Ιστορία και γραπτά κείμενα της οικογένειας Περδικάρη, με αφετηρία την Κέρκυρα του 18ου αιώνα.

1. -
ΑΝΤΩΝΗ Γ. ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢Η
ΚΕ΢ΚΥ΢Α 2011

2. - 1 -
ΑΝΤΩΝΙΟΣ Γ. ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ
«ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ»
Η πορεία μιασ κοςμοπολίτικθσ οικογζνειασ που ξεκίνθςε ςτθ Κζρκυρα του 18ου
αιϊνα
ΕΚΔΟΣΗ: Αντϊνιοσ Ρερδικάρθσ
Email: aperdikar@gmail.com
Κζρκυρα 2011
ISBN 978-960-93-3060-2
Πλα τα δικαιϊματα μετάφραςθσ, αναπαραγωγισ και προςαρμογισ κατοχυρωμζνα για
όλεσ τισ χϊρεσ του κόςμου.
Copyright © by Antonios G. Perdikaris
All rights reserved

3. - 2 -
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
1.1 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΙΘΕΤΟ «ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ»
Εικόνα 1: Μωςαϊκό οικίασ (6
οσ
αιϊνασ μ.Χ.) από τθν Καιςάρεια τθσ Ραλαιςτίνθσ. Απεικονίηονται διάφορα
πτθνά μεταξφ αυτϊν και μία πζρδικα.
Ρροφανϊσ πρόκειται για επϊνυμο από παρατςοφκλι, με προζλευςθ τον ηωικό
κόςμο και ςυγκεκριμζνα το πουλί πζρδικα. Ο περδικάρθσ, είναι ο άνκρωποσ που
ανακαλφπτει και ςυλλαμβάνει (ηωντανι ι νεκρι) τθν πζρδικα.1
Ππωσ όμωσ και τα
λοιπά ονόματα που λιγουν ςε –αρθσ (πρβλ. βαρκάρθσ, τςαγκάρθσ, φοφρναρθσ,
αρκουδιάρθσ , λυράρθσ κ.λ.π.) δθλϊνει πρόςωπο που ενεργεί ι κάποιο
επάγγελμα.2
Με βάςει τα δεδομζνα αυτά, κα μποροφςε ςτθ ςφγχρονθ εποχι το
«περδικάρθσ» να μεταφραςκεί ωσ κυνθγόσ, μια λζξθ βζβαια με γενικότερθ ζννοια,
που ζχει επικρατιςει ςιμερα, κακϊσ τα κθράματα είναι περιοριςμζνα, ενϊ
αντίκετα τθσ παλαιότερεσ εποχζσ ιταν αναγκαία θ εξειδίκευςθ των κυνθγϊν κακϊσ
το κάκε κιραμα απαιτοφςε διαφορετικι προςζγγιςθ, ςυνεπϊσ ο περδικάρθσ ιταν
κυνθγόσ εξειδικευμζνοσ ςτο κυνιγι τθσ πζρδικασ .
Κατά πάςα πικανότθτα θ λζξθ χρθςιμοποιικθκε ςαν επίκετο πρϊτθ φορά κατά τθσ
Βυηαντινοφσ χρόνουσ. Οι Βυηαντινοί και οι αρχαίοι Ζλλθνεσ (πρβλ. το αρχαίο όνομα
1
Βλ. Σ. Βαζδέκη «Εηςμολογικό Λεξικό ηηρ Ελληνικήρ Γλώζζαρ» (Σέππερ) n.d.
2
Βλ. ΥΡΕΡΚ-ΚΕΓ «Λεξιλογικό βοικθμα για τθν υποςτιριξθ των διδαςκόντων τθν Ελλθνικι ωσ
δεφτερθ/ξζνθ γλϊςςα- Βϋ μζροσ» ςελ.19 (Κες/νικθ 2006)

4. - 3 -
Ρερδίκκασ) φαίνεται ότι είχαν ιδιαίτερθ αδυναμία ςτισ πζρδικεσ τισ οποίεσ είχαν
εντάξει ςτθν διατροφι τουσ (ωσ κυνιγι ι/και ωσ κατοικίδιο). Σε ευριματα
κτιςμάτων τθσ Βυηαντινισ εποχισ, ςυχνά ςυναντάμε απεικονίςεισ των πτθνϊν
αυτϊν, γεγονόσ που αποδεικνφει τθν ευρεία χριςθ τουσ. Εδϊ κα πρζπει να
τονιςκεί και θ υπάρχουςα λαϊκι δοξαςία θ οποία κεωρεί τθ πζρδικα, ωσ ζνα πτθνό
που δεν αποχωρίηεται ποτζ τα παιδιά του, αλλά τα ςκεπάηει με τθσ φτεροφγεσ του
και προτιμά να πεκάνει από τα βζλθ του κυνθγοφ παρά να τα εγκαταλείψει. Ζνα
γεγονόσ που τθν κακιζρωςε ωσ ςφμβολο τθσ εποχισ, χρθςιμοποιοφμενο και ςτο
χϊρο τθσ εκκλθςίασ, το οποίο ςυναντάται κυρίωσ ςε ταφικά μνθμεία και
ανεικονικζσ παραςτάςεισ των πρϊτων Βυηαντινϊν χρόνων. Στισ παραςτάςεισ αυτζσ
θ πζρδικα ςυμβολίηει τθν Εκκλθςία ι και τον ίδιο τον ιδρυτι τθσ τον Λθςοφ Χριςτό,
που κυςιάςτθκε για τθ ςωτθρία τθσ ανκρωπότθτασ3
.
Ρράγματι, υπάρχουν αναφορζσ για χριςθ τθσ λζξθσ ωσ επικζτου κατά τθ Βυηαντινι
εποχι. Αναφζρεται επί παραδείγματι κάποιοσ Ρερδικάρθσ, ο οποίοσ ςτα μζςα του
14ου
αιϊνα, ενεφανίςκθ ςε ςυνοδικό δικαςτιριο τθσ Κων/πολθσ, διεκδικϊντασ
κάποια εργαςτιρια τα οποία είχε αγοράςει από τθ μονι Λάτρου4
. Υπάρχει επίςθσ
ςθμείωςθ ςε χειρόγραφο αρχαίασ τραγωδίασ που χρονολογείται περίπου από τα
τζλθ του 13ου
αιϊνα και θ οποία λζει: «ώ χ(ριςτ)ζ βοικει τω δοφλω ςου νικολάω
τω περδικάρθ»5
.Μοιάηει πρακτικά αδφνατο να ακολουκιςει κανείσ το γενεαλογικό
δζνδρο μιασ τζτοιασ οικογζνειασ τθσ οποίασ οι ρίηεσ πάνε τόςο παλιά, πολφ δε
περιςςότερο όταν δεν μποροφμε να γνωρίηουμε αν προζρχεται από ζνα και
μοναδικό γενάρχθ, αφοφ το παρατςοφκλι αυτό πικανότατα δόκθκε ςε διάφορα
άτομα ςτθ Βυηαντινι επικράτεια τθν ίδια περίπου χρονικι περίοδο, χωρίσ να ζχουν
μεταξφ τθσ δεςμοφσ αίματοσ. Επί πλζον πικανότατα αυτό ςυνεχίηονταν για πολφ
καιρό, κακϊσ θ λζξθ χρθςιμοποιοφνταν για να προςδιορίςει το επάγγελμα κάποιου
και αςφαλϊσ εμφανίηονταν και αργότερα άτομα με το όνομα Ρερδικάρθσ , των
οποίων οι πρόγονοι ζφεραν άλλο επϊνυμο.
Ερχόμενοι ςε νεότερεσ εποχζσ (17οσ
αιϊνασ) κα διαπιςτϊςουμε ότι το επίκετο
εμφανίηεται ςε διάφορεσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ όπωσ ςτθ Μακεδονία (Βζρμιο
1670), ςτθ Ρελοπόννθςο (Ναφπλιο 1674), ςτθ Κριτθ (΢ζκυμνο 1650, Θράκλειο
1677), και ςτα Λόνια Νθςιά (Κφκθρα 1607, Κζρκυρα περί το 1650). Τϊρα πλζον είναι
πικανόν να δεχκοφμε ότι υπάρχει κάποια ςχζςθ αίματοσ μεταξφ των οριςμζνων
οικογενειϊν «Ρερδικάρθ» κακϊσ κατά κανόνα το επίκετο περιορίηεται ςτουσ κατ’
ευκείαν απογόνουσ και ςυγχρόνωσ είναι προφανζσ ότι οι ςυχνζσ αλλαγζσ του
3
D. Kleister :”Stories in stone. A field guide to cemetery. Sympolism and iconography” (Gibbs Smith)
Utah 2004 ςελ.83
4
Ρ. Γουναρίδθσ :«Ορκοσ και Αφοριςμόσ ςτα Βυηαντινά Δικαςτιρια» ςτα Βυηαντινά Σφμμεικτα Νο7
(1987) ςελ.55
5
Α.Τurin: «Studies in the manuscript tradition of the tragedies of Sophocles» ςελ.145-6 (edizione
Anastatica), Roma 1970

5. - 4 -
“status quo” ςτθν περιοχι, υποχρζωςαν τθσ κατοίκουσ ςε μετακινιςεισ για τθν
αποφυγι των πολζμων και εξεφρεςθ καλφτερθσ τφχθσ, με αποτζλεςμα τθν
εξάπλωςθ του επωνφμου αυτοφ και ςε άλλα μζρθ τθσ ςθμερινισ Ελλθνικισ
επικράτειασ. Ζτςι π.χ. γνωρίηουμε ότι κάποιοι από τθσ «Ρερδικάρθδεσ» τθσ
Κζρκυρασ προιλκαν από τθ Κριτθ αφοφ κατζφυγαν εκεί μετά τθν αποχϊρθςθ των
Ενετϊν και τθν κατάλθψι τθσ από τθσ Τοφρκουσ, αλλά φαίνεται να υπάρχει και
δεςμόσ αίματοσ μεταξφ κάποιων «Ρερδικάρθδων» τθσ Κριτθσ με τθσ αντίςτοιχουσ
τθσ Ρελοποννιςου.6
Τον 18ο
αιϊνα υπάρχουν αναφορζσ για μεγάλθ ςυχνότθτα του επικζτου ςτθ
Μονεμβαςιά7
. Θ εξζγερςθ των Ελλινων και θ δθμιουργία Ελλθνικοφ κράτουσ κατά
το 19ο
αιϊνα ςυνδζονται με το επίκετο Ρερδικάρθσ. Ζτςι το 1822 αναφζρεται ότι
απαγχονίςτθκε από τθσ Τοφρκουσ ο επίςκοποσ ΢εκφμνου Γεράςιμοσ Ρερδικάρθσ θ
Κοντογιαννάκθσ (1796- 1822) 8
ενϊ περίπου είκοςι χρόνια αργότερα διορίηεται ωσ
πρϊτοσ πρεςβευτισ των ΘΡΑ ςτθν απελευκερωμζνθ Ελλάδα, ο Γρθγόριοσ
Ρερδικάρθσ από τθ Βζροια ςτον οποίο κα αναφερκοφμε εκτενζςτερα παρακάτω.
Στο τζλοσ του αιϊνα αυτοφ, ςτθν αυτόνομθ Κριτθ («Κρθτικι Ρολιτεία») αναφζρεται
ωσ Γενικόσ Γραμματζασ τθσ Ανωτζρασ Δ/νςεωσ ο Λωάννθσ Ρερδικάρθσ 9
από το
Θράκλειο (1856-1909). Είναι τζλοσ γνωςτό ότι άτομα με το επίκετο Ρερδικάρθσ
διαβιοφν τουλάχιςτο από τον 18ο
αιϊνα ςτθ Κεφαλονιά10
, ςτθ Λευκάδα,11
και ςτθ
Ηάκυνκο12
, ενϊ ςτθ νιςο Κζα (Κυκλάδεσ) το «Ρερδικάρθσ» κεωρείται ςιμερα ζνα
από τα παλαιά επίκετα που υπάρχει ςτο νθςί13
.
6
Ε. Αγγελομάτθ –Τςουγκαράκθ «Οι οικογζνειεσ Λικινίου και Ρερδικάρθ.Μελζτθ Βιογραφικι και
Γενεαλογικι» Μεςαιωνικά και Νζα Ελλθνικά τ.5 (1996) ςελ. 307-379
7
Ν.Α. Βζθ «Ο τρίτοσ κϊδιξ τθσ μθτροπόλεωσ Μονεμβαςίασ και Καλαμάτασ» Επετθρίσ του
Μεςαιωνικοφ Αρχείου, τ. 6 (1957) ςελ. 5,13,14,38,44
8
Βλ. ςχετ. ςτθν ιςτοςελίδα τθσ Λεράσ Μθτρόπολθσ ΢εκφμνθσ και Αυλοποτάμου :
http://www.imra.gr/portal/index.php?id=64,0,0,1,0,0
9
Βλ. βιογραφία του Λωάννθ Ρερδικάρθ ςτο:http://www.scribd.com/doc/13640087/-
10
Βλ.αναφορά του ιςτοριοδίφθ Θλία Τςιτςζλθ για το μοναςτιρι τθσ Υπαπαντισ ςτο Βαρφ Λθξουρίου,
όπου αναφζρεται ο ιερζασ Ηαφείριοσ Ρερδικάρθσ (1721) . Υπάρχει ςτο:
http://www.kefalonitis.com/articles.php?action=view_listing&articles_id=297&articles_category_1=1
7
11
Βλ το δθμοτικό τραγοφδι για το λθςτι Αργφρθ Ρερδικάρθ που υπάρχει ςτο: Λ.Ν.Σταματζλοσ
«Συλλογι Ανεκδότων Αςμάτων Λευκάδοσ» ςτο Ρεριοδικό Ελλθν. Διδαςκ. Συλλόγου ΡΛΑΤΩΝ, τόμοσ
Β’, τεφχοσ ΛΒ, Οκτ.1880, ςελ. 400-404, Ακινα (τυπ. Χ.Ν.Φιλαδελφζωσ)
12
Βλ. το κατάλογο των 353 ευγενϊν τθσ Ηακφνκου που υπάρχει ςτο ςτο ςχετικό τμιμα του βιβλίου
του M. D. Sturdza: «Grandes Familles de Grèce, d'Albanie et de Constantinople: Dictionnaire
Historique et Généalogique» (Paris, 1983), ζκδοςθ από τον ςυγγραφζα
13
Θ πλθροφορία προζρχεται από τθν προςωπικι εμπειρία του ίδιου του ςυγγραφζα τθσ μελζτθσ
αυτισ. Επιβεβαίωςθ τθσ φπαρξθσ του επικζτου ςιμερα ςτο νθςί αυτό μποροφμε να πάρουμε και
από τον τοπικό τθλεφωνικό κατάλογο, βλ. http://www.whitepages.gr/gr/

6. - 5 -
1.2. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΛΙΚΙΝΙΟΥ-ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢Η ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ Ε΢ΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ
ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ
Εικόνα 2 "Cristo predicatore" Λάδι ςε μουςαμά, αγνϊςτου, Φλωρεντία, δεφτερο ιμιςυ του 18ου αιϊνα
Σφμφωνα με τον Γ. Ηαβίρα14
ςτισ αρχζσ του 18ου
αιϊνα ζηθςε ςτθν Κζρκυρα ο
Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ ι Ρρεδικάρθσ, για τον οποίον αναφζρει τα εξισ:
Κατά τθν άποψθ δθλαδι του ςυγγραφζα, θ ονομαςία του κλάδου αυτοφ των
«Ρερδικάρθδων» που ξεκίνθςε από τθν Κζρκυρα τον 18ο
αιϊνα, προζρχεται από τθ
μεταγλϊττιςθ ςτα Ελλθνικά του επαγγζλματοσ του γενάρχθ του κλάδου, ο οποίοσ
διετζλεςε ςτθν Βενετία ιεροκιρυκασ (Λταλ. predicatore = ιεροκιρυξ Ελλθν.).
14
Γ.Ηαβίρασ «Νεα Ελλάσ ι Ελλθνικόν Κζατρον» (εκδ. Γ.Ρ.Κρζμου), Ακιναι 1872, ςελ.202-3

7. - 6 -
Οπωςδιποτε είναι μια ενδιαφζρουςα άποψθ, κακϊσ δίνει μια φιλολογικι
ερμθνεία του ονόματοσ Ρερδικάρθσ και μοιάηει πικανι αφοφ ο φερόμενοσ, από τον
ίδιο ςυγγραφζα, ωσ αδερφόσ του Αναςταςίου Ρερδικάρθ, ο Ανδρζασ, ζφερε το
επίκετο «Λικίνιοσ».15
Ωςτόςο υπάρχουν προβλιματα ςτθν ανεπιφφλακτα αποδοχι αυτισ τθσ άποψθσ,
κακϊσ θ ςυχνότθτα με τθν οποία απαντοφςε ιδθ (όπωσ αναφζρκθκε παραπάνω) το
όνομα Ρερδικάρθσ, τόςο ςτθ Κζρκυρα όςο και ςτα λοιπά μζρθ τθσ Ελλάδασ,
φαίνεται να ευνοεί τθν άποψθ ότι ςτθ περίπτωςθ του Αναςταςίου Ρερδικάρθ δεν
πρζπει να αναηθτιςουμε τθν εξιγθςθ τθσ χριςθσ του επωνφμου αυτοφ ςε μια
φιλολογικι ερμθνεία, αλλά ςτθ πικανότθτα αυτόσ να ζφερε εκ καταγωγισ το
επϊνυμο και απλά χαρακτθρίηεται ωσ «αδερφόσ» του Λικίνιου, επειδι ενδεχομζνωσ
παντρεφτθκε κάποια αδερφι του. Αυτό ςυνάγεται επίςθσ και από ςχετικι
επιςτολι (εγράφθ το 1722) από τον τότε Ρατριάρχθ Αλεξανδρείασ Σαμουιλ
Καπαςοφλθ, ο οποίοσ φζρεται να γνωρίηει μόνο δφο αδελφοφσ, τον Ανδρζα και τον
Νικόλαο Λικίνιο , χωρίσ να αναφζρεται ςε τρίτο αδερφό αυτϊν16
.
Στο ςθμείο αυτό και για να γίνω πλθρζςτερα κατανοθτόσ, εμφανίηω το οικογενειακό
δζνδρο τθσ οικογζνειασ Λικινίου-Ρερδικάρθ, τθσ οποίασ τα ίχνθ κα
παρακολουκιςουμε, μζςα από γραπτά κείμενα των μελϊν τθσ από τα τζλθ του 17ου
αιϊνα μζχρι τισ αρχζσ του 20ου
. Το δζνδρο - κατά βάςει αυτό το οποίο προζκυψε
από τθν ζρευνα τθσ κασ Ελζνθσ Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ17
με κάποιεσ αναγκαίεσ,
κατά τθν άποψι μου, τροποποιιςεισ- ξεκινά από τον ιερζα Λωάννθ Λικίνιο, από τθν
Μονεμβαςιά, πατζρα του γενάρχθ των «Ρερδικάρθδων», Αναςταςίου ο οποίοσ
φζρεται ότι γεννικθκε ςτθν Κζρκυρα πικανότατα πριν το 1700 και ολοκλθρϊνεται
με τον Μωνα Ρερδικάρθ του Γρθγορίου που πζκανε ςτο Λονδίνο το 1925 (βλ. εικόνα
4). Κα πρζπει να αναφερκεί ότι όπωσ επιςθμαίνει και θ ίδια ερευνιτρια18
, το
τελευταίο γνωςτό μζλοσ τθσ οικογζνειασ αυτισ υπιρξε ο Στζργιοσ Ρερδικάρθσ ο
οποίοσ ςκοτϊκθκε ςτο Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο.
15
Βλ. και Κ. Σάκασ: «Νεοελλθνικι Φιλολογία. Βιογραφία των εν τοισ γραμμάςι διαλαμψάντων
Ελλινων, από τθσ καταλφςεωσ τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ μζχρι τθσ Ελλθνικισ εκνεγερςίασ
(1453-1821), Ακιναι 1868 ςελ.443
16
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ –Τςουγκαράκθ: «Οι οικογζνειεσ Λικινίου και Ρερδικάρθ.Μελζτθ Βιογραφικι και
Γενεαλογικι» Μεςαιωνικά και Νζα Ελλθνικά τ.5 (1996) ςελ. 324
17
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ –Τςουγκαράκθ: Π.π. ςελ.358
18
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ –Τςουγκαράκθ: Π.π. ςελ.352

8. - 7 -
1.3.ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟ΢ΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΛΙΚΙΝΙΟΥ-ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢Η ΑΡΟ ΤΙΣ Α΢ΧΕΣ
ΤΟΥ 18ου
ΜΕΧ΢Ι ΤΙΣ Α΢ΧΕΣ ΤΟΥ 20ου
ΑΙΩΝΑ
.
Το γεγονόσ που ζπαιξε κακοριςτικό ρόλο ςτθ πορεία τθσ ηωισ τθσ εν λόγω
οικογζνειασ υπιρξε χωρίσ αμφιβολία, θ κατάλθψθ τθσ Μονεμβαςιάσ από τα
Τουρκικά ςτρατεφματα το 1715. Θ πόλθ αυτι, από το 1685 βριςκόταν υπό τθν
κυριαρχία των Ενετϊν οι οποίοι είχαν καταφζρει τότε να τθν απελευκερϊςουν από
τουσ Τοφρκουσ, για να τθν παραδϊςουν όμωσ και πάλι το 1715 μζςα ςε κλίμα
πανικοφ, πρακτικά αμαχθτί. Ρολλά μζλθ τθσ οικογζνειασ Λικινίου-Ρερδικάρθ
φαίνεται ότι βρίςκονταν τότε εκεί κακϊσ, άλλοι είχαν καταφκάςει από τθν επίςθσ
Ενετοκρατοφμενθ Κζρκυρα και άλλοι ενδεχομζνωσ διζμεναν εκεί μόνιμα
δεδομζνου ότι θ εν λόγω οικογζνεια κατάγονταν από τθ περιοχι.
Οι επιπτϊςεισ ιταν τραγικζσ: Ο Ανδρζασ Λικίνιοσ κρεμάςτθκε δθμόςια λίγο
αργότερα ςτθν Κων/πολθ ωσ ςυνεργάτθσ των Ενετϊν, ο αδερφόσ του Νικόλαοσ
Εικόνα 3 Ο Ελλθνικόσ Τφποσ αναφζρεται ςτθν απαγωγι του Κωνα Γρθγορίου Ρερδικάρθ (εφθμερίδα "Σκριπ" 22/6/1904)

9. - 8 -
Εικόνα 4: Το γενεαλογικό δζνδρο τθσ οικογζνειασ Λικινίου-Ρερδικάρθ
Λικίνιοσ μαηί με το γιό του Ανδρζα πουλικθκαν ςκλάβοι ςτθν Κριτθ, ενϊ θ κόρθ
του τρίτου αδερφοφ, του Αναςταςίου Ρερδικάρθ , Χρυςοφλα, μεταφζρκθκε επίςθσ
Ιωάννης
Ανδρέα
Λικίνιος
1655 - 1715
Ανδρέας
Ιωάννοσ
Λικίνιος
60
Νικόλαος
Ιωάννοσ
Λικίνιος
1700
Αναζηάζιος
Ιωάννοσ
Περδικάρης
311
1708 - 1740
Ανδρέας
Λικίνιος
(Νικολάοσ)
32
Λεονάρδος
Αναζηαζίοσ
Περδικάρης
Μιταήλ
Αναζηαζίοσ
Περδικάρης
D. 1763
Χρσζούλα
Αναζηαζίοσ
Περδικάρη
Μανολάκης
Αναζηάζιος
Μανολάκη
Περδικάρης
Ιωάννης
Μανολάκη
Περδικάρης
1770
Αναζηάζιος
Μιταήλ
Περδικάρης
241
Πανηελής
Αναζηαζίοσ
Περδικάρης
Περιζηέρα
1766 - 1828
Μιταήλ
Αναζηαζίοσ
Περδικάρης
62
Ανηώνιος
Αναζηαζίοσ
Περδικάρης
Κωνζηανηίνος
Ανηωνίοσ
Περδικάρης
1808 - 1883
Γρηγόριος
Ανηωνίοσ
Περδικάρης
75
Mary
Hanford
1840 - 1925
Ίων
Γρηγορίοσ
Περδικάρης
85

10. - 9 -
ςτθ Κων/πολθ και εντάχκθκε ςτο χαρζμι του Σουλτάνου Αχμζτ Γ’ (1703-1730). Ο
αδερφόσ τθσ Χρυςοφλασ Μιχαιλ που ζτυχε να λείπει το διάςτθμα εκείνο ςτθ
Κεςςαλονίκθ, κίνθςε «γθ και ουρανό» για να ελευκερϊςει τθν αδερφι του από τον
Σουλτάνο και κατάφερε, εκμεταλλευόμενοσ τισ ιατρικζσ του γνϊςεισ και τισ
γνωριμίεσ του , να τθν αντικαταςτιςει με μία ξαδζρφθ του, μζςω ενόσ ευνοφχου,
υπεφκυνου για τθν φφλαξθ των γυναικϊν του Σουλτάνου. Θ απελευκερωμζνθ
πλζον Χρυςοφλα, προσ αποφυγι άλλων ςυνεπειϊν μεταφζρκθκε «άρον-άρον» ςτθ
Βζροια και παντρεφτθκε τον υπθρζτθ του αδερφοφ τθσ Μανολάκθ που ζλαβε και
αυτόσ το επίκετο Ρερδικάρθσ.
Ο Μιχαιλ Ρερδικάρθσ, μετά τθν αποκατάςταςθ τθσ αδελφισ του εγκαταςτάκθκε
μόνιμα ςτθ Κεςςαλονίκθ άςκθςε το ιατρικό επάγγελμα το οποίο υπθρζτθςε
επιτυχϊσ, ςυνζγραψε μάλιςτα και κάποια βιβλία μεταξφ των οποίων μνθμονεφεται
το εγχειρίδιο « Βίβλον Χθμικιν τθσ Φαρμακοποιίασ Απλι τθ Φράςθ» που υπάρχει
ςιμερα ςε ιδιωτικι ςυλλογι. Οι δφο του γιοί Ραντελισ και Αναςτάςιοσ ζγιναν
επίςθσ γιατροί. Ο Αναςτάςιοσ περί το 1760 εγκαταςτάκθκε και παντρεφτθκε ςτθ
Κοηάνθ, λόγω τθσ γνωριμίασ του με τον τότε Μθτροπολίτθ Σερβίων και Κοηάνθσ,
Λγνάτιο. Εκεί γεννικθκε (1766) ο γιόσ του Μιχαιλ που ζγινε επίςθσ γιατρόσ. Ο
Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ εκ Κοηάνθσ δεν γνωρίηουμε να ζχει ςυγγράψει κάποιο
κείμενο ι βιβλίο.
Το ηεφγοσ Χρυςοφλα και Μανολάκθ Ρερδικάρθ, που είχε εγκαταςτακεί ςτθ Βζροια,
απζκτθςε και αυτό δφο γιοφσ, εκ των οποίων ο ζνασ που ονομάςκθκε επίςθσ
Αναςτάςιοσ και υπιρξε επίςθσ γιατρόσ. Ο Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ ο «Βερροιαίοσ»
ςυνζγραψε διάφορα ςυγγράμματα, μεταξφ των οποίων το «Ρερδικάρθ Αναςταςίου,
Μφκοι, Βιζννθ 1783» που υπάρχει ςιμερα ςε βιβλιοκικθ Ελλθνικισ Κοινότθτασ του
εξωτερικοφ.19
Από τον Αμερικανικό τφπο του 1826, μακαίνουμε ότι με το πλοίο «΢ωμφλοσ»
κατζφκαςαν ςτθ Βοςτϊνθ των ΘΡΑ, το μινα Λοφνιο του ιδίου ζτουσ, από τθ
Σμφρνθ προκειμζνου να λάβουν Αγγλόφωνθ εκπαίδευςθ ςτθ χϊρα αυτι, τρείσ
νεαροί Ζλλθνεσ ονομαηόμενοι Γρθγόριοσ Ρερδικάρθσ, Νικόλαοσ Ρραςςάσ και
Νικόλαοσ Βλαςςόπουλοσ20
. Μια ματιά ςτο τφπο τθσ εποχισ, ο οποίοσ όμωσ δεν
δίνει πάντοτε ζγκυρεσ πλθροφορίεσ, κακϊσ αρκετζσ απ’ αυτζσ
αλλθλοςυγκροφονται , μασ οδθγεί ςτο ςυμπζραςμα ότι τα άτομα αυτά ανικαν ςε
μία ευρφτερθ ομάδα νεολαίων από τθν επαναςτατθμζνθ Ελλάδα τουσ οποίουσ
19
Ππωσ αναφζρκθκε, περαιτζρω ςτοιχεία για τθν οικογζνεια Λικινίου-Ρερδικάρθ μποροφν να
αντλθκοφν από τθ μελζτθ τθσ Ε. Αγγελομάτθ –Τςουγκαράκθ (βλ.ανωτζρω). Ειδικότερα για το ζργο
του Αναςτάςιου Ρερδικάρθ του «Βερροιαίου», βλ. τθν εργαςία τθσ Bαςιλικισ Νοτοποφλου: «Ο
Αναςτάςιοσ Περδικάρθσ ιατρόσ Βερροιαίοσ (18οσ αιώνασ), από τα «Πρακτικά του Α΄Επιςτθμονικοφ
ςυνεδρίου για τθν Ημακία (Ιςτορία, Αρχαιολογία, Τζχνθ, Λαογραφία)» Βζροια 29/9-3/10/2010.
20
Βλ. «Boston News-Letter and City Record» Vol II , ςελ.4 (Λουλ.1826-Λαν.1827) Jerom V.C. Smith,
editor

11. - 10 -
περιζκαλψαν Αμερικανικζσ ιεραποςτολικζσ οργανϊςεισ, που δραςτθριοποιοφνταν
τότε ςτθ περιοχι21
.
Άλλθ Αμερικανικι εφθμερίδα τθσ εποχισ22
αναφζρει ότι ο Ρερδικάρθσ και οι
ςυμπατριϊτεσ του ζφυγαν από τθν Σμφρνθ ςτισ 7 Απριλίου του 1826 και
κατάγονται ο Ρερδικάρθσ από τθ Βζροια, ο Βλαςςόπουλοσ από τθν Λκάκθ και ο
Ρραςςάσ από το «όροσ Πλυμποσ». Οι θλικίεσ τουσ ιταν αντίςτοιχα 22,21και 16
χρόνων. Σε ςχζςθ με τον Ρερδικάρθ αναφζρει ότι ανικε ςε εφπορθ οικογζνεια τθσ
Βζροιασ, θ οποία ςυμμετείχε ςτθν άμυνα τθσ εξεγερμζνθσ Νάουςασ και θ οποία
κατά τθν κατάλθψι τθσ από τουσ Τοφρκουσ (1821) διαλφκθκε, κακϊσ οι δφο
γαμπροί του δολοφονικθκαν μαηί με τθν μθτζρα του και οι δφο αδελφοί του μαηί
με τισ τζςςερισ αδελφζσ του, πιάςτθκαν αιχμάλωτοι για να απελευκερωκοφν
αρκετά αργότερα. Μόνο ο ίδιοσ μαηί με το πατζρα του κατάφεραν να διαφφγουν,
καταφεφγοντασ ςτουσ γειτονικοφσ ορεινοφσ όγκουσ.
Ο Γρθγόριοσ Ρερδικάρθσ το 1838 ιρκε ςτθν Ελλάδα ωσ πρόξενοσ των ΘΡΑ μαηί με
τθν Αμερικανίδα ςφηυγό του M.E.Hanford. Κατά τθν κθτεία του αυτι γεννικθκε
ςτθν Ακινα ο μοναδικόσ γιόσ του Μων. Τθν περίοδο του Αμερικανικοφ εμφυλίου
πολζμου και για λόγουσ μάλλον φορολογικοφσ, ο Μων Γρθγορίου Ρερδικάρθσ
απαρνικθκε τθν Αμερικανικι υπθκοότθτα και ιρκε με τον πατζρα του ςτθ Ελλάδα
για μόνιμθ εγκατάςταςθ. Σφντομα όμωσ άλλαξε γνϊμθ και ζφυγε για τθν Ταγγζρθ
του Μαρόκου, όπου είχε δθμιουργθκεί παροικία Ευρωπαίων και Αμερικανϊν
καλλιτεχνϊν.
Στισ αρχζσ του 20 ου αιϊνα ο Μων Ρερδικάρθσ κακίςταται το πρϊτο κφμα τθσ
ςιμερα κεωροφμενθσ «Λςλαμικισ Τρομοκρατίασ», κακϊσ απαγάγεται από τον
Μαροκινό «λθςτι» Raisuli με ςτόχο τθν είςπραξθ λφτρων. Το State Department και
ο τότε Αμερικανόσ Ρρόεδροσ Th. Roosvelt (1858-1919) είτε επειδι δεν γνϊριηε ότι ο
Ρερδικάρθσ είχε απαρνθκεί τθν Αμερικανικι υπθκοότθτα, είτε για λόγουσ
εντυπϊςεων εν όψει των επικείμενων εκλογϊν απζςτειλε Αμερικανικά πλοία ςτισ
ακτζσ του Μαρόκου και απείλθςε με κάνατο τον απαγωγζα.23
21
Συγκεκριμζνα αναφζρεται ότι μαηί με αυτοφσ τουσ τρείσ, ο αρικμόσ των Ελλινων που βρίςκονται
ςτισ ΘΡΑ για ςπουδζσ ανζρχεται ςτουσ 11, ενϊ οι πρϊτοι εξ αυτϊν (Φϊτιοσ Καβάςαλθσ και
Αναςτάςιοσ Καραβζλλθσ) ζφκαςαν εκεί το Φεβρ. του 1823. Ο Ρερδικάρθσ φαίνεται ότι ζφκαςε ςτισ
ΘΡΑ, κατόπιν ςυςτάςεων του κακ. Jonas King, ςθμαντικό ςτζλεχοσ των Αμερικανικϊν
Λεραποςτολικϊν οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα εκείνθ τθν εποχι και με τον οποίο είχαν διατελζςει μαηί
ςτθν Λερουςαλιμ. Για περιςςότερα ςτοιχεία για τθν άφιξθ Ρερδικάρθ ςτθ Αμερικι βλ. και τθν
επόμενθ αναφορά, ενϊ για τισ Αμερικανικζσ Λεραποςτολικζσ οργανϊςεισ ςτθν Ελλάδα βλ.
Σ.Ν.Ραπαγεωργίου «Αμερικανοί Λεραπόςτολοι ςτθ Ελλάδα 1820-1850», (εκδόςεισ Δωδϊνθ), Ακινα
2001
22
Βλ. “New York Spectator”, 1826-1827
23
Βλ. εφ. ”Oswego Daily Times” Oswego,N.Y., Wednesday Evening, June 1, 1904, ςελ.1. Άρκρο με
τίτλο: «RAISULI MUST DIE IF HE KILLS PERDICARIS»

12. - 11 -
Εικόνα 5: Εικόνεσ από περιοδικά τθσ εποχισ με το Μαροκινό «λιςταρχο» Raisuli
1.4.Ο ΛΕΟΝΑ΢ΔΟΣ ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΡΙΘΕΤΟΥ ΑΡΟ ΤΟ ΝΑΥΡΛΙΟ
Ππωσ αναφζρκθκε, ο γεννιτορασ του κλάδου των Ρερδικάρθδων που εξετάηουμε, ο
Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ ι Ρρεδικάρθσ, είχε δφο γιοφσ ( τον Λεονάρδο και τον
Μιχαιλ) και μία κόρθ (τθν Χρυςοφλα).
Εξ αυτϊν θ Χρυςοφλα φαίνεται ότι κάποια ςτιγμι επανιλκε ςτον τόπο καταγωγισ
τθσ οικογενείασ τθσ, τθν Μονεμβαςιά, όπου ςυνελιφκθ από τουσ Τοφρκουσ, κατά
τθν κατάλθψθ τθσ πόλθσ, μαηί με τουσ άλλουσ ςυγγενείσ τθσ. Για τον Μιχαιλ
γνωρίηουμε ότι ενϊ είχε επιςτρζψει (πικανά περί το 1714) μαηί με τον κείο του
Ανδρζα Λικίνιο και τθ μθτζρα του ςτθν Μονεμβαςιά, τθν θμζρα τθσ κατάλθψθσ
ζλλειπε «διά τινα επιςυμβάςα αιτία», ςτθ Κεςςαλονίκθ24
.
Σε ςχζςθ με τον Λεονάρδο Ρερδικάρθ είναι γνωςτό ότι και αυτόσ, όπωσ και ο
αδερφόσ του Μιχαιλ, ςποφδαςε ιατρικι και φιλοςοφία ςτο Ρανεπιςτιμιο τθσ
Ράδοβασ. Στθ ςυνζχεια, μετά τισ ςπουδζσ, ο Λεονάρδοσ άςκθςε τθν ιατρικι ςτθ
Κων/πολθ. Επίςθσ είναι γνωςτό ότι το ζτοσ 1750, βριςκόταν ξανά ςτθ Κων/πολθ και
κατείχε ανϊτερθ κζςθ ςτθ κοινωνία τθσ.25
Στο περιοδικό «Εκκλθςιαςτικι Αλικεια» του 191226
δθμοςιεφεται ςυςτατικι
επιςτολι του πατριάρχθ Λεροςολφμων Χρφςανκου Νοταρά (1707-1731), γραμμζνθ
το Δεκζμβριο του 1729, «προσ τουσ απανταχοφ εντευξομζνουσ», ςτθν οποία
εκκειάηει τα προτεριματα του «ιατροφιλοςόφου Λεονάρδου Ρερδικάρθ
Δθμθτροβίτηθ», «γζννθμα και κρζμμα εντίμων, ευγενϊν και ευςεβϊν γονζων των εκ
τθσ πόλεωσ Ναυπλίου, εξ οφπερ αποδθμιςασ….». Ραρ’ όλο που όπωσ αναφζρει και
θ κα Ε. Αγγελομάτθ Τςουγκαράκθ, είναι εξαιρετικά απίκανο τθν ίδια περίοδο να
24
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, ό.π., ς.336
25
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, ό.π., ς.333 και 335
26
Βλ. Μ.Λ Γεδεϊν «Λόγιοι τρείσ Ζλλθνεσ» ςτο περιοδ. Εκκλθςιαςτικι Αλικεια, τ.ΛΒϋ (1912) ςελ 132-4

13. - 12 -
υπιρχαν δφο Λεονάρδοι Ρερδικάρθδεσ, γιατροί και οι δφο27
, απορίεσ δθμιουργεί το
γεγονόσ ότι αποδίδεται και δεφτερο επίκετο ςτο Λεονάρδο και αναφζρεται ωσ
τόποσ καταγωγισ, αυτοφ και των γονζων του, το Ναφπλιο και όχι θ Κζρκυρα ι ζςτω
θ Μονεμβαςιά.
Κατά τθν άποψι μου, ςιμερα, μετά τθν δθμοςίευςθ ςτο διαδίκτυο του
ψθφιοποιθμζνου «Αρχείου του Ελλθνικοφ Λνςτιτοφτου Βενετίασ»28
, μποροφμε
βαςιςμζνοι ςε δφο ζγγραφα αυτοφ να αποδείξουμε, ότι Λεονάρδοσ Ρερδικάρθσ τθσ
Κζρκυρασ και ο αντίςτοιχοσ του Ναυπλίου, αποτελοφν το ίδιο και το αυτό πρόςωπο:
Συγκεκριμζνα, ςτο πρϊτο ζγγραφο, μια χειρόγραφθ επιςτολι 29
του Λωάννθ
Νικόπουλου προσ τον Γεϊργιο Αντωνίου Μζλο που γράφθκε ςτισ 28 Απριλίου 1726
ςτθ Κζρκυρα αναφζρεται ότι «Ο Λωάννθσ Νικόπουλοσ με εντολι του δοτόρου (:
ιατροφ) Λεονάρδου Ρερδικάρθ, ο οποίοσ αναχϊρθςε για τα Γιάννενα, ςτζλνει ςτο
Γεϊργιο Αντωνίου Μζλο ςτθ Βενετία δφο μικρζσ εικόνεσ του αγίου Σπυρίδωνα.
Αφοφ λειτοφργθςε τισ εικόνεσ ςτθν εκκλθςία του αγίου, τισ ζβαλε ςε μία μικρι
καςζλα και τθν παρζδωςε ςτον καπετάνιο Αντϊνιο Ταρακοφλθ για να τισ μεταφζρει
ςτθ Βενετία.»
Εικόνα 6: Οι δφο χειρόγραφεσ επιςτολζσ από το ψθφιοποιθμζνο αρχείο του Ελλθνιςμοφ τθσ Βενετίασ
27
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, ό.π., ς.334
28
http://194.177.217.107/gr/unboundmaterials.asp?vmode=vselect&vid=195#selectedAnchor
29
AEIB, Ε΄. Οικονομική Διαχείριζη, 1. Διαθήκες, κληροδοηήμαηα,
διαχείριζη, δωρεές, αρ. 118α, Θήκη 1, θάκ. 2, έγγρ. 205

14. - 13 -
Το δεφτερο ζγγραφο είναι επίςθσ μία χειρόγραφθ επιςτολι του Μιχάλθ Μζλου
προσ τον αδερφό του Γεϊργιο ςτθ Βενετία που γράφθκε ςτισ 25 Λουνίου 1714 ςτο
Ναφπλιο30
. Στθν επιςτολι αυτι ο Μιχάλθσ Μζλοσ γράφει ςτον αδελφό του Γεϊργιο
ςτθ Βενετία για να τον πλθροφοριςει ότι θ μθτζρα τουσ πζκανε ςτισ 23 Λουνίου ςτο
Ναφπλιο βαριά αςκενισ αλλά ζχουςα ςϊασ τασ φρζνασ μζχρι τζλουσ. Του γράφει
επίςθσ ότι λίγο πριν ξεψυχιςει μιλοφςε για εκείνον και του ζδινε τθν ευχι τθσ για
τα όςα τθσ πρόςφερε. Στθ ςυνζχεια αναφζρεται ςτα όςα τον πρόςταξε θ μάνα τουσ
να κάνουν για τθν ψυχι τθσ. Για να εκπλθρϊςουν όμωσ τθν τελευταία επικυμία τθσ
μάνασ τουσ κα πρζπει ο Γεϊργιοσ να του ςτείλει χριματα. Τον ενθμερϊνει ότι θ
κθδεία τθσ μθτζρασ τουσ ζγινε μεγαλοπρεπϊσ, ζτςι όπωσ τθσ άρμοηε. Το γράμμα
κλείνει με οικονομικι αναφορά του Μιχάλθ ςτον αδελφό του.
Είναι προφανζσ ότι με βάςθ τθν πρϊτθ επιςτολι, ο Λεονάρδοσ Ρερδικάρθσ το 1726
(τρία χρόνια πριν γραφεί θ επιςτολι του Ρατριάρχθ Χρφςανκου) βριςκόταν ςτθ
Κζρκυρα και διατθροφςε φιλικζσ τουλάχιςτον ςχζςεισ με τον κάτοικο Βενετίασ
Γεϊργιο Μζλο ο οποίοσ όπωσ φαίνεται από τθ δεφτερθ επιςτολι, ξενιτεφτθκε για
οικονομικοφσ λόγουσ από το Ναφπλιο και θ οικογζνειά του (αδελφόσ και γθραιά
μθτζρα του) εξακολουκοφςαν να ηουν ςτθ πόλθ αυτι και επιηθτοφςαν τθν
οικονομικι του ςτιριξθ. Ριςτεφω ότι δεν είναι απίκανο θ ςχζςθ Λεονάρδου
Ρερδικάρθ και Γεωργίου Μζλου να ιταν εκτόσ από φιλικι και ςυγγενικι και ότι θ
καταγωγι του Λεονάρδου Ρερδικάρθ ιταν τόςο από τθν Κζρκυρα και τθν
Μονεμβαςιά (μζςω τθσ μθτζρασ του που καταγόταν από τθν οικογζνεια Λικίνιου)
όςο και από το Ναφπλιο (μζςω του πατζρα του Αναςταςίου Ρερδικάρθ ι
Ρρεδικάρθ, ο οποίοσ παντρεφτθκε κάποια αδερφι του Ανδρζα και του Νικολάου
Λικινίου31
). Ο Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ δεν ιταν επομζνωσ πραγματικόσ αδερφόσ
του Ανδρζα και του Νικολάου Λικίνιου, αλλά γαμπρόσ, δθλαδι αδερφόσ εξ
αγχιςτείασ, αυτϊν. Ζτςι εξθγείται επίςθσ γιατί ο πατριάρχθσ Αλεξανδρείασ Σαμουιλ
Καπαςοφλθσ, ςτθν επιςτολι του που γράφθκε το 1722 για τον Νικόλαο Λικίνιο,
ανζφερε ότι γνϊριηε μόνον ζναν αδερφό αυτοφ (τον Ανδρζα)32
Τζλοσ αυτι θ
εκδοχι ταιριάηει με το γεγονόσ ότι οι Λικίνιοι τθσ Μονεμβαςιάσ διατθροφςαν
ςχζςεισ με το Ναφπλιο33
, αλλά και με το γεγονόσ ότι γνωρίηουμε ότι υπιρχε το
επίκετο Ρερδικάρθσ ςτο Ναφπλιο τον 17ο
αιϊνα34
. Ωςτόςο μοιάηει πικανότερο, εάν
ο Αναςτάςιοσ Ρερδικάρθσ προζρχονταν από το Ναφπλιο, να μθν είχε αρχικά το
επϊνυμο Ρερδικάρθσ, αλλά Δθμθτροβίτηθσ και ςτθ ςυνζχεια μζςω τθσ διαδικαςίασ
που πρότεινε ο Γ. Ηαβίρασ35
, του δόκθκε αρχικά το παρατςοφκλι Ρρεδικάρθσ ι
Ρερδικάρθσ , που ςτθ ςυνζχεια κακιερϊκθκε το ίδιο ωσ επίκετο. Γι’ αυτό ο
Ρατριάρχθσ Χρφςανκοσ αναφζρει και τα δφο επίκετα (παλαιό και νζο) ςτθν
επιςτολι του για το Λεονάρδο.
30
AEIB, Εϋ. Οικονομικι Διαχείριςθ, 1. Διακικεσ, κλθροδοτιματα, διαχείριςθ, δωρεζσ, αρ. 118α, Κικθ
5, ζγγρ. 43
31
Το ίδιο υποψιάηεται και θ Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, βλ. ανωτζρω
32
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, ό.π., ς.330
33
Βλ. Ε. Αγγελομάτθ-Τςουγκαράκθ, ο.π.
34
Α.Ρ.Στεργζλλθ «Τα δθμοςιεφματα των Ελλινων ςπουδαςτϊν του Ρανεπιςτθμίου τθσ Ράδοβασ τον
17
ο
και τον 18
ο
αιϊνα», ς.167 (Ακινα 1970)
35
Γ.Ηαβίρασ «Νεα Ελλάσ ι Ελλθνικόν Κζατρον» (εκδ. Γ.Ρ.Κρζμου), Ακιναι 1872, ςελ.202-3

15. - 14 -
Σε ςχζςθ τϊρα με το επίκετο Δθμθτροβίτηθσ, που παραπζμπει, λόγω κατάλθξθσ ςε
Σλαβικά ονόματα, κα παρατθριςουμε ότι είναι δυνατό να υπάρχει κάποια τζτοια
προζλευςθ, κακϊσ για τθν κατάλθψθ του Ναυπλίου περί το 1686 μ.Χ., οι Ενετοί
χρθςιμοποίθςαν Δαλματοφσ μιςκοφόρουσ, οι οποίοι μάλιςτα διακρίκθκαν ςτισ
ςχετικζσ μάχεσ36
και κάποιοι εξ αυτϊν ενδεχομζνωσ, μετά τθν απελευκζρωςι τθσ
εγκαταςτάκθκαν ςτθν πόλθ μόνιμα.
Εικόνα 7: Το Ναφπλιο κατά τθν βϋ Ενετοκρατία
36
Βλ. Γ.Φίνλεχ: «Λςτορία τθσ Τουρκοκρατίασ….» ςελ.227 (Ακινα 1957)

16. - 15 -
2. ΚΕΙΜΕΝΑ
2.1.ΑΝΔ΢ΕΑΣ ΛΙΚΙΝΙΟΣ
Εικόνα 8:(16-9-1700) «ἦρκε ςτὴν μθτρόπολι ὁ καινοφργιοσ Ἑλκόμενοσ ἀπὸ τοὺσ Κορφοφσ, ἀφιζρωμα τοῦ
ντοτόρου Ἀνδρζα Λιτςίνιου· ἡ πρϊτθ λειτουργία 17 Σεπτεμβρίου χοροςτατοφντων τοῦ παναγιωτάτου
δεςπότου Γρθγορίου καὶ Νικοδιμου Ἕλουσ»
37
Ο Ανδρζασ Λικίνιοσ γεννικθκε ςτθν Κζρκυρα γφρω ςτο το 1655 αλλά καταγόταν από
τθ Μονεμβαςιά. Σποφδαςε ιατρικι και φιλοςοφία ςτο Ρανεπιςτιμιο τθσ Ράδοβασ.
Άςκθςε με μεγάλθ επιτυχία το ζργο του ςτθν Βαςιλικι αυλι ςτθ Κων/πολθ, όπου
και ανταμείφκθκε με διάταγμα του τότε ςουλτάνου, το λεγόμενο «χάτι-ςερίφ», το
οποίο τον προςτάτευε ς’ όλθ τθν Τουρκικι επικράτεια. Ακολοφκωσ πιγε ςτο Λάςιο,
πρωτεφουςα τθσ θμιαυτόνομθσ θγεμονίασ τθσ Μολδαβίασ, όπου επίςθσ διακρίκθκε
επαγγελματικά. Αργότερα εντάχκθκε ςτθν υπθρεςία τθσ Βενετίασ, κακϊσ άλλωςτε θ
ιδιαίτερι του πατρίδα (Κζρκυρα) Ενετοκρατοφταν, ανζλαβε επίςθμεσ διπλωματικζσ
αποςτολζσ και του απονεμικθκε ο τίτλοσ του κόμθ. Πμωσ αιχμαλωτίςκθκε κατά τθν
ανακατάλθψθ τθσ Μονεμβαςιάσ από τουσ Τοφρκουσ (1715) κακϊσ εκεί βριςκόταν θ
προγονικι του κατοικία και ο υπ’ αυτοφ αφιερωκείσ ναόσ του Αγίου Νικολάου και
οδθγικθκε δζςμιοσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Εκεί, ο νζοσ ςουλτάνοσ δε ζδειξε
κανζνα ςεβαςμό ςτθν υπογραφι του προκατόχου του και ο ιατρόσ Ανδρζασ
Λικίνιοσ κρεμάςκθκε δθμοςίωσ ςτθ Ρόλθ, ωσ ςυνεργάτθσ των εχκρϊν τθσ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, ζχοντασ ςτο λαιμό του περαςμζνο το «χάτι –ςερίφ»38
.
37
βλ. Ν. Βζθ, ὁ ἗λκόμενοσ Χρθςτὸσ τ῅σ Μονεμβαςίασ, Ρρακτικὰ τ῅σ ἐν Ἀκῄναισ Χριςτ. Ἀρχαιολογικ῅σ ἖ταιρείασ, τ. Α´ (1933), ς.74.
38
Βλ. Γ.Α. Λαηάρου: «Ο Λατροφιλόςοφοσ Ανδρζασ Λικίνιοσ Μάρτυρασ του Γζνουσ» ΛΑΤ΢ΛΚΘ
ΕΡΛΚΕΩ΢ΘΣΛΣ ΕΝΟΡΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, 34(1-2), ςελ.61-64, 2000

17. - 16 -

18. - 17 -
2.2. Σθμειϊςεισ
1.Το παραπάνω κείμενο του Ανδρζα Λικίνιου υπάρχει ςε ζργο του Ρατριάρχου
Λεροςολφμων Δοςικζου (1669-1707) με τίτλο «Τόμοσ Αγάπθσ κατά Λατίνων…» που
εκδόκθκε από τον μοναχό Διονφςιο ςτο Λάςιο τθσ Μολδοβλαχίασ το 1698

19. - 18 -
Εικόνα 9: Το βιβλίο του Ρατριάρχθ Ιεροςολφμων Δοςικζου, "Τόμοσ Αγάπθσ..."
Το ζργο είναι ο δεφτεροσ τόμοσ μιασ τριλογίασ με τθν ονομαςία «θ αντιρρθτικι
τριλογία» ςτθν οποία ο μεν πρϊτοσ τόμοσ ονομάηεται «Τόμοσ καταλλαγισ» (1692),
ο δε τρίτοσ «Τόμοσ χαράσ» (1705). Είναι βιβλία τα οποία κυρίωσ ςτρζφονταν
εναντίον τθσ Λατινικισ Εκκλθςίασ, κακϊσ ο Δοςίκεοσ υποχρεϊκθκε να δϊςει ζνα
μεγάλο αγϊνα εναντίον των Λατίνων, οι οποίοι επί Ρατριαρχίασ του διεκδικοφςαν
τα ιερά προςκυνιματα ςτθν Λερουςαλιμ που μζχρι τότε ανικαν ςτθν Ορκόδοξθ
Εκκλθςία. Ο Λικίνιοσ, μζςω του «ελεγείου» αυτοφ εξυμνεί τθν «γλϊτταν» και τον
«κάλαμον» του (δθλαδι το λόγο και τα κείμενα) του Ρατριάρχθ, τα οποία κεωρεί
ότι διακρίνονται για τθν ορκότθτα και τθν ευςζβειά τουσ.
2. Ο Ανδρζασ Λικίνιοσ υπογράφει ωσ «ακζςτωρ» (εκ του ρ. ακζομαι=ιατρεφω).
Ακζςτωρ ςθμαίνει ο κεραπεφων, ο ςωτιρ και επομζνωσ ο ιατρόσ. Στθν Αρχαία
Ελλάδα ακζςτορεσ ονομάηονταν ο κεόσ Απόλλων και ο Αςκλθπιόσ, ενϊ ςτο
Βυηάντιο οι άγιοι Ανάργυροι Λατροί, και ιδίωσ ο άγιοσ Ραντελειμων και ο άγιοσ
Τρφφων.
Εικόνα 10: Αριςτερά αναπαράςταςθ τθσ Μονεμβαςιάσ από τον Ενετό γεωγράφο Coroneli και δεξιά θ
εκκλθςία του Αγίου Νικολάου που χτίςτθκε εκεί από τον Αντρζα Λικίνιο το 1703.

20. - 19 -
2.3 ΜΙΧΑΗΛ ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ
Ο ιατροφιλόςοφοσ Μιχαιλ Ρερδικάρθσ του Αναςταςίου γεννικθκε ςτθν Κοηάνθ το
1766, παρακολοφκθςε μακιματα, ςτο Λιβάδι από τον Διονφςιο και ςτθν Κοηάνθ
από τουσ Χαρ. Μεγδάνθ, Καλλίνικο και Αμφιλόχιο. Αργότερα, άφθςε τθν οικογζνεια
του ςτθν Κοηάνθ (6 παιδιά) και πιγε ςτο Βουκουρζςτι, όπου ζμακε Γαλλικά και
Λταλικά. Στθ ςυνζχεια ςποφδαςε ιατρικι ςτο Ραταφιο. Ωσ γιατρόσ επιςκζφκθκε
πολλά μζρθ τθσ Ελλάδασ και των Βαλκανίων κακϊσ πολλοί Τοφρκοι αξιωματοφχοι
τον καλοφςαν λόγω τθσ φιμθσ του. Το 1828 και ενϊ εργάηονταν ςτο Μοναςτιρι,
δζχκθκε πρόςκλθςθ για ςυμμετοχι ςτθ διακυβζρνθςθ τθσ Ελλάδασ, από τον τότε
κυβερνιτθ τθσ χϊρασ, Λωάννθ Καποδίςτρια, τθν οποία φαίνεται ότι αποδζχτθκε μεν,
αλλά πζκανε ξαφνικά και ζτςι δεν ζφκαςε ποτζ ςτο Ναφπλιο.
Συνζγραψε πολλά βιβλία, αλλά εξζδωςε μόνο τθν ςκλθρι ςάτιρα Ερμιλοσ ι
Διμοκρικθράκλειτοσ (1817) και τθν «Ρροδιοίκθςιν». Στο πρϊτο εξ αυτϊν, ελζγχει
αυςτθρά τόςο τουσ κλθρικοφσ όςο και τουσ αςτοφσ υποςτθρικτζσ των νζων ιδεϊν,
ενϊ ςτο δεφτερο βιβλίο καταχωροφνται ςχόλια πάνω ςτο περιεχόμενο του πρϊτου
βιβλίου.
Γνωςτά ανζκδοτα ζργα του είναι: α) «΢ιγασ ι κατα ψευδοφιλελλινων», όπου
επικρίνει τον ΢ιγα Βελεςτινλι για τισ ιδζεσ του ( το χειρόγραφο βρίςκεται ςτα Γεν.
αρχεία του κράτουσ), β) Ροιθτικό ζργο με τον τίτλο «Ψυλλάσ», γ) ποιθτικό ζργο με
τον τίτλο «Αλθάσ», δ) ςφγγραμμα φιλοςοφικό και κεολογικό με τίτλο «Νοθτόσ
Διάκοςμοσ» (τα χειρόγραφα των τριϊν παραπάνω ζργων του δεν ζχουν βρεκεί), ε)
Χειρόγραφο με τίτλο «Οδόσ μακθματικισ» (βρίςκεται ςτθ βιβλιοκικθ Κοηάνθσ).
Ο Μιχ. Ρερδικάρθσ, παρζμεινε ςτο περικϊριο, πικανότατα επειδι ιταν
αντίκετοσ με τισ επαναςτατικζσ ιδζεσ τθσ εποχισ του, όπωσ εκφράςκθκαν κυρίωσ
από τον εκνικό μασ ιρωα ΢ιγα Βελεςτινλι. Είχε ςχθματίςει τθν άποψθ ότι δεν ιταν
ϊριμεσ οι ςυνκικεσ για τθν εξζγερςθ των ςκλαβωμζνων Ελλινων. Θ ιςτορία εκ
πρϊτθσ όψεωσ τον διζψευςε, αλλά αν αναλογιςτοφμε ότι το Ελλθνικό κράτοσ που
προζκυψε από τθν εξζγερςθ δεν ιταν παρά ζνα προτεκτοράτο των μεγάλων
δυνάμεων τθσ εποχισ, ίςωσ καταλιξουμε ςτο ςυμπζραςμα ότι εν μζρει
τουλάχιςτον τον δικαίωςε! Ωσ ςυγγραφζασ κινείται ςυνικωσ ςτθ μζςθ οδό: Με οξφ
και καυςτικό πνεφμα επικρίνει όχι μόνο τουσ Ευρωπαίουσ διαφωτιςτζσ
(«διεφκαρμζνοι τθσ Γαλλίασ φιλόηοφοι», ςθμειϊνει ςτθν «Ρροδιοίκθςί» του), αλλά
και τουσ ςυντθρθτικοφσ εκπροςϊπουσ τθσ εκκλθςίασ, χωρίσ όμωσ παράλλθλα ν’
απορρίπτει τθν ίδια τθν κρθςκεία («... ςτοχαηόμενοσ κακείσ, ότι θ κρθςκεία είναι θ
βάςισ των χρθςτών θκών και του ανκρωπίνου χαρακτιροσ κεμζλιον...»).

21. - 20 -
Εικόνα 11: Η Κοηάνθ επί Τουρκοκρατίασ ( φωτογραφία από το αρχείο τθσ Δθμοτικισ Βιβλιοκικθσ)
ακϊσ εισ εν λιβάδι, που βόςκουν να τραφοφν
Ρολλϊν ορνίκων πλικθ, και ιςυχα τρυφοφν,
Τ’ αρπακτικό ιεράκι επάνω των πετά,
Κ’ αρπάηει, όποιαν φκάςει με ονυχί’ αγκυλωτά,
Ευκφσ αυταί φωνάηουν, εδϊ κ’ εκεί ορμοφν,
Ροφ να κρυφκοφν, να φφγουν, ηθτοφν κ’επικυμοφν,
Αλλ’ ϊρ’ αφοφ περάςθ, ευκφσ το λθςμονοφν,
Γυρίηουν, πάλιν βόςκουν και χαίροντ’ αν γεννοφν.
Οι άνκρωποι ομοίωσ, αφοφ εισ τθν ςκθνιν
Ελκοφν αυτοφ του κόςμου, ςκθνιν προςωρινιν,
Αιϊνιοι νομίηουν πωσ μζλλουν να ςτακοφν,
Κ’ αλλιλουσ πϊσ να φάγουν να ςχίςουν προςπακοφν,
Αλλ’ όταν αιφνιδίωσ ο κάνατοσ πετά,
Κ’ αρπάηθ όποιον φκάςθ, μ’ ονφχια δυνατά,
Ευκφσ αυτοί κρθνοφςι, λυποφνται, δυςφοροφν,
Κ’ αυτιν τθν ϊραν λζγουν πϊσ όλοι καρτεροφν.
Αλλ’ ϊρα αφοφ περάςθ, ευκφσ τα λθςμονοφν,
Και πάλιν τρϊγουν, πίνουν, τα πάκθ προςκυνοφν.

22. - 21 -

23. - 22 -

24. - 23 -
Εικόνα 12: Το βιβλίο του Μιχαιλ Ρερδικάρθ «Ερμιλοσ ι Δθμοκρικθράκλειτοσ»

25. - 24 -
2.4 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Το πρϊτο ποίθμα του Μιχαιλ Ρερδικάρθ με τίτλο « ο άνκρωποσ επιλιςμων
του κανάτου» ζχει δθμοςιευκεί το 184139
ςε ςυλλογι ποιθμάτων υπό τθν
επιμζλεια του Κων/νου Χαντςερι και εντάχκθκε ςε ενότθτα με τίτλο
«φιλοςοφικαί και θκικαί ποιιςεισ».
2. Το δεφτερο ποίθμα του Μιχαιλ Ρερδικάρθ ςτο οποίο δόκθκε για ευκολία
από τον ςυγγραφζα τθσ παροφςασ μελζτθσ ο τίτλοσ «Τλζμων και
Ρολφκαρποσ» ζχει δθμοςιευκεί ςε ςφγγραμμα του Evangelinus Apostolides
Sophocles που υπάρχει ςτθ βιβλιοκικθ «Astor Library» τθσ Ν.Υόρκθσ.40
Με
δεδομζνο ότι αναφζρεται ςτον επίςκοπο των Νζων Ρατρϊν Ρολφκαρπο
(ςτιχ. 38), πρζπει να ζχει γραφεί πριν από το 1824, ζτοσ κατάργθςθσ τθσ
επιςκοπισ αυτισ που είχε ζδρα τθν Υπάτθ Φκιϊτιδασ (τελευταίοσ
Μθτροπολίτθσ τθσ ο Αμβρόςιοσ)
3. Τλζμων: Φαίνεται ότι ο ποιθτισ επινόθςε αυτό το όνομα, από το επίκετο με
το οποίο αμζςωσ μετά τον χαρακτθρίηει: «πολφτλασ», μία Ομθρικι λζξθ41
που ςθμαίνει αυτόσ που ζπακε πολλά.
4. Ράμπερ (ςτιχ.25): Ρρόκειται για τον ιερομόναχο Αμβρόςιο Ράμπερι, ο
οποίοσ το 1802 εξζδωςε ςτθ Βιζννθ ζνα βιβλίο με Ελλθνικοφσ «καρκινικοφσ»
ςτίχουσ, δθλαδι ςτίχοι που διαβάηονται είτε από αριςτερά προσ τα δεξιά,
είτε αντίςτροφα όπωσ π.χ. «ΝΟΣΩ ΣΥ ΟΣ ΕΛ ΛΑΜΑ ΛΘΣΟΥ ΣΩΣΟΝ»42
5. Ο Μθτροπολίτθσ Ρολφκαρποσ όφειλε ωσ ιερωμζνοσ να προςζρχεται
νθςτικόσ ςτθ Κεία Λειτουργία. Πμωσ αυτόσ κάκε πρωί (ςτιχ. 51) «ζπινε τθν
οκά του», και μετά λειτουργοφςε, αν ιταν ζτςι προγραμματιςμζνο.
Ρροφανϊσ κεωροφςε τον εαυτό του υπεράνω τζτοιων απαγορεφςεων,
κακϊσ κεωροφςε τα κείμενα των χριςτιανϊν πατζρων ξεπεραςμζνα και
εκτιμοφςε τον ειδωλολάτρθ Ρλοφταρχο (46-127 μ.Χ.) (ςτιχ.44)
6. Ματκαίοσ ο Μυραίων (ςτιχ.57): Ρρόκειται για τον Ματκαίο Μθτροπολίτθ
Μφρων τθσ Λυκίασ, βιβλιογράφο του 17ου αιϊνα. Ζγραψε πολυτελζσ
λειτουργικό Ευαγγζλιο που φυλάγεται ςτθν βιβλιοκικθ των Λεροςολφμων με
το αφξοντα αρικμό 2
39
K.Xαντςερισ (επιμ.): «Ελλθνικόσ Νζοσ Ραρναςςόσ ι απάνκιςμα των εκλεκτοτζρων ποιιςεων τθσ
αναγεννθκείςθσ Ελλάδοσ» ςελ.84-85 (τυπ. Κ. Γκαρπόλα), Ακινα 1841
40
E.A.Sophocles: «A Romaic grammar: accompanied by a chrestomathy, with a vocabulary» ζελ. 165-
167 Cambridge 1842 (H. Huntington, jun)
41
« Ὣσ ὁ μὲν ἔνκ' ἠρᾶτο πολφτλασ δῖοσ Ὀδυςςεφσ» βλ. Οδφςςειασ, ραψ. ηϋ,1
42
A.Pamberi: «Poem, in carcinic verse, on the Wars of the Russians, in Poland, with explanations…»
(Vienna 1802)

26. - 25 -
2.5. Γ΢ΗΓΟ΢ΙΟΣ ΡΕ΢ΔΙΚΑ΢ΗΣ
Εικόνα 13: Το βαςιλικό ηεφγοσ τθσ Ελλάδασ (Πκων και Αμαλία) από το βιβλίο του Γ. Ρερδικάρθ "The Greece
of the Greeks"
O G.A. Perdicaris ( Γρθγόριοσ Ρερδικάρθσ του Αντωνίου) γεννικθκε to 1804
ςτθ Τουρκοκρατοφμενθ τότε Ελλάδα (Βζροια), ζμεινε ςε μικρι θλικία ορφανόσ,
(πικανότατα λόγω ςυμμετοχισ των γονιϊν του ςτον εκνικοαπελευκερωτικό αγϊνα)
και ιταν ζνα από τα παιδιά που ςυγκζντρωςαν Αμερικανοί ιεραπόςτολοι και τα
ζςτειλαν ςτισ ΘΡΑ για να διαςωκοφν από τα δεινά του πολζμου. Το 1837
παντρεφτθκε ςτθν Ν, Υόρκθ, τθν ευκατάςτατθ Αμερικανίδα M.E.Hanford και λίγο
αργότερα (1838) επζςτρεψε μαηί τθσ ςτθν Ελλάδα, ωσ πρόξενοσ των ΘΡΑ ςτθν
Ακινα. Κατά τθν διάρκεια τθσ κθτείασ του ςτθν Ελλάδα που διιρκεςε 3 περίπου
χρόνια, περιθγικθκε ςχεδόν όλο το ελεφκερο τμιμα τθσ. Τθν ίδια εποχι (1840)
απζκτθςε ζνα γιό τον Μωνα Πταν επζςτρεψε ςτισ ΘΡΑ ζδωςε μια ςειρά διαλζξεων
για τθν Ελλάδα (κυρίωσ ςτθ Βοςτόνθ και ςτθ Φιλαδζλφεια )τισ οποίεσ
παρακολοφκθςε μεγάλοσ αρικμόσ προςωπικοτιτων, ενϊ το 1846 κατζγραψε τισ
εντυπϊςεισ και τισ προτάςεισ του για τθν Ελλάδα ςτο δίτομο ςφγγραμμά του “The
Greece of the Greeks”. Στισ ΘΡΑ είχε εγκαταςτακεί ςτθ περιοχι Trenton, τθσ N.
Καρολίνασ, όπου αςχολικθκε με επιχειρθματικζσ δραςτθριότθτεσ κακϊσ και με τθν
αξιοποίθςθ τθσ περιουςίασ τθσ ςυηφγου του. Κατά τθν διάρκεια όμωσ του

27. - 26 -
Αμερικανικοφ εμφυλίου θ εν λόγω περιουςία κινδφνεψε, οπότε διαμαρτυρόμενοσ
μαηί με το γιό του(πικανότατα για τουσ τότε κυβερνθτικοφσ χειριςμοφσ) αποφάςιςε
να εγκαταλείψει τισ ΘΡΑ και να εγκαταςτακεί μόνιμα ςτθν Ελλάδα, περιοριηόμενοσ
ςε ςποραδικζσ επιςκζψεισ ςτθ χϊρα αυτι. Ο G.A. Perdicaris πζκανε ςτο ςπίτι του
γιοφ του Μωνα, ςτθ Ταγγζρθ του Μαρόκου το 1883.
[1]
ΑΦΙΞΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ43
Τθν πρϊτθ Νοεμβρίου 1837, αφιςαμε το λιμάνι τθσ Βοςτόνθσ και μετά από ζνα
ταξίδι που διιρκεςε περιςςότερο από εξιντα θμζρεσ, και το οποίο διακόπθκε μόνο
από μια ςφντομθ και ευχάριςτθ παραμονι δφο εβδομάδων ςτο όμορφο νθςί τθσ
Μάλτασ, ιρκε θ ϊρα να γευκοφμε τθν ευχάριςτθ αίςκθςθ του τερματιςμοφ του
μακροχρόνιασ πορείασ μασ. Ταξιδεφαμε πλζον ανάμεςα ςτα Ελλθνικά νθςιά
« που, αντικρίηοντασ τα από το φψοσ τθσ μακρινισ Κολόννασ.
Ρλθμμυρίηουν με ευτυχία τθν καρδιά που καλωςορίηει τθ κζα.»[2]
Το απόγευμα τθσ ζκτθσ Λανουαρίου, του 1838, είχαμε μπροςτά μασ το νθςί τθσ
Σαλαμίνασ, - θ Αίγινα ςτα αριςτερά, και θ αςυνεχισ και ποικιλόμορφθ ακτι τθσ
Αττικισ ςτα δεξιά. Ιμαςταν αρκετά κοντά ςτο νθςί τθσ Αίγινα για να απολαφςουμε
διερχόμενοι τθ κζα του ναοφ του Ρανελλθνίου Διόσ αλλά ο ελαφρφσ νότιοσ άνεμοσ,
ο οποίοσ φυςοφςε τισ πρωινζσ ϊρεσ τθσ μζρασ ,είχε καλφψει τα πιο
απομακρυςμζνα αντικείμενα τθσ ακτισ ςε μια υδρονζφωςθ, θ οποία όμωσ τελικά
είχε ςαν αποτζλεςμα να προςελκφςει περιςςότερο το ενδιαφζρον μασ για τισ
περιοχζσ που προςεγγίηαμε, και να παραχωριςει απεριόριςτο πεδίο δράςθσ ςτθ
φανταςία μασ. Βριςκόμαςταν ςε επιφυλακι περιμζνοντασ εκπλιξεισ. και μερικοί
ιμαςταν ςε τζτοια ζνταςθ με τθν ιδζα ότι αντικρίηαμε τθν Αττικι, που προσ ςτιγμιν
νομίςαμε ότι ζνασ ερειπωμζνοσ ανεμόμυλοσ ιταν το «Μνθμείο των Ακθναίων»-ο
τάφοσ του Κεμιςτοκλι. [3]
Ιταν αργά το απόγευμα όταν είδαμε μπροςτά μασ τθν είςοδο του λιμανιοφ του
Ρειραιά , και μόλισ προλάβαμε να παρατθριςουμε τθν διζλευςι μασ μζςω τθσ
ςτενισ ειςόδου ς’ αυτι τθ μοναδικι αλλά όμορφθ λεκάνθ, πριν πζςουν οι ςκιζσ του
δειλινοφ. Ο λιμζνασ του Ρειραιά είναι τόςο περικυκλωμζνοσ από τισ βραχϊδεισ
43
G.A. Perdicaris, “The Greece of the Greeks”, Volume I, Chapter I, “Arrival at Athens”

28. - 27 -
απολιξεισ του λόφου Μουνιχία [4] και του όρουσ Αιγάλεω, ϊςτε κατά τον ερχομό
του πλοίου μασ, του Αλζξανδρου, είδαμε τουσ ψθλοφσ ιςτοφσ των ςκαφϊν ςτο
λιμζνα πολφ πριν να μπορζςουμε να αντιλθφκοφμε πϊσ ιμαςτε και εμείσ μζςα ς’
αυτόν. Ζτςι νοιϊςαμε λίγο ζκπλθκτοι και ευχάριςτα ξαφνιαςμζνοι, όταν
οδθγθκικαμε με μια απότομθ ςτροφι ςτο λιμζνα, ο οποίοσ ανοίχκθκε μπροςτά μασ
όπωσ ζνα μυςτιριο που αποκαλφπτεται ξαφνικά. Θ διάβαςθ μασ από το κενό
μεταξφ των δφο τοίχων του μόλου, το οποίο αν και ιταν περιςςότερο από εξιντα
γυάρδεσ φαρδφ και αρκετά βακφ για να περνοφν και τα μεγαλφτερα ςκάφθ, μασ
ζδωςε τθν εντφπωςθ ότι ιταν αρκετά παρακινδυνευμζνθ και κακϊσ το ςκάφοσ μασ
πλθςίαςε τθν είςοδο, εμείσ όλοι είχαμε μαηευτεί ςτθν πλϊρθ, προκειμζνου να
βοθκιςουμε ςτθν αςφαλι διζλευςθ του πλοίου μζςω αυτϊν τεχνθτϊν
Συμπλθγάδων. Τα τοιχϊματα τθσ ειςόδου προεξζχουν από το νερό, και με κάποια
μικρι αβεβαιότθτα κα ζλεγα ότι ανικουν ςτισ παλαιζσ οχυρϊςεισ του λιμζνα. Οι
πφργοι οι οποίοι υπιρξαν ςε χαμθλότερο επίπεδο ζχουν εξαφανιςτεί και ςτθ κζςθ
τουσ βρίςκονται πλζον οι φάροι του λιμζνα. Στο παρελκόν ο Ρειραιάσ
αποτελοφνταν από τρεισ λιμζνεσ, τον ζνα μζςα ςτον άλλο, δθλαδι: ο λιμζνασ τθσ
Ηζασ, ο λιμζνασ του Aφροδιςίου, και, ςτο εςωτερικό όλων, ο λιμζνασ του Κανκάρου.
Είναι πολφ πικανό πωσ όλοι τουσ ιταν οχυρωμζνοι και διαμορφωμζνοι ζτςι ϊςτε να
κλείνουν εφκολα ενάντια ςε ζναν εχκρό, όμωσ από τισ παλαιζσ οχυρϊςεισ το
μοναδικό ςτοιχείο που παρζμεινε, είναι οι δφο μόλοι, οι οποίοι φρουροφςαν τθν
μπροςτινι, δθλαδι τθν εξωτερικι, είςοδο του λιμζνα. Ο πιο εςωτερικόσ από τουσ
τρείσ ςυνεχόμενουσ λιμζνεσ, για τον οποίο λζγεται ότι εκεί βριςκόταν το
οπλοςτάςιο των Ακθναίων, ζχει με τθν πάροδο του χρόνου, μερικϊσ επιχωματωκεί,
και θ ςθμερινι κυβζρνθςθ ςκζπτεται να τον καταργιςει εντελϊσ. Οι άλλοι δφο
λιμζνεσ, αντίκετα, δεν ζχουν υποςτεί ςθμαντικζσ αλλαγζσ, και ςυνιςτοφν τον
ςθμερινό λιμζνα του Ρειραιά, -ο οποίοσ, παρόλο που ςίγουρα δεν είναι τόςο
ευρφχωροσ όςο άλλοι λιμζνεσ του Ελλθνικοφ βαςιλείου, είναι βεβαίωσ ζνασ από
τουσ αςφαλζςτερουσ, και ζχει μάλιςτα ςθμαντικό βάκοσ- κατάλλθλο όχι μόνο « για
ςκάφθ μεγάλα όςο οι φρεγάτεσ,» αλλά και για μεγαλφτερα πολεμικά πλοία.
Επειδι ιταν πλζον πάρα πολφ αργά για να πάμε ςτθν Ακινα, αναγκαςκικαμε να
παραμείνουμε ςτο πλοίο μασ, τον Αλζξανδρο, και αςχολθκικαμε αρχικά με τθν
προετοιμαςία τθσ εξόδου μασ από το πλοίο, τθν οποία τόςο καιρό προςδοκοφςαμε,
και ςτθ ςυνζχεια με περιπάτουσ που γίνονταν πάνω-κάτω ςτθ γζφυρα του πλοίου,
με ςτόχο να απολαφςουμε ζνα ςκθνικό που ζρχονταν ςε τζλεια αντίκεςθ με όςα
ςυμβαίνουν ςτθν άλλθ πλευρά του Ατλαντικοφ. Ρράγματι, ο καιρόσ είχε περάςει,
βριςκόμαςτε πλζον ςτθν καρδιά του χειμϊνα, και με δεδομζνο ότι είχαμε αφιςει
πίςω μασ μια παγωμζνθ Αμερικάνικθ ακτι, ιμαςταν πεπειςμζνοι ότι οι φίλοι μασ
ςτθν άλλθ πλευρά του Ωκεανοφ κα ζςκυβαν με τθν ειδωλολατρικι αφοςίωςθ πάνω
από τουσ οικιακοφσ βωμοφσ τουσ, δθλ. τα τηάκια και τισ ςόμπεσ τουσ. Εμείσ όμωσ
τθν ίδια εποχι, και τθν ίδια ϊρα, όχι μόνο δεν είχαμε ανάγκθ καμιάσ εςωτερικισ
κζρμανςθσ, αλλά παραμζναμε ςε ανοικτό χϊρο, και απολαμβάναμε τθν γαλινια
κάλαςςα και τθν γλυκιά φιλοξενία μιασ χϊρασ και ενόσ κλίματοσ ςτο οποίο οι
ακραίεσ καιρικζσ ςυνκικεσ είναι άγνωςτεσ, με άλλα λόγια - «ζνα κλίμα ςτο οποίο
κάκε εποχι χαμογελά»

29. - 28 -
Ιταν ςχεδόν μεςάνυχτα όταν αποςφρκθκα ςτθ καμπίνα μου αλλά με καμία
δφναμθ δεν μπόρεςα να βάλω ζνα τζλοσ «ςτα όνειρά που με κρατοφςαν ξάγρυπνο»
και θρζμθςα μόνο όταν άρχιςαν οι ομιλίεσ και θ κινθτικότθτα που ξεκίνθςαν με το
πρϊτο φωσ τθσ θμζρασ. Στον καπετάνιο μασ και ςτα άτομα του ςκάφουσ μασ
προςτζκθκε λίγοι ανϊτεροι υπάλλθλοι του λιμζνα και μια- δφο ντουηίνεσ Ελλινων
βαρκάρθδων, κακζνασ από τουσ οποίουσ είχε εκατό πράγματα να πει και χίλιεσ
ερωτιςεισ να υποβάλλει. Ρενιντα Ελλθνικζσ φωνζσ πλθμμφριηαν τα αυτιά μου, και
το αποτζλεςμα που παριγαγαν ζμοιαηε με τον ιχο μιασ μεγάλθσ μάηασ νεροφ- ζνα
πραγματικό Νιαγάρα! Θ άφιξθ ενόσ ελλθνικοφ ςκάφουσ, κατ ευκείαν από τθν
Αμερικι, ιταν οφτωσ ι άλλωσ ζνα ςθμαντικό γεγονόσ αλλά θ δικι μασ παρουςία
αποτελοφςε (γι’ αυτοφσ) ζνα επιπλζον αντικείμενο ενδιαφζροντοσ αλλά
και κερδοςκοπίασ. Ζτςι ο ςκοπόσ τθσ αποςτολισ μου, ο τίτλοσ μου, ακόμθ και ο
μιςκόσ μου ζγιναν κζματα που απαςχόλθςαν τθν περιζργεια αυτϊν των ανκρϊπων.
Εικόνα 14: Ελαιογραφία του C. Perlberg που αναπαριςτά λαϊκι εορτι (τα Κοφλουμα) ςτουσ ςτφλουσ του
Ολυμπίου Διόσ ςτθν Ακινα, το 1838.
Μόλισ φκάςαμε ςτθν ακτι νοικιάςαμε μια άμαξα και ςυνεχίςαμε χωρίσ
κακυςτζρθςθ το δρόμο μασ για τθν Ακινα. Ρριν καλά- καλά να εγκαταλείψουμε
τουσ δρόμουσ του Ρειραιά, και τουσ χαμθλοφσ λόφουσ ςτα βορειοανατολικά του,
απλϊκθκε εμπρόσ ςτα μάτια μασ το λεκανοπζδιο τθσ Ακινασ, με τα άλςθ ελιϊν του
και τα βουνά μαηί με όλα τα ζργα τθσ πόλθσ, ζργα του ανκρϊπου και ζργα τθσ
φφςθσ. Στθν αρχι εντυπωςιαςτικαμε από το ςκοτεινό άλςοσ των ελιϊν, που
περιζχει 80.000 δζντρα, και από το δθμόςιο δρόμο, ο οποίοσ ελίςςεται μζςω των
αλςϊν και των αμπελϊνων οδθγϊντασ μασ ςτθν πόλθ τθσ « κεάσ με τα γαλάηια
μάτια.» Κακϊσ όμωσ προχωροφςαμε μακρφτερα ςτθν πεδιάδα, αρχίςαμε να
καυμάηουμε περιςςότερο, τα ςθμαντικότερα χαρακτθριςτικά του τοπίου - ζτςι
εντυπωςιαςτικαμε πολφ από τα βουνά που υψϊνονταν ςαν εμπόδια μπροςτά

30. - 29 -
μασ.«Ππωσ ακριβϊσ» λζει ο κ. Wordsworth [5] « θ πόλθ τθσ Ακινασ,
προςτατεφκθκε από τθν εξωτερικι επικετικότθτα, και ςυνδζκθκε ςυγχρόνωσ με τθ
κάλαςςα, χάρισ ςτθ βοικεια των Μακρϊν τειχϊν τθσ, όπωσ ονομάςκθκαν, και τα
οποία εκτείνονταν από τθν πόλθ μζχρι το λιμάνι τθσ, με τον ίδιο ακριβϊσ τρόπο
προςτατεφεται το λεκανοπζδιο τθσ Ακινασ από κάκε ειςβολι, και διατθρείται θ
ςφνδεςι του με τθν ακτι μζςω ενόσ δεφτερου Μακροφ τείχουσ το οποίο
αποτελείται από τα προχϊματα των βουνϊν τθσ, δθλαδι, τισ πλαγιζσ τθσ Ράρνθκασ
και του όρουσ Αιγάλεω ςτθ Δφςθ, και τισ πλαγιζσ του Ρεντελικοφ και του Υμθττοφ
ςτθν Ανατολι. Με το τρόπο αυτό, το χζρι τθσ φφςθσ επθρζαςε τισ τφχεσ τθσ
περιοχισ, όπου χτίςτθκε θ πρωτεφουςα τθσ Αττικισ ςτο ίδιο βακμό που τθν
επθρζαςε και θ μεγαλοφυΐα του Κίμωνα και του Ρερικλι».
Ραράλλθλα με το όροσ Υμθττό, και ςε αρκετά μεγάλθ απόςταςθ από αυτό,
ςχθματίηεται μια ελαφρά και όμορφθ αλυςίδα βραχωδϊν λόφων θ οποία
χαρακτθρίηει ευχάριςτα το τοπίο, και ςυγχρόνωσ χωρίηει τθν κοιλάδα Λλιςοφ από
τθν πεδιάδα του Κθφιςοφ. Θ ςυνζχεια αυτισ τθσ αλυςίδασ είναι υπερβολικά
ανϊμαλθ. Σε ζνα τμιμα τθσ βυκίηεται ςτο ίδιο επίπεδο με τθν κοιλάδα ςε άλλο
υψϊνεται απότομα ςε μεγάλο φψοσ. Θ υψθλότερθ κορυφι τθσ είναι το όροσ
Αγχεςμόσ [6]αλλά θ πιο απότομθ και θ πιο απρόςιτθ, είναι θ Ακρόπολθ τθσ Ακινασ.
Θ υψθλι και τραπεηοειδισ μορφι τθσ μοιάηει να ζχει ςμιλευκεί από τθν ίδια τθ
Φφςθ, ςαν παρατθρθτιριο ι ςαν κζςθ επίβλεψθσ του μεγαλοπρεποφσ ζργου τθσ.
αυτι ακριβϊσ είναι και θ κζςθ που επιλζχκθκε από τουσ Ακθναίουσ, ςαν το πιο
κατάλλθλο μζροσ για τθν ανζγερςθ των τφμβων και των ναϊν που ζχτιςαν τιμϊντασ
τουσ προςτάτεσ κεοφσ τθσ πόλθσ τουσ και τον κρίαμβο τθσ ςοφίασ των.
Θ απαςτράπτουςα Ακρόπολθ και πίςω απ’ αυτιν ο Υμθττόσ υψϊνονταν επάνω
από το ζδαφοσ ςαν ζνα όραμα γεμάτο ομορφιά και αιςιοδοξία. Αλλά, παρά το
γεγονόσ ότι αιςκανόμαςταν εξοικειωμζνοι με τθν πλειονότθτα των αντικειμζνων
που κυριαρχοφςαν ςτθν εικόνα, θ γενικι εικόνα τθσ περιοχισ ιταν όχι απλά
διαφορετικι, αλλά βρίςκονταν ςε τζλεια αντίκεςθ με ό,τι είχαμε δει μζχρι τϊρα. Θ
πεδιάδα ιταν τόςο ομαλι και τόςο όμορφθ, όςο και ο ουρανόσ που τθν ςκζπαηε,
ενϊ θ γφμνια των βουνϊν ιταν τόςο πλιρθσ και τόςο μοναδικι, ϊςτε το τοπίο να
μοιάηει ελαττωματικό και αφφςικο. Υπάρχει μια ευρζωσ επικρατοφςα άποψθ ςτουσ
Ζλλθνεσ, κακϊσ επίςθσ και ςε μερικοφσ από τουσ Ευρωπαίουσ κατοίκουσ τθσ
περιοχισ, ότι το ςφνολο τθσ χϊρασ ζχει υποςτεί μια ςθμαντικι αλλαγι από τθν
εποχι τθσ ακμισ τθσ: οι λόφοι και τα βουνά ζχουν χάςει, είτε από τθν υπερβολικι
χριςθ είτε από τθν κακι χριςθ, όλουσ τουσ κάμνουσ και τα δζνδρα τουσ.
Ριςτεφουν επίςθσ ότι αυτό είχε ςαν ςυνζπεια να ςυμβεί μια αντίςτοιχθ αλλαγι ςτο
κλίμα, που χαρακτθρίηεται από τθν ζλλειψθ βροχισ κατά τθ διάρκεια των κερινϊν
μθνϊν και ς’ αυτι τθν αλλαγι, μάλιςτα, αποδίδουν το γεγονόσ ότι χάκθκαν πλζον
τα κελαρφςματα του νεροφ ςτο ποταμό Λλιςό. Αυτι θ άποψθ, εντοφτοισ, θ οποία
τίκεται προσ ςυηιτθςθ ςαν κάτι το καινοφριο, είναι ςτθν πραγματικότθτα, τόςο
παλιά όςο και οι λόφοι τθσ περιοχισ.. Ο Ρλάτωνασ, ςτο ζργο του «Κριτίασ»,
αποδίδει τθν ξθραςία και το άγονο τθσ Αττικισ γθσ, ςτθν ίδια αιτία, δθλαδι ςτθν
απϊλεια των δαςϊν, τα οποία, ςφμφωνα με προφορικζσ παραδόςεισ τθσ εποχισ
του, καταςτράφθκαν λόγω διάβρωςθσ μετά από μια εξαιρετικά αςυνικιςτθ

31. - 30 -
βροχόπτωςθ. Από τθν εποχι του Ρλάτωνα, το ζδαφοσ ζχει υποςτεί μεγάλεσ
αλλαγζσ: ολόκλθρθ θ βλάςτθςι και τα άλςθ του ζχουν εξαφανιςτεί μαηί με τθν
εξαφάνιςθ των καλλιεργθμζνων εκτάςεων. Μάταια ψάχνουμε να αντικρφςουμε τα
ευγενι πλατάνια που ςκίαηαν τισ όχκεσ του Λλιςοφ, και τουσ φιλοςοφικοφσ
περιπάτουσ του Λυκείου.[7] Αντικζτωσ τα βουνά , που ςτα μάτια του αμφθτου
μοιάηουν τόςο αλλόκοτα, είναι, ίςωσ, τα μοναδικά που δεν άλλαξαν-τα μοναδικά
ςτοιχεία του τοπίου που κα ιταν δυνατόν να αναγνωριςκοφν από τουσ αρχαίουσ
κατοίκουσ του. Αυτά τα γυμνά βουνά τθσ Αττικισ, όπωσ ακριβϊσ και τα
ςυγγράμματα των κλαςικϊν ςυγγραφζων, απαιτοφν και τθ προςοχι μασ και τθ
μελζτθ μασ, προκειμζνου να καταλιξουμε ςτα κατάλλθλα ςυμπεράςματα . Πταν
όμωσ αυτι θ μελζτθ ολοκλθρωκεί τα οφζλθ για το πολιτιςμό μασ κα είναι αιϊνια.
Αριςτερά του δρόμου, και ςτο χϊρο μεταξφ αυτοφ και των λόφων του Φαλιρου,
παρατθριςαμε το μνθμείο του Καραϊςκάκθ, και το ανάχωμα που ςκεπάηει τα
κόκαλα εκείνων που ζπεςαν ςτισ διάφορεσ μάχεσ, ςε κοντινζσ αποςτάςεισ γφρω
από τθν Ακινα, το 1825 και το 1826. Υπάρχουν και οριςμζνα άλλα αντικείμενα πιο
ενδιαφζροντα, δθλαδι ςτενότερα ςυνδεμζνα με τθ ςφγχρονθ ιςτορία τθσ χϊρασ,
από αυτό τα απλό αλλά εντυπωςιακό μνθμείο που ςασ ανάφερα, και τα οποία
διαμορφϊνουν μια αξιοπρεπι είςοδο ςτθν πόλθ αλλά κι’ εμείσ, όπωσ και οι
περιςςότεροι από τουσ ταξιδιϊτεσ που φκάνουν ςε αυτι τθν χϊρα, τα
προςπεράςαμε βιαςτικά,* και διαςχίηοντασ τα άλςθ των ελιϊν, αρχίςαμε να
ανθφορίηουμε προσ τα μεγαλφτερα υψόμετρα. Από τθ ςτιγμι που αφιςαμε τον
Ρειραιά βλζπαμε ςυνεχϊσ μπροςτά μασ τθν Ακρόπολθ, κακϊσ και ζνα μζροσ του
Ραρκενϊνα και των Ρροπυλαίων, αλλά το μεγαλφτερο μζροσ τθσ πόλθσ κρφβονταν
πίςω από τουσ λόφουσ, ζτςι το πρϊτο αντικείμενο που ζπιαςαν τα μάτια μασ, και
αμζςωσ τράβθξε τθν προςοχι μασ, ιταν το Κθςείο. Ρριν όμωσ καλά-καλά
προλάβουμε, να πάρουμε μια ιδζα, ζςτω βιαςτικι και να ςχθματίςουμε μια γενικι
εικόνα των αιϊνιων και όμορφων αναλογιϊν του, θ άμαξά μασ τρζχοντασ ςαν
τρελι, μασ οδιγθςε, με υπερβολικι ταχφτθτα, ςτα εξίςου τρελά προάςτια τθσ
ςφγχρονθσ Ακινασ. ζτςι για πρϊτθ φορά βρεκικαμε μζςα ςε ζνα περιβάλλον, που
βλζπαμε να κυριαρχείται από υπερβολικι δυςτυχία και ακλιότθτα. Μθ κζλοντασ
όμωσ να απογοθτευκοφμε και αποκαρρυνκοφμε εντελϊσ ιμαςταν πρόκυμοι να
αποδϊςουμε τισ πρϊτεσ αυτζσ άςχθμεσ εντυπϊςεισ ςτθν ιδανικι εικόνα που είχαμε
διαμορφϊςει ςτα μυαλά μασ, για τθν πόλθ αυτι, κακ’ όλθ τθν περίοδο τθσ
αναμονισ, κακϊσ ρίχναμε πειναςμζνεσ ματιζσ προσ ζνα αντικείμενο, για το οποίο
είχαμε πάρει εκ των προτζρων τθν απόφαςθ ότι μασ αρζςει, αλλά τϊρα που είχε
γίνει πλζον δικό μασ, οφτε θ αγάπθ οφτε ο πατριωτιςμόσ μποροφςαν πια να
αλλάξουν ι να απαλφνουν τα χαρακτθριςτικά γνωρίςματά του.
---------------------------------------------

32. - 31 -
*Μετά από τθν άφιξι μασ, επιςκζφτθκα τον τάφο του Καραϊςκάκθ επανειλθμμζνα.
Μζςα από ζνα καγκελόφραχτο άνοιγμα που υπάρχει ςτο τοίχωμα του μνθμείου
μπορεί κανείσ να παρατθριςει ζνα τραχφ ξφλινο κιβϊτιο που περιζχει τα λείψανα
αυτοφ του γενναίου αρχθγοφ, ενϊ ςτο χωμάτινο ανάχωμα που βρίςκεται δίπλα ςτο
κιβϊτιο αυτό, είναι καμμζνα τα κόκαλα δφο χιλιάδων Ελλινων. Ο Καραϊςκάκθσ
κάφτθκε αρχικά ςτο νθςί τθσ Σαλαμίνασ, αλλά, μετά από τθν αποκατάςταςθ τθσ
ειρινθσ, ζγινε εκταφι του λείψανου του και το ζκαψαν ξανά ςτο μζροσ όπου, το
1826, πλθγϊκθκε κανάςιμα [8].Τότε ακριβϊσ ζλαβε χϊρα και εκείνθ θ μοναδικι και
μεγαλειϊδθσ προςπάκεια κατά τθν οποία περιςυλλζχκθκαν από τα πεδία τθσ
μάχθσ, όλα τα κόκαλα των θγετϊν που είχαν ςυνεργαςτεί με τον Καραϊςκάκθ, αλλά
και τα κόκαλα των απλϊν μαχθτϊν του ςτρατεφματοσ και κάφτθκαν ςτο πλευρό
του, ςε ζνα ενιαίο τάφο [9]
Εικόνα 15: Αλεξάνδρου Θςαΐα, «ο κάνατοσ του Καραϊςκάκθ» , περίπου 1830, (λεπτομζρεια του πίνακα)

33. - 32 -
2.6. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Το βιβλίο του G.A. Perdicaris, “The Greece of the Greeks”, είναι ζνα δίτομο ζργο
που εκδόκθκε ςτθ Ν. Υόρκθ από τουσ Paine and Burgess,. H χρονολογία ζκδοςθσ
που αναγράφεται ςτον Αϋ τόμο είναι 1846 και θ διεφκυνςθ 60 John street ενϊ ςτο
Βϋ τόμο είναι 1845 και θ διεφκυνςθ 62 John street. Στθν ειςαγωγι υπάρχει
ςθμείωςθ του ςυγγραφζα που αναφζρει ότι ιταν ςτθ πρόκεςθ του ςυντάκτθ και
των εκδοτϊν του βιβλίου να ζχουν τυπϊςει τον πρϊτο και τον δεφτερο τόμο αυτισ
τθσ εργαςίασ ταυτόχρονα, αλλά δυςτυχϊσ θ πυρκαγιά τθσ 20ισ Οκτωβρίου
κατάςτρεψε πολλά υλικά και ωσ εκ τοφτου, κεωρικθκε απαραίτθτο να αναβλθκεί θ
δθμοςίευςθ για μερικζσ εβδομάδεσ .Θ εργαςία αυτι είναι υπό εξζλιξθ, και κα
εκδοκεί ο τόμοσ το ςυντομότερο δυνατόν.» Ο Αϋ τόμοσ αποτελείται από το
πρόλογο, τθν ειςαγωγι, και 27 κεφάλαια όπου ο ςυγγραφζασ αφθγείται τθν άφιξι
του ςτθν Ακινα, περιγράφει τθν πολιτικι κατάςταςθ και καταγράφει τισ
εντυπϊςεισ του από τα ταξίδια που ζκανε ςτθν Στερεά Ελλάδα και ςε οριςμζνα
νθςιά. Ο Βϋ τόμοσ, αποτελείται από τθν ειςαγωγι και 28 κεφάλαια, και ς’ αυτόν ο
ςυγγραφζασ περιγράφει κυρίωσ τισ εντυπϊςεισ του από τθν περιιγθςθ τθσ
Ρελοποννιςου. Το βιβλίο υπάρχει δεμζνο με τθν μορφι ενόσ ενιαίου τόμου ςτθ
κεντρικι βιβλιοκικθ του Α.Ρ.Κ., τθν οποία ευχαριςτϊ γιατί μου επζτρεψε τθ
πρόςβαςθ.
2.Φαίνεται ότι ο ςυγγραφζασ χρθςιμοποιεί ςαν οδθγό του, ςτο ταξίδι του αυτό, το
ςφγγραμμα του Ραυςανία (ενόσ περιθγθτι του 2ου αιϊνα μ.Χ.) με τίτλο «Ελλάδοσ
περιιγθςισ». Θ αρχαία πόλθ Κολόννα, ο ναόσ του Ρανελλθνίου Διόσ, κ.ά.
αρχαιολογικοί χϊροι που αναφζρονται ςτο κείμενο, περιγράφονται από τον
Ραυςανία. Αποςπάςματα από το ζργο του Ραυςανία χρθςιμοποιοφνται από τον
ςυγγραφζα ςαν ειςαγωγι τόςο ςτο πρϊτο όςο και ςτο δεφτερο τόμο του ζργου
του, αλλά και ςε οριςμζνα κεφάλαια. Ωσ ςυγγραφζασ ο Ραυςανίασ , κεωρείται
αξιόπιςτοσ, οι αναφορζσ του ζχουν επιβεβαιωκεί με αρχαιολογικζσ αναςκαφζσ και
το ζργο του είναι πθγι κεμελιϊδουσ ςθμαςίασ για τθν αρχαιογνωςία
3.Ο Κεμιςτοκλισ πζκανε εξόριςτοσ ςτθ “Μαγνθςία τθν επί Μαιάνδρω”, πόλθ τθσ Μ.
Αςίασ τθν οποία κατείχε ο βαςιλιάσ τθσ Ρερςίασ και όπου του παρεςχζκθ άςυλο.
Εκεί κατά τον Κουκυδίδθ (Αϋ, 138) «θγζρκθ μνθμείο εν τθ αγορά». Ο ίδιοσ αναφζρει
ότι «τα δε οςτά φαςίν κομιςκιναι αυτοφ οι προςικοντεσ οίκαδε κελεφςαντοσ
εκείνου και τεκιναι κρυφά Ακθναίων εν τθ Αττικι». Ο Αριςτοτζλθσ αναφζρει (περί
Ηϊων Λςτ. 579,6,9) ότι υπιρξε «τόποσ εν Ρειραιεί εν ω εικάηεται ότι ζκειτο ο τάφοσ
του Κεμιςτοκλζουσ». Ο Ραυςανίασ (Αϋ,1,2) γράφει ότι ςτο Ρειραιά, « και νεϊσ και

34. - 33 -
εσ εμζ ιςαν οίκοι και προσ τω μεγίςτω λιμζνι τάφοσ Κεμιςτοκλζουσ. Φαςί γαρ
μεταμελιςαι των εσ Κεμιςτοκλζα Ακθναίοισ και ωσ οι προςικοντεσ τα οςτά
κομίςαιεν εκ Μαγνθςίασ ανελόντεσ». Θ κζςθ του τάφου αυτοφ αποτζλεςε
αντικείμενο διαφωνιϊν των νεϊτερων αρχαιολόγων , επικράτθςαν όμωσ δφο
απόψεισ, θ μία ότι βριςκόταν κοντά ςτο «Κάβο Κράκαρθ» δεξιά όπωσ βγαίνουμε
από το κυρίωσ λιμζνα του Ρειραιά, και θ άλλθ ςτο «Ξυλοφάναρο» που βρίςκεται
από τθν αντίκετθ (αριςτερι) πλευρά. Σιμερα, ςαν τάφοσ του Κεμιςτοκλι,
υποδεικνφεται ζνασ χϊροσ ςτθ περιοχι τθσ Φρεατίδασ.
4.Ο ςθμερινόσ λόφοσ τθσ Καςτζλασ. Θ περιγραφι του ςυγγραφζα εδϊ κυμίηει λίγο
το Στράβωνα που ζγραψε: «λόφοσ δ’ εςτίν θ Μουνιχία χερρονθςιάηων και κοίλοσ
και υπόνομοσ πολφ μζροσ φφςει τε και επίτθδεσ, ϊςτ’ οικιςεισ δζχεςκαι» (ςελ. 395)
5.Ρρόκειται πικανότατα για τον Christopher Wordsworth (1807-1885), Άγγλο
επίςκοπο και άνκρωπο των γραμμάτων, ο οποίοσ επιςκζφκθκε τθν Ελλάδα το 1832-
1833 και εξζδωςε διάφορεσ εργαςίεσ πάνω ςτθν τοπογραφία και τθν αρχαιολογία
τθσ περιοχισ, με κυριότερθ τθν “Wordsworth’s Greece” που εκδόκθκε το 1839.
6.Anchesmus ςτο Αγγλικό κείμενο. Το όροσ Αγχεςμόσ αναφζρεται μόνο από τον
Ραυςανία: «και Αγχεςμόσ όροσ εςτίν ου μζγα και Διόσ άγαλμα Αγχεςμίου» (Αϋ,
32,2). Από τα ςυμφραηόμενα γίνεται κατανοθτό ότι ο G.A. Perdicaris μάλλον εννοεί
τον Λυκαβθττό, αλλά θ επικρατοφςα άποψθ είναι ςιμερα ότι θ ονομαςία αυτι
αντιςτοιχεί ςτα ςθμερινά Τουρκοβοφνια. Τζλοσ υπάρχει θ άποψθ ότι Αγχεςμόσ
ονομαηόταν ολόκλθρθ θ λοφοςειρά που ξεκινά από το Λυκαβθττό και φκάνει μζχρι
το ΒΑ άκρο των Τουρκοβουνίων, κακϊσ αναφζρεται θ φπαρξθ αρχαίασ κλίμακασ ςτο
λόφο του Στρζφθ με τθν επιγραφι «ΔΛΟΣ ΑΓΧΕΣΜΛΟΥ»
7. Ρεριοχι τθσ Ακινασ κοντά ςτον ποταμό Λλιςό με ιερό του Απόλλωνοσ Λυκείου.
Κατά τον Ξενοφϊντα («Ελλθνικά, Αϋ 1,33), εκεί υπιρχε αρχαιότατο γυμνάςιο, ςτο
μζςο ενόσ άλςουσ, όπου δίδαξε ο Αριςτοτζλθσ.
8. Για τθν ιςτορικι ακρίβεια ο Καραϊςκάκθσ τραυματίςκθκε τθν 22-4-1827, κατά τθ
διάρκεια τθσ ίδιασ νφχτασ πζκανε, και τθν 23-4-1827, θμζρα τθσ ονομαςτικισ του
γιορτισ, κάφτθκε ςτθν εκκλθςία του Αγ. Δθμθτρίου ςτθν Σαλαμίνα (βλ. «Αρχείο
Μακρυγιάννθ» Βϋ, ς.203.) Ο G.A. Perdicaris κάνει λάκοσ ςτο ςθμείο αυτό, και το ζχει
επαναλάβει παραπάνω. Τα οςτά του Καραϊςκάκθ μεταφζρκθκαν από τθν Σαλαμίνα
ςτο Νζο Φάλθρο και τοποκετικθκαν ςτο μνθμείο που περιγράφει ο ςυγγραφζασ,
ςτισ 22-4-1835 (8θ επζτειο του κανάτου του), μετά από ζκδοςθ ςχετικοφ Βαςιλικοφ
Διατάγματοσ. Στον ίδιο χϊρο τοποκετικθκαν και τα οςτά των πεςόντων ςτθ μάχθ,
τα οποία περιςυλλζχκθκαν από τθν γφρω περιοχι υπό τθν επίβλεψθ ςτρατιωτικισ
επιτροπισ (ςτθν οποία ςυμμετείχε και ο Μακρυγιάννθσ) Ο Πκων, για να τιμιςει τον
ιρωα Γ.Καραϊςκάκθ όταν εγκαινιάςκθκε το μνθμείο, ζβγαλε από το ςτικοσ του τον
Μεγαλόςταυρο και τον απζκεςε ςτο κιβϊτιο με τα οςτά του.
9.Είναι γνωςτό ότι ςτο ςθμείο που ιταν ο τάφοσ του Καραϊςκάκθ ανεγζρκθκε το
1896 το ποδθλατοδρόμιο, όπου το ίδιο ζτοσ διεξιχκθςαν οι ποδθλατικοί αγϊνεσ τθσ
Ολυμπιάδασ τθσ Ακινασ. Ρερίπου 70 χρόνια αργότερα (1964), ςτθ κζςθ του

35. - 34 -
ποδθλατοδρομίου αυτοφ, ανεγζρκθκε το «Στάδιο Γεϊργιοσ Καραϊςκάκθσ». Σιμερα
το μνθμείο του Καραϊςκάκθ δεν βρίςκεται ςτθν αρχικι του κζςθ, αλλά ςε χϊρο
εμπρόσ και νότια του Σταδίου. Σε μικρι απόςταςθ ζχει μεταφερκεί επίςθσ και
διατθρείται το μνθμείο με τα οςτά των ςυμπολεμιςτϊν του.44
Εικόνα 16: Οι Ζλλθνεσ μάχονται ςτα ερείπια τθσ Αρχαίασ Κορίνκου (από το βιβλίο "The Greece of the Greeks"
του G.A.Perdicaris)
44
Βλ. περιοδικό τθσ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ τθσ Ακινασ «Μζντωρ» τόμοσ 18, τευχ.74-75, ςελ.3-32,
2005