1. ชีวิตกับสิ่งแวดล้อม บทที่ 1

2. ถ้านักเรียนพิจารณารอบๆตัวจะพบเห็นสิ่งต่างๆมากมายทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต บางอย่างเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ บางอย่างก็เกิดจากฝีมือมนุษย์ ทว่า ... สิ่งต่างๆเหล่านี้จะมีลักษณะเฉพาะกันไปในแต่ละที่ ...

3. การจัดระบบของสิ่งมีชีวิตในระดับมหัพภาค สิ่งมีชีวิต ( Organism ) ดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยการทำงานที่สอดคล้องกันของระบบอวัยวะในร่างกายของสิ่งมีชีวิต ประชากร ( Population ) กลุ่มของสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน ที่อาศัยร่วมกันในสถานที่หนึ่ง ณ ช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง

4. ประชากรช้าง ประชากรสิงโต ประชากรของสิ่งมีชีวิตหลายชนิดที่อาศัยร่วมกันในสถานที่หนึ่ง ณ ช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง กลุ่มสิ่งมีชีวิต ( Community )

5. ระบบนิเวศ ( Ecosystem )

6. ระบบนิเวศ ( Ecosystem ) หมายถึง “ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิตและความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อมภายนอก” ระบบนิเวศบนบก ระบบนิเวศในน้ำ

7. ทุ่งหญ้าสะวันน่า น้ำตก แนวปะการัง ป่าเขตร้อน โลกของสิ่งมีชีวิต ( Biosphere )

8. ชีวนิเวศ ( Biome ) หมายถึง “ระบบนิเวศใดๆที่มีองค์ประกอบของปัจจัยทางกายภาพและปัจจัยทางชีวภาพที่คล้ายคลึงกันกระจายอยู่ในเขตภูมิศาสตร์ต่างๆ” - ชีวนิเวศ แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่ ชีวนิเวศบนบก ( Terrestrial Biome ) และ ชีวนิเวศในน้ำ ( Aquatic Biome )

9. ชี วนิเวศบนบก ( Terrestrial Biome ) - ชีวนิเวศที่กระจายอยู่ตามเขตภูมิศาสตร์ต่างๆบนภาคพื้นทวีปของโลก เช่น ทวีปเอเชีย , ทวีปแอฟริกา , ทวีปยุโรป , ทวีปอเมริกาเหนือ , ทวีปอเมริกาใต้ , ทวีปออสเตรเลีย และทวีปแอนตาร์กติกา - ชีวนิเวศประเภทนี้ประกอบด้วยชีวนิเวศหลากหลายชนิด โดยการจำแนกชีวนิเวศออกเป็นชนิดต่างๆ จะใช้ “อุณหภูมิเฉลี่ยรายปี” และ “ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปี” เป็นเกณฑ์

11. 1. ชีวนิเวศป่าดิบชื้น ( Tropical rain forest ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้มากที่บริเวณเขตศูนย์สูตรของโลก ( Tropical zone ) เช่น ทวีปเอเชียตอนใต้ , ทวีปแอฟริกา หรือทวีปอเมริกาใต้ ( ป่าเขตร้อน ณ ที่ราบลุ่มแม่น้ำแอมะซอนดังภาพ ) - มีปริมาณน้ำฝนโดยเฉลี่ยต่อปี 200 – 400 มิลลิเมตรต่อปี และอุณหภูมิโดยเฉลี่ยรายปีสูง

12. - ป่าไม้มีการจัดเรียงเป็นชั้นๆตามความสูงของพรรณพืชแต่ละชนิดตั้งแต่ระดับไม้เรือนยอด , ระดับไม้พุ่ม ไปจนถึงระดับไม้ล้มลุกที่พื้นป่า

13. - มีการเปลี่ยนแปลงของฤดูกาลที่ไม่ชัดเจนและมีความชื้นสูงตลอดเวลา - มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงที่สุดในบรรดาชีวนิเวศบนบกอื่น ตัวอย่างเช่น แมลง , สัตว์ปีก , ไม้ยืนต้นที่สร้างพูพอน ( ภาพซ้าย ), เห็ด , ลิงอุรังอุตัง ( ภาพขวา ) ฯลฯ

14. 2. ชีวนิเวศสะวันนา ( Savanna ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้มากที่บริเวณถัดออกมาจากเขตศูนย์สูตรของโลก เช่น ทวีปแอฟริกา , ทวีปอเมริกาใต้ , ทวีปออสเตรเลีย และทิศตะวันออกเฉียงใต้ของทวีปเอเชียซึ่งรวมไปถึงตอนบนของประเทศไทย

15. - อุณหภูมิและปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปีน้อยกว่าในชีวนิเวศป่าดิบชื้น - พืชที่พบส่วนใหญ่เป็นพืชปกคลุมดิน เช่น พืชวงศ์หญ้า - สัตว์ที่พบส่วนใหญ่เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีกีบเท้าและแทะเล็มพืชปกคลุมดิน เช่น ม้าลาย , โค , เก้ง ฯลฯ รวมทั้งสัตว์กินเนื้อ เช่น เสือชนิดต่างๆและสิงโต

16. - มักเกิด “ไฟป่า” บ่อยครั้งเมื่อเข้าสู่ฤดูแล้ง แต่ก็เป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงแทนที่เพื่อให้พรรณพืชในรุ่นต่อไปได้งอกและเจริญเติบโต

17. 3. ชีวนิเวศทะเลทราย ( Desert ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้มากที่บริเวณใกล้เส้นละติจูดที่ 30 องศาเหนือและใต้ พบได้แทบทุกทวีปยกเว้นทวีปยุโรป - เป็นชีวนิเวศบนบกที่ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปีเพียง 25 มิลลิเมตรต่อปีเท่านั้นและมีอัตราการระเหยของน้ำสูงจนทำให้มีความชื้นต่ำ อุณหภูมิเวลากลางวันร้อนจัดแต่อุณหภูมิเวลากลางคืนจะหนาวจัด

18. - พืชในชีวนิเวศทะเลทรายมักจะมีใบขนาดเล็กหรือลดรูปใบหายไปกลายเป็นหนามเพื่อลดอัตราการสูญเสียน้ำที่เร็วเกินไปจากอัตราการระเหยของน้ำที่สูง เช่น กุหลาบหิน , กระบองเพชร - สัตว์ในชีวนิเวศทะเลทรายมักจะมีเกล็ดมันวาวปกคลุมเพื่อลดอัตราการระเหยของน้ำ ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นสัตว์เลื้อยคลานและแมลงเป็นส่วนมาก สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมก็พบได้ เช่น อูฐ

19. 4. ชีวนิเวศทุ่งหญ้าเขตอบอุ่น ( Temperate grassland ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้ที่บริเวณเขตอบอุ่นของโลก ( Temperate zone ) เช่น ทุ่งหญ้าแพร์รี่ในตอนกลางของทวีปอเมริกาเหนือหรือทุ่งหญ้าสเตปส์ในรัสเซีย - มีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปี 25 – 50 มิลลิเมตรแต่มีอุณหภูมิเฉลี่ยรายปีต่ำกว่าชีวนิเวศสะวันนา

20. - พืชส่วนใหญ่ในชีวนิเวศนี้ก็เป็นพืชวงศ์หญ้า และสัตว์ส่วนใหญ่ก็เป็นสัตว์ที่มีกีบเท้าเช่นเดียวกับชีวนิเวศสะวันนาแต่มีขนปกคลุมที่หนากว่า - ชีวนิเวศนี้จึงเป็นแหล่งในการปลูกธัญพืชและเลี้ยงปศุสัตว์ที่สำคัญของโลก เช่น การเพาะเลี้ยงโคหรือการปลูกข้าวสาลี

21. 5. ชีวนิเวศป่าผลัดใบในเขตอบอุ่น ( Temperate deciduous forest ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้ทั่วไปที่บริเวณเขตอบอุ่นของโลก ( Temperate zone ) เช่น ทวีปยุโรป ตอนเหนือของทวีปเอเชีย , ตอนใต้ของทวีปออสเตรเลีย - มีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปี 100 มิลลิเมตรและมีอุณหภูมิเฉลี่ยรายปีต่ำ

22. - พืชในชีวนิเวศนี้มีการผลัดใบตามฤดูกาลจนเกิดเป็น 4 ฤดู ได้แก่ ฤดูใบไม้ผลิ , ฤดูร้อน , ฤดูใบไม้ร่วง และฤดูหนาว ชัดเจน ฤดูใบไม้ผลิ ฤดูร้อน ฤดูใบไม้ร่วง ฤดูหนาว

23. 6. ชีวนิเวศป่าสน ( Taiga ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้ทั่วไปที่ใกล้กับบริเวณเขตหนาวของโลก ( Arctic zone ) เช่น ตอนเหนือของทวีปเอเชีย ( ป่าสนไซบีเรีย ), ทวีปยุโรป และทวีปอเมริกาเหนือ

24. - พืชที่สำคัญในชีวนิเวศแบบนี้ ได้แก่ สนชนิดต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นไพน์ ( Pine ), สฟรูซ ( Spruce ), เฮมลอค ( Hemlock ) - ป่าในชีวนิเวศแบบนี้จะมีต้นไม้ที่เขียวชอุ่มตลอดปี - มีอุณหภูมิเฉลี่ยรายปีต่ำและฤดูหนาวยาวนาน ความชื้นมีปริมาณต่ำ

25. 7. ชีวนิเวศทุนดรา ( Tundra ) - ชีวนิเวศบนบกชนิดนี้พบได้เฉพาะที่บริเวณเขตหนาวของโลก ( Arctic zone ) เช่น ตอนเหนือสุดของทวีปเอเชีย ( เหนือเขตป่าสนไซบีเรีย ), ทวีปยุโรป และทวีปอเมริกาเหนือ - มีอุณหภูมิเฉลี่ยรายปีต่ำและฤดูหนาวยาวนานกว่าชีวนิเวศป่าสน รวมทั้งความชื้นมีปริมาณต่ำมากกว่า

26. - ผิวดินของชีวนิเวศแบบนี้จะจับตัวเป็นน้ำแข็งค่อนข้างถาวร ในฤดูร้อนจะละลายจนเจิ่งนองไปด้วยน้ำ - สิ่งมีชีวิตในชีวนิเวศแบบนี้ ได้แก่ ไลเคนส์ , มอสส์ รวมทั้งสัตว์ที่มีขนปกคลุมหนา เช่น กวางเรนเดียร์ , หมีขั้วโลก