College 2: Constant Hijzen: Geheime diensten en spionage 1e helft 20e eeuw Was het inlichtingenwerk tot en met de negentiende eeuw doorgaans niet meer dan de ‘duistere kant’ van de diplomatie; in de loop van de twintigste eeuw groeiden inlichtingen- en veiligheidsdiensten uit tot een vast onderdeel van het overheidsapparaat. In Groot-Brittannië vormde de vrees voor Duitse spionnen een belangrijke reden om dit heimelijke overheidswerk te institutionaliseren; in Nederland de angst voor revolutionaire woelingen. Naast het bestrijden van spionage door andere landen moesten die diensten ook allerlei andere gevaren in de gaten houden. In dit college staan die dreigingspercepties en de manier waarop het inlichtingen- en veiligheidswerk zich in de eerste helft van de twintigste eeuw ontwikkelde in Nederland ontplooide centraal. Drs. Constant Hijzen is promovendus en docent aan het Instituut Geschiedenis van de Universiteit Leiden. Hij schrijft een proefschrift over veiligheidsdiensten in de twintigste eeuw in Nederland en onderzoekt de relatie tussen die diensten en hun politieke, ambtelijke en maatschappelijke omgeving. Verder geeft hij vakken bij Bestuurskunde, Politicologie, Leiden University College en Geschiedenis op het gebied van inlichtingen(geschiedenis) en Europese geschiedenis.

1. Buitengewoon gevaarlijk en glibberig
De institutionalisering van inlichtingen- en veiligheidsdiensten
tussen 1900 en 1950
Constant Hijzen 25 oktober 2014
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

2. Inleiding: buitengewoon gevaarlijk en
glibberig
• In 1918 bij oprichting eerste civiele veiligheidsdienst:
‘buitengewoon gevaarlijk terrein’
• In 1942: bij oprichting Londense geheime diensten: diensten
bewandelen ‘glibberig pad’
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

3. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Inleiding

4. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Inhoud college
• Inleiding
• Stijgende spanningen en WOI (1900-1917)
• Revolutionaire onrust (1917-1918)
• Interbellum (1918-1940)
• De Tweede Wereldoorlog en vroege Koude Oorlog (1940-1950)

5. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Inleiding

6. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

7. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

8. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

9. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

10. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
R.B. Haldane:
“The evidence which was produced left no doubt in the minds of the
subcomittee that an extensive system of German espionage exists in this
country, and that we have no organization for keeping in touch with that
espionage and for accurately determining its extent or objectives .”

11. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

12. Kondschapsdiensten
1912 Studiebureau Vreemde Legers
1913 derde sectie Generale Staf (GS III)
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

13. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

14. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
• open source intelligence
• Kranten, militaire tijdschriften, verlieslijsten
• human intelligence, signals intelligence
• Politie, Opsporingsdienst, legers te velde, GS IV

15. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

16. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

17. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

18. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

19. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Interbellum

20. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

21. Tweede Wereldoorlog en vroege Koude
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Oorlog
• Intelligence revolution

22. 5th column scare
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
MI5

23. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
• Duitse inval
• Geenstay behind
• Intriges in Londen
• Talloze diensten
• Een Nederlandse
‘inlichtingenrevolutie’?

24. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.

25. Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Conclusie
• Britse en Nederlandse ‘inlichtingenculturen’
• Institutionalisering in deze decennia
• GB: de Duitse dreiging
• NL: de revolutionaire woeling
• Plek in de wereld
• Politieke culturen
• Hoofdrolspelers
• Institutionele en organisationele onderbrenging
• Fixatie op bepaalde dreigingen