SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 19
Downloaden Sie, um offline zu lesen
 
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

IV	
  
SÍNTOMAS	
  OCULARES	
  
SIN	
  ESPECIFICAR.	
  
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

GUÍA	
  BÁSICA	
  DE	
  ACTUACIÓN	
  ANTE	
  PATOLOGÍA	
  OCULAR	
  
AGUDA.	
  

AUTORES:	
  	
  
Marta	
  Avellana	
  Gallán	
  
Cristina	
  Pueyo	
  Ucar	
  
18	
  de	
  febrero	
  de	
  2014	
  
INDICE	
  
	
  
	
  
1. INTRODUCCIÓN	
  .................................................................................................	
  3	
  
2. RECUERDO	
  ANATÓMICO	
  ...................................................................................	
  3	
  
3. ANAMNESIS	
  Y	
  EXPLORACIÓN	
  OCULAR	
  BÁSICA	
  .................................................	
  5	
  
4. URGENCIAS	
  OFTALMOLÓGICAS	
  MÁS	
  COMUNES	
  ..............................................	
  7	
  
A. Ojo	
  Rojo	
  .......................................................................................................	
  7	
  
B. Patología	
  Traumática	
  ..................................................................................	
  14	
  
C. Pérdida	
  brusca	
  de	
  AV	
  ..................................................................................	
  15	
  
D. Otras	
  ............................................................................................................	
  17	
  	
  
5. BIBLIOGRAFÍA	
  ....................................................................................................	
  19	
  

2
1.	
  INTRODUCCIÓN.	
  
	
  
	
  
Los	
  problemas	
  oftalmológicos	
  son	
  un	
  motivo	
  frecuente	
  	
  de	
  consulta,	
  tanto	
  en	
  
los	
   Centros	
   de	
   Atención	
   Primaria	
   como	
   en	
   los	
   Servicios	
   de	
   Urgencias.	
   Con	
   este	
  
documento	
  pretendemos	
  proporcionar	
  a	
  nuestros	
  compañeros	
  los	
  conceptos	
  básicos	
  
para	
   resolver	
   la	
   mayor	
   parte	
   de	
   los	
   procesos,	
   tratando	
   los	
   que	
   están	
   a	
   nuestro	
   alcance	
  
y	
  derivando,	
  bien	
  de	
  manera	
  urgente	
  o	
  programada,	
  aquellos	
  que	
  son	
  competencia	
  o	
  
requieren	
  valoración	
  por	
  el	
  oftalmólogo.	
  
	
  
	
  
2.	
  RECUERDO	
  ANATÓMICO.	
  
	
  
	
  
La	
   finalidad	
   de	
   este	
   apartado	
   es	
   hacer	
   un	
   breve	
   recuerdo	
   anatómico	
   del	
   ojo	
  
para	
   entender	
   dónde	
   se	
   producen	
   las	
   lesiones	
   a	
   las	
   que	
   nos	
   enfrentamos	
   y	
   para	
   saber	
  
describir	
  correctamente	
  su	
  localización.	
  	
  
	
  
• Anejos	
  oculares:	
  
o Párpados.	
  
o Aparato	
  lagrimal.	
  
o Musculatura	
  ocular	
  extrínseca.	
  
	
  
	
  
Al	
   observar	
   externamente	
   la	
   superficie	
   del	
   ojo	
   y	
   las	
   estructuras	
   perioculares,	
   lo	
  
primero	
  que	
  vemos	
  son	
  los	
  párpados,	
  la	
  conjuntiva	
  y	
  la	
  córnea.	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
A:	
  Córnea.	
  	
  
C:	
  Párpado	
  superior.	
  	
  
D:	
  Párpado	
  inferior.	
  	
  
E:	
  Canto	
  externo.	
  	
  
F:	
  Canto	
  interno	
  
F1:	
  Carúncula.	
  
G:	
  Conjuntiva.	
  
• Globo	
  ocular:	
  

3
 

	
  

	
  

Consta	
  de	
  tres	
  capas:	
  
o Externa:	
  
§ Conjuntiva	
  
§ Esclera:	
  color	
  blanquecino.	
  
§ Córnea:	
   es	
   transparente,	
   por	
   lo	
   que	
   permite	
   apreciar	
   el	
   iris	
   y	
   la	
  
pupila.	
  Está	
  permanentemente	
  revestida	
  por	
  la	
  película	
  lagrimal.	
  
o Media	
  o	
  úvea.	
  
§ Anterior	
  
• Iris	
  y	
  cuerpo	
  ciliar.	
  
§ Posterior	
  o	
  coroides:	
  en	
  íntimo	
  contacto	
  con	
  la	
  retina.	
  
o Interna	
   o	
   retina:	
   entre	
   la	
   coroides	
   y	
   el	
   cuerpo	
   vítreo.	
   Alberga	
   los	
  
fotorreceptores.	
  Es	
  la	
  capa	
  neurológica	
  del	
  ojo.	
  	
  
Estas	
  capas	
  dan	
  lugar	
  a	
  tres	
  cámaras:	
  
o Anterior:	
  por	
  detrás	
  de	
  la	
  córnea	
  y	
  por	
  delante	
  del	
  iris	
  y	
  el	
  cristalino.	
  
o El	
  cristalino	
  separa	
  la	
  cámara	
  anterior	
  y	
  posterior.	
  
o Posterior:	
  por	
  detrás	
  del	
  iris	
  y	
  por	
  dentro	
  del	
  cuerpo	
  ciliar.	
  
o Las	
   cámaras	
   anterior	
   y	
   posterior	
   se	
   encuentran	
   llenas	
   de	
   un	
   líquido	
  
llamado	
  humor	
  acuoso.	
  
o Cámara	
  vítrea:	
  por	
  detrás	
  del	
  cristalino	
  y	
  del	
  cuerpo	
  ciliar	
  y	
  colinda	
  por	
  
atrás	
   con	
   la	
   retina.	
   rellena	
   por	
   un	
   gel	
   transparente	
   llamado	
   cuerpo	
  
vítreo.	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

1.	
  Glándula	
  lagrimal	
  principal.	
  	
  
2.	
  Puntos	
  y	
  canalículos	
  lagrimales.	
  	
  
3.	
  Canalículo	
  común.	
  	
  
4.	
  Saco	
  lagrimal.	
  	
  
5.	
  Conducto	
  lacrimonasal.	
  	
  
6.	
  Meato	
  inferior.	
  

3.	
  ANAMNESIS	
  Y	
  EXPLORACIÓN	
  OCULAR	
  BÁSICA.	
  
4
 
	
  
Es	
   fundamental	
   realizar	
   una	
   correcta	
   anamnesis	
   que	
   nos	
   oriente	
   en	
   el	
  
diagnóstico	
  y	
  la	
  gravedad	
  de	
  la	
  patología.	
  Por	
  ello,	
  siempre	
  debemos	
  tener	
  en	
  cuenta:	
  
	
  
• Edad.	
  
• Sexo.	
  
• Motivo	
  de	
  consulta.	
  	
  
o Síntomas	
  visuales:	
  Dolor	
  ocular,	
  sensación	
  de	
  cuerpo	
  extraño,	
  ausencia	
  
o	
  presencia	
  de	
  secreción	
  ocular	
  y	
  características	
  de	
  la	
  misma...	
  
o Pérdida	
  de	
  visión	
  acompañante	
  (los	
  procesos	
  que	
  revisten	
  gravedad	
  se	
  
acompañan	
  de	
  la	
  misma).	
  
o Tiempo	
  de	
  evolución.	
  
o Factores	
  agravantes	
  o	
  atenuantes.	
  
o Etc.	
  
• Cómo	
   comenzó	
   la	
   clínica:	
   de	
   forma	
   gradual	
   o	
   brusca,	
   tiempo	
   de	
   evolución,	
  
variación	
  en	
  la	
  intensidad...	
  
• Profesión	
  (exposición	
  a	
  tóxicos,	
  radiaciones,	
  cuerpos	
  extraños...)	
  
• Antecedentes	
  familiares	
  oculares	
  y	
  sistémicos.	
  
• Antecedentes	
  personales	
  sistémicos.	
  HTA,	
  AR,	
  situaciones	
  de	
  inmunosupresión:	
  
DM,	
   alcoholismo,	
   drogadicción...,	
   infecciones,	
   alergias,	
   tratamientos	
  
farmacológicos...	
  
• Antecedentes	
   personales	
   oculares:	
   ametropías,	
   glaucoma,	
   cataratas,	
   portador	
  
de	
  lentes	
  de	
  contacto,	
  antecedente	
  de	
  infecciones	
  o	
  inflamación,	
  traumatismo	
  
directo	
  o	
  de	
  vecindad,	
  cirugía	
  ocular	
  previa...	
  
	
  
	
  
Como	
  médicos	
  de	
  Atención	
  Primaria	
  y	
  de	
  Urgencias	
  Generales	
  disponemos	
  de	
  
instrumental	
   muy	
   limitado	
   para	
   la	
   exploración	
   ocular,	
   sin	
   embargo	
   existen	
   unos	
  
métodos	
  exploratorios	
  básicos	
  que	
  en	
  muchas	
  ocasiones	
  pueden	
  ser	
  suficientes	
  para	
  
realizar	
  un	
  correcto	
  diagnóstico:	
  
	
  
• Ser	
  sistemáticos.	
  
• Importante:	
  medidas	
  básicas	
  de	
  higiene.	
  
• Mirada	
  cuidadosa	
  a	
  la	
  cara.	
  Alteraciones	
  que	
  llamen	
  la	
  atención	
  a	
  simple	
  vista.	
  
• Comparar	
   un	
   ojo	
   con	
   otro.	
   Es	
   importante	
   en	
   algunos	
   casos	
   definir	
   si	
   los	
  
síntomas	
  se	
  dan	
  de	
  forma	
  uni	
  o	
  bilateral.	
  
• Exploración	
  del	
  polo	
  anterior	
  y	
  los	
  anejos	
  oculares:	
  
o Inspección	
   de	
   párpados.	
   Con	
   eversión	
   palpebral	
   para	
   visualizar	
  
conjuntiva	
  tarsal	
  superior	
  y	
  fondos	
  de	
  saco.	
  
o Color	
  de	
  la	
  conjuntiva.	
  
o Transparencia	
  de	
  la	
  córnea.	
  
o Inspección	
  del	
  iris.	
  
o Tamaño,	
  forma	
  y	
  reactividad	
  de	
  las	
  pupilas.	
  
o Presencia	
  o	
  ausencia	
  de	
  secreción	
  ocular.	
  
• Exploración	
   de	
   la	
   motilidad	
   ocular	
   (valoración	
   de	
   musculatura	
   extraocular	
   y	
  
pares	
  craneales	
  oculomotores)	
  
• Examen	
  de	
  la	
  agudeza	
  visual	
  mediante	
  optotipos.	
  
• Campimetría	
  por	
  confrontación.	
  
5
• Tinción	
  con	
  fluoresceína	
  y	
  visualización	
  con	
  luz	
  azul	
  cobalto.	
  Por	
  ejemplo,	
  tras	
  
trauma	
  ocular	
  o	
  si	
  sospechamos	
  erosión	
  o	
  cuerpo	
  extraño	
  corneal.	
  
• Fondo	
   de	
   ojo:	
   en	
   Urgencias	
   llamaremos	
   al	
   Oftalmólogo,	
   en	
   la	
   Consulta	
  
podemos	
   dilatar	
   la	
   pupila	
   y	
   utilizar	
   un	
   oftalmoscopio	
   indirecto.	
   Si	
   apreciamos	
  
alteración	
  grave,	
  derivaremos	
  a	
  Oftalmólogo	
  de	
  forma	
  urgente	
  o	
  rutinaria	
  .	
  

	
  
Cómo	
  se	
  realiza	
  la	
  eversión	
  del	
  párpado	
  superior.	
  
	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  	
  
	
  
Por	
   lo	
   tanto,	
   el	
   único	
   material	
   que	
   necesitamos	
   para	
   una	
   valoración	
  
oftalmológica	
  básica,	
  y	
  del	
  que	
  disponemos	
  tanto	
  en	
  la	
  consulta	
  de	
  A.	
  Primaria	
  como	
  
en	
  Urgencias	
  es:	
  
	
  
• Linterna.	
  	
  
• Depresor.	
  
• Bastoncillo	
  de	
  algodón.	
  
• Colirio	
  de	
  fluoresceína:	
  Colircusi	
  fluoresceína.	
  	
  
• Colirio	
  anestésico:	
  Colircusi	
  anestésico.	
  Sólo	
  para	
  exploración,	
  nunca	
  prescribir.	
  
• Colirio	
   midriático:	
   Colircusi	
   tropicamida.	
   No	
   usar	
   si	
   se	
   sospecha	
   glaucoma	
   de	
  
ángulo	
  cerrado.	
  
• Oftalmoscopio	
  directo,	
  filtro	
  azul	
  para	
  luz.	
  
• Optotipos	
  (para	
  determinación	
  de	
  agudeza	
  visual).	
  	
  
• Suero	
  fisiológico.	
  	
  
• Gasas.	
  	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

6
 
4.	
  URGENCIAS	
  OFTALMOLÓGICAS	
  MÁS	
  COMUNES.	
  
	
  
	
  
El	
   objetivo	
   de	
   esta	
   sesión	
   es	
   intentar	
   proporcionar	
   una	
   guía	
   básica	
   de	
  
actuación	
   ante	
   una	
   consulta	
   por	
   sintomatología	
   ocular	
   aguda.	
   Por	
   lo	
   tanto,	
   vamos	
   a	
  
describir	
   únicamente	
   las	
   patologías	
   oculares	
   agudas	
   más	
   frecuentes,	
   indicando	
   cuál	
  
debería	
  ser	
  nuestra	
  actuación	
  inicial.	
  Las	
  clasificaremos	
  según	
  el	
  síntoma	
  guía:	
  
	
  
A. OJO	
  ROJO.	
  
	
  
• Conjunto	
   de	
   entidades	
   caracterizadas	
   por	
   hiperemia	
   como	
  
denominador	
   común,	
   que	
   afecta	
   a	
   una	
   parte	
   o	
   a	
   la	
   totalidad	
   del	
  
segmento	
   anterior	
   del	
   ojo:	
   conjuntiva,	
   córnea,	
   iris	
   o	
   cuerpo	
   ciliar.	
  
Formas	
  de	
  repetición:	
  
	
  
INYECCIÓN	
  
INYECCIÓN	
  CILIAR	
  
INYECCIÓN	
  MIXTA	
  
CONJUNTIVAL	
  

	
  
Conjuntiva	
  rojo	
  intenso-­‐
ladrillo.	
  
Congestión	
  difusa	
  de	
  vasos	
  
superficiales	
  gruesos	
  que	
  se	
  
mueven	
  con	
  conjuntiva.	
  
Periférica;	
  arborización	
  
irregular	
  y	
  afecta	
  a	
  toda	
  la	
  
extensión	
  de	
  la	
  conjuntiva	
  
Mas	
   intensa	
   en	
   el	
   fondo	
   de	
  
saco	
   conjuntival	
   y	
   menos	
  
conforme	
   nos	
   acercamos	
   a	
   la	
  
cornea.	
  
Ceden	
  con	
  vasoconstrictores.	
  
Sin	
  síntomas	
  corneales.	
  
	
  
Procesos	
   de	
   parpados	
  y/o	
  
conjuntiva.	
  
Generalmente	
  
proceso	
  banal.	
  
(Conjuntivitis).	
  
	
  

	
  

	
  

Conjuntiva	
  	
  rojo	
  vinoso-­‐violáceo.	
  
Congestón	
  de	
  vasos	
  perilímbicos.	
  
Central;	
   más	
   profunda	
   y	
  
distribuida	
   de	
   forma	
   regular	
   y	
  
radial	
   alrededor	
   del	
   limbo	
  
corneal.	
  
	
  

Tonalidad	
   rojo	
   oscuro	
  -­‐violáceo	
  
oscuro	
  con	
   vasos	
   finos	
   y	
  
rectos	
  no	
  móviles	
  
	
  

Mas	
   intensa	
   nivel	
   del	
   limbo	
  
escerocorneal	
  formando	
  un	
  anillo	
  
alrededor	
  de	
  la	
  córnea.	
  
	
  
Cede	
  discretamente	
  o	
  no	
  cede	
  
con	
  vasoconstrictores.	
  
Síntomas	
  corneales.	
  
	
  
Patología	
   grave	
   del	
   segmento	
  
anterior:	
   córnea,iris	
   y	
   cuerpo	
  
ciliar	
   (queratitis,	
   úlcera	
   corneal,	
  
uveítis	
   anterior	
   y	
   glaucoma	
  
agudo)	
  

Afecta	
  tanto	
  a	
  la	
  vascularización	
  
superficial	
  como	
  a	
  la	
  profunda	
  
	
  
Endoftalmitis.	
  

	
  
•
•
•

Es	
  el	
  problema	
  oftalmológico	
  más	
  frecuente	
  en	
  la	
  práctica	
  diaria.	
  
Sus	
  causas	
  son	
  muy	
  diversas.	
  
Gran	
  variabilidad	
  en	
  cuanto	
  a	
  gravedad,	
  curso	
  clínico	
  y	
  secuelas:	
  

7
 
Ante	
  un	
  ojo	
  rojo,	
  lo	
  primero	
  que	
  se	
  debe	
  averiguar	
  es	
  si	
  existe	
  dolor	
  asociado,	
  
disminución	
  de	
  la	
  agudeza	
  visual,	
  lagrimeo,	
  secreciones,	
  sensación	
  de	
  cuerpo	
  extraño,	
  
afectación	
   uni	
   o	
   bilateral,	
   síntomas	
   generales	
   o	
   episodios	
   similares	
   previos.	
   En	
   la	
  
exploración	
  se	
  debe	
  valorar:	
  
	
  
• aspecto	
  general	
  del	
  ojo	
  y	
  de	
  los	
  anejos.	
  
• distribución	
  de	
  la	
  hiperemia.	
  
• aspecto	
  y	
  motilidad	
  de	
  las	
  pupilas.	
  
• afectación	
  de	
  la	
  córnea.	
  
• agudeza	
  visual.	
  
	
  
	
  
	
  
Las	
  causas	
  más	
  frecuentes	
  de	
  ojo	
  rojo	
  son:	
  
• Conjuntivitis.	
  
• Queratitis.	
  
• Uveítis.	
  
• Glaucoma	
  agudo.	
  
• Hemorragia	
  subconjuntival.	
  
• Otras:	
   escleritis	
   y	
   epiescleritis,	
   enfermedades	
   inflamatorias	
   de	
   los	
   anejos	
  
oculares	
  (ver	
  más	
  adelante).	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
8
OJO	
  ROJO	
  NO	
  DOLOROSO.	
  
	
  
	
  
Es	
  raro	
  que	
  un	
  ojo	
  rojo	
  no	
  doloroso	
  requiera	
  una	
  asistencia	
  oftalmológica	
  
urgente.	
  	
  Según	
  la	
  extensión	
  del	
  enrojecimiento	
  distinguimos:	
  	
  
	
  
1.	
  De	
  forma	
  difusa.	
  
	
  
Usar	
  fluoresceína	
  para	
  teñir	
  la	
  superficie	
  corneal	
  y	
  valorar	
  su	
  afectación.	
  
	
  

	
  

A. Con	
  afectación	
  palpebral.	
  Ver	
  más	
  adelante.	
  
B. Sin	
  afectación	
  palpebral.	
  
• Conjuntivitis	
  aguda:	
  	
  <4semanas.	
  
o Inyección	
   conjuntival	
   +	
   sensación	
   de	
   cuerpo	
   extraño/prurito	
   +	
   secreción	
  
ocular	
  (párpados	
  pegados,	
  sobre	
  todo	
  al	
  levantarse).	
  
o Secreción:	
  purulenta/mucopurulenta/mucosa/serosa,	
  según	
  etiología.	
  
o SIN	
  dolor,	
  disminución	
  de	
  AV	
  ni	
  alteraciones	
  pupilares	
  o	
  corneales.	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  

o BACTERIANA:	
  
§ Tratamiento:	
  	
  
-­‐ Lavado	
  de	
  secreciones.	
  
-­‐ S.	
   aureus	
   (+fr.):	
  Antibiótico	
  tópico	
   4	
  veces/d	
  durante	
  5-­‐7	
  
días.	
   Derivar	
   a	
   Oftalmología	
   si	
   visión	
   afectada,	
   no	
   mejoría	
  
a	
   los	
   2	
   días	
   de	
   tratamiento,	
   empeoramiento	
   o	
  
persistencia	
  de	
  síntomas	
  a	
  los	
  5	
  días	
  de	
  tratamiento.	
  
-­‐ H.	
   influenzae	
   (niños):	
   Augmentine	
   oral	
   20-­‐40mg/kg	
   en	
   3	
  
tomas	
  (frecuente	
  afectación	
  extraocular).	
  Oftalmología	
  
-­‐ N.	
   gonorrhoeae	
   (si	
   inicio	
   hiperagudo	
   y	
   secreción	
  
abundante.	
  Recién	
  nacidos):	
  Ceftriaxona	
  1g	
  im	
  +	
  pomada	
  
ciprofloxacino	
   c/2h	
   +	
   Azitromicina	
   1g	
   vo	
   o	
   Doxiciclina	
  
100mg	
   vo	
   c/12h	
   durante	
   7	
   días	
   por	
   posible	
   coinfección	
  
por	
  Clamidia.	
  Oftalmología.	
  

9
 

	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

	
  

o VÍRICA:	
  
§ Antecedente	
  de	
  infección	
  reciente	
  de	
  vías	
  altas	
  o	
  contacto	
  con	
  
persona	
  afectada:	
  muy	
  contagiosa.	
  
§ Adenovirus	
  +	
  fr.	
  
§ Reacción	
  folicular	
  100%	
  en	
  párpado	
  inferior.	
  
§ Tratamiento:	
  
-­‐ Explicar	
  que	
  se	
  trata	
  de	
  un	
  proceso	
  autolimitado:	
  
empeora	
  los	
  primeros	
  4-­‐7	
  días	
  y	
  puede	
  persistir	
  2-­‐3	
  
semanas.	
  
-­‐ Medidas	
  de	
  higiene.	
  
-­‐ Sintomático:	
  compresas	
  frías,	
  lágrimas	
  artificiales	
  4-­‐8	
  
veces/d,	
  AINEs	
  tópicos	
  (Diclofenaco	
  monodosis)	
  c/8h.	
  
-­‐ Tobrex	
  c/8h	
  profiláctico.	
  
-­‐ No	
  usar	
  corticoides	
  tópicos.	
  
-­‐ Derivar	
  a	
  Oftalmología	
  si	
  sospecha	
  de	
  Herpes.	
  
o ALÉRGICA:	
  
§ Antecedentes	
  de	
  atopia	
  o	
  alergia	
  frente	
  a	
  alérgenos	
  persistentes	
  
o	
  estacionales.	
  
§ Prurito!!!	
  
§ Reacción	
  papilar	
  en	
  empedrado.	
  
§ Tratamiento:	
  
-­‐ Evitar	
  exposición	
  a	
  alérgeno.	
  
-­‐ Compresas	
  frías/SF	
  frío.	
  
-­‐ Antihistamínicos	
  vo.	
  
-­‐ Antihistamínico	
  tópico	
  (Bilina,	
  Afluon)	
  2	
  gotas/d	
  durante	
  
2	
  semanas.	
  
-­‐ Lágrimas	
  artificiales	
  4-­‐8	
  veces/d.	
  

• Epiescleritis.	
   Inflamación	
   de	
   la	
   epiesclerótica	
   (capa	
   muy	
   fina	
   de	
   tejido	
  
conjuntivo	
  entre	
  la	
  conjutniva	
  y	
  la	
  esclerótica)	
  
o Trastorno	
  más	
  restringido	
  que	
  	
  conjuntivitis	
  
o Enrojecimiento	
   intenso	
   localizado,	
   dolor	
   leve,	
  
lagrimeo	
  y	
  sensación	
  de	
  cuerpo	
  extraño.	
  
o No	
  produce	
  secreción.	
  
o Tratamiento:	
  AINEs	
  tópicos.	
  

10
 

2.	
  De	
  forma	
  localizada.	
  
	
  
	
  
• Hemorragia	
   subconjuntival	
   o	
   hiposfagma:	
   acúmulo	
   de	
   sangre	
   subconjuntival	
  
por	
  la	
  rotura	
  de	
  un	
  pequeño	
  vaso	
  de	
  los	
  plexos	
  de	
  la	
  superficie	
  anterior.	
  Cuadro	
  
banal	
  de	
  aparición	
  súbita.	
  
	
  

o Rojo	
   sangre:	
   unilateral,	
   localizada	
   y	
   claramente	
   circunscrita.	
   Esclera	
  
subyacente	
  no	
  visible.	
  	
  
o Asintomático:	
   no	
   hay	
   inflamación,	
   dolor	
   o	
   secreción/	
   puede	
   haber	
  
molestias.	
  
o Visión	
  y	
  pupilas	
  no	
  afectadas.	
  	
  
o Etiología:	
  
§ Espontánea	
  (+fr.)	
  
§ Traumática,	
  roces.	
  
§ Maniobras	
   de	
   Valsalva:	
   tos	
   paroxística,	
   estornudos,	
   vómitos,	
  
buceo...	
  
§ Discrasias	
   sanguíneas,	
   uso	
   de	
   agentes	
   antiplaquetarios	
   y	
  
anticoagulantes.	
  
§ Predisponen:	
  HTA,	
  DM,	
  Recién	
  nacidos	
  (trauma	
  de	
  parto).	
  
o Tratamiento:	
  	
  
§ No	
  precisa,	
  tranquilizar	
  al	
  paciente.	
  
§ Comprobar	
  TA.	
  	
  
§ Estudios	
  hemostasia	
  o	
  INR	
  si	
  está	
  indicado.	
  	
  
§ Medidas	
  higiénicas	
  y	
  lubricar	
  con	
  lágrimas	
  artificiales.	
  
§ Reabsorción	
   en	
   1-­‐3	
   semanas.	
   Remisión	
   a	
   Oftalmología	
   si	
  
empeora	
  o	
  desarrolla	
  dolor.	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

11
OJO	
  ROJO	
  DOLOROSO.	
  
Tinción	
  con	
  fluoresceína	
  para	
  valorar	
  si	
  hay	
  afectación	
  corneal.	
  
	
  
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

1. Afectación	
  corneal.	
  

	
  

• QUERATITIS.	
  
o Inflamación	
  que	
  afecta	
  a	
  la	
  córnea.	
  
o Agudeza	
  visual	
  disminuida,	
  dolor	
  ocular	
  y	
  fotofobia.	
  
o Inyección	
  ciliar	
  o	
  mixta,	
  pupila	
  normal	
  o	
  miótica,	
  lesión	
  corneal.	
  
o Valoración	
  y	
  seguimiento	
  por	
  Oftalmología	
  por	
  riesgo	
  de	
  deterioro	
  
visual	
  permanente.	
  
§ HERPÉTICA:	
  
• Herpesvirus.	
  
• Puede	
  haber	
  hipoestesia	
  corneal.	
  
• Úlceras	
  dendríticas,	
  serpiginosas,	
  visibles	
  al	
  teñir	
  con	
  
fluoresceína.	
  
• Zovirax	
  pomada	
  cada	
  4h	
  durante	
  5	
  días	
  +	
  Tobrex	
  cada	
  8h.	
  
• Nunca	
  aplicar	
  corticoides.	
  
• Derivación	
  al	
  día	
  siguiente.	
  
§ BACTERIANA	
  O	
  POR	
  ACANTHAMOEBA.	
  
• Frecuente	
  asociación	
  con	
  lentillas.	
  
• Secreción	
  abundante	
  y	
  lagrimeo	
  reflejo.	
  
• Úlcera	
  corneal	
  con	
  base	
  opacificada.	
  
• Fluorquinolonas	
  tópicas	
  1	
  gota	
  c/2-­‐4	
  horas	
  en	
  ambos	
  
ojos,	
  máximo	
  10	
  días.	
  
• Valoración	
  urgente	
  por	
  Oftalmología,	
  puede	
  requerir	
  
tratamiento	
  antibiótico	
  intensivo	
  y	
  estudio	
  
microbiológico.	
  
§ SECUNDARIA	
  A	
  BLEFARITIS:	
  
• Úlcera	
  periférica.	
  
• Valoración	
  y	
  seguimiento	
  por	
  Oftalmología.	
  
§ POR	
  FACTORES	
  EXTERNOS:	
  	
  
• Radiaciones	
  ultravioleta.	
  Valoración	
  Urgente	
  por	
  
Oftalmología.	
  Gota	
  de	
  Colircusi	
  Ciclopéjico.	
  
• Quemaduras/causticaciones	
  por	
  ácidos	
  o	
  álcalis.	
  
Valoración	
  Urgente	
  por	
  Oftalmología.	
  Lavado	
  con	
  SF.	
  
• Lentes	
  de	
  contacto.	
  Tobradex	
  4	
  gotas/día	
  +	
  Pomada	
  
oculos	
  epitelizante	
  por	
  la	
  noche	
  +	
  Analgesia	
  oral.	
  
Derivación	
  al	
  día	
  siguiente.	
  

12
 

	
  

	
  
	
  
	
  

2. Afectación	
  palpebral.	
  Ver	
  más	
  adelante.	
  
3. Glaucoma	
  de	
  ángulo	
  cerrado.	
  Elevación	
  brusca	
  de	
  la	
  PIO	
  (>21mmHg)	
  por	
  cierre	
  
síbito	
  del	
  ángulo	
  irido-­‐corneal.	
  
• Dolor	
  ocular	
  y	
  periorbitario	
  intenso,	
  insoportable,	
  que	
  puede	
  irradiarse	
  a	
  todo	
  
el	
   territorio	
   del	
  V	
   par.	
   Fotofobia,	
   blefaroespasmo,	
   lagrimeo	
   y	
   visión	
   borrosa.	
  
Halos	
   o	
   arco	
   iris	
   alrededor	
  de	
   las	
   luces	
   (por	
   edema	
   corneal).	
   Disminución	
  
marcada	
  y	
  brusca	
  de	
  la	
  agudeza	
  visual	
  (inicio	
  agudo).	
  
• Síntomas	
  vegetativos:	
  Nauseas,	
  vómitos,	
  cefalea.	
  
• El	
  ataque	
   se	
   desarrolla	
  con	
   rapidez,	
  y	
   el	
   paciente	
   puede	
   referir	
   crisis	
   previas.	
  
Frecuente	
  en	
  pacientes	
  hipermétropes	
  tras	
  haber	
  estado	
  a	
  oscuras	
  (ej.	
  cine)	
  
• Hiperemia	
  mixta(ciliar	
  y	
  conjuntival),	
  midriasis	
  media	
  arreactiva,	
  dureza	
  pétrea	
  
del	
  globo.	
  
• Contraindicado	
  colirio	
  de	
  atropina.	
  
• Valoración	
   	
   y	
   tratamiento	
   urgente	
   por	
  
Oftalmología.	
  

	
  
	
  

4. Uveitis	
  anterior	
  aguda	
  (iridociclitis).	
  
• Episodios	
  previos.	
  
• Unilateral,	
  comienzo	
  súbito.	
  
• Dolor	
  ocular	
  y	
  fotofobia	
  (+	
  fotofobia	
  consensual),	
  visión	
  borrosa,	
  pérdida	
  visual	
  
discreta,	
  lagrimeo	
  excesivo.	
  
• Inyección	
  conjuntival	
  y	
  ciliar.	
  
• Miosis.	
  Pupila	
  pequeña	
  o	
  irregular	
  constreñida	
  y	
  pobremente	
  reactiva	
  a	
  la	
  luz.	
  
• Hipopion:	
  exudado	
  inflamatorio	
  masivo.	
  
• Fenómeno	
  de	
  Tindall	
  (+):	
  se	
  ven	
  células	
  flotando	
  en	
  la	
  cámara	
  anterior	
  (detritus	
  
celulares,	
  proteínas	
  ,fibrina	
  en	
  el	
  humor	
  acuoso	
  )	
  
• Tratamiento:	
  
o Comentar	
  con	
  Oftalmólogo	
  de	
  guardia.	
  Revisión	
  y	
  seguimiento.	
  	
  
o Ciclopléjicos	
  (Atropina,Colircusi	
  ciclopéjico)	
  1	
  gota/6-­‐8h:	
  alivia	
  
espasmo	
  del	
  musculo	
  ciliar	
  +	
  	
  midriáticos:	
  previene	
  la	
  sinequias	
  
posteriores,	
  glaucoma	
  por	
  bloqueo	
  pupilar	
  +	
  Colirios	
  corticoides	
  
(Maxidex	
  1	
  gota/4-­‐6h,	
  Pred-­‐Forte	
  1	
  gota/8-­‐12	
  h).	
  
o Contraindicado	
  colirio	
  de	
  pilocarpina.	
  
o Estudio	
  sistémico.	
  
	
  
	
  

13
 

B.	
  PATOLOGÍA	
  TRAUMÁTICA.	
  
	
  
• CUERPO	
  EXTRAÑO	
  en	
  córnea	
  o	
  conjuntiva.	
  
o Molestias	
  y	
  enrojecimiento	
  ocular.	
  	
  
o Se	
   debe	
   aplicar	
   colirio	
   anestésico	
   y	
   fluoresceína	
   para	
   la	
  
exploración	
  y	
  extracción	
  del	
  mismo.	
  	
  
o Eversión	
   de	
   párpado	
   superior:	
   con	
   frecuencia	
   se	
   localizan	
   en	
   la	
  
conjuntiva	
  tarsal.	
  
o Averiguar	
   qué	
   actividad	
   estaba	
   realizando	
   y	
   qué	
   materiales	
  
estaba	
  utilizando:	
  no	
  debe	
  pasar	
  desapercibida	
  una	
  perforación	
  
ocular	
  y	
  la	
  existencia	
  de	
  un	
  cuerpo	
  extraño	
  intraocular.	
  	
  
	
  
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

• ÚLCERA	
  	
  CORNEAL.	
  
o Espontánea.	
  Ver	
  Queratitis.	
  
o Traumática:	
  
§ Antecedente	
  de	
  traumatismo	
  o	
  arañazo	
  
§ Dolor	
   agudo,	
   fotofobia,	
   sensación	
   de	
   cuerpo	
   extraño	
   y	
  
lagrimeo.	
  
§ Evidencia	
   de	
   defecto	
   epitelial	
   que	
   se	
   tiñe	
   con	
  
fluoresceína.	
  
§ Evertir	
   el	
   párpado	
   superior	
   en	
   búsqueda	
   de	
   cuerpo	
  
extraño.	
  
§ Tratamiento:	
  ATB	
  pomada	
  (Tobrex),	
  ciclopéjico	
  y	
  oclusión	
  
con	
   parche	
   compresivo.	
   Derivar	
   a	
   oftalmólogo	
   al	
   día	
  
siguiente.	
  
	
  
	
  

Cuerpo	
  extraño.	
  

Úlcera	
  corneal	
  traumática.	
  

14
 

	
  
	
  

	
  

• CONTUSIONES	
  Y	
  HERIDAS.	
  

C. DISMINUCIÓN/PÉRDIDA	
  AGUDA	
  DE	
  AV.	
  

	
  
• La	
  disminución	
  de	
  agudeza	
  visual	
  es	
  un	
  motivo	
  muy	
  frecuente	
  de	
  consulta.	
  
• Variabilidad:	
   en	
   ocasiones,	
   la	
   causa	
   es	
   una	
   enfermedad	
   importante	
   cuyo	
  

abordaje	
  exige	
  medidas	
  terapeúticas	
  agresivas;	
  y	
  sin	
  embargo,	
  en	
  otras	
  se	
  
trata	
  de	
  procesos	
  banales	
  que	
  aunque	
  no	
  amenazan	
  la	
  visión	
  del	
  paciente,	
  
su	
   solución	
   requiere	
   de	
   unas	
   condiciones	
   que	
   el	
   médico	
   de	
   familia	
   no	
  
dispone:	
   Estudio	
   por	
   otros	
   especialistas	
   o	
   derivación	
   a	
   Oftalmología,	
  
urgente	
  o	
  de	
  área	
  según	
  grado	
  de	
  urgencia.	
  
• Anamnesis:	
  
o Afectación	
  uni/bilateral.	
  
o Momento	
  de	
  inicio	
  y	
  forma	
  de	
  aparición.	
  
§ Inicio	
  brusco:	
  derivación	
  a	
  Urgencias	
  Oftalmológicas.	
  
• Causa	
  más	
  frecuente:	
  

15
Hemorragia	
  vítrea:	
  ausencia	
  de	
  fulgor	
  pupilar.	
  
Ataque	
  agudo	
  de	
  glaucoma:	
  dolor	
  ocular	
  +	
  síntomas	
  
vagales.	
  
§ Pérdida	
  de	
  AV	
  progresiva:	
  derivación	
  a	
  Oftalmología	
  de	
  área.	
  
• Causa	
   más	
   frecuente:	
   catarata.	
   Ausencia	
   de	
   reflejo	
  
pupilar.	
  
Afectación	
  de	
  la	
  visión	
  de	
  lejos/cerca/ambas.	
  
Se	
  acompaña	
  o	
  no	
  de	
  otros	
  síntomas	
  o	
  signos.	
  
Discernir	
  si	
  se	
  trata	
  de	
  episodios	
  aislados	
  de	
  visión	
  borrosa.	
  
Etiología:	
   papiledema,	
   amaurosis	
   fugax,	
   oclusiones	
   vasculares	
  
retinianas,	
   neuropatía	
   óptica	
   isquémica,	
   degeneración	
   macular	
  
asociada	
  a	
  la	
  edad,	
  hemorragia	
  vítrea,	
  y	
  desprendimiento	
  de	
  retina.	
  
-­‐
-­‐

o
o
o
o
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

16
 
	
  

D. OTROS:	
  
	
  
•

•
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

	
  

QUEATOCONJUNTIVITIS	
   SECA,	
  ojo	
  seco	
   o	
  xeroftalmia.	
  Sensación	
  de	
  cuerpo	
  
extraño,	
   ardor,	
   hiperemia	
   y	
   fotofobia.	
   Al	
   teñir	
   con	
   fluoresceína,	
   el	
   tinte	
  
impregna	
  lentamente.	
  Tratamiento	
  con	
  abundantes	
  lágrimas	
  artificiales	
  (6-­‐8	
  
veces	
  al	
  día)	
  y	
  lubricantes	
  oculares..	
  Difícil	
  solución.	
  	
  
ENFERMEDADES	
   INFLAMATORIAS	
   DE	
   LOS	
   ANEJOS	
   OCULARES.	
   También	
  
pueden	
   producir	
   enrojecimiento	
   ocular,	
   y	
   por	
   tanto,	
   hay	
   que	
   descartarlas	
  
inspeccionando	
  los	
  mismos.	
  	
  
o BLEFARITIS.	
   Afectación	
   del	
   borde	
   palpebral	
   con	
   quemazón,	
  
sensación	
  de	
  arenilla...	
  
§ Eccematosa:	
  higiene	
  palpebral	
  con	
  toallitas	
  limpiadoras	
  y,	
  si	
  
las	
   molestias	
   son	
   intensas	
   se	
   añade	
   una	
   pomada	
   de	
  
corticoide.	
  
§ Ulcerocostrosa:	
   origen	
   estafilocócico	
   à	
   tratamiento	
   con	
  
antibiótico	
  (Azydrop	
  1	
  gota	
  c/12h	
  durante	
  3	
  días,	
  descansar	
  
7	
  días.	
  3	
  ciclos)	
  y	
  antiinflamatorio	
  tópicos.	
  
§ Pueden	
  producir	
  irritación	
  conjuntival:	
  blefaroconjuntivitis.	
  

o ORZUELO.	
  Tumoración	
  única	
  o	
  múltiple	
  y	
  dolorosa.	
  
§ Inflamación	
   por	
   infección	
   estafilocócica	
   (+fr),	
   de	
   una	
   de	
   las	
  
glándulas	
   del	
   borde	
   palpebral	
   encargadas	
   de	
   la	
   secreción	
  
lagrimal:	
  orzuelo	
  externo.	
  	
  
§ CHALAZION:	
   inflamación	
   crónica	
   estéril	
   e	
   indolora	
   de	
   una	
  
glándula	
   de	
   Meibomio.	
   En	
   ocasiones	
   se	
   puede	
   infectar	
   (S.	
  
aureus):	
  orzuelo	
  interno.	
  	
  
§ Higiene	
  adecuada	
  con	
  toallitas	
  limpiadoras,	
  calor	
  seco	
  local,	
  
de	
   antibiótico	
   de	
   amplio	
   espectro	
   y	
   corticoide	
   (Oft	
   Cusi	
  
Prednisona	
  Neomicina)	
  4	
  veces/día.	
  
§ Si	
   no	
   se	
   resuelve	
   en	
   3-­‐4	
   semanas,	
   derivar	
   al	
   oftalmólogo	
  
para	
  tratamiento	
  intralesional	
  o	
  extirpación	
  quirúrgica.	
  

	
  
	
  

17
 
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  
	
  

o DACRIOCISTITIS.	
   Inflamación	
   del	
   saco	
   lagrimal	
   por	
   infección	
  
(estafilocócica	
  +	
  fr.)	
  secundaria	
  a	
  obstrucción	
  del	
  conducto.	
  
§ Aguda:	
   enrojecimiento	
   brusco,	
   tumefacción,	
   edema	
   y	
   dolor	
  
localizado	
  entre	
  nariz	
  y	
  ángulo	
  interno	
  del	
  párpado	
  inferior,	
  
puede	
  haber	
  fiebre	
  y	
  leucocitosis.	
  Tratar	
  higiene	
  y	
  calor	
  local	
  
húmedo,	
   Tobrex	
   colirio	
   1	
   gota/6-­‐8h,	
   antibiótico	
   vía	
   oral	
  
(Augmentine	
  500mg	
  c/8h	
  o	
  Cefalosporina)	
  y	
  antiinflamatorio	
  
vía	
   oral.	
   Derivación	
   a	
   oftalmólogo	
   de	
   forma	
   preferente	
   una	
  
vez	
   instaurado	
   tratamiento	
   para	
   control	
   y	
   valoración	
   de	
  	
  
cirugía.	
  
§ Crónica:	
   cuadro	
   insidioso	
   que	
   se	
   diagnostica	
   por	
   sondaje	
  
lagrimal,	
   por	
   lo	
   que	
   ante	
   sus	
   sospecha,	
   derivar	
   a	
  	
  
oftalmólogo	
   de	
   forma	
   preferente.	
   Característica	
   de	
   ancianos	
  
con	
   conjuntivitis	
   de	
   repetición	
   y	
   dacriocistitis	
   agudas	
   de	
  
repetición.	
  

o CELULITIS	
   ORBITARIA.	
   Inflamación	
   del	
   tejido	
   intraorbitario	
   por	
  
infecciones	
   de	
   vecindad	
   (sinusitis	
   etmoidal,	
   frec.	
   en	
   niños),	
  
traumatismos	
  palpebrales	
  perforantes	
  o	
  diseminación	
  hematógena.	
  	
  
§ Fiebre	
   y	
   leucocitosis,	
   síntomas	
   locales:	
   	
   dolor	
   intenso,	
  
edema,	
   puede	
   haber	
   MEG,	
   fiebre,	
   exoftalmos	
   y	
   neuropatía	
  
óptica	
  (forma	
  retroseptal)	
  
§ Requiere	
   valoración	
   por	
   oftalmólogo	
   de	
   guardia.	
   Ingreso	
  
hospitalario	
   en	
   la	
   forma	
   retroseptal	
   para	
   tratamiento	
  
antibiótico	
   y	
   corticoterapia	
   iv,	
   o	
   incluso	
   drenaje	
   quirúrgico.	
  
Solicitar	
   de	
   forma	
   urgente	
   hematimetría,	
   radiografía	
   de	
  
senos	
   paranasales	
   y	
   cultivos	
   de	
   conjuntiva	
   y	
   nasofaringe.	
  
TAC	
   de	
   órbita	
   y	
   senos	
   paranasales	
   si	
   forma	
   retroseptal,	
  
ausencia	
   de	
   mejoría	
   con	
   tratamiento,	
   pérdida	
   de	
   AV	
   o	
  
sospecha	
  de	
  absceso	
  orbitario.	
  

18
BIBLIOGRAFIA	
  
	
  
•
•

•

•

•
•
•
•
•

http://residentedefamilia.blogspot.com.es/2013/06/abordaje-­‐practico-­‐del-­‐ojo-­‐
rojo.html	
  
http://www.google.es/imgres?start=146&client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih=
854&tbm=isch&tbnid=nmr4S5jxSzi06M%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.ics.genc
at.cat%2F3clics%2Fmain.php%3Fpage%3DGuiaPage%26idGuia%3D298%26comentaris
%3Dsi%26lang%3DCAS&docid=1FJCybRpN54UbM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww.ics.g
encat.cat%2F3clics%2Fguies%2F149%2Fimg%2Fescleritis.jpg&w=400&h=257&ei=R0AB
U9btFqGj0QXhzIGYAg&zoom=1&ved=0CMgBEIQcMEE4ZA&iact=rc&dur=3034&page=5
&ndsp=39	
  
http://www.google.es/imgres?client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih=854&tbm=i
sch&tbnid=CHy10xcK0tF5dM%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.v2020la.org%2Fal
bum%2Falbum%2FOftalm%2Fslides%2FQueratitis%2520herpetica-­‐
ulcera%2520dendritica.html&docid=mS7_grTNtC5nTM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww
.v2020la.org%2Falbum%2FOftalm%2FQueratitis%252520herpetica-­‐
ulcera%252520dendritica.JPG&w=1832&h=1372&ei=t0IBU5mHHcey0QWm8YGYDQ&z
oom=1&ved=0CJABEIQcMAw&iact=rc&dur=1398&page=1&start=0&ndsp=21	
  
http://www.google.es/imgres?client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih=854&tbm=i
sch&tbnid=84TnB2rLtuXJrM%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.geteyesmart.org%2
Feyesmart%2Fdiseases-­‐es%2Fqueratitis-­‐herpetica.cfm&docid=8fAYu_vj-­‐
2DoyM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww.geteyesmart.org%2Feyesmart%2Fimages%2Fhi
ghlights%2Feye-­‐
keratitis.jpg&w=243&h=167&ei=t0IBU5mHHcey0QWm8YGYDQ&zoom=1&ved=0CM8B
EIQcMB4&iact=rc&dur=0&page=2&start=21&ndsp=37	
  
http://articulos.sld.cu/uveitis/files/2011/11/epiescleritis.jpg	
  
http://anatomiadelojo.blogspot.com.es/	
  
Principios	
  de	
  Medicina	
  Interna.	
  Harrison	
  &	
  Fauci.	
  Ed.	
  McGraw-­‐Hill	
  Interamericana.	
  17ª	
  
edición.	
  Año	
  2008.	
  
Compendio	
  de	
  Atención	
  Primaria.	
  A.	
  Martín	
  Zurro,	
  JF.	
  Cano	
  Pérez.	
  Ed.	
  Elsevier	
  España.	
  
3ª	
  edición.	
  Año	
  2010.	
  
Guía	
  de	
  actuación	
  en	
  Urgencias.	
  MJ	
  Vázquez	
  Lima,	
  JR	
  Casal	
  Codesido.	
  4ª	
  edición.	
  Año	
  
2012.	
  

	
  

19

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Conjuntiva
ConjuntivaConjuntiva
Conjuntiva
safoelc
 

Was ist angesagt? (20)

Neurooftalmologia
NeurooftalmologiaNeurooftalmologia
Neurooftalmologia
 
El cristalino
El cristalinoEl cristalino
El cristalino
 
Traumatismo ocular
Traumatismo ocularTraumatismo ocular
Traumatismo ocular
 
Patologia via lagrimal
Patologia via lagrimalPatologia via lagrimal
Patologia via lagrimal
 
Enfermedades del Sistema Lagrimal
Enfermedades del Sistema LagrimalEnfermedades del Sistema Lagrimal
Enfermedades del Sistema Lagrimal
 
Uveitis
UveitisUveitis
Uveitis
 
Estrabismo
EstrabismoEstrabismo
Estrabismo
 
Conjuntivitis
Conjuntivitis Conjuntivitis
Conjuntivitis
 
Urgencias oftalmológicas
Urgencias oftalmológicasUrgencias oftalmológicas
Urgencias oftalmológicas
 
Trauma ocular
Trauma ocularTrauma ocular
Trauma ocular
 
Enfermedades de los párpados
Enfermedades de los párpadosEnfermedades de los párpados
Enfermedades de los párpados
 
La cornea y sus patologias
La cornea y sus patologiasLa cornea y sus patologias
La cornea y sus patologias
 
Exploración del fondo de ojo
Exploración del fondo de ojoExploración del fondo de ojo
Exploración del fondo de ojo
 
Conjuntivitis
ConjuntivitisConjuntivitis
Conjuntivitis
 
Ojo seco
Ojo secoOjo seco
Ojo seco
 
Conjuntiva
ConjuntivaConjuntiva
Conjuntiva
 
Conjuntivitis Alérgica
Conjuntivitis AlérgicaConjuntivitis Alérgica
Conjuntivitis Alérgica
 
Trauma ocular
Trauma ocularTrauma ocular
Trauma ocular
 
Desprendimiento de retina
Desprendimiento de retinaDesprendimiento de retina
Desprendimiento de retina
 
Sintomas y signos. diagnostico dif. oculares dr vasquez
Sintomas y signos. diagnostico dif. oculares dr vasquezSintomas y signos. diagnostico dif. oculares dr vasquez
Sintomas y signos. diagnostico dif. oculares dr vasquez
 

Ähnlich wie (2014-02-18) Síntomas oculares sin especificar. Manejo básico de patología ocular aguda (doc)

Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
LostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
LostFile_PowerPoint_181792104_1.pptLostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
LostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
VICENTETERCEROS
 
La oftalmología
La oftalmologíaLa oftalmología
La oftalmología
parksth
 
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
Examen ocular
Examen ocularExamen ocular
Examen ocular
Proed_unc
 

Ähnlich wie (2014-02-18) Síntomas oculares sin especificar. Manejo básico de patología ocular aguda (doc) (20)

Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
Sesión clínica 19 02-2013 patología ocular en atención primaria 2ª parte. wor...
 
Oftalmologia
OftalmologiaOftalmologia
Oftalmologia
 
1.- Propedéutica con correlación anatómica (Grupo 2 semanas).pptx
1.- Propedéutica con correlación anatómica (Grupo 2 semanas).pptx1.- Propedéutica con correlación anatómica (Grupo 2 semanas).pptx
1.- Propedéutica con correlación anatómica (Grupo 2 semanas).pptx
 
Ojo rojo
Ojo rojoOjo rojo
Ojo rojo
 
Queratocono.docx
Queratocono.docxQueratocono.docx
Queratocono.docx
 
LostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
LostFile_PowerPoint_181792104_1.pptLostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
LostFile_PowerPoint_181792104_1.ppt
 
La oftalmología
La oftalmologíaLa oftalmología
La oftalmología
 
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
(2024-01-09). OFTALMOLOGÍA BÁSICA EN ATENCIÓN PRIMARIA (DOC)
 
SEMINARIO 2. HC-EXAMEN-CAMPO-VISUAL.pdf
SEMINARIO 2. HC-EXAMEN-CAMPO-VISUAL.pdfSEMINARIO 2. HC-EXAMEN-CAMPO-VISUAL.pdf
SEMINARIO 2. HC-EXAMEN-CAMPO-VISUAL.pdf
 
Oftalmoscopia directa y malformaciones oculares.
Oftalmoscopia directa y malformaciones oculares.Oftalmoscopia directa y malformaciones oculares.
Oftalmoscopia directa y malformaciones oculares.
 
(2012-11-20) Oftalmologia en a.p. (doc)
(2012-11-20) Oftalmologia en a.p. (doc)(2012-11-20) Oftalmologia en a.p. (doc)
(2012-11-20) Oftalmologia en a.p. (doc)
 
Vision
VisionVision
Vision
 
Examen ocular
Examen ocularExamen ocular
Examen ocular
 
Oftalmologia Instrumentacion quirurgica UPC
Oftalmologia Instrumentacion quirurgica UPCOftalmologia Instrumentacion quirurgica UPC
Oftalmologia Instrumentacion quirurgica UPC
 
Diagnostico diferencial del ojo rojo
Diagnostico diferencial del ojo rojoDiagnostico diferencial del ojo rojo
Diagnostico diferencial del ojo rojo
 
Visión
VisiónVisión
Visión
 
Urgencias oftalmologicas
Urgencias oftalmologicas Urgencias oftalmologicas
Urgencias oftalmologicas
 
EXPLORACION DEL I y II Nervio Craneal.pptx
EXPLORACION DEL I y II Nervio Craneal.pptxEXPLORACION DEL I y II Nervio Craneal.pptx
EXPLORACION DEL I y II Nervio Craneal.pptx
 
Cuarta clase de_oftalmo.[1]
Cuarta clase de_oftalmo.[1]Cuarta clase de_oftalmo.[1]
Cuarta clase de_oftalmo.[1]
 
Cuarta clase de_oftalmo.[1]
Cuarta clase de_oftalmo.[1]Cuarta clase de_oftalmo.[1]
Cuarta clase de_oftalmo.[1]
 

Mehr von UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II

(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II
 

Mehr von UDMAFyC SECTOR ZARAGOZA II (20)

(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
(2024-05-07). ANTICONCEPCIÓN EN ATENCIÓN PRIMARIA
 
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (DOC).docx
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (DOC).docx(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (DOC).docx
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (DOC).docx
 
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (PPT).pptx
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (PPT).pptx(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (PPT).pptx
(2024-09-05) Mutilacion genital femenina (PPT).pptx
 
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
(2024-05-06)Sesion Anticoncepción desde atencion primaria (DOC)
 
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
(2024-04-30). ACTUALIZACIÓN EN PREP FRENTE A VIH (PPT)
 
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
(2024-04-29)Actualización en profilaxis PrEP frente a VIH. (DOC)
 
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (ppt).pdf
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (ppt).pdf(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (ppt).pdf
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (ppt).pdf
 
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (doc).pdf
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (doc).pdf(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (doc).pdf
(2024-04-17) PATOLOGIAVASCULARENEXTREMIDADINFERIOR (doc).pdf
 
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (doc).docx
 
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
(2024-25-04) Epilepsia, manejo el urgencias (ptt).pptx
 
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (ppt).pdf
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (ppt).pdf(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (ppt).pdf
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (ppt).pdf
 
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (doc).pdf
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (doc).pdf(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (doc).pdf
(2024-04-17) ULCERADEMARTORELL (doc).pdf
 
(2024-04-17) SISTEMASDERETENCIONINFANTIL.pdf
(2024-04-17) SISTEMASDERETENCIONINFANTIL.pdf(2024-04-17) SISTEMASDERETENCIONINFANTIL.pdf
(2024-04-17) SISTEMASDERETENCIONINFANTIL.pdf
 
(2024-04-17) DIABETESMELLITUSYENFERMEDADPERIODONTAL (ppt).pdf
(2024-04-17) DIABETESMELLITUSYENFERMEDADPERIODONTAL (ppt).pdf(2024-04-17) DIABETESMELLITUSYENFERMEDADPERIODONTAL (ppt).pdf
(2024-04-17) DIABETESMELLITUSYENFERMEDADPERIODONTAL (ppt).pdf
 
(2024-04-17) TRASTORNODISFORICOPREMENSTRUAL (ppt).pdf
(2024-04-17) TRASTORNODISFORICOPREMENSTRUAL (ppt).pdf(2024-04-17) TRASTORNODISFORICOPREMENSTRUAL (ppt).pdf
(2024-04-17) TRASTORNODISFORICOPREMENSTRUAL (ppt).pdf
 
(2024-04-17)ANÁLISIS DE LA ZONA BÁSICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.doc.pdf
(2024-04-17)ANÁLISIS DE LA ZONA BÁSICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.doc.pdf(2024-04-17)ANÁLISIS DE LA ZONA BÁSICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.doc.pdf
(2024-04-17)ANÁLISIS DE LA ZONA BÁSICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.doc.pdf
 
(2024-04-17)ÁNALISIS DE LA ZONA BASICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.ppt.pdf
(2024-04-17)ÁNALISIS DE LA ZONA BASICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.ppt.pdf(2024-04-17)ÁNALISIS DE LA ZONA BASICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.ppt.pdf
(2024-04-17)ÁNALISIS DE LA ZONA BASICA DE SALUD C.S. TORRE RAMONA.ppt.pdf
 
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.doc.pdf
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.doc.pdf(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.doc.pdf
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.doc.pdf
 
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.ppt.pdf
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.ppt.pdf(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.ppt.pdf
(2024-04-17)ESOFAGITIS EOSINOFILICA.ppt.pdf
 
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
(2024-04-19). DERMATOSCOPIA EN ATENCIÓN PRIMARIA (PPT)
 

(2014-02-18) Síntomas oculares sin especificar. Manejo básico de patología ocular aguda (doc)

  • 1.                         IV   SÍNTOMAS  OCULARES   SIN  ESPECIFICAR.                                               GUÍA  BÁSICA  DE  ACTUACIÓN  ANTE  PATOLOGÍA  OCULAR   AGUDA.   AUTORES:     Marta  Avellana  Gallán   Cristina  Pueyo  Ucar   18  de  febrero  de  2014  
  • 2. INDICE       1. INTRODUCCIÓN  .................................................................................................  3   2. RECUERDO  ANATÓMICO  ...................................................................................  3   3. ANAMNESIS  Y  EXPLORACIÓN  OCULAR  BÁSICA  .................................................  5   4. URGENCIAS  OFTALMOLÓGICAS  MÁS  COMUNES  ..............................................  7   A. Ojo  Rojo  .......................................................................................................  7   B. Patología  Traumática  ..................................................................................  14   C. Pérdida  brusca  de  AV  ..................................................................................  15   D. Otras  ............................................................................................................  17     5. BIBLIOGRAFÍA  ....................................................................................................  19   2
  • 3. 1.  INTRODUCCIÓN.       Los  problemas  oftalmológicos  son  un  motivo  frecuente    de  consulta,  tanto  en   los   Centros   de   Atención   Primaria   como   en   los   Servicios   de   Urgencias.   Con   este   documento  pretendemos  proporcionar  a  nuestros  compañeros  los  conceptos  básicos   para   resolver   la   mayor   parte   de   los   procesos,   tratando   los   que   están   a   nuestro   alcance   y  derivando,  bien  de  manera  urgente  o  programada,  aquellos  que  son  competencia  o   requieren  valoración  por  el  oftalmólogo.       2.  RECUERDO  ANATÓMICO.       La   finalidad   de   este   apartado   es   hacer   un   breve   recuerdo   anatómico   del   ojo   para   entender   dónde   se   producen   las   lesiones   a   las   que   nos   enfrentamos   y   para   saber   describir  correctamente  su  localización.       • Anejos  oculares:   o Párpados.   o Aparato  lagrimal.   o Musculatura  ocular  extrínseca.       Al   observar   externamente   la   superficie   del   ojo   y   las   estructuras   perioculares,   lo   primero  que  vemos  son  los  párpados,  la  conjuntiva  y  la  córnea.           A:  Córnea.     C:  Párpado  superior.     D:  Párpado  inferior.     E:  Canto  externo.     F:  Canto  interno   F1:  Carúncula.   G:  Conjuntiva.   • Globo  ocular:   3
  • 4.       Consta  de  tres  capas:   o Externa:   § Conjuntiva   § Esclera:  color  blanquecino.   § Córnea:   es   transparente,   por   lo   que   permite   apreciar   el   iris   y   la   pupila.  Está  permanentemente  revestida  por  la  película  lagrimal.   o Media  o  úvea.   § Anterior   • Iris  y  cuerpo  ciliar.   § Posterior  o  coroides:  en  íntimo  contacto  con  la  retina.   o Interna   o   retina:   entre   la   coroides   y   el   cuerpo   vítreo.   Alberga   los   fotorreceptores.  Es  la  capa  neurológica  del  ojo.     Estas  capas  dan  lugar  a  tres  cámaras:   o Anterior:  por  detrás  de  la  córnea  y  por  delante  del  iris  y  el  cristalino.   o El  cristalino  separa  la  cámara  anterior  y  posterior.   o Posterior:  por  detrás  del  iris  y  por  dentro  del  cuerpo  ciliar.   o Las   cámaras   anterior   y   posterior   se   encuentran   llenas   de   un   líquido   llamado  humor  acuoso.   o Cámara  vítrea:  por  detrás  del  cristalino  y  del  cuerpo  ciliar  y  colinda  por   atrás   con   la   retina.   rellena   por   un   gel   transparente   llamado   cuerpo   vítreo.                   1.  Glándula  lagrimal  principal.     2.  Puntos  y  canalículos  lagrimales.     3.  Canalículo  común.     4.  Saco  lagrimal.     5.  Conducto  lacrimonasal.     6.  Meato  inferior.   3.  ANAMNESIS  Y  EXPLORACIÓN  OCULAR  BÁSICA.   4
  • 5.     Es   fundamental   realizar   una   correcta   anamnesis   que   nos   oriente   en   el   diagnóstico  y  la  gravedad  de  la  patología.  Por  ello,  siempre  debemos  tener  en  cuenta:     • Edad.   • Sexo.   • Motivo  de  consulta.     o Síntomas  visuales:  Dolor  ocular,  sensación  de  cuerpo  extraño,  ausencia   o  presencia  de  secreción  ocular  y  características  de  la  misma...   o Pérdida  de  visión  acompañante  (los  procesos  que  revisten  gravedad  se   acompañan  de  la  misma).   o Tiempo  de  evolución.   o Factores  agravantes  o  atenuantes.   o Etc.   • Cómo   comenzó   la   clínica:   de   forma   gradual   o   brusca,   tiempo   de   evolución,   variación  en  la  intensidad...   • Profesión  (exposición  a  tóxicos,  radiaciones,  cuerpos  extraños...)   • Antecedentes  familiares  oculares  y  sistémicos.   • Antecedentes  personales  sistémicos.  HTA,  AR,  situaciones  de  inmunosupresión:   DM,   alcoholismo,   drogadicción...,   infecciones,   alergias,   tratamientos   farmacológicos...   • Antecedentes   personales   oculares:   ametropías,   glaucoma,   cataratas,   portador   de  lentes  de  contacto,  antecedente  de  infecciones  o  inflamación,  traumatismo   directo  o  de  vecindad,  cirugía  ocular  previa...       Como  médicos  de  Atención  Primaria  y  de  Urgencias  Generales  disponemos  de   instrumental   muy   limitado   para   la   exploración   ocular,   sin   embargo   existen   unos   métodos  exploratorios  básicos  que  en  muchas  ocasiones  pueden  ser  suficientes  para   realizar  un  correcto  diagnóstico:     • Ser  sistemáticos.   • Importante:  medidas  básicas  de  higiene.   • Mirada  cuidadosa  a  la  cara.  Alteraciones  que  llamen  la  atención  a  simple  vista.   • Comparar   un   ojo   con   otro.   Es   importante   en   algunos   casos   definir   si   los   síntomas  se  dan  de  forma  uni  o  bilateral.   • Exploración  del  polo  anterior  y  los  anejos  oculares:   o Inspección   de   párpados.   Con   eversión   palpebral   para   visualizar   conjuntiva  tarsal  superior  y  fondos  de  saco.   o Color  de  la  conjuntiva.   o Transparencia  de  la  córnea.   o Inspección  del  iris.   o Tamaño,  forma  y  reactividad  de  las  pupilas.   o Presencia  o  ausencia  de  secreción  ocular.   • Exploración   de   la   motilidad   ocular   (valoración   de   musculatura   extraocular   y   pares  craneales  oculomotores)   • Examen  de  la  agudeza  visual  mediante  optotipos.   • Campimetría  por  confrontación.   5
  • 6. • Tinción  con  fluoresceína  y  visualización  con  luz  azul  cobalto.  Por  ejemplo,  tras   trauma  ocular  o  si  sospechamos  erosión  o  cuerpo  extraño  corneal.   • Fondo   de   ojo:   en   Urgencias   llamaremos   al   Oftalmólogo,   en   la   Consulta   podemos   dilatar   la   pupila   y   utilizar   un   oftalmoscopio   indirecto.   Si   apreciamos   alteración  grave,  derivaremos  a  Oftalmólogo  de  forma  urgente  o  rutinaria  .     Cómo  se  realiza  la  eversión  del  párpado  superior.                               Por   lo   tanto,   el   único   material   que   necesitamos   para   una   valoración   oftalmológica  básica,  y  del  que  disponemos  tanto  en  la  consulta  de  A.  Primaria  como   en  Urgencias  es:     • Linterna.     • Depresor.   • Bastoncillo  de  algodón.   • Colirio  de  fluoresceína:  Colircusi  fluoresceína.     • Colirio  anestésico:  Colircusi  anestésico.  Sólo  para  exploración,  nunca  prescribir.   • Colirio   midriático:   Colircusi   tropicamida.   No   usar   si   se   sospecha   glaucoma   de   ángulo  cerrado.   • Oftalmoscopio  directo,  filtro  azul  para  luz.   • Optotipos  (para  determinación  de  agudeza  visual).     • Suero  fisiológico.     • Gasas.             6
  • 7.   4.  URGENCIAS  OFTALMOLÓGICAS  MÁS  COMUNES.       El   objetivo   de   esta   sesión   es   intentar   proporcionar   una   guía   básica   de   actuación   ante   una   consulta   por   sintomatología   ocular   aguda.   Por   lo   tanto,   vamos   a   describir   únicamente   las   patologías   oculares   agudas   más   frecuentes,   indicando   cuál   debería  ser  nuestra  actuación  inicial.  Las  clasificaremos  según  el  síntoma  guía:     A. OJO  ROJO.     • Conjunto   de   entidades   caracterizadas   por   hiperemia   como   denominador   común,   que   afecta   a   una   parte   o   a   la   totalidad   del   segmento   anterior   del   ojo:   conjuntiva,   córnea,   iris   o   cuerpo   ciliar.   Formas  de  repetición:     INYECCIÓN   INYECCIÓN  CILIAR   INYECCIÓN  MIXTA   CONJUNTIVAL     Conjuntiva  rojo  intenso-­‐ ladrillo.   Congestión  difusa  de  vasos   superficiales  gruesos  que  se   mueven  con  conjuntiva.   Periférica;  arborización   irregular  y  afecta  a  toda  la   extensión  de  la  conjuntiva   Mas   intensa   en   el   fondo   de   saco   conjuntival   y   menos   conforme   nos   acercamos   a   la   cornea.   Ceden  con  vasoconstrictores.   Sin  síntomas  corneales.     Procesos   de   parpados  y/o   conjuntiva.   Generalmente   proceso  banal.   (Conjuntivitis).         Conjuntiva    rojo  vinoso-­‐violáceo.   Congestón  de  vasos  perilímbicos.   Central;   más   profunda   y   distribuida   de   forma   regular   y   radial   alrededor   del   limbo   corneal.     Tonalidad   rojo   oscuro  -­‐violáceo   oscuro  con   vasos   finos   y   rectos  no  móviles     Mas   intensa   nivel   del   limbo   escerocorneal  formando  un  anillo   alrededor  de  la  córnea.     Cede  discretamente  o  no  cede   con  vasoconstrictores.   Síntomas  corneales.     Patología   grave   del   segmento   anterior:   córnea,iris   y   cuerpo   ciliar   (queratitis,   úlcera   corneal,   uveítis   anterior   y   glaucoma   agudo)   Afecta  tanto  a  la  vascularización   superficial  como  a  la  profunda     Endoftalmitis.     • • • Es  el  problema  oftalmológico  más  frecuente  en  la  práctica  diaria.   Sus  causas  son  muy  diversas.   Gran  variabilidad  en  cuanto  a  gravedad,  curso  clínico  y  secuelas:   7
  • 8.   Ante  un  ojo  rojo,  lo  primero  que  se  debe  averiguar  es  si  existe  dolor  asociado,   disminución  de  la  agudeza  visual,  lagrimeo,  secreciones,  sensación  de  cuerpo  extraño,   afectación   uni   o   bilateral,   síntomas   generales   o   episodios   similares   previos.   En   la   exploración  se  debe  valorar:     • aspecto  general  del  ojo  y  de  los  anejos.   • distribución  de  la  hiperemia.   • aspecto  y  motilidad  de  las  pupilas.   • afectación  de  la  córnea.   • agudeza  visual.         Las  causas  más  frecuentes  de  ojo  rojo  son:   • Conjuntivitis.   • Queratitis.   • Uveítis.   • Glaucoma  agudo.   • Hemorragia  subconjuntival.   • Otras:   escleritis   y   epiescleritis,   enfermedades   inflamatorias   de   los   anejos   oculares  (ver  más  adelante).                                                         8
  • 9. OJO  ROJO  NO  DOLOROSO.       Es  raro  que  un  ojo  rojo  no  doloroso  requiera  una  asistencia  oftalmológica   urgente.    Según  la  extensión  del  enrojecimiento  distinguimos:       1.  De  forma  difusa.     Usar  fluoresceína  para  teñir  la  superficie  corneal  y  valorar  su  afectación.       A. Con  afectación  palpebral.  Ver  más  adelante.   B. Sin  afectación  palpebral.   • Conjuntivitis  aguda:    <4semanas.   o Inyección   conjuntival   +   sensación   de   cuerpo   extraño/prurito   +   secreción   ocular  (párpados  pegados,  sobre  todo  al  levantarse).   o Secreción:  purulenta/mucopurulenta/mucosa/serosa,  según  etiología.   o SIN  dolor,  disminución  de  AV  ni  alteraciones  pupilares  o  corneales.                           o BACTERIANA:   § Tratamiento:     -­‐ Lavado  de  secreciones.   -­‐ S.   aureus   (+fr.):  Antibiótico  tópico   4  veces/d  durante  5-­‐7   días.   Derivar   a   Oftalmología   si   visión   afectada,   no   mejoría   a   los   2   días   de   tratamiento,   empeoramiento   o   persistencia  de  síntomas  a  los  5  días  de  tratamiento.   -­‐ H.   influenzae   (niños):   Augmentine   oral   20-­‐40mg/kg   en   3   tomas  (frecuente  afectación  extraocular).  Oftalmología   -­‐ N.   gonorrhoeae   (si   inicio   hiperagudo   y   secreción   abundante.  Recién  nacidos):  Ceftriaxona  1g  im  +  pomada   ciprofloxacino   c/2h   +   Azitromicina   1g   vo   o   Doxiciclina   100mg   vo   c/12h   durante   7   días   por   posible   coinfección   por  Clamidia.  Oftalmología.   9
  • 10.                                 o VÍRICA:   § Antecedente  de  infección  reciente  de  vías  altas  o  contacto  con   persona  afectada:  muy  contagiosa.   § Adenovirus  +  fr.   § Reacción  folicular  100%  en  párpado  inferior.   § Tratamiento:   -­‐ Explicar  que  se  trata  de  un  proceso  autolimitado:   empeora  los  primeros  4-­‐7  días  y  puede  persistir  2-­‐3   semanas.   -­‐ Medidas  de  higiene.   -­‐ Sintomático:  compresas  frías,  lágrimas  artificiales  4-­‐8   veces/d,  AINEs  tópicos  (Diclofenaco  monodosis)  c/8h.   -­‐ Tobrex  c/8h  profiláctico.   -­‐ No  usar  corticoides  tópicos.   -­‐ Derivar  a  Oftalmología  si  sospecha  de  Herpes.   o ALÉRGICA:   § Antecedentes  de  atopia  o  alergia  frente  a  alérgenos  persistentes   o  estacionales.   § Prurito!!!   § Reacción  papilar  en  empedrado.   § Tratamiento:   -­‐ Evitar  exposición  a  alérgeno.   -­‐ Compresas  frías/SF  frío.   -­‐ Antihistamínicos  vo.   -­‐ Antihistamínico  tópico  (Bilina,  Afluon)  2  gotas/d  durante   2  semanas.   -­‐ Lágrimas  artificiales  4-­‐8  veces/d.   • Epiescleritis.   Inflamación   de   la   epiesclerótica   (capa   muy   fina   de   tejido   conjuntivo  entre  la  conjutniva  y  la  esclerótica)   o Trastorno  más  restringido  que    conjuntivitis   o Enrojecimiento   intenso   localizado,   dolor   leve,   lagrimeo  y  sensación  de  cuerpo  extraño.   o No  produce  secreción.   o Tratamiento:  AINEs  tópicos.   10
  • 11.   2.  De  forma  localizada.       • Hemorragia   subconjuntival   o   hiposfagma:   acúmulo   de   sangre   subconjuntival   por  la  rotura  de  un  pequeño  vaso  de  los  plexos  de  la  superficie  anterior.  Cuadro   banal  de  aparición  súbita.     o Rojo   sangre:   unilateral,   localizada   y   claramente   circunscrita.   Esclera   subyacente  no  visible.     o Asintomático:   no   hay   inflamación,   dolor   o   secreción/   puede   haber   molestias.   o Visión  y  pupilas  no  afectadas.     o Etiología:   § Espontánea  (+fr.)   § Traumática,  roces.   § Maniobras   de   Valsalva:   tos   paroxística,   estornudos,   vómitos,   buceo...   § Discrasias   sanguíneas,   uso   de   agentes   antiplaquetarios   y   anticoagulantes.   § Predisponen:  HTA,  DM,  Recién  nacidos  (trauma  de  parto).   o Tratamiento:     § No  precisa,  tranquilizar  al  paciente.   § Comprobar  TA.     § Estudios  hemostasia  o  INR  si  está  indicado.     § Medidas  higiénicas  y  lubricar  con  lágrimas  artificiales.   § Reabsorción   en   1-­‐3   semanas.   Remisión   a   Oftalmología   si   empeora  o  desarrolla  dolor.                                                     11
  • 12. OJO  ROJO  DOLOROSO.   Tinción  con  fluoresceína  para  valorar  si  hay  afectación  corneal.                       1. Afectación  corneal.     • QUERATITIS.   o Inflamación  que  afecta  a  la  córnea.   o Agudeza  visual  disminuida,  dolor  ocular  y  fotofobia.   o Inyección  ciliar  o  mixta,  pupila  normal  o  miótica,  lesión  corneal.   o Valoración  y  seguimiento  por  Oftalmología  por  riesgo  de  deterioro   visual  permanente.   § HERPÉTICA:   • Herpesvirus.   • Puede  haber  hipoestesia  corneal.   • Úlceras  dendríticas,  serpiginosas,  visibles  al  teñir  con   fluoresceína.   • Zovirax  pomada  cada  4h  durante  5  días  +  Tobrex  cada  8h.   • Nunca  aplicar  corticoides.   • Derivación  al  día  siguiente.   § BACTERIANA  O  POR  ACANTHAMOEBA.   • Frecuente  asociación  con  lentillas.   • Secreción  abundante  y  lagrimeo  reflejo.   • Úlcera  corneal  con  base  opacificada.   • Fluorquinolonas  tópicas  1  gota  c/2-­‐4  horas  en  ambos   ojos,  máximo  10  días.   • Valoración  urgente  por  Oftalmología,  puede  requerir   tratamiento  antibiótico  intensivo  y  estudio   microbiológico.   § SECUNDARIA  A  BLEFARITIS:   • Úlcera  periférica.   • Valoración  y  seguimiento  por  Oftalmología.   § POR  FACTORES  EXTERNOS:     • Radiaciones  ultravioleta.  Valoración  Urgente  por   Oftalmología.  Gota  de  Colircusi  Ciclopéjico.   • Quemaduras/causticaciones  por  ácidos  o  álcalis.   Valoración  Urgente  por  Oftalmología.  Lavado  con  SF.   • Lentes  de  contacto.  Tobradex  4  gotas/día  +  Pomada   oculos  epitelizante  por  la  noche  +  Analgesia  oral.   Derivación  al  día  siguiente.   12
  • 13.           2. Afectación  palpebral.  Ver  más  adelante.   3. Glaucoma  de  ángulo  cerrado.  Elevación  brusca  de  la  PIO  (>21mmHg)  por  cierre   síbito  del  ángulo  irido-­‐corneal.   • Dolor  ocular  y  periorbitario  intenso,  insoportable,  que  puede  irradiarse  a  todo   el   territorio   del  V   par.   Fotofobia,   blefaroespasmo,   lagrimeo   y   visión   borrosa.   Halos   o   arco   iris   alrededor  de   las   luces   (por   edema   corneal).   Disminución   marcada  y  brusca  de  la  agudeza  visual  (inicio  agudo).   • Síntomas  vegetativos:  Nauseas,  vómitos,  cefalea.   • El  ataque   se   desarrolla  con   rapidez,  y   el   paciente   puede   referir   crisis   previas.   Frecuente  en  pacientes  hipermétropes  tras  haber  estado  a  oscuras  (ej.  cine)   • Hiperemia  mixta(ciliar  y  conjuntival),  midriasis  media  arreactiva,  dureza  pétrea   del  globo.   • Contraindicado  colirio  de  atropina.   • Valoración     y   tratamiento   urgente   por   Oftalmología.       4. Uveitis  anterior  aguda  (iridociclitis).   • Episodios  previos.   • Unilateral,  comienzo  súbito.   • Dolor  ocular  y  fotofobia  (+  fotofobia  consensual),  visión  borrosa,  pérdida  visual   discreta,  lagrimeo  excesivo.   • Inyección  conjuntival  y  ciliar.   • Miosis.  Pupila  pequeña  o  irregular  constreñida  y  pobremente  reactiva  a  la  luz.   • Hipopion:  exudado  inflamatorio  masivo.   • Fenómeno  de  Tindall  (+):  se  ven  células  flotando  en  la  cámara  anterior  (detritus   celulares,  proteínas  ,fibrina  en  el  humor  acuoso  )   • Tratamiento:   o Comentar  con  Oftalmólogo  de  guardia.  Revisión  y  seguimiento.     o Ciclopléjicos  (Atropina,Colircusi  ciclopéjico)  1  gota/6-­‐8h:  alivia   espasmo  del  musculo  ciliar  +    midriáticos:  previene  la  sinequias   posteriores,  glaucoma  por  bloqueo  pupilar  +  Colirios  corticoides   (Maxidex  1  gota/4-­‐6h,  Pred-­‐Forte  1  gota/8-­‐12  h).   o Contraindicado  colirio  de  pilocarpina.   o Estudio  sistémico.       13
  • 14.   B.  PATOLOGÍA  TRAUMÁTICA.     • CUERPO  EXTRAÑO  en  córnea  o  conjuntiva.   o Molestias  y  enrojecimiento  ocular.     o Se   debe   aplicar   colirio   anestésico   y   fluoresceína   para   la   exploración  y  extracción  del  mismo.     o Eversión   de   párpado   superior:   con   frecuencia   se   localizan   en   la   conjuntiva  tarsal.   o Averiguar   qué   actividad   estaba   realizando   y   qué   materiales   estaba  utilizando:  no  debe  pasar  desapercibida  una  perforación   ocular  y  la  existencia  de  un  cuerpo  extraño  intraocular.                                     • ÚLCERA    CORNEAL.   o Espontánea.  Ver  Queratitis.   o Traumática:   § Antecedente  de  traumatismo  o  arañazo   § Dolor   agudo,   fotofobia,   sensación   de   cuerpo   extraño   y   lagrimeo.   § Evidencia   de   defecto   epitelial   que   se   tiñe   con   fluoresceína.   § Evertir   el   párpado   superior   en   búsqueda   de   cuerpo   extraño.   § Tratamiento:  ATB  pomada  (Tobrex),  ciclopéjico  y  oclusión   con   parche   compresivo.   Derivar   a   oftalmólogo   al   día   siguiente.       Cuerpo  extraño.   Úlcera  corneal  traumática.   14
  • 15.         • CONTUSIONES  Y  HERIDAS.   C. DISMINUCIÓN/PÉRDIDA  AGUDA  DE  AV.     • La  disminución  de  agudeza  visual  es  un  motivo  muy  frecuente  de  consulta.   • Variabilidad:   en   ocasiones,   la   causa   es   una   enfermedad   importante   cuyo   abordaje  exige  medidas  terapeúticas  agresivas;  y  sin  embargo,  en  otras  se   trata  de  procesos  banales  que  aunque  no  amenazan  la  visión  del  paciente,   su   solución   requiere   de   unas   condiciones   que   el   médico   de   familia   no   dispone:   Estudio   por   otros   especialistas   o   derivación   a   Oftalmología,   urgente  o  de  área  según  grado  de  urgencia.   • Anamnesis:   o Afectación  uni/bilateral.   o Momento  de  inicio  y  forma  de  aparición.   § Inicio  brusco:  derivación  a  Urgencias  Oftalmológicas.   • Causa  más  frecuente:   15
  • 16. Hemorragia  vítrea:  ausencia  de  fulgor  pupilar.   Ataque  agudo  de  glaucoma:  dolor  ocular  +  síntomas   vagales.   § Pérdida  de  AV  progresiva:  derivación  a  Oftalmología  de  área.   • Causa   más   frecuente:   catarata.   Ausencia   de   reflejo   pupilar.   Afectación  de  la  visión  de  lejos/cerca/ambas.   Se  acompaña  o  no  de  otros  síntomas  o  signos.   Discernir  si  se  trata  de  episodios  aislados  de  visión  borrosa.   Etiología:   papiledema,   amaurosis   fugax,   oclusiones   vasculares   retinianas,   neuropatía   óptica   isquémica,   degeneración   macular   asociada  a  la  edad,  hemorragia  vítrea,  y  desprendimiento  de  retina.   -­‐ -­‐ o o o o                       16
  • 17.     D. OTROS:     • •                           QUEATOCONJUNTIVITIS   SECA,  ojo  seco   o  xeroftalmia.  Sensación  de  cuerpo   extraño,   ardor,   hiperemia   y   fotofobia.   Al   teñir   con   fluoresceína,   el   tinte   impregna  lentamente.  Tratamiento  con  abundantes  lágrimas  artificiales  (6-­‐8   veces  al  día)  y  lubricantes  oculares..  Difícil  solución.     ENFERMEDADES   INFLAMATORIAS   DE   LOS   ANEJOS   OCULARES.   También   pueden   producir   enrojecimiento   ocular,   y   por   tanto,   hay   que   descartarlas   inspeccionando  los  mismos.     o BLEFARITIS.   Afectación   del   borde   palpebral   con   quemazón,   sensación  de  arenilla...   § Eccematosa:  higiene  palpebral  con  toallitas  limpiadoras  y,  si   las   molestias   son   intensas   se   añade   una   pomada   de   corticoide.   § Ulcerocostrosa:   origen   estafilocócico   à   tratamiento   con   antibiótico  (Azydrop  1  gota  c/12h  durante  3  días,  descansar   7  días.  3  ciclos)  y  antiinflamatorio  tópicos.   § Pueden  producir  irritación  conjuntival:  blefaroconjuntivitis.   o ORZUELO.  Tumoración  única  o  múltiple  y  dolorosa.   § Inflamación   por   infección   estafilocócica   (+fr),   de   una   de   las   glándulas   del   borde   palpebral   encargadas   de   la   secreción   lagrimal:  orzuelo  externo.     § CHALAZION:   inflamación   crónica   estéril   e   indolora   de   una   glándula   de   Meibomio.   En   ocasiones   se   puede   infectar   (S.   aureus):  orzuelo  interno.     § Higiene  adecuada  con  toallitas  limpiadoras,  calor  seco  local,   de   antibiótico   de   amplio   espectro   y   corticoide   (Oft   Cusi   Prednisona  Neomicina)  4  veces/día.   § Si   no   se   resuelve   en   3-­‐4   semanas,   derivar   al   oftalmólogo   para  tratamiento  intralesional  o  extirpación  quirúrgica.       17
  • 18.                                     o DACRIOCISTITIS.   Inflamación   del   saco   lagrimal   por   infección   (estafilocócica  +  fr.)  secundaria  a  obstrucción  del  conducto.   § Aguda:   enrojecimiento   brusco,   tumefacción,   edema   y   dolor   localizado  entre  nariz  y  ángulo  interno  del  párpado  inferior,   puede  haber  fiebre  y  leucocitosis.  Tratar  higiene  y  calor  local   húmedo,   Tobrex   colirio   1   gota/6-­‐8h,   antibiótico   vía   oral   (Augmentine  500mg  c/8h  o  Cefalosporina)  y  antiinflamatorio   vía   oral.   Derivación   a   oftalmólogo   de   forma   preferente   una   vez   instaurado   tratamiento   para   control   y   valoración   de     cirugía.   § Crónica:   cuadro   insidioso   que   se   diagnostica   por   sondaje   lagrimal,   por   lo   que   ante   sus   sospecha,   derivar   a     oftalmólogo   de   forma   preferente.   Característica   de   ancianos   con   conjuntivitis   de   repetición   y   dacriocistitis   agudas   de   repetición.   o CELULITIS   ORBITARIA.   Inflamación   del   tejido   intraorbitario   por   infecciones   de   vecindad   (sinusitis   etmoidal,   frec.   en   niños),   traumatismos  palpebrales  perforantes  o  diseminación  hematógena.     § Fiebre   y   leucocitosis,   síntomas   locales:     dolor   intenso,   edema,   puede   haber   MEG,   fiebre,   exoftalmos   y   neuropatía   óptica  (forma  retroseptal)   § Requiere   valoración   por   oftalmólogo   de   guardia.   Ingreso   hospitalario   en   la   forma   retroseptal   para   tratamiento   antibiótico   y   corticoterapia   iv,   o   incluso   drenaje   quirúrgico.   Solicitar   de   forma   urgente   hematimetría,   radiografía   de   senos   paranasales   y   cultivos   de   conjuntiva   y   nasofaringe.   TAC   de   órbita   y   senos   paranasales   si   forma   retroseptal,   ausencia   de   mejoría   con   tratamiento,   pérdida   de   AV   o   sospecha  de  absceso  orbitario.   18
  • 19. BIBLIOGRAFIA     • • • • • • • • • http://residentedefamilia.blogspot.com.es/2013/06/abordaje-­‐practico-­‐del-­‐ojo-­‐ rojo.html   http://www.google.es/imgres?start=146&client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih= 854&tbm=isch&tbnid=nmr4S5jxSzi06M%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.ics.genc at.cat%2F3clics%2Fmain.php%3Fpage%3DGuiaPage%26idGuia%3D298%26comentaris %3Dsi%26lang%3DCAS&docid=1FJCybRpN54UbM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww.ics.g encat.cat%2F3clics%2Fguies%2F149%2Fimg%2Fescleritis.jpg&w=400&h=257&ei=R0AB U9btFqGj0QXhzIGYAg&zoom=1&ved=0CMgBEIQcMEE4ZA&iact=rc&dur=3034&page=5 &ndsp=39   http://www.google.es/imgres?client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih=854&tbm=i sch&tbnid=CHy10xcK0tF5dM%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.v2020la.org%2Fal bum%2Falbum%2FOftalm%2Fslides%2FQueratitis%2520herpetica-­‐ ulcera%2520dendritica.html&docid=mS7_grTNtC5nTM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww .v2020la.org%2Falbum%2FOftalm%2FQueratitis%252520herpetica-­‐ ulcera%252520dendritica.JPG&w=1832&h=1372&ei=t0IBU5mHHcey0QWm8YGYDQ&z oom=1&ved=0CJABEIQcMAw&iact=rc&dur=1398&page=1&start=0&ndsp=21   http://www.google.es/imgres?client=safari&sa=X&rls=en&biw=1906&bih=854&tbm=i sch&tbnid=84TnB2rLtuXJrM%3A&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.geteyesmart.org%2 Feyesmart%2Fdiseases-­‐es%2Fqueratitis-­‐herpetica.cfm&docid=8fAYu_vj-­‐ 2DoyM&imgurl=http%3A%2F%2Fwww.geteyesmart.org%2Feyesmart%2Fimages%2Fhi ghlights%2Feye-­‐ keratitis.jpg&w=243&h=167&ei=t0IBU5mHHcey0QWm8YGYDQ&zoom=1&ved=0CM8B EIQcMB4&iact=rc&dur=0&page=2&start=21&ndsp=37   http://articulos.sld.cu/uveitis/files/2011/11/epiescleritis.jpg   http://anatomiadelojo.blogspot.com.es/   Principios  de  Medicina  Interna.  Harrison  &  Fauci.  Ed.  McGraw-­‐Hill  Interamericana.  17ª   edición.  Año  2008.   Compendio  de  Atención  Primaria.  A.  Martín  Zurro,  JF.  Cano  Pérez.  Ed.  Elsevier  España.   3ª  edición.  Año  2010.   Guía  de  actuación  en  Urgencias.  MJ  Vázquez  Lima,  JR  Casal  Codesido.  4ª  edición.  Año   2012.     19