1. NDIKIMI I TEATRIT GREK DHE
ROMAK NË TREVAT ILIRE.

2. OBJEKTIVAT
1. Të njohim përhapjen gjeografiketë
amfiteatrove
2. Të dimë veçoritë e teatrit grek dhe atij
romak
3. Të dallojmë ngjashmëritë dhe dallimet
mes këtyre dy teatrove

3. PJESËMARRËSIT
 Anisa Ramadani (Përhapja e
teatrove grekë e romakë)
 Orjel Kika (Vecoritë e teatrit
grek e romak)
 Ornela Rama (Teatri ilir)

4. PËRHAPJA GJEOGRAFIKE E AMFITEATROVE

5. TEATRI GREK
 Origjina e teatrit
modern grek i ka
rrënjët te festat që
zhvilloheshin për nder
të Dionisit, perëndia e
verës, kulti i të cilit u
përhap në Greqinë e
Lashtë. Teatrot grekë
ndërtoheshin në vende
të ngritura.

6. TEATRI EPIDAUROS
 I ndërtuar në shekullin e IV para
Krishtit, teatri Epidauros ishte një
teatër i madh me 15 mijë vende dhe
me karakteristika mahnitëse
akustike. Në këtë teatër nuk kishte
rëndësi ku uleshin njerëzit, zëri
dëgjohej njësoj si në radhën e
parë, ashtu dhe në të fundit.
Karriget e bëra me gurë gëlqerorë
mesa duket pengonin frekuencat e
ulëta të bisedave të spektaktorëve
dhe rrisnin frekuencat e larta të
performuesve në skenë. Kjo cilësi e
rrallë akustike e këtij teatri, ose
është krijuar gabimisht në atë
kohë, ose dëshmon për një teknikë
te perparuar ndërtimi para shumë
kohësh.

10. ODEONI I HERODIT
 Odeoni i Herodit është ndërtuar
fillimisht në vitin 161 nga Herod
Atikusi. Ky teatër u ndërtua si një
amfiteatër, me një gur të lartë
rreth tre kate përballë skenës dhe
me një çati druri të varur. Që
atëherë, ky auditorium me pesë
mijë vende është restauruar disa
herë duke përdorur mermer për
pjesën ku uleshin njerëzit. Sot
përdoret për koncerte të
ndryshme gjatë evenimenteve
verore. Pamjet nga ky teatër, i cili
është i vendosur në pjesën jugore
të Akropolit në Athinë, janë
spektakolare.

13. TEATRI I DIONISIT
 Teatri i Dionisit është i
vendosur në Akropol në
Athinë dhe
është teatri më i vjetër i
përhershëm në
botën klasike. Sipas
dokumenteve pak të
njohura historike teatri
është ndërtuar në fillim
të shekullit të 5 para
Krishtit.

15. TEATRI ROMAK
 Në fillim të shekujve
të erës së re ndikimi i
teatrove ishte shtrirë
në
Itali, Spanjë, Francë e
në kolonitë e Afrikës
së Veriut. Teatrot
romake ishin shumë
më ndryshe se ato
greke. Ato ishin
ndërtuar në një terren
të rrafshët.

16. KOLOSEU
 Koloseu eshte një prej auditorëve më
të famshëm të gjithë lashtësisë. Dhe
gjithashtu gjithashtu amfiteatri më i
madh, i ndërtuar në Perandorinë
Romake. Kur u ndërtua ai kishte një
kapacitet prej 50 mijë vendesh dhe
më së shumti përdorej për ndeshje
gladiatorësh, si dhe për spektakle
publike. Që atëherë, Koloseu është
dëmtuar për shkak të tërmeteve dhe
hajdutëve të gurëve, të cilët duan të
kenë një pjesë të auditorit të
famshëm. Ai është një prej vendeve
më tërheqëse turistike të Romës, si
dhe një prej strukturave më të
mëdha të ndërtuara ndonjëherë nga
njeriu.

19. TEATRI TAORMINA
 Në zemër të Siçilisë gjendet
teatri Taormina, i cili ofron disa
prej pamjeve më të bukura të
gjirit të Naksos, vullkanit të
Etnës dhe kështjellës
madhështore "Mola". Ky teatër i
shekullit të dytë para Krishtit ka
një diametër rreth 114 metra dhe
një mur gjigand skene rreth 27
metra me 36. Ky teatër grek
është rikonstruktuar më pas nga
romakët, të cilët kanë përdorur
rreth 100 mijë metra kub gurë
për ta zgjeruar atë. Teatri
Taormina përdoret akoma sot e
kësaj dite për organizmin e
koncerteve, shfaqjeve të baletit
dhe performancave të tjera
teatrale.

20. TIPARE TË TEATRIT GREK
 Çfarë I ben te admirueshme teatrot
antike?
 Së pari, ishin të ndërtuara ( për herë të
parë në botë) që të mikprisnin
grumbuj njerëzish - deri 14.000
njerëz, madje të ulur rehatshëm, në
mënyrë të tillë, që asnjëri të mos
pengonte pamjen e tjetrit.
 Se dyti, ky fenomen i turmave të
njerëzve shkaktohej nga një faktor i
respektueshëm, për të gjithë
pjesëtarët të komunitetit lokal, diçka e
si si festë kombëtare ose fetare.
 Së treti, atje, grumbulli i spektatorëve
shikonin një fakt që kryhej aty brenda
sikur të ndodhte në realitet, një fakt të
admirueshëm dhe me respekt të
përbashkët.

21. E SHFAQURA
 Ajo që ndiqnin spektatorët me
kureshtje ne teater ishte
imitimi.imitimi i akteve ka
përmasa të rëndësishme dhe
perfekte , qe ndodhte përpara
syve të te gjithëve pa recitim
pra vepra me akte (që
paraqesin dhe ringjallim si në
realitet një histori të
rëndësishme të vjetër)
ligjëratë të pasur dmth me
fjalë letrare të ndërtuara me
kujdes. Kjo histori përmbyllet
brenda veprimit, i cili
përfundonte me mënyrë të tillë
që çlironte shpirtrat, i
pastronte nga çdo peshë, si
rezultat i zhvillimit që kishte
akti (në fund).

22. DRAMATIZIMI
 E gjithë shfaqja që ndiqej nga spektatorët në teatrin antik quhej dramë.
 Kjo fjale prodhohet nga folja Δρώ - veproj. Që do të thotë : veproj bëj diçka të
rëndësishme në momentin që flas. Nuk rrëfej, nuk tregoj diçka, por e bëj tani
sikur të ndodh në këtë moment këtu, para syve të të gjithëve. Kjo është drama.
 •Në lashtësi ekzistonin tri lloje dramash:
 Tragjeditë ( me tematikë serioze që nxisnin spektatorëve ndjenja
ngurimi,pavendosmërie, agonie, frike, simpatie dhe pendimi ).
 Komeditë (me tematikë shaka rreth aktualiteti, që nga njëra anë u shkaktonte
spektatorëve të qeshura me gjithë zemër, duke bërë humor me aktualitetin
politik she social, por pas humorit, mësonte dhe disiplinonte spektatorët
leksione nënkuptuese).
 Satira, (dramat) që ishin vepra me të cilat nderonin jetën dhe faktet
legjendare rreth perëndisë ‘’Dionis’’
 Pra çdo dramë ishte një lloj poezie që kombinonte elementë epikë. (me
dialogët ndërmjet aktorëve) elementë lirik (me këngët e korit, që shprehnin në
përgjithësi ndjenjat e popullit) dhe elementë kërcimi, përderisa pjesëtarët e
korit nuk këndonin vetëm me ndjenja por ‘’όρχουντο ‘’ kërcenin nën
shoqërimin e muzikës dhe me ritëm sipas ndjenjave të tyre.

23. VECORI TË TJERA DALLUESE
DRAMATAURG TË MËDHENJ
Në lashtësi ekzistonin shumë poet dramaturg, por dorëshkrimet e veprave të tyre humbën dhe vetëm
verat e pak prej tyre kanë shpëtuar si të: Frinikut, Hirilit, Eskilit, Sofokliut, Euripidit, Aristofanit dhe
më vonë, Menandrit,Filimonit dhe disa të tjerëve ne pjesëza.
 Tre poetët e mëdhenj tragjik ishin:
 Eskili (i cili shpjegonte realitetin) në mënyrë metafizike.
 Sofokliu (i cili shpjegonte realitetin ashtu siç duhet të ishte) në mënyrë ideologjike.
 Euripidi (i cili shpjegonte realitetin pikërisht ashtu siç ishte) në mënyrë reale.
TEATRALE
 A) Për teatrin Antik ekzistonin tri pjesë,
 - I lugët (me podiumet e spektatorëve).
 - Orkestra (ku kërcente duke kënduar kori).
 - Skena (ku vepronin aktorët ose në skenë ose në prapaskenë).
Ekzistonin edhe hyrjet anësore (korridoret e mëdhenj ku hynin dhe dilnin turma e spektatorëve edhe
kori) Teatri kishte akustikë të lartë ishte, në formë amfiteatri dhe përbënte shkollën më të respektuar
të mazhorenëve, përderisa aty spektatorët jo thjeshtë ndiqnin, por mësonin tragjeditë dhe komeditë
antike.
 B) Shfaqet Antike:
Jepeshin kryesisht në festat e perëndisë më popullore ‘’Dionisit’’. Ishte aq e veçantë vlera e këtyre
shfaqjeve, kështu që regjimi parashikonte punë parapërgatitore në mënyrë që të gjitha shfaqet
teatrale të ishin të përsosura në nder të popullit.Fillimisht asnjë dramaturg nuk i nënshtrohej kritikës
letrare (përveç se një të mëvonshmeje).

24. VECORITË E TEATRIT ROMAK
 Teatrot romake u ndërtuan në të gjitha fushat e perandorisë nga Spanja, në
Lindjen e Mesme. Për shkak të aftësisë së romakëve për të ndikuar
arkitekturën lokale, ne shohim teatro të shumta në mbarë botën me atributet
unike romake. Ekzistojnë ngjashmëri midis teatrove dhe amfitearove te
Romës së lashtë / Itali. Ato janë ndërtuar nga i njëjti material, konkret dhe
romak, si dhe sigurohej një vend për publikun për të shkuar dhe per të pare
ngjarjet e shumta në të gjithë perandorinë. Megjithatë, ato janë dy struktura
krejtësisht të ndryshme.Këto ndërtesa ishin gjysmë-rrethore, me dallime të
vogla në varësi të rajonit në të cilën janë ndërtuar. Skena e perparme ishte
një mur i lartë, mbështetur nga kolona.. Ndikimi helen është parë përmes
përdorimit të prapaskenës. Teatri romak gjithashtu kishte një podium, që
ndonjëherë mbështetur shtyllat e paraskenës. Skena nuk ishte fillimisht
pjesë e ndërtesës vetë, ndërtuar vetëm për të siguruar sfond të mjaftueshme
për aktorët. Përfundimisht, ajo u bë një pjesë e ndërtesës vetë, e bërë nga
betoni. Teatri në vetvete ishte i ndarë në fazën fillestare orkestër) dhe
seksionin shtrojë simbolit auditor). Vomitoria apo hyrjet dhe daljet janë bërë
të disponueshme për publikun.

25. “SALLAT” E TEATROVE
 Salla, zona në të cilën njerëzit u
mblodhën, u ndërtua ndonjëherë në një
kodër të vogël ose shpatin në të cilën
shtrojë bërë pirg mund të bëhet lehtësisht
në traditën e teatrove greke. Pjesa
qendrore e auditorin u rrënohet nga një
kodër apo shpatin, ndërsa vendet e jashtme
radian kërkohet mbështetje strukturore të
ngurta dhe muret mbajtëse. Ky ishte
sigurisht nuk është gjithmonë rasti si
romakët prirur për të ndërtuar teatro të
tyre pa marrë parasysh disponueshmërinë
e kodrave. Të gjitha teatrot ndërtuar
brenda qytetit të Romës ishin plotësisht të
bëra nga njeriu pa përdorimin e punime
tokësore. Auditor nuk ishte e
mbuluar, por, tenda simbolit Vela) mund
të largohen lart për të siguruar strehë nga
shiu apo rrezet e diellit.

26. 1) Ngrehina e skenës
2) Portikët
3) Sheshi skenik
4) Paraskena
5) Orkestra
6) Platea
7) Prapaskena
8) Hyrja për në plate

27. TEATRI ILIR
 Iliria huazoi shumë nga
kulturat vendase po ashtu
pati edhe kulturën e vet
autoktone. Pjesë e
rëndësishme e kulturës
ilire ishin edhe teatrot
apo amfiteatrot të
përhapura në disa prej
qyteteve më të
rëndësishëm antikë.
Ngjashmëria që
amfiteatrot ilirë kanë më
ato greke e romake na
bën të mendojmë për një
lidhje midis vendeve.

28. TEATRI I BYLISIT
Teatri i Bylisit është monumenti më i rëndësishëm i Bylisit
të periudhës antike. Bashkë me stoan e madhe dhe
stadiumin, ai ka përcaktuar kompozimin arkitektonik të
agorasë rreth mesit të shek III p.K. Për ndërtimin e teatrit
është zgjedhur këndi juglindor i agorasë, ku ngritja e
menjëhershme e terrenit jepte mundësi për shfrytëzimin e
shpatit për ndërtimin e shkallareve. Gjithashtu, ky pozicion
ngjitur me murin rrethues të qytetit jepte mundësi për të
komunikuar drejtpërdrejt me trevën fshatare të
koinonit, nga vinte një pjesë e madhe e shikuesve, pa qenë
nevoja të kalonin nëpër lagjet e qytetit.Vizitorit që vinte nga
stadiumi, apo futej në qytet nga porta, teatri i shfaqej
përpara si një ndërtim madhështor, me godinën e skenës në
sfondin e shkallares. Dy mure mbajtëse anësore e thekson
këtë perspektivë, ndërsa kolonada dorike e portikut të
godinës së skenës krijonte një monumentalitet të panjohur
për teatrot e kohës. Dy bazamente përpara teatrit shënojnë
vendet ku kanë qenë vendosur skulptura të Dionisit, apo
muzave.

29. TEATRI I BUTRINIT
Teatri i Butrintit kishte një kapacitet prej 1500
vendesh, u ndërtua në shek IV- III-të para Krishtit.
Përbëhet nga vendet e ndenjes, skena dhe orkestra.
Kishte 19 rreshta me blloqe guri që shërbenin si
ndenjëse dhe 3-4 rradhë në krye. Janë ruajtur të plota
13 shkallët e para. Për të kaluar midis rreshtëve
shërbenin 6 palë shkallë guri në fillim zbukuroheshin
me dy putra Luani. Sfondi para skenës përbëhet nga
një mur i lartë me tre harqe me zbukurime
mermeri, aty vendoseshin shtatore sipas modeleve të
kohës. Sheshi i skenës u shtrua me rrasa guri në
periudhën Osmane. Para shkallëve gjendet vendi i
orkestrës ka formën e një harku është e shtruar me
gurë gëlqeror me forme kuadrati. Skena dhe Orkestra
u rindërtuan në shek e II-të para Krishtit. Skena është
e ngritur më lartë se sheshi i orkestrës. Skena përbëhet
nga dy mjedise: paraskena dhe prapaskena. Në
prapaskenë ndodhen korridoret e ngushta që
shërbenin për hyrjen dhe lëvizjen e aktorëve këtu
gjenden edhe disa mbishkrime për lirimin e skllevërve.

30. AMFITEATRI I APOLONISë
 Amfiteatri antik i Apolonisë është një
nga monumentet kryesore të qytetit me
disa mijëra spektatorë. Ky amfiteatër
është i dëmtuar që nga koha e Mesjetës.
Vazhdimisht prej tij janë marrë blloqe
për t’u shfrytëzuar në monumentet e
tjera. Manastiri është një prej
monumenteve të ndërtuar me këto
blloqe. Disa muaj më parë, ishte folur
për një ndërhyrje të domosdoshme në
këtë amfiteatër si pasojë e rrëshqitjes së
dherave. Mbingarkesa me pjesëmarrës
ka sjellë shkatërrimin dhe dëmtimin e
rëndë të shkallëve dhe gurëve të
ndryshëm në këtë pjesë të qytetit të
lashtë. Gjithashtu, rezulton e
shkatërruar një pjesë e mirë e
amfiteatrit, por edhe e murit të tullave të
kolonave përreth agonotekëve.

31. TEATRI I FINIQIT
 Ka një kapacitet prej 10 mijë
vendesh, , nuk është luajtur
thjesht teatër; aty është bërë
politikë e gjindja është
mbledhur për halle në kohë
antike. Zbulimi i ndenjëseve të
gurit të Teatrit antik të
Finiqit, konsiderohet ngjarje
në kërkimet arkeologjike të
viteve të fundit. Nëse zbulohet
tërësisht ky teatër, , ai do ishte
po aq famëmadh sa dhe
Butrinti. I vendosur mbi një
kodër mbi fshatin Finiq, prej
aty, shfaqet një panoramë
dehëse e fushës së Vurgut dhe
e liqenit të Butrintit.