"Het Zoete Land" is an urban farming initiative in the city of Leiden, The Netherlands. This document describes the details of the plan: idea, incentive, stakeholders, benefits, design, founders, preparation.
2. Inleiding
Voor u ligt het plan voor de ontwikkeling
van “Het Zoete land”, een tuinderij aan
de rand van het toekomstige Singelpark.
Het terrein naast de Trigon sportvelden
wordt omgetoverd tot een eetbaar park.
Biologisch groente, kruiden, bloemen
en fruit zullen er verbouwd worden
door vakkundige tuinders. Leidenaren
kunnen participeren door mee te werken,
afnemer te worden van producten of deel
te nemen aan activiteiten.
Er is verbinding met omliggende scholen
om educatie over de herkomst van voedsel
te stimuleren. Zo gaat in september het
vak “voedselvaardigheden”van start op
het Marecollege. Middelbare scholieren
gaan hierbij voedsel verbouwen, oogsten,
koken en verkopen in de schoolkantine.
Verder zal het project zich sterk richten
op groenrecreatie in de stad. We hebben
regelmatig contact met Stichting Vrienden
van het Singelpark. De locatie ligt aan
bestaande recreatieve routes zoals de
fietsroute naar het ommeland richting
Zoeterwoude en twee vaarroutes.
Ons einddoel is een aantrekkelijke
plek waar mensen graag komen, te
voet op de fiets of met een roeibootje.
Plukken, een theeschenkerij, uitdagende
speelmogelijkheden voor kinderen en
wandelroutes met bankjes in de tuin
maken deze plek tot een echte belevenis
in eetbaar groen!
Dit initiatief draagt bij aan een gezondere
stedelijke voedselomgeving.
2 / 16
3. Idee en doel
“een gezonde, groene en duurzame
voedselomgeving in Leiden”
Het Zoete Land is een initiatief van Jessica
Zwartjes en Marijtje Mulder, die vanuit
hun Stichting Leiden Oogst professionele
stadslandbouw willen realiseren in
Leiden.
Doel van dit initiatief is het creëren
van een gezonde, groene en duurzame
voedselomgeving in de stad Leiden en
lokaal geproduceerd voedsel meer op
de kaart te zetten. Lokale productie
van gezonde voeding als groenten en
fruit stimuleert niet alleen een gezonde
leefstijl van stedelingen maar ook de
lokale economie: samenwerking met
lokale ondernemers uit onder andere de
Leidse horeca en boeren en tuinders uit
de streek moet de relatie tussen stad en
lokale en gezonde producten vergroten.
De multifunctionele aanpak die we
voor ogen hebben met stadslandbouw
‘Het Zoete Land’ op de locatie tussen
Cronesteinkade en Zoeterwoudse Singel
combineert groenrecreatie met het
verbouwen van groente, fruit, kruiden
en bloemen. Participatie van bezoekers,
educatie en recreatie zijn de drie
speerpunten van het Zoete Land.
3 / 16
4. Behoeften
in de markt, maatschappij en Leiden
“Met ruim 75% van de wereldbevolking
in de stad, is de afstand tussen stad en
platteland nog nooit zo groot geweest.”
Stadslandbouw voldoet aan de vraag
naar lokale, biologisch geproduceerde
producten. De groei van de verkoop van
biologisch voedsel en van Leidse horeca
met biologische en lokale producten op de
menukaart laat zien dat stadslandbouw
past in huidige trends in de markt. In veel
steden in Nederland is stadslandbouw
in opkomst. Braakliggende terreinen,
daken en lege kantoorpanden worden
omgetoverd tot buurtmoestuinen of
professionele landbouwondernemingen.
Systeemcrises in de voedselketen zoals
achteruitgang van de biodiversiteit,
smaakvervlakking, grootschaligheid,
voedselschandalen en -allergiëen zorgen
ervoor dat de consument helderheid wil
over de herkomst van voedsel. Daarnaast
is er behoefte aan herstel van de relatie
tussen boer en consument en zijn er
steeds meer burgers die de smaak
van echt vers voedsel op prijs stellen.
Educatie over de herkomst van voedsel en
zichtbaarheid van de voedselproductie is
een opbrengst van de stadslandbouw die
sterk door burgers wordt gewaardeerd.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat
stadslandbouw, naast voedselproductie
en educatie, kan voorzien in stedelijke
behoeften als zorg, sociale cohesie,
recreatie, werkgelegenheid en duurzaam
groenbeheer.
Uit het enthousiasme van stadsgenoten
op het stadslandbouwinitiatief blijkt dat
het een gewenste bijdrage kan leveren
aan het bestaande groen in de stad.
4 / 16
5. Draagvlak
Het Zoete Land richt zich op bewoners
van Leiden met specifieke aandacht
voor jonge gezinnen en ouderen uit de
directe omgeving. Uit onderzoek blijken
dit de voornaamste doelgroepen van
stadslandbouw te zijn. In de buurt van
de beoogde locatie voor Het Zoete Land
zijn deze twee groepen bovengemiddeld
vertegenwoordigd. Onderzoek onder de
buurtgenoten toonde aan dat Het Zoete
Land op voldoende draagvlak in de buurt
kan rekenen. Educatie, buurtfunctie
en recreatie (groen & rust) werden als
belangrijkste waarden genoemd.
De locatie heeft ook een bijzondere
historische waarde, aangezien het
reeds voor de aanleg van het park in
1835 in gebruik was als ‘Warmoesland’,
waar aardappelen en groente werden
verbouwd.
Daarnaast kan vanwege de locatie aan het
toekomstige Singelpark een wederzijdse
uitwisseling plaatsvinden van bezoekers,
hetgeen beide initiatieven versterkt.
Naast inwoners van Leiden zijn dit ook
toeristen die de stad Leiden bezoeken.
Bezoekers kunnen op de tuin van het
Zoete Land wandelen, picknicken,
groenten, fruit en bloemen plukken,
spelen en iets drinken en eten van een
kleine kaart. In de directe omgeving van
deze locatie aan het Plantsoen is dit
een duidelijke aanvulling op het huidige
aanbod.
5 / 16
6. Vruchtenplukkers
Met verschillende betrokkenen is reeds
contact geweest over het plan voor
stadslandbouw, waaronder omwonenden
van de locatie, stichting ‘Vrienden van
het Singelpark’ en de Hortus. Hiernaast
een globaal overzicht van groepen
belanghebbenden
(stakeholders)
Vele partijen hebben een belang bij
de realisatie van Het Zoete Land.
De belangen hebben betrekking op
verschillende aspecten van Het Zoete
Land: de vormgeving van de locatie,
de opbrengsten van het land, de te
ondernemen activiteiten.
In de eerste fase zullen we besprekingen
voeren met de diverse belanghebbende
partijen, waarbij we constructieve
samenwerking en synergie zoeken.
6 / 16
7. Opbrengsten
Participatie
Buurtbewoners en stadsbewoners
participeren door producten rechtstreeks
van het land te kopen. Zelfpluk- en
oogstmogelijkheden creëren een grote
beleveniswaarde, evenals te ontwikkelen
activiteiten gerelateerd aan groenbeleving
en voedsel. Daarnaast biedt de locatie
mogelijkheden mee te werken aan
het onderhoud en deel te nemen aan
activiteiten op de tuin.
Educatie
Er wordt verbinding gezocht met
omliggende scholen om educatie over
de herkomst en bereiding van gezond
voedsel te stimuleren. In september 2013
gaat de pilot “Voedselvaardigheden” van
voor Leiden en de Leidenaren
start op het Marecollege. Middelbare
scholieren gaan in lesvorm voedsel
verbouwen, oogsten, koken en
verkopen in de schoolkantine. Het
stimuleren van een gezond en duurzaam
voedingspatroon door het vergroten van
voedselkennis en kookvaardigheden
is hierbij het hoofddoel en heeft als
verwacht resultaat het bevorderen
van een gezonde en bewuste leefstijl.
Het Zoete Land kan hierbij dienen als
leeromgeving voor de scholieren.
Groenrecreatie
naar het ommeland richting Zoeterwoude
en twee vaarroutes. We zoeken actief
de verbinding met het toekomstige
Singelpark en de historische Hortus om de
inrichting van de groene ruimte in Leiden
te versterken en te verbinden. Ons doel
met Het Zoete Land is een aantrekkelijke
plek te ontwikkelen waar mensen graag
komen, te voet, op de fiets of met een
bootje. Plukken, een theeschenkerij,
uitdagende speelmogelijkheden voor
kinderen en wandelroutes met bankjes in
de tuin maken deze plek tot een belevenis
in eetbaar groen.
Verder zal het project zich sterk richten op
groenrecreatie in de stad. De locatie ligt
aan bestaande recreatieve routes zoals
het toekomstige Singelpark, de fietsroute
7 / 16
8. Perspectief
Veiligheid
De locatie wordt momenteel onder
andere gebruikt als hangplek voor
daklozen en jongeren. Omwonenden
ervaren overlast en laten hun kinderen
hier niet graag spelen. Door het gebied
te ontwikkelen met stadslandbouw krijgt
het gebied een functie en identiteit. Er zijn
mensen aanwezig op de tuin die zorgen
voor beheer en onderhoud. Het hek
wordt ’s nachts gesloten, wat de veiligheid
ten goede komt.
Leefbaarheid
Momenteel is de locatie een grasveld.
Stadslandbouw transformeert deze plek
tot een aantrekkelijke groenlocatie waar
biodiversiteit zorgt voor een zintuiglijk
voor de gemeente Leiden
spektakel van geuren, kleuren en smaken.
De buurt krijgt hiermee een verbreding
van het bestaande groen en lokale
activiteiten.
Onderhoud en beheer
Professionele tuinders in dienst van
Stichting ‘Leiden Oogst’ hebben de
eindverantwoordelijkheid voor het
beheer en onderhoud van de locatie.
Een groot deel wordt hiermee uit handen
genomen van de gemeente.
Duurzaamheidsagenda
Met het realiseren van stadslandbouw
in de gemeente Leiden wordt een
ontwikkeling gevolgd die in andere
(grote) steden al enige jaren zichtbaar
is. Ook Leiden wil op het gebied van
duurzaamheid sprongen voorwaarts
maken. Stadslandbouw draagt hier aan
bij door lokale en biologische productie
van voedsel. Bodemvruchtbaarheid
en biodiversiteit zijn opbrengsten die
gerealiseerd worden en als voorbeeld
kunnen dienen bij toekomstige invulling
van grondgebruik in en om Leiden.
Structuurvisie
De locatie is gelegen aan fiets- wandelen vaarroutes en maakt deel uit van de
groene verbinding tussen het centrum
van Leiden en het ommeland, zoals
de gemeente heeft vastgelegd in de
structuurvisie.
8 / 16
9. Het ontwerp
De inrichting past in de omgeving en zal
parkachtig zijn. Het sluit aan bij de stijl
van het Plantsoen, de late landschapsstijl.
Deze kenmerkt zich door vloeiende lijnen
en een afwisseling van bomen, struiken
en plantvakken.
Het voorste deel, dat al in gebruik is als
park, zal een open karakter behouden met
toevoeging van twee kleine aanlegsteigers,
een vijver in het verlengde van de
sloot (watercompensatie nieuwbouw
Lorentzhof) een aantrekkelijke
natuurspeelplek en een paviljoen.
Door de zeshoekige en luchtige vorm,
die verwijst naar de historische context
en door het materiaalgebruik zal het
bouwwerk goed passen in de omgeving.
In dit deel komen boom- en plantgroepen
die aansluiten bij de thema’s van de
Bortus Botanicus, zoals theehortensia’s
uit Japan.
De heestergroepen die nu het zicht
naar het het veld erachter belemmeren,
zullen deels vervangen worden door
beplanting die past in de beschrijving
‘forest garden’, een natuurlijke beplanting
met botanische en wilde eetbare
soorten. Daarachter bevindt zich de
feitelijke tuinderij. Door het gebruik van
buxushagen en sierbloemen langs de
randen van de teeltvakken zal het geheel
aantrekkelijk zijn voor bezoekers. Zolang
het licht is, zal ook dit deel van het terrein
openbaar toegankelijk zijn. Bankjes
maken het prettig om er als bezoeker
even te verblijven. In het midden is een
ronde bank onder een vijgeboom, een
fijne plek voor werkoverleg of educatie.
Het deel dat grenst aan de sloot bij
de tuinen van de bewoners van de
Zoeterwoudsesingel zal voorzien worden
van een extra haag. Deze vormt de
begrenzing van een kleine boomgaard.
Hierdoor zullen de bewoners meer
privacy ervaren dan nu het geval is
(hondenuitlaat, parkeren, voetbal).
9 / 16
10. Initiatiefnemers
Het idee voor stadslandbouw in Leiden
is ontstaan vanuit een kruisbestuiving
tussen de wens van initiatiefnemers
Marijtje Mulder en Jessica Zwartjes
om stadslandbouw op de Leidse kaart
te zetten en de komst van het Leidse
Singelpark. Stadslandbouw op de
gewenste locatie geeft het Singelpark en
Leiden als stad een hedendaagse invulling
voor groen.
Marijtje en Jessica hebben uiteenlopende
achtergronden maar delen de ambities
op het gebied van lokale en gezonde
voedselvoorziening. Zij beschikken beiden
over een breed netwerk.
Marijtje Mulder
Jessica Zwartjes
Zij werkte tot 1 januari bij gemeente
Haarlem
aan
projecten
voor
duurzaamheid en stadslandbouw,
maar heeft deze functie opgezegd
om zich volledig te wijden aan de
praktijk van stadslandbouw en andere
projecten. Het landschapsontwerp van
natuurspeelterrein ‘de Dwarstuin’ in
Leiderdorp is van haar hand. Daar is zij
nog steeds betrokken als vrijwilliger en
adviseur, nadat zij in de beginfase als
voorzitter de realisatie begeleidde.
Voorheen
was
zij
biologisch
groenteteler, coördinator bij een
biologische groothandel en werkzaam
bij foodwatch. Momenteel is zij
werkzaam als assistentmanager in
een natuurvoedingswinkel, geeft zij
voedsellessen op het Marecollege
in Leiden en is zij net afgestudeerd
(natuur)voedingskundige/ diëtist. Door
deze opgedane kennis en ervaringen
is zij bekend met de hele (biologische)
voedselketen, gezonde en duurzame
voeding. Zowel op het gebied van
uitvoerende werkzaamheden als het
managen van een bedrijf heeft zij
ervaring.
Verder is zij lid van Slowfood,
convivium Het Groene Hart en van
volkstuinverenging OTV.
10 / 16
11. Organisatie
Het Zoete Land wordt gerealiseerd
vanuit Stichting Leiden Oogst i.o. Deze
stichting stimuleert en voert activiteiten
uit die gericht zijn op het versterken
van de relatie tussen de stadsbewoners
en lokaal, biologisch geproduceerd
voedsel (en hun producenten) door in de
stedelijke voedselomgeving de productie
en herkomst zichtbaar te maken.
doelgroepen op de tuin.
Rondom de initiatiefnemers is een
groeiend netwerk van vrijwilligers actief,
die hun expertise gericht inzetten om Het
Zoete Land verder vorm te geven en te
realiseren.
De Stichting heeft geen winstoogmerk:
winst wordt ingezet ten gunste van de
ontwikkeling van activiteiten die de
Stichting uitvoert.
In dienst van deze stichting zullen
vakmensen worden aangenomen die
Het Zoete Land professioneel inrichten,
beheren en organiseren. Deze ‘managers’
begeleiden bezoekers, vrijwilligers en
11 / 16
12. 1. Voorbereiding
Voor de eerste fase, die het eerste half
jaar zal beslaan, is het doel om een
vliegende start maken met het initiatief:
op korte termijn beginnen en snel
zichtbaar worden. Hierdoor kan het
netwerk uitgebreid worden en kunnen
relevante partijen aanhaken bij Het Zoete
Land. In deze fase werken we de plannen
verder uit, zowel voor de teelt als voor de
organisatie.
Fysiek wordt het land voorbereid om te
kunnen worden beplant. Op dit moment
wordt in opdracht van de gemeente een
bodemonderzoek uitgevoerd.
Financiering voor deze snelle start
verwachten we te realiseren door het
aantrekken van fondsen en door middel
van crowdfunding. Dit laatste vergroot
tevens de betrokkenheid van deelnemers
bij de verdere ontwikkeling van Het Zoete
Land.
Activiteiten
• Fondsen werven/ subsidies
• Draagvlak/ netwerk uitbreiden
• Aanvragen vergunning nutsruimte
• Teeltplanning
• Arbeidsplanning
• Afzetkanalen bevestigen
• Website bouwen
Publieksgerichte activiteiten
• Aanplant fruitbomen (najaar 2013)
• Actief op social media
• Lancering website
12 / 16
13. 2. Uitvoering
In de tweede fase gaan we de gemaakte
plannen uitvoeren. De teeltplanning zal
zijn afgestemd op beschikbare middelen.
Bovendien is de planning zo ingericht,
dat er verspreid door het seizoen
opbrengsten van het land zullen zijn.
Bij de realisatie van de plannen doet
Het Zoete Land een beroep op de
deelnemers en haar partnernetwerk.
De betrokkenheid van de buurt wordt
vergroot door inspirerende activiteiten,
die de toegevoegde waarde van Het Zoete
Land zichtbaar maken.
Activiteiten
• Feestelijke start 1e teeltjaar
• Start pluk en verkoop va. april 2014
• Ontwikkelen workshops en andere
activiteiten
Publieksgerichte activiteiten
(enkele voorbeelden)
Mei 2014:
• Officiële opening ‘Het Zoete Land’
• Bijenmarkt
Tijdens het seizoen:
• ‘Proef’dagen: publiek kan meewerken
en proeven van het leven op de tuin.
• Rondleidingen, Workshops etc.
September 2014:
• Oogstfeest/ culinaire streekmarkt
November- februari 2014:
• Snoeiactiviteiten
13 / 16
14. 3. Ontwikkeling
In deze fase heeft Het Zoete Land zijn
waarde voor Leiden en de buurt laten zien
en groeit het door naar een volwaardige
organisatie, die een belangrijke rol kan
blijven spelen in Leiden.
Er is een vaste kring van afnemers van
de producten, bestaande uit zowel
particulieren als de Leidse Horecaondernemers. Op gebied van educatie,
recreatie en participatie onderneemt
Het Zoete Land diverse activiteiten die
de Leidenaren betrekken bij de lokale,
biologische voedselproductie.
Voor de bezoekers wordt Het Zoete Land
in deze fase steeds aantrekkelijker, door
uitbreiding van verkoop en activiteiten.
Deze zorgen voor een gezond business
model, waarmee Het Zoete Land ook in
de toekomst zelfstandig kan opereren en
zichzelf verder kan ontplooien.
Activiteiten
Op weg naar financiële zelfstandigheid
door:
• Uitbreiding verkoop: consumpties en
streekproducten
• Uitbreiden activiteiten naar buiten de
tuin (scholen/ advisering)
Publieksgerichte activiteiten
Voortzetting en uitbreiding activiteiten uit
fase 2
Tijdens het seizoen:
• Terras met aanbod kleine kaart gebruik
tuinproducten
14 / 16
15. Ondersteuning
Wat hebben we nodig van de gemeente?
Stap 1: Intentieverklaring
Stap 2: Gebruiksovereenkomst
Om de volgende stappen te kunnen
zetten richting realisatie van de
plannen van Het Zoete Land, is een
intentieverklaring van de wethouder van
belang. Hiermee kan Het Zoete Land
rekenen op de medewerking van de
betreffende ambtenaren, die nodig is
om de afspraken over het gebruik van de
grond verder vorm te geven.
Hierin worden, in samenwerking met
aangewezen projectleider vanuit de
gemeente, afspraken vastgelegd over:
• voorwaarden voor gebruik van het
land.
• Inbreng van stichting Leiden Oogst
(onderhoud grond en groen, beheer
en het realiseren van de doelstelling
van “Het Zoete Land”).
• Inbreng van de gemeente (aanleg
en onderhoud paden, toegang en
hekwerk).
15 / 16