Zgodnie z tym protokołem młodzież bierze udział w badaniach w celu opracowania szczepionki przeciwko malarii, która w połączeniu z obecnie dostępnymi środkami może istotnie się przyczynić do zapewnienia lepszej kontroli nad tą istotną chorobą pasożytniczą. Uczniowie będą badać różne związki będące kandydatami na szczepionkę, stosując metodę ELISA i następnie zdecydują, który z nich jest najbardziej skuteczny. Protokół doświadczalny stanowi szansę dla ośrodków naukowych, muzeów i szkół do odtworzenia rzeczywistego doświadczenia przeprowadzanego w rzeczywistym laboratorium prowadzącym badania nad szczepionką na malarię.

1. Zbadaj szczepionkę
przeciwko malarii
Warsztaty doświadczalne
protokół

2. Wprowadzenie
Uważa się, że malaria jest najważniejszą chorobą pa- aerozoli o właściwościach owadobójczych, leków profi-
sożytniczą na świecie i każdego roku powoduje śmierć laktycznych, wdrażanie programów edukacyjnych oraz
około 800 000 osób w każdym wieku, zwłaszcza dzieci interwencje środowiskowe.
poniżej piątego roku życia i kobiet w ciąży. Według
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 3000 Społeczność naukowców intensywnie pracuje nad
milionów osób jest narażonych na ryzyko złapania szczepionką, o której się sądzi, że mogłaby istotnie
infekcji, a w roku 2010 na świecie stwierdzono 225 przyczynić się do lepszej kontroli nad malarią w
milionów przypadków malarii, z których 90% wystąpiło połączeniu z obecnie stosowanymi środkami. Obecnie
w Afryce. istnieje już szczepionka, znajdująca się na etapie badań
klinicznych, która będzie wykazywać skuteczność w
Obecnie malaria jest chorobą endemiczną w po- 50% przypadków.
nad 100 krajach na terenie Afryki Subsaharyjskiej i
w obszarach położonych na południu Azji, Ameryki
Łacińskiej i Oceanii. Ostatnie doniesienia wskazują, że
połowa populacji na świecie mieszka na obszarach,
w których istnieje ryzyko zachorowania i w których
malaria nie tylko ma konsekwencje dla zdrowia popu-
lacji, ale także przyczynia się do dalszego pogorszenia
sytuacji gospodarczej rejonu.
W celu eliminacji choroby na obszarach, na których W trakcie tych warsztatów zbadasz
występuje wysokie ryzyko jej przenoszenia, stosuje różne związki będące kandydatami na
się wiele interwencji obejmujących połączenie róż- szczepionkę w celu określenia, który z
nych środków, takich jak -między innymi - stosowanie nich jest najbardziej skuteczny.
moskitier nasączonych środkami owadobójczymi i
Kraje lub obszary, w których występuje zjawisko przenoszenia malarii Kraje lub obszary, w których występuje ograniczone ryzyko przeniesienia malarii
Źródło: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Dane z roku 2009
2

3. W jaki sposób przenosi się malaria? Dlaczego szczepionka przeciwko
malarii jest potrzebna?
Malaria jest chorobą zakaźną, która się przenosi
w wyniku ukłucia przez komara przynależnego do
gatunku Anopheles przenoszącego pasożyty z rodzaju Z historycznego punktu widzenia szczepionki były
Plasmodium i pełniącego w związku z tym funkcję jednymi z najbardziej skutecznych środków zapobie-
wektora. Wewnątrz organizmu człowieka pasożyty gających chorobom i ratujących życie, zwłaszcza w
namnażają się w wątrobie i następnie infekują krwinki przypadku chorób zakaźnych. Otrzymanie szczepionki,
czerwone. Charakterystyczne objawy malarii obejmują która byłaby częściowo skuteczna, mogłoby oznaczać
gorączkę, ból głowy i wymioty, które pojawiają się od możliwość uratowania życia setkom tysięcy osób.
10 do 15 dni po ukłuciu przez komara.
Otrzymanie szczepionki stanowiłoby znaczny krok
naprzód i byłoby możliwe dodanie jej do obecnego
arsenału środków stosowanych w celu zapobiegania
wystąpieniu malarii, takich jak moskitiery nasączone
środkami owadobójczymi oraz stosowne i odpowied-
nie leczenie w przypadkach już rozpoznanej malarii.
Jak wyglądają interwencje stosowane Ponieważ skuteczność szczepionki w krótkim okresie
w celu kontrolowania malarii? byłaby częściowa, nie zastępowałaby ona tych środków,
Podstawowe interwencje stosowane w celu kontrolo- ale je uzupełniała i wraz z nimi stanowiłaby całkowite
wania malarii można podzielić na kilka grup: rozwiązanie w celu zapobiegania malarii.
1 Strategie skierowane na
komara, czyli wektor,
mianowicie spryskiwanie
przestrzeni zamkniętych
środkami owadobójczymi.
2 Strategie uniemożliwiające
kontakt wektora z
gospodarzem, mianowicie
moskitiery nasączone
środkami owadobójczymi.
3 Strategie skierowane przeciwko
pasożytowi. W tej grupie
strategii znajdują się programy
terapeutyczne obejmujące różne
leki zawierające cząsteczkę o
nazwie artemizynina, o szybkim
i skutecznym działaniu. Szczepionka także należałaby
do strategii kontrolnych skierowanych przeciwko
pasożytowi i w połączeniu z innymi strategiami
mogłaby istotnie przyczynić się do eradykacji malarii.
3

4. Co robimy w ISgLOBAL - Instytucie Zdrowia Publicznego w Barcelonie?
Instytut Zdrowia Publicznego w Barcelonie (ISGlobal) 1. Badanie podstaw molekularnych choroby,
to organizacja niezarobkowa, której celem jest popra- czyli różnych odpowiedzi układu immunologicz-
wa zdrowia i rozwój najbardziej wrażliwych popu- nego.
lacji dzięki tworzeniu, zarządzaniu, przekazywaniu i
stosowaniu wiedzy i umiejętności. Jej wizją jest świat, w 2. Opracowanie nowych leków i ocena ich bezpie-
którym wszyscy moglibyśmy cieszyć się dobrym zdro- czeństwa, skuteczności i efektywności.
wiem, a ponadto ma wsparcie między innymi takich
organizacji społecznych, jak „la Caixa”. 3. Ocena cech epidemiologicznych malarii w
różnych środowiskach i związanych z nimi aspek-
Jednym z zasadniczych filarów działalności instytutu IS- tów społeczno-kulturalnych.
Global są badania skierowane na problemy zdrowotne
dotykające najbardziej wrażliwe populacje. Badania te 4. Analiza skuteczności różnych narzędzi profi-
są prowadzone w Centrum Badań Zdrowia Światowe- laktycznych, między innymi związku między
go w Barcelonie (CRESIB). Badania dotyczące malarii kosztami a skutecznością interwencji.
prowadzone w centrum CRESIB koncentrują się na
następujących dziedzinach: W ramach punktu (4) centrum CRESIB prowadzi
badania kliniczne dotyczące bezpieczeństwa, skutecz-
ności i efektywności szczepionek. Obecnie bierze
udział w badaniach nad szczepionką RTS,S przeciwko
malarii, która okazuje się być skuteczna u ponad 50%
zakażonych dzieci. Jednocześnie naukowcy w centrum
CRESIB pracują nad określeniem nowych związków
będących kandydatami na szczepionkę.
4

5. Cele warsztatów
1
W czasie tych warsztatów zapraszamy cię do przepro-
wadzenia analizy różnych związków będących kandy-
datami na szczepionkę przeciwko malarii iznajdujących
się obecnie na etapie badań w ośrodku CRESIB, w
celu określenia, który z nich jest najlepszym kandyda-
tem. Związki będące kandydatami na szczepionkę w
ośrodku CRESIB uzyskano z wcześniej oczyszczonych
białek pasożyta.
W celu przeprowadzenia analizy tych związków bę-
dziesz mieć do dyspozycji różne próbki krwi pobrane
od zamieszkałych na obszarach dotkniętych malarią
osób, które przebyły już chorobę w różnych okolicz-
nościach i wykazują na nią odporność.
Aby potwierdzić skuteczność związków będących
kandydatami na szczepionkę,, musimy się upewnić, że u
osób z odpornością wystąpiła odpowiedź na te właśnie
związki. Jeżeli u tych osób zaobserwuje się wystąpienie
odpowiedzi immunologicznej przeciwko będącym kan- 2
dydatami na szczepionkę białkom, będzie to oznaczać,
że stanowią one dobry materiał na kandydatów na
szczepionkę, ponieważ będą także mogły zainicjować
odpowiedź niezbędną do ochrony przed przyszłymi
zakażeniami.
3
5

6. Celem tych warsztatów jest zapoznanie się z najczę- związków będących kandydatami na szczepionkę
ściej stosowanymi w laboratoriach biomedycznych będzie oznaczać, że mogą one wywoływać odpowied-
metodami, takimi jak test immunoenzymatyczny ELISA nią odpowiedź immunologiczną i dlatego taki związek
(ang. Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay). można uznać za dobrego kandydata.
Warsztaty będą obejmować analizę mającą na celu Dzięki tej metodzie odkryjemy, który dokładnie z posia-
określenie, czy w próbkach krwi występują prze- danych przez nas w laboratorium antygenów jest dobrym
ciwciała. Obecność przeciwciał swoistych względem kandydatem na szczepionkę przeciwko malarii.
Podstawowe zasady metody eLISA
Podstawowa zasada tej metody opiera się na interakcji Aby przeprowadzić identyfikację, stosowane są różne
związku będącego kandydatem na szczepionkę, czyli przeciwciała połączone z cząsteczką o nazwie enzym
antygenu (1), z przeciwciałem (2). Swoiste przeciwciało (3), która może reagować z dodawanym przez nas
połączy się ze swoistym antygenem, tworząc wyjątko- związkiem o nazwie substrat (4), powodując zmianę
wy kompleks antygen-przeciwciało. koloru.
Metoda ELISA umożliwia nam sprawdzenie obecno- Jeżeli zatem w próbce znajduje się przeciwciało, które
ści przeciwciał i tym samym tego, czy utworzyły się chcemy wykryć, połączy się ono z dodawanym przez
kompleksy antygen-przeciwciało w trakcie kontaktu nas przeciwciałem z enzymem, co z kolei sprawi, że
próbek krwi ze związkami będącymi kandydatami na substrat spowoduje zmianę koloru, co oznaczać będzie
szczepionkę. wynik pozytywny.
Enzym
Przeciwciało
Antygen
1. Antygen: dowolny materiał pochodzenia zewnętrznego, który w sposób swoisty łączy się z przeciwciałami lub swoistymi limfocytami,
wywołując odpowiedź immunologiczną. Zwykle masa cząsteczkowa antygenów jest wysoka i najczęściej są to białka lub polisacharydy.
2. Przeciwciało: białka (immunoglobuliny - Ig) surowicy, które się tworzą w odpowiedzi na inwazję organizmu przez cząsteczki pochodze-
nia zewnętrznego w wyniku naturalnej ekspozycji na antygen lub immunizacji za pomocą szczepionek. Mają postać litery Y i składają się z
czterech łańcuchów polipeptydowych połączonych za pomocą międzyłańcuchowych wiązań disiarczkowych. Przeciwciała mają region stały i
region zmienny.
3. Enzym: białko ułatwiające swoiste reakcje metaboliczne.
4. Substrat: roztwór zawierający związek, na który oddziałuje enzym.
6

7. Organizacja warsztatów
Aby stwierdzić, który związek będący kandydatem reagujące na te związki.
na szczepionkę lub antygen jest najbardziej sku- W tym celu eksperyment zostanie podzielony na
teczny, będziemy sprawdzać, czy w próbkach krwi 3 główne etapy.
osób odpornych na malarię znajdują się przeciwciała
1. UnIeRUCHOMIenIe BIAŁeK BĘDĄCyCH KAnDyDAtAMI (LUB AntygenÓW) nA
POWIeRZCHnI DOŁKÓW
Pierwszy etap będzie obejmować przytwiedzenie badanych białek będących kandydatami do stałego podłoża
2. UtWORZenIe KOMPLeKSÓW Antygen-PRZeCIWCIAŁA
Następnie dodamy próbki krwi, konkretnie surowicę (odpowiadającą próbkom krwi bez komórek i czynników
krzepnięcia) i przeciwciało oznakowane enzymem, które będziemy określać mianem przeciwciała drugorzędowe-
go. W próbkach krwi, w których znajduje się badane przeciwciało, utworzą się kompleksy antygen-przeciwciało,
które następnie połączą się z przeciwciałem oznakowanym enzymem.
Przeciwciało
Surowica drugorzędowe
pacjentów oznakowane
enzymem
3. ODCZyt WynIKU ReAKCJI
Na końcu dodamy substrat enzymu, który zmieni kolor, jeżeli będzie obecny kompleks antygen-przeciwciało. Dzię-
ki temu będziemy wiedzieć, czy w próbkach krwi znajdowały się badane przeciwciała, a jeżeli tak, w jakiej ilości.
Substrat
enzymu
Wyniki i wnioski
Dzięki otrzymanym wynikom będziemy mogli zoba- wiedzi immunologicznej i tym samym jest najlepszym
czyć, który związek będący kandydatem na szczepion- kandydatem.
kę powoduje powstanie najbardziej intensywnej odpo-
7

8. Wymagany sprzęt i
materiały
Aparaty i wyposażenie laboratoryjne
Mieszadło magnetyczne (1) (do Mieszadełko magnetyczne i Mikropipeta
przygotowania buforu PBS-tween) „wędka magnetyczna” o pojemności od 20 do 200 µl (2)
Chronometr Probówka Szklana butelka o Lejek
o pojemności 100 ml pojemności 250 ml
Materiały jednorazowe
Płytki 12-dołkowe Plastikowe pipety Pasteura, Końcówki do mikropipety
dla testu eLISA i podstawki wyskalowane
Bibuła chłonna Pisak niezmywalny Rękawice, okulary i fartuch
laboratoryjny
1. W przypadku braku mieszadła magnetycznego można zakupić płynny PBS
2. W przypadku braku mikropipet można wykorzystać pipety Pasteura o małej pojemności
8

9. Odczynniki i próbki
tabletka PBS do
przygotowania roztworu (3) Detergent tween-20 (4) Woda destylowana
drugorzędowe
Przeciwciało
A B C+ C-
Przeciwciało drugorzędowe
Kontrole pozytywne z enzymem
Związki będące kandydatami na i negatywne (5)
szczepionkę (antygeny) (peroksydaza)
Substrat
1 2 3 4
Substrat lub Próbki surowicy pobrane od 4 osób zamieszkałych na obszarach endemi-
roztwór rozwijający cznych występowania malarii, które wykazują odporność na chorobę
3. Związek pomagający zachować odpowiednie pH roztworu dzięki zawartości fosforanu sodu i potasu
4. Związek zapobiegający nieswoistym połączeniom przeciwciał
5. C+: zawiera mieszankę surowic pobranych od osób zamieszkałych na obszarach endemicznych występowania malarii,
które wykazują odporność na chorobę. C-: mieszanka surowic od osób, które nigdy nie były narażone na malarię
9

10. Sposób postępowania
Aby określić obecność lub brak występowania micznych występowania malarii z tymi antygenami, aby
przeciwciał swoistych w stosunku do 2 dostępnych w zobaczyć, czy we wspomnianych próbkach surowicy
laboratorium antygenów będących kandydatami na znajdują się przeciwciała swoiste dla naszych antyge-
szczepionkę, połączymy krew (a konkretnie surowicę) nów.
różnych pacjentów zamieszkałych na obszarach ende-
1 Unieruchomienie antygenów na powierzchni dołków
Płytki z mikrodołkami zostaną pokryte związkami Unieruchamianie tych antygenów na powierzchni
będącymi kandydatami na szczepionkę (antygenami), dołków zachodzi z łatwością dzięki temu, że dołki
które chcemy zbadać w celu sprawdzenia, czy są one są wykonane z poddawanego obróbce tworzywa
dobrymi kandydatami na szczepionkę przeciwko charakteryzującego się wysokim powinowactwem w
malarii. kierunku łączenia białek.
PROtOKÓŁ UnIeRUCHAMIAnIA AntygenÓW nA POWIeRZCHnI DOŁKÓW
1
Zanotuj następnie, co zostało dodane do każdego dołka (kontrole, próbki krwi i nazwy
badanych antygenów).
2
Opisz dołki, zaznaczając,
w którym znajduje się każda próbka.
10

11. 3
Przygotuj roztwór płuczący (PBS-Tween 0,05%).
A B
Odmierz 200 ml wody destylowanej do
probówki za pomocą pipety Pasteura. Przełóż mieszadełko magnetyczne do butelki
Korzystając z lejka, dodaj 200 ml wody i rozpuść w wodzie 1 tabletkę PBS, stosując
destylowanej do butelki. mieszadło magnetyczne.
C D
Po rozpuszczeniu się tabletki wyciągnij mieszadeł-
ko magnetyczne i za pomocą plastikowej pipety
Pasteura dodaj 100 μl buforu Tween-20. Dobrze wymieszaj, odwracając butelkę kilka razy.
Uwaga: Roztwór płuczący zawiera PBS (buforowaną sól fizjologiczną), która umożliwia utrzymanie przeciwciał w stabilnym środowisku
pomagającym w zachowaniu ich struktury. Bufor Tween-20 jest detergentem pomagającym usunąć białka, które mogły się utworzyć w sposób
niespecyficzny, i przylega do fragmentów dołków, które nie są opłaszczone antygenem i w ten sposób zmniejsza szum tła.
11

12. 4 5
Za pomocą
mikropipety dodaj
badane antygeny do
odpowiednich dołków
(50 μl na dołek).
Ważne jest, aby
dodając antygeny,
stosować czyste
końcówki, dzięki
czemu zapobiega
się kontaminacji.
Pozostaw do inkubacji na 5 minut w
temperaturze pokojowej.
6 7
Usuń pozostałości antygenu, odwracając płytkę Przepłucz w celu usunięcia nadmiaru antygenu
nad bibułą chłonną. niezwiązanego z płytką. W tym celu za
pomocą plastikowej pipety Pasteura napełnij
dołki roztworem płuczącym.
8 9
Odrzuć roztwór płuczący, odwracając płytkę
nad bibułą chłonną. Powtórz ponownie krok 7 i 8.
12

13. 2 Utworzenie kompleksów antygen-przeciwciała
Na tym etapie należy najpierw przygotować surowicę nazwie peroksydaza. Ponieważ do każdego przeciwcia-
pacjentów, aby umożliwić przeprowadzenie analizy pod ła pierwszorzędowego może się przyłączyć więcej niż
kątem obecności przeciwciał przeciwko związkom bę- jedno przeciwciało drugorzędowe, natężenie koloru
dącym kandydatami na szczepionkę. Przeciwciała, które uzyskiwane w etapie trzecim będzie większe. Dzięki
chcemy przeanalizować, będziemy nazywać prze- temu metoda będzie się charakteryzować większą
ciwciałami pierwszorzędowymi. Następnie dodamy czułością.
przeciwciało drugorzędowe oznakowane enzymem o
Przeciwciało
Surowica drugorzędowe
pacjentów oznakowane
enzymem
PROtOKÓŁ tWORZenIA KOMPLeKSÓW Antygen-PRZeCIWCIAŁA
1 2
Za pomocą mikropipety dodaj kontrole Za pomocą mikropipety dodaj
pozytywne i negatywne do odpowiednich poszczególne próbki surowicy pobrane
dołków (50 μl na dołek). od 4 osób pochodzących z obszarów
Kontrola pozytywna (C+) zawiera mieszankę endemicznych występowania malarii do
surowic pobranych od osób zamieszkałych odpowiednich dołków (50 μl na dołek).
na obszarach endemicznych występowania
malarii, które wykazują odporność na chorobę.
Kontrola negatywna (C-) zawiera mieszankę
surowic pobranych od osób, które nigdy nie
były narażone na malarię
13

14. 3 4
Pozostaw do inkubacji na 5 minut w Usuń nadmiar próbki, odwracając płytkę nad
temperaturze pokojowej. bibułą chłonną.
5 6
Przepłucz wszystkie dołki w celu usunięcia
przeciwciał, które nie weszły w reakcję z
antygenami i tym samym nie są swoiste. Za
pomocą plastikowej pipety Pasteura napełnij Odrzuć roztwór płuczący, odwracając płytkę
dołki roztworem płuczącym. nad bibułą chłonną.
7 8
Za pomocą mikropipety dodaj przeciwciało
drugorzędowe połączone z enzymem do
Powtórz jeszcze dwukrotnie krok 5 i 6. wszystkich dołków (50 μl na dołek).
14

15. 9 10
Pozostaw do inkubacji na 5 minut w Usuń nadmiar przeciwciała drugorzędowego,
temperaturze pokojowej. odwracając płytkę nad bibułą chłonną.
11 12
Przepłucz dołki, napełniając je roztworem Odrzuć roztwór płuczący, odwracając płytkę
płuczącym za pomocą plastikowej pipety nad bibułą chłonną.
Pasteura.
13
Powtórz jeszcze trzykrotnie dwa wcześniejsze kroki.
15

16. 3 Odczyt wyniku reakcji
Po przepłukaniu w celu eliminacji wszystkich
znakowanych cząsteczek, które nie zostały związane w
kompleksach antygen-przeciwciała, należy dodać subs-
trat enzymu w roztworze, który ułatwi zmianę koloru.
Substrat
enzymu
PROtOKÓŁ ODCZytU WynIKU ReAKCJI
1 2
Za pomocą mikropipety dodaj substrat Pozostaw do inkubacji przez 5 minut. W tym
enzymu do wszystkich dołków czasie substrat połączy się z enzymem i w
(50 μl na dołek). temperaturze pokojowej będzie widoczny
kolor.
16

17. 3
Przedstaw wyniki w postaci wykresu słupkowego.
Antygen 1
wartość
maksymalna
Intensywność
wartość Próbki
minimalna
C+ C- M1 M2 M3 M4
ANTYGEN 2
wartość
maksymalna
Intensywność
wartość Próbki
minimalna
C+ C- M1 M2 M3 M4
17

18. Wyniki i wnioski
Zinterpretuj i przedstaw wyniki
1. Który z badanych antygenów jest według Ciebie najlepszym kandydatem na szczepionkę?
Czy uważasz, że badane antygeny są dobrymi kandydatami na szczepionkę? Dlaczego?
2. Kiedy wynik reakcji jest pozytywny, a kiedy jest negatywny? Dlaczego?
3. Dlaczego Twoim zdaniem stosowane są kontrole?
18

19. 4. Który fragment przeciwciała pierwszorzędowego jest rozpoznawany przez przeciwciało drugorzędowe:
region stały czy zmienny? Uzasadnij swoją odpowiedź.
5. Co by się stało, gdyby nie przeprowadzać etapów płukania przed dodaniem substratu rozwijającego?
6. Czy moglibyśmy zastosować próbki krwi pobrane od Twoich kolegów z klasy w celu sprawdzenia,
czy nasze antygeny w laboratorium są odpowiednimi kandydatami na szczepionkę przeciwko malarii?
Uzasadnij swoją odpowiedź.
7. Czy uważasz, że w trakcie tego doświadczenia wykazano, że wybrany związek będący kandydatem
spowoduje wywołanie odpowiedzi immunologicznej? Czy byłoby konieczne przeprowadzenie innego typu
doświadczenia, aby ocenić, czy może również wywołać inny typ odpowiedzi?
19

20. Aneks I
OBOWIĄZKOWE
OBOWIĄZKOWE OBOWIĄZKOWE
NOSZENIE FARTUCHA
NOSZENIE OKULARÓW LABORATORYJNEGO NOSZENIE RĘKAWIC
Środki ostrożności i bezpieczeństwa
BĄDŹ POInFORMOWAny W czasie pracy ze związkami toksycznymi lub żrącymi
Zobacz, gdzie znajdują się środki zapewniające bezpie- należy nosić rękawice i często myć ręce. Nie wolno
czeństwo w laboratorium lub miejsce przeznaczone zbliżać pojemników z odczynnikami do płomienia. Nie
do przeprowadzania doświadczeń (gaśnice, prysznice wolno podgrzewać palnych cieczy. Butelki należy prze-
lub łazienki, wyjścia awaryjne, itp.). Przed przeprowa- nosić trzymając je za dno, a nie za szyjkę.
dzeniem doświadczenia dokładnie przeczytaj instruk-
cje. Nie zapomnij przeczytać etykiet bezpieczeństwa USUWAnIe POZOStAŁOŚCI
odczynników i aparatury. Do specjalnych i odpowiednio oznakowanych pojem-
ników należy wyrzucać popękane elementy szklane,
nOŚ ODPOWIeDnIĄ ODZIeŻ a także toksyczne, szkodliwe lub niekorzystne dla
Rękawice, fartuch laboratoryjny i okulary ochronne. środowiska naturalnego odczynniki oraz pozostałości
materiału biologicznego. Nigdy nie wolno wyrzucać
OgÓLne ZASADy stałych pozostałości do zlewu.
Nie wolno palić, jeść ani pić w laboratorium ani w
miejscu przeznaczonym na przeprowadzenie doświad- W razie wypadku należy niezwłocznie powiadomić
czenia. opiekuna. Pamiętaj: w razie wszelkiej wątpliwości skon-
Przed opuszczeniem laboratorium należy umyć ręce. sultuj się z opiekunem.
Należy pracować systematycznie, starannie i bez
pośpiechu. Jeżeli którykolwiek z produktów upadnie, ŚRODKI OStROŻnOŚCI OBOWIĄZUJĄCe
należy go niezwłocznie podnieść. Miejsce pracy należy W RAMACH tyCH WARSZtAtÓW
zawsze pozostawiać w czystości i porządku. Nigdy W czasie tego doświadczenia będziesz pracować z od-
nie należy stosować sprzętu ani urządzenia, jeżeli nie czynnikami, którymi należy się posługiwać z zachowaniem
poznano dokładnie sposobu jego działania. środków ostrożności charakterystycznych dla pracy z
produktami chemicznymi. Poniżej wymieniono wyłącznie
PRACA Ze SZKŁeM produkty powodujące następujące zagrożenie:
W trakcie pracy ze szkłem należy chronić ręce. Nie
należy stosować popękanych elementów szklanych. • PBS:
toksyczny w przypadku spożycia, wdychania i kon-
ZWIĄZKI CHeMICZne taktu ze skórą.
Nie wolno stosować żadnych odczynników w butelkach
nieopatrzonych etykietą. Związków chemicznych nie • tween 20:
wolno wąchać, wdychać, kosztować ani dotykać. Nigdy toksyczny w przypadku spożycia, wdychania i kon-
nie należy pipetować ustami. taktu ze skórą. Drażniący.
Aneks II
numery katalogowe odczynników
nAZWA nUMeR KAtALOgOWy FIRMA
PBS P4417-50TAB Sigma
Tween-20 P1379-100ML Sigma
CHK IGY, bagged (= ANTYGEN) 1662406EDU BioRad
RB ANTI-CHK, bagged (= OSOCZE) 1662407EDU BioRad
GAR-HRP, bagged (= PRZECIWCIAŁO DRUGORZĘDOWE) 1662408EDU BioRad
SUBSTRAT ROZWIJAJĄCY 1662402EDU BioRad
20

21. Kontynuuj badania w Xplore Health!
Badacze, którzy pomagali w opracowaniu treści: Laura Puyol, badaczka w centrum CRESIB, ISGlobal.
OPRACOWANO PRZEZ
Niniejsza praca posiada licencję Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0
Unported de Creative Commons. Kopię licencji przedstawiono na stronie
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/