrayan taraf sonsuza kadar çok üreteceğini
belirterek ihanet etmeye yelteneni tehdit eder. Nasıl?