แนวทางการตรวจคัดกรองและการดูแลรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา
•
3 gefällt mir•10,238 views
แนวทางการตรวจคัดกรองและการดูแลรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา สถาบันวิจัยและประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข,
Empfohlen
Weitere ähnliche Inhalte
Was ist angesagt?
Was ist angesagt? (20)
Ähnlich wie แนวทางการตรวจคัดกรองและการดูแลรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา
Ähnlich wie แนวทางการตรวจคัดกรองและการดูแลรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา (20)
Mehr von Utai Sukviwatsirikul
Mehr von Utai Sukviwatsirikul (20)
แนวทางการตรวจคัดกรองและการดูแลรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา
- 3. ชื่อหนังสือ การบริหารจัดการเชิงระบบเพื่อการตรวจคัดกรองโรคเบาหวาน เข้าจอประสาทตาระดับจังหวัด ที่ปรึกษา นายแพทย์ไพจิตร์ วราชิต ปลัดกระทรวงสาธารณสุข นายแพทย์โสภณ เมฆธน รองปลัดกระทรวงสาธารณสาธารณสุข จัดทำ�โดย สถาบันวิจัยและประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ กรมการแพทย์ จัดพิมพ์โดย สำ�นักงานบริหารยุทธศาสตร์สุขภาพดีวิถีชีวิตไทย สำ�นักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข พิมพ์ครั้งแรก มิถุนายน 2555 จำ�นวน 26,300 เล่ม พิมพ์ที่ โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำ�กัด
- 4. คำ�นำ� โรคเบาหวาน เป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรังที่เป็นปัญหาสำ�คัญทาง สาธารณสุข ถ้าไม่ได้รับการควบคุมดูแลรักษาที่เหมาะสม จะทำ�ให้เกิด ภาวะแทรกซ้อนต่างๆ ตามมา ได้แก่ เบาหวานขึ้นตา โรคหลอดเลือด หัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง ไตวายเรื้อรัง และการสูญเสียเท้าจาก แผลเบาหวาน เป็นต้น ทั้งนี้ ภาวะแทรกซ้อนจากเบาหวานที่ตา (diabetic retinopathy) พบมากถึงร้อยละ 31.4 ของผู้ป่วย เบาหวานชนิดที่ 2 ซึ่งการควบคุมระดับน้ำ�ตาลในเลือดให้อยู่ ใกล้เคียงปกติ ความดันโลหิตและปัจจัยเสี่ยงอื่น รวมทั้งการคัดกรอง โดยการตรวจจอประสาทตาอย่างสม่ำ�เสมอและให้การดูแลตั้งแต่ระยะ เริ่มต้น สามารถลดการสูญเสียการมองเห็นและค่าใช้จ่ายในการดูแล ลงได้ ทั้งนี้ กระทรวงสาธารณสุข ได้ตระหนักถึงการป้องกัน และ การควบคุม ดูแลรักษาให้ถูกต้อง รวมทั้งการจัดเครือข่ายบริการและ สนับสนุนให้สอดคล้องกับสภาพปัญหา จึงได้จัดทำ� แนวทางการ บริหารจัดการเชิงระบบเพื่อการตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตาระดับจังหวัดขึ้น โดยได้รับความร่วมมือจาก สถาบันวิจัย และประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ กรมการแพทย์ ในการจัดทำ� ต้นฉบับ เพื่อสร้างความเข้าใจและสามารถจัดบริการสำ�หรับเจ้าหน้าที่ ในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ�บล และเครือข่ายบริการสุขภาพ ได้ถูกต้อง เพื่อให้เกิดผลดีต่อผู้ป่วย ช่วยชะลอและป้องกัน การดำ�เนินโรค ลดการสูญเสียการมองเห็นในผู้ป่วยโรคเบาหวานลงได้ กระทรวงสาธารณสุข มิถุนายน 2555
- 6. สารบัญ l ความสำ�คัญและแนวทางการตรวจคัดกรองโรคเบาหวาน 1 เข้าจอประสาทตา l การจัดเครือข่ายบริการและบทบาทของเครือข่าย 8 แต่ละระดับ l แนวทางการส่งต่อผู้ป่วยหลังจากการคัดกรอง 14 โรคแทรกซ้อนทางตา l แนวทางในการรักษาโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา 20
- 8. คำ�ย่อ Abbreviation Key: DME Diabetic macular edema DR Diabetes retinopathy FC finger count, counting finger HM hand movement, hand motion IRMA Intraretinal microvascular abnormalities KM Knowledge management LE VA Left eye visual acuity NPDR Non-Proliferative DR NVD New vessels on the disc NVE new vessels elsewhere PDR Proliferative DR PH Pin hole RE VA Right eye visual acuity
- 10. 1แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ความสำ�คัญและแนวทางการตรวจคัดกรองโรคเบาหวาน เข้าจอประสาทตา เบาหวานเป็นสาเหตุการตายที่สำ�คัญ อีกทั้งเป็นสาเหตุ ของการสูญเสียปีสุขภาวะหนึ่งในสิบอันดับแรก สาเหตุหลัก เกิดจากภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นตามระบบต่างๆ ของร่างกาย ที่สำ�คัญได้แก่ หลอดเลือดสมองและหัวใจ ตา ไต และเท้า ภาวะ แทรกซ้อนที่เกิดจากโรคเบาหวานสามารถป้องกันและชะลอ ความเจ็บป่วยและพิการได้ โดยเฉพาะโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตา ถ้าได้รับการวินิจฉัยและรักษาในระยะแรก สามารถ ลดอัตราการสูญเสียการมองเห็นได้ โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา เป็นสาเหตุที่สำ�คัญของ การสูญเสียการมองเห็นเป็นอันดับสองรองจากต้อกระจก โดยเฉลี่ยพบว่าโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตาเกิดขึ้นประมาณ ร้อยละ20ของผู้ป่วยเบาหวานแนวทางการตรวจคัดกรองภาวะ เบาหวานเข้าจอประสาทตาในประเทศไทยนั้นในผู้ป่วยเบาหวาน ชนิดที่ 1 แนะนำ�ให้ตรวจตาหลังเป็นเบาหวาน 5 ปี และในผู้ป่วย เบาหวานชนิดที่ 2 ควรได้รับการตรวจตาทันทีหลังได้รับการ วินิจฉัย ถ้าผลปกติ ควรนัดตรวจตาเป็นประจำ�ทุกปี หากพบผล ผิดปกติ ควรได้รับการส่งต่อ รักษา และนัดตรวจติดตาม ดังแสดง ในแผนภาพที่ 1
- 12. 4 แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา 5แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ปัจจุบัน การตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ยังไม่สามารถทำ�ได้ครอบคลุมผู้ป่วยทุกคน สาเหตุที่สำ�คัญ เกิดจากปัญหาการขาดแคลนทรัพยากร ไม่ว่าจะเป็นบุคลากร หรือเครื่องมือที่จำ�เป็น ปัจจุบัน พบว่าประเทศไทยยังมีปัญหา ขาดแคลนจักษุแพทย์ โดยทั่วประเทศมีจำ�นวนจักษุแพทย์อยู่ ประมาณ 1000 คน และส่วนใหญ่อยู่ในกรุงเทพมหานครหรือ จังหวัดขนาดใหญ่ จากปัญหาดังกล่าว กรมการแพทย์ โดยสถาบันวิจัยและ ประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ จึงได้จัดทำ�โครงการพัฒนา รูปแบบการคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2551 ซึ่งเป็นการดำ�เนินงานเชิงรุก ดำ�เนินการให้บริการ ตรวจคัดกรองให้บริการผู้ป่วยในพื้นที่ โดยนำ�กล้องถ่ายภาพ จอประสาทตาเข้ามาใช้ในการคัดกรองผู้ป่วยสามารถให้บริการ คัดกรองโรคแทรกซ้อนทางตาในผู้ป่วยเบาหวานได้ประมาณ วันละ 150-200 รายต่อชุด ทำ�ให้ความครอบคลุมในการตรวจ คัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตาเพิ่มมากขึ้น เป้าหมาย เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับประโยชน์จากการรักษาตั้งแต่ระยะ เริ่มแรก โดยเฉพาะผู้ป่วยที่อยู่ห่างไกล หรือไม่สามารถตรวจ จอประสาทตากับจักษุแพทย์ได้ นอกจากนี้ ยังมีการส่งต่อผู้ป่วย ที่มีโรคอยู่ในระดับที่ต้องการการรักษาให้แก่จักษุแพทย์สามารถ ให้คำ�แนะนำ�แนวทางในการปฏิบัติตนสำ�หรับผู้ป่วยที่เป็นโรค ในระยะแรก เพื่อลดการเป็นมากขึ้นของโรค ลดอัตราการสูญเสีย การมองเห็นจากโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา เกิดระบบ การค้นหาและกระตุ้นให้ผู้ป่วยเบาหวานทุกคนมารับการตรวจ คัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตาเกิดระบบฐานข้อมูลที่มี ความถูกต้องและสามารถนำ�ไปใช้ได้โดยบุคลากรทางการแพทย์ และสาธารณสุขได้รับข้อมูลอย่างสม่ำ�เสมอ เพิ่มประสิทธิผล ของการตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตาและ สามารถรับรองคุณภาพการบริการได้ ตามกรอบแนวคิดการ บริการจัดการเชิงระบบเพื่อตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตา แผนภาพที่ 2
- 14. 8 แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา 9แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา การจัดเครือข่ายบริการ บทบาทของเครือข่ายบริการแต่ละระดับ (แผนภาพที่3)แบ่งเป็น 1. หน่วยบริการปฐมภูมิ ทำ�หน้าที่สนับสนุนทีมคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตา ค้นหากลุ่มเสี่ยงและกลุ่มป่วยมีระบบบริการ รับส่งต่อ และรับกลับเพื่อติดตามผู้ป่วยสร้างเครือข่ายกับหน่วย บริการทุติยภูมิ รณรงค์ส่งเสริมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมระดับ บุคคลและชุมชน นอกจากนี้ ทำ�หน้าที่ในการให้องค์ความรู้ เพื่อการดูแลตนเองแก่ผู้ป่วย และบุคคลในครอบครัว 2. หน่วยบริการทุติยภูมิ มีการจัดตั้งทีมคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา กำ�หนดและจัดเตรียมสถานที่ในการตรวจคัดกรองเบาหวานเข้า จอประสาทตา(จุดลงทะเบียนจุดตรวจวัดสายตาจุดหยอดตาและ ตรวจความดันลูกตา จุดถ่ายรูปจอประสาทตา จุดให้คำ�แนะนำ�) ทำ�การส่งต่อผู้ป่วยเพื่อการรักษา 3. หน่วยบริการตติยภูมิ ค้นหากลุ่มเสี่ยงและกลุ่มผู้ป่วย จัดระบบบริการภายใน และให้การดูแลรักษาตามแนวทางเวชปฏิบัติและแผนการ จัดการโรค นอกจากนี้ ยังทำ�หน้าที่สนับสนุนองค์ความรู้ เป็นที่ ปรึกษาให้ทีมคัดกรอง พัฒนาเครือข่ายบริการ เพื่อรองรับการ ดูแลผู้ป่วย 4. ระดับสำ�นักงานสาธารณสุขจังหวัด จัดตั้งคณะกรรมการการตรวจโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตาระดับจังหวัด มีการทำ�แผนการจัดการโรค การพัฒนา ระบบข้อมูลระดับจังหวัดให้มีความครอบคลุม สนับสนุนการ ออกให้บริการในเชิงรุก โดยกำ�หนดพื้นที่และระยะเวลาที่ใช้ใน การดำ�เนินการ ซึ่งมีขั้นตอนการตรวจคัดกรองดังนี้ (แผนภาพที่ 4) ทั้งนี้ควรมีการสนับสนุนการจัดการความรู้ การพัฒนากำ�ลังคน การจัดเครือข่ายบริการส่งต่อ สร้างการมีส่วนร่วมขององค์กร ปกครองส่วนท้องถิ่น การพัฒนาเครือข่ายผู้ป่วย หรือเครือข่าย สุขภาพ และจำ�เป็นต้องทำ�การเฝ้าระวังและติดตามประเมินผล การดำ�เนินงาน
- 17. 14 แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา 15แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ผู้ป่วยเบาหวานเข้ารับการตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอ ประสาทตา ผลการอ่านถ่ายภาพจอประสาทตาในเบื้องต้น ผลปกติสงสัยมีความ ผิดปกติ ภาพถ่ายไม่ ชัดเจน แนวทางการส่งต่อผู้ป่วยหลังจากผ่านการตรวจคัดกรองโรคแทรกซ้อนทางตาสามารถปฏิบัติได้ ดังแผนภาพที่5 แผนภาพที่5.แนวทางการส่งต่อผู้ป่วย ส่งภาพถ่ายจอประสาทตาให้จักษุแพทย์ อ่านซ้ำ� นัดติดตามทุก 1ปี ดูแลโดยรพ.สต./ PCU ส่งจักษุแพทย์เพื่อการวินิจฉัยและดูแลรักษา ตามเกณฑ์
- 20. 20 แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา 21แนวทางการตรวจคัดกรองและดูแลรักษา โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา แนวทางในการรักษา ขึ้นอยู่กับระดับความรุนแรงของโรค ซึ่งมีข้อ แนะนำ� ดังตารางที่ 1 ตารางที่ 1.แนวทางการรักษาผู้ป่วยแบ่งตามระดับความรุนแรงของโรค Severity of Retinopathy ควบคุมระดับ HbA1C ให้น้อย กว่า 7% หรือ FBS อยู่ระหว่าง 70-130 มก./ดล. ควบคุมระดับ ไขมันในเลือด ให้อยู่ในเกณฑ์ ที่เหมาะสม ควบคุมความ ดันโลหิตให้ <130/80 มม. ปรอท การรักษาโดย เลเซอร์ ระยะเวลาที่ นัดติดตาม (เดือน) 1. ปกติ 3 3 3 - 12 2. Mild NPDR 3 3 3 - 6-12 3. Moderate NPDR 3 3 3 - 3-6 3. Severe NPDR 3 3 3 3 2-4* 4. PDR 3 3 3 3 2-4* 5. Macular edema 3 3 3 3 2-4* * อาจพิจารณาตรวจติดตามให้ถี่กว่านี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ จักษุแพทย์อาจพิจารณาทำ� fluorescein angiography เพื่อช่วยในการวินิจฉัยและรักษาได้ตามความเหมาะสม แบ่งการ รักษาได้เป็น 1. การรักษาโดยเลเซอร์ (Laser photocoagulation) 2. การรักษาโดยใช้ความเย็นจี้จอตา (Cryoretinopexy) 3. การรักษาโดยใช้ยาฉีดเข้าน้ำ�วุ้นตา (Intravitreal injection) 4. การผ่าตัดจอตาและน้ำ�วุ้นตา (Vitreoretinal surgery) วิธีการรักษา อาจใช้ยาลดความดันตา การใช้เลเซอร์ การผ่าตัดตา หรือการฉีดยาเข้าในวุ้นตา หรือใช้หลายวิธีร่วมกัน ขึ้นกับสภาพจอตาความรุนแรงและระดับการมองเห็นของตานั้นๆ การติดตามและการประเมินผลของงานตรวจคัดกรอง โรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา ควรดำ�เนินการติดตามและ ประเมินผลทั้งในส่วนขั้นตอนการดำ�เนินงาน และผลลัพธ์ ตารางที่ 2 แสดงตัวอย่างในการคำ�นวณตัวชี้วัดเชิงการดำ�เนินการและ เชิงผลลัพธ์ของการตรวจคัดกรองโรคเบาหวานเข้าจอประสาทตา
- 23. บันทึก บันทึก
- 24. บันทึก