1. 258
Günefl Sistemi
Anahtar Kavramlar
güneş sistemi
uydu
gök ada
astronomi birimi (AB)
uzay
Yukarıda, uzay araçlarıyla Mars’ın yüzeyinden çekilmiş bir fotoğraf görülmektedir.
Astronomlar, Mars’ın atmosferinde bir miktar su buhar›n›n bulunduğunu belirtmektedirler.
Astronomların bu tespitine dayanarak Mars’ta yaşam olduğu söylenebilir mi? Yoksa
üzerinde yaşanabilen tek gezegen Dünya mıdır? Neden? Mars yüzeyinin kırmızımsı
görünmesinin sebebi ne olabilir?
Uzay araştırmaları için Türkiye’den Mars’a gönderilecek astronotlar arasında
olsaydık Mars’a ulaştığımızda araştırmak istediğimiz ilk şey ne olurdu? Görevimiz Mars’ın
ekosistemine uygun canlılar yetiştirmek olsaydı, hangi bitki ve hayvanları yetiştirmeyi
tercih ederdik?
Uzayda Dünya ve Mars’tan başka gezegenler de var mıdır? E¤er varsa bütün gezegenlerin
özellikleri aynı mıdır? Özelliklerini merak ettiğimiz gezegenleri birlikte inceleyelim.

2. 259
4. Etkinlik
Model Olufltural›m
Kendi Günefl Sistemimizi Yapal›m
Araç-Gereçler
Araç ve Gereçler
♦ elbise askısı
♦ renkli kartonlar
♦ makas
♦ ip
♦ kalem
♦ renkli oyun hamurları
♦ bakır tel
♦ yapıştırıcı
♦ farklı kaynaklar
(kitap, dergi vb.)
Bunlar› Yapal›m
• Sınıfımızda dörder kişilik gruplar oluşturalım.
• Her grup, çeşitli kaynaklardan güneş sisteminde yer
alan gezegenleri araştırsın.
• Araştırmalarımız sırasında “Sonuca Varalım” bölü-
mündeki sorulara cevap bulmaya çalışalım.
• Araştırma sonuçlarını kullanarak aşağıda verilen
modellerden birini yapalım. Oluşturduğumuz modeli,
sınıfta arkadaşlarımıza sunal›m.
1. Model: Elbise Askısı Modeli
Elbise askısı, çeşitli renkte kartonlar, makas, ip ve
kalem kullanarak yandaki resimde görüldü¤ü gibi
güneş sisteminde bulunan gezegenlerin modelini
oluşturalım.
2. Model: Gezegenlerin Yolu
Renkli oyun hamurları, kartonlar ve bakır tellerle sol alt
resimdeki gibi bir güneş sistemi modeli oluşturalım.
Bakır tellerin hareketli olmasını sağlayarak gezegen-
lerin Güneş etrafında izledikleri yolu gösterelim.
3. Model: Gezegen Şeridi
Karton, makas, kalem, yapıştırıcı kullanarak güneş
sistemindeki gezegenleri şerit hâlinde gösterelim.
4. Model: Güneş Sistemi Posterimiz
Karton, yapıştırıcı, makas ve kalem kullanarak güneş
sistemi ile ilgili araştırmalarımızı poster hâline getirelim.
Hazırladığımız posteri sınıf panomuzda sergileyelim.
Sonuca Varal›m
• Güneş sistemindeki gezegenlerin isimleri nelerdir?
• GüneşsistemindekigezegenlerGüneş’eyakınlıklarına
göre nasıl sıralanır?
• Gezegenlerin Güneş’in etrafındaki hareketleri nasıldır?
• Günefl sistemindeki her bir gezegenin en belirgin
özelli¤i nedir?
5
152. s.

3. 260260

4. 261
GüneflGünefl Sistemi
Günefl Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi
6
153. s.
7
154. s. 261

5. 262
Ay; kendi ekseni etraf›nda, Dünya’n›n etraf›nda ve Dünya ile birlikte Günefl’in etraf›nda
da dolan›r. Ay’›n Dünya’nın etraf›ndaki bir turu yaklaşık 27,3 gün sürer. Bu süre Ay’›n ayn›
evrede tekrar görünmesi için geçen zamandan (29,5 gün) k›sad›r. Çünkü Ay Dünya’n›n
etraf›nda dolan›rken Dünya da Günefl’in etraf›ndaki dönme hareketini sürdürür.
Ay, kendi ekseni etraf›ndaki dönüflü ile Dünya çevresindeki dönüşünü ayn› sürede
(27,3 gün) tamamlar. Bu yüzden Ay’›n Dünya’dan daima aynı yüzü görülmektedir.
Dolayısıyla Ay’ın yeni aydan son dördüne kadar gözlediğimiz tüm evreleri, Güneş ve
Dünya’ya göre konumundan kaynaklanmaktadır.
Kütlesi, Dünya’nın kütlesinin yaklafl›k seksende biri kadar olan Ay ile Dünya aras›nda kütle
çekim kuvveti oluflur. Ay, Dünya’ya Günefl’ten daha yak›n oldu¤undan Ay ile Dünya aras›nda
meydana gelen çekim kuvveti Günefl ile Dünya aras›nda oluflan çekim kuvvetinden daha
8
155. s.
Günefl sistemindeki gezegenlerden bazılarının etraf›nda dönen gök cisimleri vard›r.
Bu gök cisimlerine uydu ad› verilir. Dünya’n›n uydusu olan Ay, Dünya’dan bak›ld›¤›nda
her gece farkl› flekilde görünür. Ay’›n göründü¤ü bu farkl› flekillere Ay’›n evreleri denir.
Ay’›n her gece farkl› flekilde görünmesinin sebebi Dünya etraf›ndaki dönme hareketidir.
Afla¤›daki etkinlikte verilen yönlendirmeler yard›m›yla bu durumu gözlemleyece¤imiz
bir model olufltural›m.
5. Etkinlik
Model olufltural›m
Dünya’n›n Uydusu
1. adım
Ay’ın Dünya’nın
uydusu olduğunu
gösteren bir
modeli nasıl
oluşturabiliriz?
Düflünelim.
5. adım
Ön uygulamamızı
sınayarak
sonuçları
değerlendirelim
ve karar verelim.
6. adım
Modelimiz için bir
rapor haz›rlayal›m
ve modelimizi
sunal›m.
7. adım
Modellerimizin
olumlu ve olumsuz
yönlerini arkadaş-
larımızla tartışalım.
Oluşturacağımız
modeli temsil eden
bir çizim yapalım.
En uygun çözüm
yolunu seçip bunu
uygulayabilmek için
neler yapmamız
gerektiğine
karar verelim.
Gerekli güvenlik
önlemlerini alalım.
2. adım
‹ki kişilik gruplar
oluşturalım.
Modelimizi
hazırlayabilmek
için gerekli
araç, gereç ve
malzemeleri
belirleyelim.
Modelimizi nasıl
oluşturabileceğimiz
konusunda çözüm
yolları düşünelim.
4. adım
Bir model ile ön
uygulama yapalım.
- Uydu nedir?
- Ay, Dünya’nın çevresinde
nasıl hareket eder?
- Ay’›n hangi hareketi hangi
doğa olayının oluşmasına
neden olur?
Yukar›daki sorular›n ce-
vaplar›n› araflt›ral›m.
3. adım
Afla¤›daki ad›mlar› izleyerek modelimizi olufltural›m.

6. 263
GüneflGünefl Sistemi
Günefl Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi
büyüktür. Bu sebeple daha çok Ay’dan kaynaklanan çekim
kuvveti gelgit olay›na sebep olur. Ay farkl› uzakl›klardaki
kütleler üzerine farkl› büyüklükte çekim kuvveti uygular. Bu
s›rada sular yandaki flekilde görüldü¤ü gibi Dünya ve Ay’›n
oluflturdu¤u do¤rultuda yükselirken di¤er yönlerde alçal›r.
Yükselme (gel) ve alçalma (git) hareketleri günde iki kez olmak
üzere birbirini devaml› izler. Gelgit olay› ilk ve son dördün
evrelerinde en düflük, yeni ay ve dolunay evrelerinde en
yüksek de¤erini al›r.
Ay, Dünya ve di¤er gezegenler, Güneş ile di¤er
yıldızlar ve bulutsular gök ada adı verilen dev sistemlerin
birer üyesidir. Astronomlar, uzayın derinliklerinde
birbirinden çok uzakta olan, farklı boyut ve biçimlerde
milyonlarca gök ada gözlemlemişlerdir.
Dünya’mızın içinde bulunduğu gök adanın ismi
nedir? Gök adalar neye benzer? Güneş sistemimiz,
bulunduğu gök adanın neresinde yer alır? Gelin, hep
birlikte bu soruların cevaplarını arayalım.
Dünya’mızın içinde bulunduğu gök ada, Samanyolu gök adası (galaksisi) olarak
bilinmektedir. Bu gök ada sarmal şekildedir. Merkezinden dışa doğru açılan sarmal kollar
vardır. Güneş sistemimiz, bu kollardan “avcı kolu”nda bulunur. Dünya’mızın da içinde yer
aldığı bu gök ada, en büyük gök adalardan biridir.
9
156. s.
6. Etkinlik
Model Olufltural›m
Gök Adam›z› Tan›yal›m
Bunlar› Yapal›m
• Alüminyum folyodan (veya renkli el ifli k⤛tlar›ndan)
küçük parçalar keserek misket büyüklüğünde
düzinelerce küçük toplar oluşturalım.
• Oluflturdu¤umuz küçük topların bir k›sm›n› foto¤-
raftaki gibi siyah bir kartonun merkezinde bir yığın
hâline getirelim. Geri kalan topları da bu yığının
etrafına sarmal kollar biçiminde yerleştirelim.
• Gördüklerimizi defterimize çizelim.
• Ardından farklı kaynaklardan güneş sistemimizin de
içinde yer aldığı gök adanın özelliklerini araştıralım ve
gök adamızın resmini bulalım.
• Güneş sistemimizin de içinde bulunduğu gök
ada dışında başka gök adaların da olup olmadığını
araştıralım.
• Araştırmamız sonucunda ulaştığımız gök ada resim-
lerinde gördüklerimizi defterimize çizelim.
• Her iki çizimi karşılaştıralım.
Sonuca Varal›m
• Gök adamızın ismi nedir?
• Güneş sistemi, yaptığınız gök ada resminin neresinde yer almaktadır?
• Yapt›¤›m›z gök ada modeli, araflt›rmam›z s›ras›nda buldu¤umuz gök ada
resimlerinden hangisine benzemektedir?
Araç-Gereçler
Araç ve Gereçler
♦ alüminyum folyo
(veya renkli el
işi kâğıtları)
♦ siyah karton
♦ defter
♦ kalem
♦ makas
♦ çeflitli kaynaklar
(dergi, kitap vb.)

7. 264
Gök adalar sarmal, eliptik ya da düzensiz şekillerde
olabilir. Dünya’n›n içinde bulundu¤u Samanyolu gök adası
gibi bir baflka gök ada da Andromeda’dır. Andromeda,
Dünya’dan bakıldığında teleskop kullanmadan
gözleyebildiğimiz gök adalardan biridir. Bir baflka gök
ada ise Sombrero gök adas›d›r. Bu gök ada, afla¤›daki
foto¤rafta görüldü¤ü gibi flapkaya benzemektedir. Siz de
gök adalara örnekler vererek verdiğiniz örneğin özelliklerini
Samanyolu ve Andromeda gök adasının özellikleriyle
karşılaştırabilir misiniz?
Gök adaların da içinde yer aldığı gök cisimlerinin tümü,
aralarındaki boşluklarla birlikte evreni temsil etmektedir.
Dünya dışındaki evren parçası da uzay olarak adlandırılır.
Dünya’mız uzayda Samanyolu gök adasının içerisinde
yer alan güneş sisteminde Günefl’e en yak›n üçüncü
gezegenidir. Siz de diğer gezegenlerin uzaydaki yerini
belirtebilir misiniz?
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıda verilen kavramlar arasındaki ilişkileri defterimize oklar kullanarak
gösterelim ve bu kavramlar aras›nda nas›l bir iliflki oldu¤unu yazal›m. Gezegenlerin
büyüklüklerini, uydu ve halkalar›n›n olup olmad›¤›n› bir tabloda gösterelim. Ayr›ca
Dünya’m›z›n uzaydaki yerini aç›klayal›m.
Ay
Gök ada
Samanyolu
Uzay
Andromeda
Evren
Güneş
sistemi
Uydu
Güneş
Gezegenler
Astronomi
birimi
Yörünge
Merkür
Venüs
Dünya
Mars
Jüpiter
Satürn
Uranüs
Neptün
Samanyolu
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
• Gök adaların hareketi yavaştır. Bizim gök
adamız kendi çevresindeki bir dönüşünü 230
milyon yılda tamamlar.
• Samanyolu gök adasını Kuzey Yarım Küre’den
gözlemek için en uygun aylar, temmuz, ağustos
ve eylüldür.
Andromeda
10
157. s.
Sombrero