1. BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 1
QELIZA BAKTERORE
Dr Alvin Fox
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

2. FJALËT KYÇE
Prokariot
Eubaktere (Baktere)
Archaebacteria (Archaea)
PROKARIOTËT DHE EUKARIOTËT
Eukariot
Plazmid
“Bakteret e vërteta” (ku përfshihen të gjitha bakteret që infektojnë njeriun) janë anëtarë
Kromosom
eubacteria, bacteria. Një grup tjetër mikroorganizmash që shpesh hasen në mjedise eks
Ribosom
- archaebacteria, Archaea. Në aspektin morfologjik, të dy mbretëritë e këtyre mikroorgan
Peptidoglikan (murein,
sidomos kur iu mungon bërthama), prandaj ato së bashku grupohen si prokariotë. Megji
mukopeptid)
aspektin biokimik. Shumica e archaea jetojnë në mjedise tipike, siç janë burimet e nxeh
Ngjyrosja sipas Gramit
mbi 80 ºC dhe pH=2. Këto mikroorganizma quhen termoacidofile. Të tjerat jetojnë në m
Gram negativ
(metanogjenet) ose përqëndrime të larta të kripës (halofilet ekstreme).
Gram pozitiv
Mbështjellësi qelizor
Archaea
Membrana qelizore
Muri qelizor
Bazuar në ngjashmëritë e sekuencave të ADN-së, del se arkaeat dhe ekuariotet janë nd
Membrana e jashtme
nga njëra tjetra (figura 1a). Nga vështrimi biokimik, arkaeat në shumë aspekte janë më
Hapsira periplazmike
eubakteret. P.sh., ARN polimeraza e arkaeave në aspektin e numrit të nënnjësive është
Fosforilimi oksidativ
bërthamës së eukarioteve. Njëkohësisht, përbrenda disa nënnjësive eukariote ekziston
Sferoplasti/protoplasti
aminoacideve. Po ashtu, te arkaeat gjeni promotor i strukturës është më shumë i ngjash
Flagjela
eubaktereve. Sikurse eubakteret, edhe arkaeat kanë operone, të cilat i përshkruajnë tek
Kemotaksa
ekzistojnë edhe në faktorët e sintezës së proteinave të arkaeave dhe eukarioteve, duke
Filamenti aksial
përbashkët të sintezës së proteinave. Njësia 16S e ARNr te eubakteret dhe arkaeat dall
Proteina lidhëse periplazmike
Permeazat
Eubakteret ( me përjashtim të gjinive Mycoplasma dhe Chlamydia) posedojnë peptodog
Granulat deponuese
skeleti i murit qelizor). Peptidoglikani përmban një sheqer unikat, acid muramik, që nuk
Piliet (fimbriet)
Archaebacteret përmbajnë pseudomureinë që dallon strukturalisht me mureinën e euba
Kapsula (shtresa jargëzuese,
glikokaliksi)
Për të shprehur ngjashmëritë ndërmjet archaeae dhe eukarioteve, në të kaluarën është
gjitha format tjera qelizore të jetës (përfshirë bimët, kafshët dhe fungjet) përmblidhen me
Anëtarët e Archaea nuk janë patogjenë për njerëz dhe nuk do të diskutohen më tej.
Figura 1a
Domenet e jetës Ngjashmëritë ndërmjet Archaea dhe Eukar
Eubakteret Archaea
Bërthama Jo Jo
Nukleosomet/histonet Jo Po
Operonet/ ARNm
Po Po
policistronike

3. STRUKTURA BAKTERORE
Figura 1b. Krahasimi i
eukarioteve dhe prokarioteve Edhepse nuk janë kompekse sikur eukariotet, te prokariotet mund të definohen disa stru
“eubakterore” struktura nuk i posedojnë të gjitha bakteret.
Plazmidet
Janë segmente të ADN-së që ndodhen jashtë kromozomeve, të pranishme në shumë k
patogjenezës dhe ato të rezistencës antimikrobike. Disa forma, po ashtu janë të përfshir
Figura 2. Një qelizë shtazore Mbështjellësi qelizor
Bakteret mund të ndahen në dy grupe duke u bazuar në ngjyrosjen sipas Gramit. Bakte
kristal violetit pas shpërlarjes me ujë, kurse ato Gram negative nuk e mbajnë atë pas sh
membranë qelizore në të cilën bëhet fosforilimi oksidativ (pasi që nuk kanë mitokondrie)
muri qelizor, që përbën një formacion rigjid dhe e mbron qelizën nga liza osmotike. Bak
shumë më të trashë sesa ato Gram negative. Bakteret Gram negative kanë edhe një me
Figura 3. Prototipi i qelizës jashtme është bariera kryesore e permeabilitetit te bakteret Gram negative. Hapësira nd
bakterore të brendshme quhet hapësira periplazmike. Bakteret Gram negative i deponojnë enzime
periplazmike. Bakteret Gram pozitive nuk kanë hapësirë periplazmike; ato sekretojnë ek
jashtëqelizor. Digjestimi është i nevojshëm, pasi që molekulat e mëdha nuk mund të kal
jashtme (nëse është prezente) ose nëpër membranën qelizore.
Bakteret pa mur qelizor
Nëse bakteret trajtohen me 1) enzime që shkaktojnë lizë të murit qelizor ose 2) me antib
peptidoglikanit, atëherë shpesh mund të krijohen baktere pa mur qelizor. Zakonisht këto
mikroorganizmave të paqëndrueshëm. Bakteret pa mur qelizor që nuk mund të shumëz
membranë të jashtme) ose proptoplaste (nëse nuk është prezente membrana e jashtme
shumëzohen (format L).
Flagjela
Disa lloje bakteresh janë të lëvizshme dhe kanë organele të lëvizjes – flagjela (figura 4).
jetësor dhe të përgjigjen ndaj substancave kimike ushqyese ose materieve helmuese du
(kemotaksa). Flagjelat janë të fiksuara në membranën qelizore, zgjaten nëpër mbështje
Flagjela përbëhet nga një numër proteinash, përfshirë edhe flagjelinën. Ato e lëvizin qel
Figura 4. E. coli – prokarioti helikë. Filamentet aksiale te spiroketat kanë funksion të ngjashëm sikurse flagjelet. Prot
shkopthor me shumë flagjela ose membranën qelizore i lidhin burimet e ushqimit (siç janë sheqernat dhe aminoacide
(SEM x26,730) © Dennis Kunkel të tjera të membranës qelizore të cilat ndikojnë në lëvizjen e qelizës me flagjela. Permea
Microscopy, Inc. Shfrytëzim i lejuar
transportojnë këto ushqime nëpër membranën qelizore. Energjia dhe burimet e karbonit
“granulat deponuese” të citoplazmës që përmbajnë glikogjen, polihidroksibutirat ose pol

4. Piliet (sinonim: fimbriet)
Llojet e pilieve dallohen mes shtameve të ndryshme bakterore. Ato janë projeksione qel
5). Disa janë të përfshira në konjugimin seksual dhe të tjerat mundësojnë ngjitjen në sip
Figura 5. E. coli me fimbrie (TEM procesit infektiv.
x17,250) © Dennis Kunkel Microscopy,
Inc. Shfrytëzim I lejuar
Kapsulat dhe shtresat jargëzuese (Figura 6)
Këto janë struktura që e rrethojnë nga jashtë membranën qelizore. Nëse janë qartë të d
- emërtohen si shtresë jargëzuese apo glikokaliks. Ato zakonisht përbëhen nga polisaka
përbëra nga polipeptidet (acidi poliglutaminik). Ato nuk kanë rol qenësor në jetesën e qe
shtame mund të prodhojnë kapsulë, kurse të tjerat jo. Kapsulat e baktereve patogjene i
Figura 6 shkatërrimit të baktereve. Kapsulat shpesh humbin gjatë kultivimit in vitro.
Bakteret shkopthore që prodhojnë
kapsulë. Kapsula përbëhet nga
polisakaridet dhe poliproteinat. Ato Endosporet (sporet)
kanë rol në aderencë, virulencë, Janë forma të fjetura të qelizës bakterore që prodhohen nga disa lloje bakteresh gjatë k
mbrojtje, sigurim të ushqimit, dhe forma aktive e rritur e qelizës quhet formë vegjetative. Sporet janë rezistente ndaj shum
njohjen mes qelizave. Ato kanë temperaturat e larta dhe tretësit organikë). Citoplazma e sporeve është e dehidruar dhe
trashësi të ndryshme, e cila mund të dipikolinik- figura 8), që është përgjegjës për rezistencën e spores ndaj nxehtësisë. Spo
jetë 2 herë më e madhe sesa vëllimi i
mikroorganizmit. Në ngjyrosjen e gjinitë Bacillus dhe Clostridium.
kapsulës, prapavija merr ngjyrë blu
në të përhimtë, kurse qeliza merr
ngjyrë të kuqe. Kapsula është pa
ngjyrë dhe duket si kurorë përreth
qelizës. © Judy Bowen, Buckman Laboratories
International, Inc.
Memphis, Tennessee, SHBA dhe The
MicrobeLibrary

5. Figura 7 A
Sporet e Bacillus cereus (gjelbërt) dhe qelizat që nuk formojnë spore (kuq) © Ralph Van Dyke Jr. The Des Moines
dheThe MicrobeLibrary
Figura 7B
Sporulimi i P. larvae në kulturë duket I ngashëm me atë të bakterev sporogjene. Qeliza shkopthore vegje
© Donald Stahly, University of Ioëa, Iowa City, Iowa and The MicrobeLibrary
Figura 7C
Spore e papjekur e rrethuar nga qeliza amë ( sporangiumi). Një kopje e ADN-së bakterore është e paketu
jashtëm i spores është më i hollë dhe më pak i dendur elektronikisht sesa në sporen e pjekur. © Donald Stah
Figura 7D
mbështjellësi i trashë i spores flet se diferencimi i endosporës është kompletuar, por endospora mbetet p
lirohet nga sporangiumi. Mbështjellësi i brendshëm i spores përbëhet nga maksimum shtatë shtresa që q
Iowa and The MicrobeLibrary
Figura 8 Acidi dipikolinik

6. BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 2
KULTIVIMI DHE IDENTIFIKIMI I AGJENSËVE INFEKTIVË
Dr Alvin Fox
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

7. FJALËT KYÇE
Izolimi (kultura)
IDENTIFIKIMI I BAKTEREVE NË LABORATORIN DIAGNOSTIK DHE
pllakat e agarit / kolonitë
Sëmundjet ngjitëse shkaktohen nga baktere të ndryshme dhe shoqërohen me pasqyrë
terrenet e lëngëta - epruvetat -
identifikimi i baktereve nga mostrat klinike të pacientëve ndihmon në mjekimin e sëmund
madhësia
ndjeshmërisë së mikrobeve ndaj antimikrobikëve (p.sh. përmes përcaktimit të përqëndri
ndihmojë në përzgjedhjen e antibiotikut për terapinë medikamentoze. Nëse bakteret veç
Identifikimi & taksonomia
pazakonshme, atëherë kjo mund të sygjerojë për ndonjë shpërthim epidemik (psh. veçim
Familja
ndryshme mjekësore në spital); ose për mangësi në teknikat aseptike të personelit në a
Gjinia
Lloji
Nëse dyshohet në një infeksion të shkaktuar nga bakteret, atëherë zakonisht preferohet
Tipi
mikroorganizmit në kulturë të pastër (në terrene ushqyese me agar) dhe pastaj të bëhet
që shkakton atë infeksion. Identifikimi bazohet në parimet e taksonomisë që zbatohen p
Testet biokimike (fiziologjike)
mikrobiologjike. Nga laboratori diagnostik kërkohet që brenda ditës të identifikohen shum
periudhë sa më të shkurtër kohore. Testet diagnostike që përdoren në laborator duhet t
Testet molekulare
kryhen me lehtësi, të jenë sa më të shpejt dhe të kenë çmim të volitshëm. Metodat klas
ADN-ADN homologjia
në karakteristikat morfologjike dhe metabolike të tyre. Përzgjedhja e testeve diagnostike
sekuentimi 16S ARNr
mikrobeve të ndryshme. Për secilin mikroorganizëm që dëshirojmë ta identifikojmë ekzis
Tashmë, në laboratoret mikrobiologjike gjithnjë e më shumë janë në përdorim teknikat b
Profilimi kimik
gjeneve specifike apo madje segmenteve të veçanta përbrenda gjeneve.
Metodat tjera të gjetjes së
Qasja moderne në taksonominë e baktereve përdor teknika dhe metodologji shumë më
mikrobeve
e përbërjes strukturore të baktereve. Kjo përfshin qasjen e bazuar në “biologjinë moleku
skema klasike për identifikimin e baktereve japin pak të dhëna për marrëdhëniet e tyre
Polymerase chain reaction
shkencor janë të gabueshme. Informatat e reja kanë mundësuar riemërimin e disa nënll
(PCR)
riorganizimin e plotë të raporteve ndërmjet shumë familjeve të baktereve.
Aglutinimi (gjetja e antigjeneve)
Ngjyrosja
Serologjia (gjetja e antitrupave)

8. TERMAT TAKSONOMIKË (KLASIFIKIMI)
Familja: një grup i gjinive të baktereve me veti të përafërta.
Gjinia: grup i llojeve të përafërta.
Lloji: grup i tipeve të përafërta.
Tipi: grup i nëntipeve të përafërta (p.sh. biotipi, serotipi).
Nëntipi (shtami): një linjë apo një izolat i llojit të caktuar të baktereve.
Figura 1
Kultura e Bacillus anthracis në Më së shpeshti përdoret emri i llojeve bakterore (p.sh. Streptococcus pyogenes - apo s
pllakat e agar-bikarbonatit dhe dy pjesë të emërtimit të llojeve: njëra e definon gjininë (në këtë rast "Streptococcus") dh
agar-gjakut. Kolonitë e Emri i gjinisë gjithnjë shkruhet me shkronjë të madhe kurse lloji me shkronjë të vogël. Të
lëmueshme në bikarbonat në stilin italik.
(majtas) dhe kolonitë e
thepisura në agar-gjak
(djathtas). CDC/Dr. James Feeley
ECURIA E IZOLIMIT DIAGNOSTIK DHE IDENTIFIKIMIT TË BAKTERE
Hapi 1. Mostrat e pacientit (p.sh. gjaku, urina, lëngu trunoshpinor etj.) kultivohen në plla
një apo disa ditësh, mund të vërehen koloni të veçuara të baktereve që mund të shihen
miliona qeliza bakterore. Gjatë kësaj faze të identifikimit të baktereve rëndësi shumë të
Figura përcaktuar madhësinë, ndërtimin, ngjyrën si dhe hemolizën (nëse rriten në agar gjak). N
2.Procedura e ngjyrosjes sipas mikroorganizmave është edhe kërkesa e tyre për oksigjen.
Gramit
Hapi 2. Kolonitë ngjyrosen sipas Gramit dhe qelizat individuale bakterore vrojtohen me
Hapi 3. Bakteret identifikohen duke shfrytëzuar kolonitë e rritura në terrene kultivuese. K
shtesë të rritjes.

9. NGJYROSJA SIPAS GRAMIT
FIGURA 3. SHEMBUJ TË Kolonia e baktereve thahet në xham mikroskopik dhe më tej procedohet si vijon (Figura
NGJYROSJES SIPAS
GRAMIT Hapi 1. Ngjyrosja me kristal violet. Bakteret marrin ngjyrë të kaltër.
Hapi 2. Fiksimi me jod. Kjo procedurë e stabilizon ngjyrën kristal violete. Bakteret mbesi
Hapi 3. Ekstraksioni me alkool apo me ndonjë tretës tjetër. Gjatë kësaj procedure disa b
Bacillus brevis. disa të tjera mbajnë të njejtën ngjyrë (Gram pozitivet).
Ngjyrosja sipas Gramit. CDC/Dr. William
A. Clark
Hapi 4. Ngjyrosja me safraninë. Bakteret Gram pozitive mbesin të kaltra, kurse bakteret
kuqe të safraninës.
Në vazhdim vrojtohen vetitë e baktereve me mikroskop. Pas vrojtimit, shtrohen këto pye
Streptococcus
mutans. Ngjyrosja sipas Gramit. Në • A janë Gram-pozitive apo Gram-negative, bakteret e vërejtura?
pllakat e agar gjakut vërehen forma • Çfarë forme kanë ato - shkopthore, koke, spirale apo pleomorfe (formë e ndrysh
sikur koke pa radhitje vargore. Këto • A janë të rradhitura veç e veç apo janë në çifte, vargje etj.?
mikrobe mund të shkaktojnë • Çfarë madhësie kanë qelizat bakterore të vërejtura?
endokardit subakut bakterial dhe
karies dental.CDC/Dr. R Facklam
Përveç ngjyrosjes sipas Gramit, në praktikën laboratorike mikrobiologjike ndonjëherë pë
ngjyrosja e sporeve dhe ajo e kapsulave).
Në vazhdim të ecurisë së diagnozës mikrobiologjike, merret një koloni tjetër e ngjashme
Bacillus ekzaminohet për veçoritë biokimike; p.sh., a i fermenton sheqernat, siç është llaktoza? N
anthracis. Ngjyrosja sipas përmes antitrupave komercialë që reagojnë me antigjenet e caktuar sipërfaqësor të tyre
Gramit.CDC/Dr. James Feeley diagnozën e infeksioneve bakterore, në përdorim të gjerë janë edhe shumë teste komer
KARAKTERIZIMI TAKSONOMIK I BAKTEREVE
Edhe përbrenda vetë llojeve bakterore ekziston një ndryshueshmëri e konsiderueshme.
Streptococcus përfshin krahasimin e shumë nëntipeve për secilin lloj. Këto krahasime bazohen kryesis
mutans. Ngjyrosja sipas Gramit.
Kultura nga tioglikolati. Gjatë ANALIZAT KIMIKE
kultivimit në bujon duken me formë
shkopthore në varg. Mund të
shkaktojnë endokardit subakut Për studimin e strukturës së baktereve janë në dispozicion pajisje të sofistikuara, që kry
bakterial dhe karies dental. CDC/Dr. ngopura, karbohidrateve ose profilimin ubikuitar (të gjithanshëm). Në taksonominë e bak
Richard Facklam karakterizimi i prodhimeve të sekretuara të metabolizmit (psh. alkoolet e avullueshme dh
shkurtëra).
ANALIZAT MOLEKULARE
Do të ishte ideale sikur të krahasoheshin sekuencat e tërë ADN-së kromozomale të bak
praktike, sepse për secilin nëntip të baktereve do të duhej bërë sekuentimi i miliona nuk
është arritur sekuentimi i tërë gjenomit të ndonjërit përfaqësues (psh. një nëntipi) të disa

10. një punë voluminoze nga ana e shumë grupeve kërkimore të dedikuara vetëm për seku
gjenomike ndërmjet baktereve është vlerësuar përmes raportit të përmbajtjes së guanin
është shprehur si përqindje (%GC). Sot, zbatohen dy alternativa të tjera: hibridizimi dhe
kodon ARNr 16S).
Për të krahasuar afërsinë gjenetike të nëntipeve të ndryshme të baktereve përdoret tekn
çfarë përputhshmërie dy shtame të ADN-së nga bakteret e ndryshme lidhen-hibridizohe
nëntipet bakterore tregon shkallë të lartë të homologjisë (d.m.th. vargjet lidhen mirë), atë
përkasin të njejtit lloj të baktereve. ADN-ja e llojeve të ndryshme bakterore nuk tregon h
Gjatë viteve të fundit, sekuentimi i molekulave ribosomale të 16S ARNr është bërë “stan
Kjo molekulë përafërsisht posedon 1600 nukleotide në varg. Sekuentimi i 16S ARNr jep
gjenomeve mbi nivel të llojeve duke lejuar krahasimin e afërsisë përgjatë tërë mbretëris
shpesh kanë sekuenca identike të ARNr. Kjo teknikë ofron një informatë komplementare
e mikrobiologjisë klinike, përcaktimi i sekuencës së gjeneve 16S ARNr dhe regjioneve të
e nëntipeve të baktereve.
BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 3
USHQIMI, RRITJA DHE METABOLIZMI I BAKTEREVE

11. Dr. Alvin Fox
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

12. Për t’u rritur, bakteret duhet të sigurojnë burime të energjisë, si p.sh. karbonin ”organik”
ngopura si dhe jonet e metaleve (psh. hekuri). Rol të rëndësishëm për rritjen e bakterev
dhe kërkesat për oksigjen.
Kërkesat për oksigjen
FJALËT KYÇE
Glikoliza Bakteret obligative aerobe, duhet doemos të kenë prani të oksigjenit për t’u rritur, sepse
Fermentimi fermentimit. Në anën tjetër, bakteret anaerobe nuk mund ta bëjnë fosforilimin oksidativ-
Frymëmarrja anaerobe baktere nuk i posedojnë disa enzime, si p.sh. katalazën (zbërthen peroksid hidrogjenin
Frymëmarrja aerobe (zbërthen NADH + H2O2 në NAD dhe O2) dhe superoksid dismutazën (zbërthen superok
Fakultativ anaerob detoksifikimin e radikaleve të lira perokside dhe të oksigjenit, të cilat prodhohen gjatë m
Obligativ aerob Anaerobet aerotolerante janë baktere që shfrytëzojnë frymëmarrjen anaerobe, por ato m
Obligativ anaerob oksigjenit. Bakteret fakultative anaerobe mund ta shfrytëzojnë edhe fermentimin edhe fr
Anaerob aerotolerant energjinë gjatë proceseve metabolike. Në prani të oksigjenit, zakonisht mbyllet procesi i
Mikroaerofil kalojnë në sistemin aerob të frymëmarjes. Bakteret mikroaerofile rriten mirë në prani të
Siderofore shkatërrohen në përqëndrime të larta të tij.
Mezofile
Termofile Kërkesat ushqimore
Psikrofile
Koha e gjenerimit Në këto kërkesa ushqimore bëjnë pjesë burimet e karbonit, azotit, fosorit, sulfurit dhe jo
Cikli i acideve trikarboksilike sekretojnë disa molekula të vogla, të cilat e lidhin hekurin (sidoforet, p.sh. enterobaktina
ose cikli i Krebsit hekur të lidhur futen brenda përmes receptorëve të qelizës bakterore. Njeriu, po ashtu p
Rruga glioksilate (transferinat). Bakteret që nuk garojnë me strehuesin për burime të hekurit, janë patogje
Ubikuinone
Temperatura
Bakteret mund të rriten në temperatura të ndryshme, duke filluar nga ato që jetojnë në t
deri te temperaturat afër vlimit. Ato që rriten kah mesi i këtij rangu quhen baktere mezof
që janë patogjene për njeriun si dhe bakteret oportune. Bakteret që kanë zona optimale
kurse ato më të ulëta quhen psikrofile.
FILM
pH
Bakteret dhe fizioni binar
Low resolution Quicktime Shumica e baktereve rriten më së miri në prani të pH neutrale; megjithatë, disa baktere
High resolution Quicktime në mjedise të larta acidike apo bazike.
© Mondo Media, San Francisco,
Calif., USA and The MicrobeLibrary

13. Matja e masës së baktereve në kulturat e lëngëta
Metodat më të shpeshta për matjet e tilla janë matja e:
a) turbiditetit (shkalla e turbullimit të kulturës së lëngët nga ana e baktereve – vlerë e cil
(të gjalla dhe të vdekura). Kjo metodë zakonisht realizohet me spektrofotometër (Figura
b) numri i baktereve të gjalla në kulturë – zakonisht përcaktohet përmes numrit të koloni
Figura 1. ditur në pllakë (“numërimi në pllakë” i njësive koloni formuese - colony forming units). Rr
Lakorja e rritjes lakoren e rritjes (figura 1) ku jepet numri i qelizave të gjalla në raport me kohën. Koha e
dyfishimin e popullacionit bakteror.
METABOLIZMI I SHEQERNAVE ( si shembull i skemave metabolike)
BURIMET E INTERNETIT
Glikoliza ( Rruga e Embden- Mejerhofit dhe Parnasit)
RRUGA METABOLIKE
Glikoliza
Kjo është rruga më e shpeshtë e katabolizmit të sheqernave te bakteret. Kjo rrugë meta
Cikli i Krebsit
Dr Karl Miller qelizave shtazore dhe bimore. Pas një serie të proceseve enzimatike vjen deri te zbërth
George Washington University
3D version requires Chime
prodhuar ATP (adenozinë-trefosfat) dhe NADH (nikotinamid adenin dinukleotidi). Energ
biosintezës deponohet në komponimet e reja të posaformuara (ATP and NADH)
NAD ---> NADH
Glukoza Piruvati
------------------------------------>
(C6) (C3)*
ADP ---> ATP
*
I përgjigjet numrit të karbonit në molekulë
Ekzistojnë edhe rrugë të tjera alternative për katabolizmin e sheqernave dhe për prodhi
së. Një rrugë e tillë është rruga pentozë fosfate (shanti heksozë monofosfat) që vërehet
bimore. Me këtë rrugë krijohet NADPH. Rruga tjetër, e quajtur Entner Doudorof, vërehet
Frymëmarrja anaerobe
Frymëmarrja anerobe përfshin glikolizën dhe fermentimin. Gjatë stadeve të mëvonshme
glikolizës) zbërthehet prapa në NAD duke e humbur hidrogjenin. Hidrogjeni i shtohet pir
krijohen prodhime të ndryshme përfundimtare të metabolizmit.
NADH --> NAD
Alkoolet me vargje të shkurta ose ac
Piruvati ---------------------------
janë acidi llaktik ose etanoli) (C2-C4)
>

14. Frymëmarrja aerobe
Frymëmarrja aerobe përfshin glikolizën dhe ciklin e acideve trikarboksilike (cikli i Krebsit
dioksid karboni (C1) dhe gjatë këtij procesi NAD zbërthehet në NADH. Prandaj, gjatë fe
burimeve (glikoliza dhe cikli i Krebsit). Fosforilimi oksidativ e zbërthen tepricën e NADH
(energji e deponuar). Ubikuiononet dhe citokromet janë komponenta të vargut transport
proces të vonshëm. Hapi i fundit në këtë proces është shndërrimi i oksigjenit në ujë.
Fosforilimi oksidativ
NADH --> NAD
Figura 2. O2 ------------------------------------------> H2O
Ciklet e Krebsit dhe Glioksalatit
ADP --> ATP
Cikli i Krebsit (Figura 2) përmban 4 dhe 6 atome karboni të ndërmjetme. Piruvati (C3)
ç’rast numri i atomeve të ndërmjetme të karbonit C4/C6 mbetet i njejtë apo rritet.
a) Humbja e CO2 (C1) nga piruvati për të formuar acetyl CoA, pasuar me shtimin e kom
prodhon komponentën C6 (acidi citrik). Prandaj, numri i molekulave të prodhuara të C6
që ishin prezente në fillim.
-CO2

15. C3 C2
-->
BURIMET E INTERNETIT
RRUGA METABOLIKE C2
Fosforilimi oksidativ
C4 C6
-->
Kimia e sintezës së ATP
Dr Karl Miller
George Washington University
b) Shtimi i CO2 te piruvati jep komponimin C4. Në këtë nivel, krijohen molekula të tjera
+CO2
C3 C4
-->
Prandaj, nëse disa nga komponentat e ciklit hiqen dhe përdoren në rrugë të tjera të bios
këtij reaksioni.

16. METABOLIZMI I ACIDEVE TË NGOPURA
Acidet e ngopura zbërtehehn në grupet acetil (C2) që futen në ciklin e Krebsit duke u ba
C4 për të prodhuar C6. Gjatë ciklit, C2 i shtuar humbet pasi rigjenerohen CO2 dhe C4 . N
molekulave intermediare të ciklit. Prandaj, nëse acidet e ngopura janë i vetmi burim i ka
BURIMET E INTERNETIT intermediarët pa mbylljen e ciklit:
RRUGA METABOLIKE
Beta oksidimi i acideve të +C2
ngopura
C4 C6
(Vargu tek) --->
Beta oksidimi i acideve të
ngopura
(vargu çift)
Dr Karl Miller
George Washington University
Bakteret shfrytëzojnë edhe ciklin glioksilat (Figura 2- modifikim i ciklit të Krebsit) në të ci
3D version requires Chime heqin dy molekula të CO2 nga intermediarët. Komponenta intermediare C6 shndërrohet
të ciklit). Prandaj, për çdo grup acetil (nga acidet e ngopura), mund të prodhohet një cik
glioksalatit nuk haset te qelizat shtazore, pasiqë ato shfrytëzojnë acidet e ngopura të pr
C6 --> C4
+ +C2
C2 --> C4
Në përfundim, mund të thuhet se cikli i Krebsit funksionon si model për biosintezë dhe p
intermediarët duhet të hiqen dhe të përdoren për rrugë të tjera metabolike, ato duhet të
shfrytëzimin e sheqernave dhe acideve yndyrore është i ndryshëm.
BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 4
MEMBRANA QELIZORE, SPORET DHE BIOSINTEZA E
MAKROMOLEKULAVE

17. Dr. Alvin Fox
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë
Në këtë kapitull do të diskutohet për strukturën e membranës qelizore te bakteret Gram
alkoolorezistente. Po ashtu, do të përshkruhet përbërja dhe funksioni i makromolekulave
endosporeve të baktereve.
FJALËT KYÇE
Mbështjellësi qelizor Membrana qelizore
Muri qelizor
Membrana qelizore Mbështjellësin e qelizës bakterore e ndërtojnë membrana qelizore dhe muri qelizor; plus
Membrana e jashtme prezente). Muri qelizor përbëhet nga peptidoglikani dhe strukturat e tjera të bashkuara.
Peptidoglikani shumica e baktereve mund të kategorizohen në dy grupe (figura 1): Gram pozitive dhe G
Lipoproteina e Braunit ngjyrosjen sipas Gramit, e cila reflekton dallimet kryesore strukturore ndërmjet këtyre dy
Porinet gjetur edhe përbërës të tjerë të murit qelizor (baktere që nuk janë as Gram pozitive as G
Lipopolisaharidi (endotoksina
"klasike") Peptidoglikani është një makromolekulë me shumë vargje kryqëzuese, që e mbështjell
Acidi teikoik siguron asaj fortësinë. Ai ka peshë të madhe molekulare prej miliardash (krahasuar me
Acidi teikuronik dhe përbëhet nga glikani (polisaharid) – që është skeleti ndërtues, i përbërë nga acidi N
Acidi lipoteikoik si dhe nga vargjet anësore të peptideve që përmbajnë aminoacidet D apo L; nganjëherë
Acidi mikolik Vargjet anësore janë të lidhura me lidhje kryqëzuese përmes urave peptidike. Këto ura
Undekaprenoli (baktoprenoli) ndryshme bakterore. Acidi muramik, D-aminoacidet dhe acidi diaminopimelik nuk sinteti
Endosporet te të gjitha eubakteret përveç gjinive Chlamidia dhe Mycoplasma.
Mbështjellësi qelizor i baktereve Gram pozitive (Figura 2)
Në peptidoglikanin e këtyre baktereve lidhen me lidhje kovalente acidet teikoike (shtylla
të ribitolit ose glicerolit) ose acidet teikuronike (acid glukuronik që përmban polisahardid
besohet se janë të përfshira në përqëndrimin e joneve të metaleve nga mjedisi. Acidet t
Figura 1. enzimet autolitike në vendet e digjestimit të peptodoglikanit (autoliza)-një nga hapat e bi
Diagrami i thjeshtuar i janë të pranishme edhe polisaharidet neutrale. Acidi lipoteikoik, në shumë baktere lidhe
mbështjellësve qelizor të tjera, ai mund të shfaqet në fimbrie jashtë qelizës. Nëse ndodhet në pjesën e jashtme të
qelizave Gram pozitive dhe epiteliale duke mundësuar kolonizimin e grykës (p.sh. streptokoket e grupit A).
Gram negative

18. Mbështjellësi qelizor i baktereve Gram negative (Figura 3)
Në peptidoglikanin e këtyre baktereve lidhen me lidhje kovalente lipoproteinat e Braunit,
me murin qelizor. Sikur membranat tjera, edhe kjo përmban proteina dhe fosfolipide. Po
mbështjellësi qelizor te Gram-negativet përmban molekula shtesë - lipopolisaharide, të c
së përshkueshmërisë për substancat hidrofobe. Lipopolisaharidi përbëhet nga tri pjesë:
O, pjesa e mesme apo thelbi dhe pjesa e brendshme që përmban lipidin A. Mbështjellës
përmban disa sheqerna (heptoza dhe acid ketodeoksiktonik) që nuk gjinden tjetërkund n
Figura 2. acide të ngopura beta-hidroksi-po ashtu, të rralla në natyrë. Molekula e këtyre baktereve
Komponentat e mbështjellësit membranës së jashtme ndihmojnë në formimin e kanaleve për të lejuar kalimin e ushqim
qelizor te bakteret Gram- membranën e jashtme.
pozitive
Bakteret acido-alkoolorezistente dhe bakteret e afërta me to (Mikob
Korinebakteret)
Mbështjellësit qelizor të këtyre baktereve janë shumë më kompleks sesa te bakteret e tj
Figura 3. ngopura vargore) lidhen me lidhje kovalente përmes polisaharidit me peptidoglikanin. K
Komponentat e mbështjellësit mikolik dhe komplekse tjera lipidesh formojnë një membranë të trashë prej dyllit, e cila n
qelizor te bakteret Gram- peptidoglikanit.
negative
Sinteza e makromolekulave të mbështjellësit qelizor
Peptidoglikani (figurat 4 dhe 5): njësia prekursore (muramil pentapeptidi i lidhur për urid
Figura 4. dhe pastaj bartet në membranën qelizore. Nënnjësia aktivizohet me enzime nga nukleo
Struktura e peptidoglikanit te (undekaprenol/baktoprenol) duke ndërtuar nënjësinë e plotë (disakarid pentapeptidi me
E. coli kompletuara pastaj barten në murin qelizor. Pas lëshimit të monomereve, undekaprenol
përdoret përsëri. Shtyllat e glikanit të qelizës ekzistuese zbërthehen nga enzimet (autoli
nënnjësisë së posasintetizuar. Nëse këto enzime janë hiperaktive, muri qelizor mund të
pëlcet membranën qelizore duke e mbytur qelizën (“autoliza”). Në vazhdim, me ndihmë
vargut anësor peptidik të nënjësisë së kyçur brenda vargut ekzistues ( proteinat penicilin
teikoik dhe teikuronik, po ashtu sintetizohen në membranën qelizore (në bartësit lipidikë
Figura 5. ekzistues qelizor.
Struktura e peptidoglikanit te
S. aureus
Lipopolisaharidi
Lipidi A është i mbërthyer në membranën qelizore dhe sheqernat bazike ngjiten në mën
antigjenike-O sintetizohen në mënyrë të pavarur (në bartës lipidik sikur në sintezën e pe
Figura 6. bërthamën e lipidit-A, duke krijuar lipopolisaharidet e membranës qelizore para kalimit n
Struktura e lipopolisaharideve
Endosporet
Disa baktere të modifikuara Gram pozitive, kanë një mbështjellës të pazakonshëm qeliz
Figura 7. dhe një membranë e jashtme. Peptidoglikani është më pak i kryqëzuar sesa te bakteret

19. Ecuria e formimit të
endosporeve formën e dehidruar. Peptidoglikani i spores është si një korteks që ndodhet ndërmjet dy
qelizës është një mbulesë e përbërë nga keratina. Sporet e baktereve janë shumë rezis
shkak se kanë këtë mbulesë keratinike.
Gjatë shumëzimit të baktereve, formohet një mur ndarës që e ndan qelizën ëmë në afër
Figura 8 sporulimit, ndarja e qelizës nuk është e barabartë dhe qeliza më e madhe e quajtur “qel
Bacillus me qeliza vegjetative Membrana qelizore e qelizës bijë e ndërton membranën e brendshme të spores, kurse
dhe me endospore. Ngjyrosja ndërton membranën e jashtme (figurat 7 dhe 8).
sipas Gramit © Christopher J.
Woolverton, Kent State University
Kent, Ohio and The MicrobeLibrary
BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 5
ANTIBIOTIKËT QË VEPROJNË NË MBËSHTJELLËSIN E QELIZ
BAKTERORE
Dr Alvin Fox
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë
STERILIZIMI
FJALËT KYÇE

20. Sterilizimi /dezinfektimi / Sterilizimi nënkupton shkatërrimin e plotë të TË GJITHA formave jetësore të mikroorgan
antisepsa përdorimin e substancave sterilizuese fizike, gazore apo kimike. Metoda më efektive e s
nxehjen e lëngjeve (p.sh.terreneve ushqyese) ose materialeve të ngurta në temperaturë
Antibiotiku që i nënshtrohen autokllavimit duhet të jenë të qëndrueshëm ndaj nxehtësisë. Pajisjet q
Toksiciteti selektiv të autokllavimit, mund të sterilizohen me etilen-oksid. Filtrat membranorë kanë pore, të c
Baktericid medikamentet dhe kemikaliet e vogla të kalojnë nëpër to; prandaj ato kanë gjetur përdo
Bakteriostatik Rrezet ultraviolete përdoren për uljen e përqëndrimit të baktereve nëpër sipërfaqe të nd
Përqëndrimi minimal inkibues operacionit). Rrezatimi jonizues është më efikas sesa ai ultraviolet dhe mund të përdore
(PMI) ushqimit.
Antibiogrami
Proteinat penicillinë-lidhëse Dezinfektantët (p.sh.komponimet e fenolit) mund të përdoren për shkatërrimin e shumë
Autolizinet antiseptikët (p.sh. jodi ose alkooli 70%) përdoren lokalisht për redukimin e numrit të bak
Cikloserina
Bacitracina ANTIBIOTIKËT
Vankomicina
Beta llaktamët Antibiotikët janë substanca që veprojnë tek bakteret sipas parimit të “ toksicitetit selektiv
Penicilinat plotësisht bakteret (efekti baktericid) apo e pengojnë rritjen e tyre (efekti bakteriostatik),
Cefalosporinat këto substanca për mjekimin apo për parandalimin e sëmundjeve ngjitëse. Antibiotikët b
Monobaktamet sistemin aktiv imunitar për të shkatërruar bakteret që ndodhen tek strehuesi. Pas izolimi
Acidi klavulonik (shih kapitullin 2), mund të testohet ndjeshmëria e tyre ndaj një numri të madh të antibio
Penicilinaza /beta llaktamaza dilucionit- ku llogaritet përqëndrimi minimal inkibues (PMI), i cili definohet si përqëndrimi
Polimiksina B e baktereve. Një metodë tjetër e përcaktimit të ndjeshmërisë ndaj antibiotikëve është me
Rezistenca në të cilën përcaktohet zona e inkibimit përreth diskut të imprenjuar me antibiotikë.
ANTIBIOTIKËT QË FRENOJNË SINTEZËN E MURIT QELIZOR
Një grup i madh antibiotikësh vepron në baktere përmes frenimit të sintezës së peptidog
së peptidoglikanit, mund të shfaqet autoliza enzimatike e murit qelizor. Nëse mungon fu
fortësisë së qelizës bakterore, atëherë presioni i lartë osmotik në brendi të qelizës i shka
jashtme të qelizës bakterore. Prandaj, këta antibiotikë kanë veprim baktericid. Në frenim
përfshihen shumë mekanizma:
UDHËZUES
Sulmi i antibiotikut (1) Dy aminoacidet terminale të vargut anësor peptidik janë aminoacide të pazakonshm
HHMI
Kërkon Flash
alaninës). Antibiotiku cikloserinë është komponentë analoge me D-alaninën dhe interfer
alaninës në D-alaninë në citoplazmë. Prandaj, sinteza e mëtejme e peptidoglikanit është
(2) Nënnjësia e peptidoglikanit (që përmban një varg anësor dhe një peptid të ngjitur pë
nëpër membranën citoplazmike i lidhur për difosfat undekaprenolin. Pasi monomeri i pe
kapjes në murin qelizor, undekaprenol difosfati defosforilohet në fomën monofosfate. Ba
defosforilimit dhe në mungesë të bartësit të monofosforiluar ndalet sinteza e nënjësive t

21. (3) Stadi përfundimtar në sintezën e peptidoglikanit përfshin lidhjen e pjesës sheqerike t
glikane të polimerit ekzistues të murit qelizor. Pastaj, ndodh lidhja e kryqëzuar e pjesës
Figura 1 Gjatë këtij procesi D-alanina në mënyrë enzimatike hiqet nga fundi i vargut anësor para
Lidhja e kryqëzuar e kryqëzuar nga vargu i ri peptidik në nënjësinë e posaformuar të peptidoglikanit. Vakomi
peptidoglikanit e penguar kështu transpeptidimin (lidhjen e kryqëzuar).
(4) Në antibiotikët beta-llaktam bëjnë pjesë penicilinet (p.sh.ampicilina), cefalosporinet
proteinat penicilinë-lidhëse dhe pengojnë veprimin e enzimeve të përfshira në transpept
e këtyre antibiotikëve është unaza beta-llaktame me 4 vargje. Penicilinet ngjiten me una
pesëvargore, kurse cefalosporinet gjashtëvargore. Monobaktamët përbëhen vetëm nga
Figura 2 antimikrobik.
Struktura e penicilinës
PENICILINA
Penicilina përfitohet nga myku Penicillium chrysogenum. Gjatë fermentimit mykrrat prod
Figura 3 unazë tiazolidike dhe beta llaktame të bashkuar (figura 2). Kjo unazë është labile ndaj a
Rezistenca ndaj beta- ana e enzimeve bakterore. Viteve të fundit janë përfituar derivate më stabile në aspektin
llaktamëve te bakteret Gram- (absorbohen) më lehtë nga trakti gastrointestinal dhe kanë spektër më të gjerë të efekte
negative
Në strukturën unazore të antibiotikëve janë shtuar me rrugë sintetike edhe vargje të ndr
në përfitimin e antibiotikëve të rinj me veçori të reja vepruese antimikrobike. Shumica e
(figura 2) kanë aktivitet të ulët antimikrobik ndaj baktereve Gram negative, pasiqë nuk e
Cefalosporinet dhe disa penicilina sintetike janë aktive kundër baktereve Gram negative
Figura 4 membranën e jashtme të këtyre baktereve. Një grup tjetër i penicilinave të modifikuar ki
Rezistenca ndaj beta- nga organizmi i pacientit, duke mundësuar uljen e frekuencës së ordinimit të dozave ter
llaktamëve te bakteret Gram-
pozitive Penicilinet mund të shkatërrohen nga enzimet e quajtura beta-llaktamaza (penicilinaza),
rezistente bakterore (figura 3). Acidi klavulonik lidhet fort për beta-llaktamazat, duke e p
bashkëpunim me disa peniciline për të mundësuar veprimin e tyre ndaj baktereve që za
veçuara. Një formë tjetër e krijimit të rezistencës është ndryshimi në strukturën e protein
antibiotiku nuk lidhet në mënyrë efikase për to (figura 4). Te bakteret Gram negative, pe
jashtme duke i shfrytëzuar kanalet e vogla të quajtura porine. Por, mutacioni gjenetik m
porineve duke bllokuar depërtimin e penicilineve në brendi të qelizës bakterore.
POLIMIKSINA B
Polimiksina B (figura 5) lidhet për lipopolisaharide (pjesën A) dhe për fosfolipide. Megjith
Figura 5 Kjo lidhje rezulton në shkatërrimin e membranës qelizore të baktereve Gram negative. P
Struktura e polimiksinës Gram pozitive nuk është e ekspozuar, polimiksina ka pak aktivitet ndaj tyre. Ky medikam
pasiqë mund të shkaktojë lizën e membranave eukariote, andaj rrallë përdoret në përdit

22. BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 6
ANTIBIOTIKËT – SINTEZA E PROTEINAVE, SINTEZA E ACIDIT
NUKLEIK DHE METABOLIZMI
Dr Gene Mayer
Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog
Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë
OBJEKTIVAT MËSIMORË
Përshkrimi i mekanizmit të PARIMET THEMELORE DHE PËRKUFIZIMET
veprimit të agjensëve
antimikrobik A. Selektiviteti- të gjithë agjensët antimikrobik që kanë efikasitet klinik, shprehin toksicite
por, pa e dëmtuar strehuesin në anën tjetër. Kjo është veçoria kryesore dalluese e antib
Diskutimi i antibiogramit selektivitetit varen nga antibiotiku i caktuar. Nëse antibiotikët kanë selektivitet të lartë, at
Megjithatë, nganjëherë edhe antibiotikët me selektivitet të lartë mund të kenë efekte anë
Vështrimi i mekanizmave me
te cilët bakteret shfaqin B. Indeksi terapeutik- definohet si raport ndërmjet dozës që është toksike për strehuesin
rezistencë ndaj lartë të jetë indeksi terapeutik, aq më i mirë është veprimi i antibiotikut.
antimikrobikëve
C. Katogoritë e antibiotikut- antibiotikët ndahen në baktericid - nëse e shkatërrojnë në të
bakteriostatik - nëse e pengojnë vetëm përkohësisht rritjen e baktereve. Në përgjithësi,
antibiotikëve që kanë veprim baktericid; por shpeshherë faktorë të ndryshëm mund ta im
veprim bakteriostatik. Nëse përdoret antibotiku me veprim bakteriostatik, atëherë kohëz
Fig 1 mjaftueshme për t'iu lejuar mekanizmave mbrojtës qelizor dhe humoral çrrënjosjen e ba

23. Testimi i ndjeshmërisë ndaj
antibiotikëve
antibiotikëve me veprim baktericid preferohet në trajtimin e infeksioneve të endokardit d
forcat mbrojtëse të organizmit janë relativisht joefektive dhe rreziku që bartin me vete kë
menjëhershëm të mikroorganizmave.
D. Antibiogrami- Vlera themelore e përcaktimit sasior të aktivitetit të antibiotikëve in vitro
FJALËT KYÇE Për të pasur efikasitet klinik, antibiotiku duhet ta mbërrijë PMI dhe PMB në vendin e infe
Selektiviteti farmakologjike e antibiotikut ndikojnë në dozën, rrugën dhe shpeshtësinë e dhënies së
Indeksi terapeutik dozë efikase në vendin e infeksionit.
Baktericid
Bakteriostatik Në laboratoret klinike mikrobiologjike metoda më e shpeshtë e përcaktimit të ndjeshmër
PMI antibiotikëve është testi i difuzionit. Sipas kësaj metode, izolati bakteror mbillet në mëny
PMB së agarit. Pastaj, në sipërfaqe të pllakës vendoset disku i imprenjuar me një sasi standa
Testi i difuzionit të difundojë në terren. Si rezultat i difuzionit vjen deri te gradienti i difuzionit të antibiotiku
Sinergjizmi antibiotik 24 orësh, krijohet një shtresë e kolonive të rritura bakterore. Përreth diskut mund të ketë
Antagonizmi antimikrobik Madhësia e zonës së frenimit varet nga shkalla e difundimit të antibiotikut, ndjeshmëria
Antimikrobikët shkallës së rritjes së kolonive bakterore. Zona e frenimit në testin e difuzionit është e nd
Rezistenca e kryqëzuar testing e dilucionit.
Rezistenca e shumëfishtë
Testi i difuzionit bëhet në kushte të standardizuara dhe për secilin antibiotik tashmë janë
Nëse zona e frenimit është e barabartë apo më e lartë sesa standardi, atëherë konsider
andaj antibiotikut. Nëse zona e frenimit është më e vogël sesa standardi, atëherë konsid
ndaj antibiotikut të testuar. Figura 1 poashtu ilustron procedurën e testit të difuzionit, kur
standarde të frenimit për disa antibiotikë.
E. Terapia e kombinuar- Terapia e kombinuar me dy apo më shumë antibiotikë jepet pë
shfaqjes së shtameve rezistente të baktereve, (2) për trajtimin e rasteve urgjente gjatë k
zhvillim e sipër dhe (3) për të shtuar efektin e antibiotikëve përmes fenomenit të sinergji
Sinergjizmi antibiotik shfaqet atëherë kur efekti i kombinimit të antibiotikëve është më i l
antibiotikëve veç e veç. Antagonizmi antibiotik shfaqet atëherë kur një antibiotik (zakoni
me efektet e antibiotikut tjetër.
F. Antibiotikët dhe agjensët kimioterapeutikë - Termi “antibiotik” nënkupton substancat e
(prodhohen nga qeniet e gjalla), kurse termi “agjens kimioterapeutik” përkufizon një sub
sintetike (artificiale). Sot, kufiri ndërmjet këtyre dy termave po zbehet gjithnjë e më shum
aktualisht janë prodhime biologjike - por të modifikuara kimikisht (madje disa janë kopje
sintetizuar kimikisht). Prandaj, termi i përbashkët për antibiotikët dhe agjensët kimiotera

24. Figura 2
Standardet interpretuese për diametrin e zonave dhe PMI i përafërt korrel
interpretuese të antibiogramit
Agjensi antimikrobik
Diametri i zonës për secilën kategori
(sasia për disk)
dhe mikroorganizmi R I MS S
Ampicillin (10 mikro gm)
Enterobacteriaceae <11 12-13 >14
Staphylococcusspp. <28 >29
Haemophilus spp. <19 >20
Enterococci <16 >17
Streptokoket tjera <21 22-29 >30
Chloramphenicol (30 mikro
<12 13-17 >18
gm)
Erythromycin (15 mikro gm) <13 14-17 >18
Nalidixic acid (30 mikro gm) <13 14-18 >19
Streptomycin (10 mikro gm <11 12-14 >15

25. Tetracycline (30 mikro gm) <14 15-18 >19
Trimethoprim (5 mikro gm) <10 11-15 >16
a
Adaptuar nga dokumenti i NCCLS, tetor 1983 (M2-T3). Referojuni dokumentev
përditësime dhe ndryshime.
b
R, Rezistent; I, intermediar(i ndërmjetëm); MS, mesatarisht sensitiv; S, senstiv
raportohet pasiqë tregon për një rezultat që kërkon testim të mëtejmë. Nëse ësh
ashtu duhet të raportohet për të dëshmuar se ka nevojë për dozën maksimale d
MS janë të ndjeshme e jo intermediare.
c
PMI i përafërt që korrelon me përkufizimin e kategorive- rezistent dhe i ndjeshë
përdoren për interpretim te testi i dilucionit.
ANTIMIKROBIKËT QË FRENOJNË SINTEZËN E PROTEINAVE
Fig 3 A. Nisma e sintezës së proteinave- figura 3 ilustron nismën e sintezës së proteinave dh
Antibiotikët që veprojnë në frenojnë këtë proces.
fazën startuese të sintezës së
proteinave B. Elongimi- Figura 4 ilustron procesin e elongimit dhe vendveprimin e antibiotikëve që
FRENUESIT E SINTEZËS SË PROTEINAVE (SHUMICA BAKTERISOT
Fig 4
Antibiotikët që veprojnë në Selektiviteti i këtyre agjensëve është rezultat i dallimeve në ribosomet e prokariotëve që
fazën e elongimit të sintezës janë 80S. Pasiqë ribosomet mitokondriale kanë ngjashmëri me ribosomet prokariote kët
së proteinave toskik.
A. Antimikrobikët që lidhen me nënnjësinë 30S të ribosomeve
1. Aminoglikozidet (baktericid)
Streptomycin, kanamycin, gentamicin, tobramycin, amikacin, netilmicin dhe neomycin (v
Streptomycin
a. Mekanizmi i veprimit. – aminoglikozidet lidhen në mënyrë të pakthyeshme (ireversibi
kompleksin inicues (30S-ARNi-ARNt), prandaj nuk mund të ketë nismë (start) të sintezë
e ngadalësojnë sintezën e proteinave që tashmë është inicuar dhe shkakton keqlexim të
b. Spektri i veprimit – shumë baktere Gram-negative dhe disa Gram-pozitive; nuk përdo

26. Neomycin
oksigjen për marrjen e këtyre antibiotikëve) dhe tek ato brendaqelizore.
c. Rezistenca – e shpeshtë.
2. Tetraciklinet Aminoglikozidet kanë veprim sinergjik me antibiotikët β-llaktamë. β-llakt
d. Sinergjizmi – (bakteriostatik)
Tetracyclin, minocyclin dhe doxycycline.
a. Mekanizmi i veprimit – lidhen në mënyrë reversibile me ribosomet 30S dhe pengojnë
ribosomin 70S.
b. Spektri i veprimit – i gjerë; të dobishëm kundër baktereve me vendosje brendaqelizor
c. Rezistenca – e shpeshtë.
Tetracycline d. Efektet anësore – shkatërrimi i florës normale të zorrëve që qon në rritjen e infeksione
strukturën e eshtrave dhe dhëmbëve.
3. Spectinomycin (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit - interferon në mënyrë reversibile me ndërveprimin mes ARNi dh
strukturë të ngjashme me aminoglikozidet por nuk jep keqlexim të informatave nga ARN
Spectinolycin
b. Spektri i veprimit – përdoret në mjekimin e infeksioneve me Neisseria gonorrhoeae që
c. Rezistenca – e rrallë tek Neisseria gonorrhoeae.
B. Antimikrobikët që lidhen me nënnjësinë 50S të ribosomeve
1. Chloramphenicol, lincomycin, clindamycin (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit - lidhen për ribosomin 50S dhe frenojnë aktivitetin e peptidiltran
Chloramphenicol
b. Spektri i veprimit
(1) Chloramphenicol – spektër i gjerë.
(2) Lincomycin dhe clindamycin – rang i kufizuar veprimi.

27. c. Rezistenca – e shpeshtë
d. Efektet anësore – Chloramphenicol është toksik (supresion i palcës së eshtrave) por
meningjitit bakteror.
Erythromycin 2. Makrolidet (bakteriostatik)
Erythromcin, clarithromycin, azithromycin, spiramycin
a. Mekanizmi i veprimit – e frenojnë translokacionin.
b. Spektri i veprimit – Bakteret Gram-pozitive, Mycoplasma, Legionella.
c. Rezistenca – e shpeshtë.
C. Antimikrobikët që interferojnë me faktorët e elongimit
Fusidic acid
1. Acidi fusidik (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit – lidhet për faktorin e elongimit G (EF-G) dhe frenon lirimin e EF
b. Spektri i veprimit – koket Gram-pozitive.
Rifampin FRENUESIT E FUNKSIONIT DHE TË SINTEZËS SË ACIDIT NUKLEIK
Selektiviteti i këtyre agjensëve rezulton në dallimet e enzimeve prokariote dhe eukariote
A. Frenuesit e sintezës dhe funksionit të ARN-së
1. Rifampin, rifamycin, rifampicin (baktericid)
a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për ARN polimerazën e varur nga ADN-ja dhe frenojnë
b. Spektri i veprimit – spektër i gjerë, por përdoret kryesisht në trajtimin e tuberkulozit.
c. Rezistenca – e shpeshtë.
d. Terapia e kombinuar – pasiqë rezistenca është e shpeshtë, rifampina zakonisht komb
Nalidixic acid tjerë.
B. Frenuesit e sintezës dhe funksionit të ADN-së (baktericid)
1. Kinolonet – acidi nalidiksik, ciprofloksacina, acidi oksolinik

28. a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për nënjësinë A të ADN girazës (topoizomerazë) dhe pa
penguar kështu sintezën e ADN-së.
b. Spektri i veprimit – koket Gram-pozitive; kryesiht te infeksionet e traktit urinar.
c. Rezistenca – e shpeshtë për acidin nalidiksik; mund të zhvillohet edhe ndaj ciprofloks
ANTIMIKROBIKËT ANTIMETABOLIK
Fig 5
Metabolizimi I acidit folik A. Frenuesit e sintezës së acidit folik
Veprojnë sipas sistemit të antagonizmit metabolik - bakteret nuk mund ta shfrytëzojnë a
sintetizojnë vetë acidin folik. Për dallim prej tyre, gjitarët mund ta shfrytëzojnë acidin foli
Vështrim mbi metabolizimin e acidit folik- Figura 5 përmbledh rrugët e metabolizmit të a
vepron antimetaboliti.
1. Sulfonamidet, sulfonet (bakteriostatik)
Sulfanilamide a. Mekanizmi i veprimit – këto antimikrobikë janë analog strukturorë të acidit para-amino
(kompetitive) e frenojnë krijimin e acidit dihidropterik.
b. Spektri i veprimit – spektër të gjerë ndaj baktereve Gram-pozitive dhe Gram-negative
traktit urinar dhe infeksionet me Nocardia.
c. Rezistenca – e shpeshtë.
d. Terapia kombinuese – Sulfonamidet përdoren në kombinim me trimetoprimin; ky kom
Trimethoprim metabolizimin e acidit folik dhe parandalon shfaqjen e shtameve rezistente.
2. Trimethoprim, methotrexate, pyrimethamine (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për dihidrofolat reduktazën dhe frenojnë formimin e acid
b. Spektri i veprimit – spektër të gjerë ndaj baktereve Gram-pozitive dhe Gram-negative
traktit urinar dhe infeksionet me Nocardia.
Methotrexate
c. Rezistenca – e shpeshtë.
d. Terapia kombinuese – këto antimikrobikë përdoren në kombinim me sulfonamidet; ky

29. metabolizmin e acidit folik dhe parandalon shfaqjen e shtameve rezistente.
B. Antituberkulotikët
Përdoren në kombinim me antimikrobikë të tjerë për shkak se jepen për një kohë të gjat
agjensët individualë.
Amino salicylic acid 1. Acidi para-aminosalicylic (PAS) (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit – sikurse sulfonamidet.
b. Spektri i veprimit - specifik për Mycobacterium tuberculosis.
2. Dapsone (bakteriostatik)
Dapsone
a. Mekanizmi i veprimit - sikurse sulfonamidet.
b. Spektri i veprimit – përdoret në trajtimin e leprës.
3. Izoniazidi (INH) (bakteriostatik)
a. Mekanizmi i veprimit – frenon sintezën e acideve mikolike.
Isoniazid
b. Spektri i veprimit – përdoret për trajtimin e tuberkulozit.
c. Rezistenca – e mundshme.
REZISTENCA ANTIMIKROBIKE
A. Parimet dhe përkufizimet
1. Disa baktere posedojnë veçori të lindura dhe enzime, të cilat i bëjnë ato rezistente nd
shfaqet atëherë kur rritet përqëndrimi minimal inkibues (PMI) për antimikrobikun. Mënyr
mutacioni i gjenit që përcakton ndjeshmërinë/rezistencën ndaj antimikrobikut; dhe (2) m
(plazmidit) që bart me vete gjenin e rezistencës. Rezistenca që shfaqet si rezultat i pran
zakonisht vjen nga procesi selektiv, d.m.th. antimikrobiku i selekton për mbijetesë ato sh
Rezistenca mund të zhvillohet me një potez të vetëm apo si rezultat i grumbullimit të sh
2. Rezistenca e kryqëzuar ndodh kur një mekanizëm i vetëm jep rezistencë ndaj shumë

30. shumëfishtë nënkupton se janë të përfshirë shumë mekanizma. Rezistenca e kryqëzuar
përafërt kurse ajo e shumëfishta vërehet te antimikrobikët që nuk janë në lidhje të afërt
B. Mekanizmat e rezistencës
1. Ndryshimi i përshkueshmërisë për antimikrobikun- rezistenca vjen për shkak të pamu
qelizën bakterore ose të eksportit aktiv të antimikrobikut nga brendia e qelizës.
2. Inaktivimi i agjensit antimikrobik- rezistenca shpesh vjen si pasojë e prodhimit të enzi
agjensin antimikrobik.
3. Ndryshimi i pikës shënjuese (vepruese) – rezistenca mund të vijë edhe si rezultat i nd
në qelizën bakterore.
4. Zëvendësimi i rrugës së ndjeshme ose baj-pasi metabolik - rezistenca vjen si rezultat
atij që është bllokuar më parë.
BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 7
SPANJOLLISHT
BAKTEROFAGU VIDEO
LIGJËRATA
ANGLISHT
Përktheu : Lul Raka
E-MAIL DR LUL
RAKA
Universiteti i
Prishtinës
RADIO MIKROBI
Fagjet kundër
bakterevee
LITERATURA:
Murray et
al.Medical

31. Microbiology,
5rd Ed.,
Chapter 5.
I. HYRJE
Përkufizimi – Bakterofag quhet virusi që infekton bakteret. Ai është
OBJEKTIVAT MËSIMORË parazit obligativ brendaqelizor që shumëzohet në brendi të qelizës
Përshkrimi i përbërjes dhe bakterore duke shfrytëzuar makinerinë biosintetike të strehuesit të
strukturës së bakterofagut vet.
Diskutimi i procesit infektiv Bakterofagjet kanë shumë ngjashmëri me virusët e qelizave
dhe ciklit shumëzues litik shtazore. Prandaj, ato mund të merren si model për njohjen e vetive
të virusëve animal. Gjithashtu, njohja e ciklit jetësor të bakterofagut
Sqarimi i ciklit lizogjen dhe mundëson sqarimin e njërit nga mekanizmat e transferit të gjeneve
rregullimi i tij nga një baktere në tjetrën (transdukcioni).
Në fillim të zbulimit të tyre, u mendua se bakterofagu mund të jetë
efikas në trajtimin e infeksioneve bakterore. Por, shumë shpejt u bë
e qartë se fagjet hiqen shpejt prej trupit dhe kanë pak vlerë në
aplikimin klinik. Megjithatë, bakterofagjet përdoren në diagnostikën
laboratorike për identifikimin e baktereve patogjene (tipizimi i fagut),
sidomos në laboratoret referente që merren me kërkime shkencore
epidemiologjike. Kohëve të fundit, përsëri është aktualizuar çështja e
përdorimit të fagjeve në trajtimin dhe parandalimin e infeksioneve
© CellsAlive -
bakterore, që mbetet për t’u definuar në të ardhmen e afërt.
James A. Sullivan
II. PËRBËRJA DHE STRUKTURA E BAKTEROFAGUT
FJALËT KYÇE
Bakterofag A. Përbërja – të gjithë fagjet përmbajnë acid nukleik dhe proteinë.
Tipizimi i fagut
Kapsida Në përbërjen e fagut mund të ketë ADN ose ARN (por vetëm njëri lloj
Bishti i tyre), që mund të ekzistojë në forma të ndryshme. Acidet nukleike
Këllëfi kontraktil të fagjeve shpesh përmbajnë baza azotike të pazakonshme apo të
Pllaka mbështetëse modifikuara. Këto acide nukleike e mbrojnë fagun nga veprimi i
Fibrat e bishtit nukleazave, të cilat e zbërthejnë acidin nukleik të strehuesit gjatë
Fagu virulent infektimit me fag. Madhësia e acidit nukleik të fagjeve është e
Eklipsa ndryshueshme. Fagjet më të thjeshta kanë acid nukleik që kodon
ARNi i hershëm dhe i vetëm 3-5 prodhime mesatare të gjeneve, kurse fagjet më
vonshëm komplekse mund të kodojnë mbi 100 prodhime gjenesh.
Pllaku
Npf Numri i proteinave dhe sasia e tyre te fagjet është e ndryshueshme.
Lizogjenia Fagjet e thjeshtë kanë shumë kopje të vetëm një apo dy proteinave
Fagu i butë

32. Profagu
Lizogjen të ndryshme, kurse ato më të përbërë mund të kenë numër më të
Skajet kohezive madh. Proteinat luajnë rol në procesin e infeksionit dhe në mbrojtjen
Rekombinimi specifik e acidit nukleik nga nukleazat e ambientit.
Represioni
Induksioni B. Struktura – Bakterofagu ka formë dhe madhësi të ndryshme.
Konversioni lizogjen Veçoritë kryesore strukturore të fagut janë dhënë në Figurën 1, në të
cilën përshkruhet fagu i quajtur T4.
1. Madhësia – Fagu T4 është ndër fagjet më të mëdhenj; gjatësia
mesatare e tij është 200 nm, kurse gjerësia 80-100 nm. Fagjet tjera
Bakterofa janë më të vegjël dhe shumica e tyre kanë madhësi prej 24-200 nm.
gu T4 (TEM
x390,000) © Dennis Kunkel 2. Koka ose kapsida – të gjitha fagjet përbëhen nga koka që mund të
Microscopy, Inc. Me leje ketë formë dhe madhësi të ndryshme. Disa janë ikozaedrikë (20
faqe), kurse të tjerët janë filamentozë. Koka apo kapsida është e
përbërë nga shumë kopje të një apo më shumë llojesh të proteinave.
Në brendi të kokës gjendet acidi nukleik. Koka ka funksion mbrojtës
për acidin nukleik.
Bakterofagu 3. Bishti – shumica e fagjeve kanë edhe bishtin që është i ngjitur për
T4 mikrografia elektronike- koke. Bishti është një gyp i zbrazët nëpër të cilin kalon acidi nukleik
ngjyrosja negative © ICTV. gjatë infeksionit. Madhësia e bishtit ndryshon dhe disa fagje nuk e
kanë bishtin shumë të zhvilluar. Në fagjet më komplekse, si T4, bishti
është i mbështjellë me këllëf kontraktil që kontraktohet gjatë
infeksionit të baktereve. Në skajin e bishtit këto fagje kanë pllakën
mbështetëse dhe një apo më shumë fibra të ngjitur për të. Pllaka
mbështetëse dhe fibrat e bishtit marrin pjesë në lidhjen e fagut për
Figura 1 qelizën bakterore. Të gjitha fagjet nuk kanë bazë mbështetëse dhe
Struktura e bakterofagut T4 fibra të bishtave. Në këto raste në lidhjen e fagut për baktere marrin
pjesë struktura të tjera.
III. INFEKTIMI I QELIZËS STREHUESE
A. Adsorbimi – Hapi i parë në procesin e infektimit është adsorbimi i
FILM
fagut në qelizën bakterore. Ky hap ndërmjetësohet nga fibrat e bishtit
Bakterofagu
Kërkon Quicktime apo nga struktura të tjera analoge dhe është proces kthyes
© Mondo Media (reversibil). Fibrat e bishtit ngjiten për receptorët specifikë në qelizën
San Francisco, California 94107 USA
and The MicrobeLibrary bakterore. Specifiteti i fagut për strehues, d.m.th. bakteret që është i
aftë t’i infektojë, zakonisht përcaktohet me llojin e fibrave bishtorë që
ka fagu. Struktura e receptorëve ndryshon tek bakteret e ndryshme.
P.sh. proteinat në sipërfaqen e jashtme të baktereve, LPS, piliet dhe
lipoproteina. Këta receptorë janë të lokalizuar në baktere për qëllime
të tjera dhe fagu ka evoluar për t’i shfrytëzuar këta receptorë për

33. infeksion.
B. Ngjitja e pakthyeshme – Ngjitja e fagut për baktere me anë të
fibrave bishtorë është e dobët dhe kthyese. Lidhja e pakthyeshme e
C. Kontraksioni i këllëfit – Lidhja e pakthyeshme e fagut për
bakteren rezulton në kontraksionin e këllëfit (për ato fagje që kanë
këllëf) dhe pastaj fibri i ngushtë bishtor futet nëpër membranën
bakterore (figura 2). Fagjet që nuk kanë këllëf kontraktil përdorin
mekanizma të tjerë për futjen e thërmizave të fagut nëpër
membranën bakterore. Disa fagje kanë enzime që zbërthejnë
komponime të ndryshme në membranën bakterore.
D. Injektimi i acidit nukleik – Pas futjes së fagut nëpër membranën
bakterore, acidi nukleik nga koka e fagut kalon nëpër këllëf dhe futet
Figura 2
në brendi të qelizës bakterore. Zakonisht, përbërësi i vetëm i fagut
Kontraksioni i këllëfit të
që futet në qelizë është acidi nukleik. Pjesa tjetër e fagut mbetet
bishtit të fagut T4
jashtë qelizës bakterore. Kjo dallon nga virusët qelizor animal, në të
cilët përbrenda qelizës futet pjesa më e madhe e thërmizës virale. Ky
dallim, si duket shkaktohet nga pamundësia e baktereve që të
gëlltisin materialet nga jashtë.
IV. CIKLI I SHUMËZIMIT TË FAGUT
A. Fagjet litike apo virulente
Figure 3 1. Përkufizimi – janë ato fagje të cilat shumëzohen vetëm në brendi
Cikli jetësor i fagut litik të baktereve dhe në fund të ciklit të tyre jetësor e shkatërrojnë
qelizën me anë të lizës.
2. Cikli jetësor – është përshkruar në figurën 3.
a. Faza e eklipsës – gjatë kësaj faze nuk mund të vërehen thërmiza
infektuese të fagut as brenda e as jashtë qelizës bakterore. Acidi
nukleik i fagut e okupon makinerinë biosintetike të strehuesit, e cila
tashmë prodhon ARNi dhe proteina specifike të fagut. Ekziston një
rradhë e ekspresionit të fagut drejt sintezës së makromolekulave,
sikurse në infeksionet e qelizave animale me virusë. ARNi i hershëm
kodon për proteinat e hershme që nevojiten në sintezën e ADN-së
së fagut, për biosintezën e ARN-së dhe të proteinave. Njëkohësisht

34. ARNi i hershëm e bën çkyçjen e prodhimit të ADN-së së strehuesit.
Në disa raste proteinat e hershme e zbërthejnë kromosomin e
strehuesit. Pas prodhimit të ADN-së së fagut, prodhohen edhe ARNi
dhe proteinat e mëvonshme. Proteinat e vonshme janë proteina
strukturore që e përbëjnë fagun dhe ato janë të nevojshme për lizën
e qelizës bakterore.
b. Faza e akumulimit brendaqelizor- në këtë fazë acidi nukleik dhe
proteinat strukturore të formuara rigrupohen në atë mënyrë që
thërmizat e fagut infektiv mblidhen në brendi të qelizës.
c. Faza e lizës dhe e lirimit – në këtë fazë qeliza bakterore fillon të
zbërthehet (liza) për shkak të grumbullimit të proteinave litike të
Figura 4 fagut. Me këtë rast fagu brendaqelizor lirohet në ambient. Numri i
Testi i fagut litik thërmizave të liruara nga një qelizë bakterore mund të shkojë në mbi
1000.
3. Testi i fagut litik
a. Testi i pllakut – fagjet litike numërohen me testin e pllakut. Pllaku
është një zonë e pastër që rezulton nga liza e baktereve (figura 4).
Secili pllak vjen nga një fag i vetëm infektiv. Thërmizat infektive që i
japin rritje pllakut quhen npf/pfu (njësi pllakë-formuese/ plaque
forming unit).
B. Fagu lizogjen apo i butë
1. Përkufizimi – fagu lizogjen ose i butë është fagu që mund të
shumohet gjatë ciklit litik ose të futet në gjendje qetësie në qelizë. Në
Fig. 5. këtë gjendje, shumica e gjeneve të fagjeve nuk transkriptohen;
Cirkularizimi i fagut dhe gjenomi i fagut ekziston në gjendje represore. ADN-ja e fagut në këtë
kromosomit - skajet gjendje të represuar quhet profag, sepse ai nuk është fag por mund
kohezive ta prodhojë atë. Në shumicën e rasteve ADN-ja e fagut integrohet në
kromosomin e strehuesit dhe shumëzohet bashkë me kromosomin e
strehuesit dhe kalohet në qelizën bijë. Qeliza që posedon profagun
nuk është e prekur nga prania e profagut dhe gjendja lizogjenike
mund të perzistojë përherë. Qeliza që e përmban profagun quhet
qelizë lizogjene.
2. Ecuria e lizogjenisë – prototipi i fagut: Lambda
Figura 6
Rekombinimi specifik a. Cirkularizimi i kromosomit të fagut - Lambda ADN është një
molekulë dyvargore lineare me një regjion të vogël në skajin e vargut
5’. Këto skaje janë komplementare (skajet kohezive) prandaj ato
mund të çiftëzojnë baraz dhe të prodhojnë një molekulë rrethore.

35. Skajet e lira të rrethit mund të lidhen për të formuar një qark të lidhur
me lidhje kovalente, sikurse në figurën 5.
b. Rekombinimi specifik – është rekombinim që katalizohet nga
enzimi i koduar prej fagut dhe shfaqet në një vend të caktuar në
ADN-në cirkulare të fagut dhe në vend të caktuar të kromosomit të
strehuesit. Si rezultat kemi integrimin e ADN-së së fagut në
kromosomin e strehuesit sikur në figurën 6.
c. Represioni i gjenomit të fagut – fagjet kodojnë prodhimin e një
proteine që quhet represor. Ajo lidhet në vende të caktuara të ADN-
së së fagut të quajtura operator dhe e çkyç (bllokon) transkriptimin e
shumicës së gjeneve të fagut PËRVEÇ gjenit represor. Si rezultat
vjen deri te represioni stabil i gjenomit të fagut që është i integruar në
kromosomin e strehuesit. Secili fag i butë e bën represionin e ADN-
së së vet dhe jo atë të fagjeve të tjera, prandaj represioni është
shumë specifik ( imunitet ndaj superinfeksionit me të njejtin fag).
3. Përfundimi i lizogjenisë
Çdoherë kur bakteret lizogjene i nënshtrohen kushteve të
papërshtatshme jetësore, mund të vijë deri te terminimi (përfundimi) i
Figura 7 stadit lizogjen. Ky proces quhet induktim. Gjendjet që favorizojnë
Përfundimi i lizogjenisë terminimin e gjendjes lizogjene janë: tharja, ekspozimi ndaj rrezeve
UV apo jonizuese, ekspozimi ndaj kemikalieve mutagjene etj.
Kushtet e pafavorshme nxisin prodhimin e proteazave (rec
aproteina) që e shkatërrojnë proteinën represore. Kjo çon në
Figura ekspresionin e gjeneve të fagut, anulimin e procesit integrues dhe
8A Elektromikrografia shumëzimit litik.
skanuese (EMS) e qelizave
të Escherichia coli me 4. Cikli litik ndaj atij lizogjen
thërmizat e fagut (që duken
si pika të vogla të bardha) të Vendimi i lambdas për të hyrë në ciklin litik apo atë lizogjenik pasi të
ngjitura në pjesën e jashtme futet në qelizë, varet nga përqëndrimi i represorit dhe proteinës tjetër
të qelizës. © Scott Kachlany, Cornell të fagut që quhet cro. Proteina cro e ndal sintezën e represorit duke
University Ithaca, New York, USA and The e parandaluar kështu krijimin e lizogjenisë. Kushtet e ambientit që e
MicrobeLibrary
favorizojnë prodhimin e proteinës cro do të çojnë në ciklin litik, kurse
ato që e favorizojnë prodhimin e represorit e favorizojnë lizogjeninë.
Figura 8B 5. Roli i lizogjenisë
EMS e E. colit me
mbështjellës qelizor të a. Model i transformimit të virusëve animal – lizogjenia është një
shkëputur, për shkak të model studimi për transformimin e virusëve në qelizat animale.
lirimit të fagut. Pasi të
shumëzohet përbrenda b. Konversioni lizogjenik – pas lizogjenimit, nganjëherë gjenet që

36. barten nga fagu mund të ekspresohen në qelizë. Këto gjene mund t’i
ndërrojnë vetitë e qelizave bakterore. Ky proces quhet konversion
qelizës, fagu duhet të dalë lizogjenik ose konversion i fagut dhe mund të ketë rëndësi klinike.
nga qeliza strehuese. Kjo P.sh. fagjet lizogjene mund të bartin gjene, të cilat e modifikojnë
shpesh ndodh përmes antigjenin “O” të Salmonellës (një ndër antigjenet kryesore ndaj të
lizimit të qelizës. © Scott Kachlany, cilëve drejtohet sistemi ynë imunitar). Prodhimi i toksinës
Cornell University Ithaca, New York, USA nga C.diphteriae ndërmjetësohet me gjenin që e bart fagu. Vetëm
andThe MicrobeLibrary
shtamet që janë konvertuar me lizogjeni janë patogjene për njerëz.
SPANJOLLISHT
VIDEO LIGJËRATA
ANGLISHT
BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 8
E-MAIL DR LUL
SHKËMBIMI I INFORMACIONIT GJENETIK RAKA
Përktheu: Lul Raka Universiteti i
Prishtinës
Literatura:
Murray et
al.Medical
Microbiology, 3rd
ed., kapitulli 5

37. OBJEKTIVAT
I. HYRJE
MËSIMORË
Në popullacionin e baktereve ndodhin mutacione të vazhdueshme si rezultat i
gabimeve të bëra gjatë shumëzimit. Nëse ndonjëri prej mutacioneve përcillet
me përparësi selektive (p.sh. rezistenca ndaj antibiotikëve), atëherë bakteria
Sqarimi i
mutante shumë shpejt bëhet komponentë kryesore e popullacionit bakteror për
mekanizmit të
shkak të shkallës së lartë të rritjes. Pasiqë bakteret janë organizma haploidë,
transferit të
edhe mutacionet që në kushte normale janë recesive do të përcillen me
gjeneve te
ekspresion gjenetik. Për këtë arsye, mutacionet në popullacionin e baktereve
bakteret
mund të paraqesin problem serioz në trajtimin e infeksioneve bakterore të
shkaktuara nga shtamet mutante. Përveç mutacionit, bakteret kanë edhe
Përshkrimi i
mekanizma të tjerë me të cilët i transferojnë gjenet tek bakteret e tjera.
natyrës së
Prandaj, mutacioni i shfaqur tek një baktere mund të përcillet edhe te bakteret
elementeve
e tjera.
lëvizëse
(transposibile)
Transferi i gjeneve te bakteret është njëkahësh dhe shkon nga qeliza
gjenetike dhe
dhuruese në atë pranuese. Zakonisht dhuruesi i jep pranuesit vetëm një pjesë
plazmideve
të vogël të ADN-së së tij. Prandaj, këtu nuk formohet zigota komplete, por
kryesisht zigota e pjesshme (merozigota).
Diskutimi i rolit të
transferit të
Gjenet e baktereve zakonisht barten te anëtarët e të njejtit lloj, por mund të
gjeneve,
ndodh edhe bartja te llojet e tjera të baktereve. Figura 1 ilustron transferin e
elementeve
gjeneve që ndodh ndërmjet lojeve të ndryshme të baktereve.
transposibile
gjenetike dhe
plazmideve

38. FJALËT KYÇE
Merozigot II. MEKANIZMAT E TRANSFERIT TË GJENEVE TE BAKTERET
Transformimi
Kompetenca A. Transformimi
Rekombinimi
homolog Transformimi është transfer i gjeneve që rezulton në kalimin e ADN-së
Transdukcioni zhveshur prej qelizës së dhuruesit në atë të pranuesit. Disa baktere (psh.
Transduksioni i Bacillus, Haemophilus, Neisseria, Pneumococcus) mund ta marrin edhe ADN-
përgjithshëm në nga ambienti dhe ta kyçin atë në kromosomin e tyre.
Transduksioni
special 1. Faktorët që ndikojnë në transformim
Konversioni
lizogjen a. Madhësia e ADN-së – Më së miri bëhet te ADN-të dyvargore që kanë së
Konjugimi paku 5 X 105 dalton. Prandaj, transformimi është i ndjeshëm ndaj nukleazave
F/seks piliet të ambientit.
Replikoni
F+ b. Kompetenca e pranuesit – Disa baktere janë të prirura për të pranuar ADN
F- nga jashtë. Por, ato e bëjnë këtë pranim në kohën e caktuar të ciklit të tyre të
Hfr rritjes- kur prodhojnë një proteinë të quajtur faktori kompetent. Në këtë stad
F' thuhet se bakteret janë kompetente. Bakteret tjera nuk mund ta marrin ADN
Elemenetet nga ambienti. Por, te këto baktere kompetenca mund të indukohet in vitro duke
transposibile i trajtuar ato me substance të ndryshme (p.sh. CaCl2).
gjenetike
Sekuencat e 2. Ecuria e transformimit
insercionit
Transposoni a. Pranimi i ADN-së – dallon te bakteret Gram pozitive dhe ato Gram
Rekombinimi negative. Te bakteret Gram pozitive, ADN-ja merret në trajtë të molekulës
specifik njëvargore dhe vargu komplementar prodhohet nga vetë pranuesi. Ndërkaq,
Variacioni i fazës bakteret Gram negative e marrin ADN-në dyvargore.
Plazmidi, plazmidi
konjugues b. Rekombinimi legjitim / homolog / i përgjithshëm – pas marrjes së ADN-
plazmidi së së nga dhuruesi, ndodh rekombinimi reciprok ndërmjet kromosomit dhe
jokonjugues ADN-së së dhuruesit. Ky rekombinim kërkon homologji ndërmjet ADN-së
Faktori R dhuruese dhe kromosomit dhe rezulton në zëvëndësimin e ADN-së ndërmjet
RTF dhuruesit dhe pranuesit si në figurën 2.
R determinanta

39. Rekombinimi kërkon praninë e gjeneve bakterore të rekombinimit (recA, B dhe
C) dhe homologji ndërmjet ADN-ve të përfshira. Ky lloj i rekombinimit quhet
rekombinim legjitim, homolog ose i përgjithshëm. Për shkak të kërkesës për
homologji ndërmjet ADN-së së dhuruesit dhe pranuesit, pritet që vetëm ADN-
ja nga bakteret e afërta mund të transformohet me sukses, edhepse në raste
E. coli (prokarioti i të rralla ndodh që gjeni të transferohet ndërmjet baktereve që nuk kanë afërsi
kuq) gjatë konjugimit. të theksuar gjenetike.
Njëri shtam ka
fimbrie © Dr Dennis
Kunkel, University of Hawaii. 3. Rëndësia – Transformimi ndodh në natyrë dhe kjo mund të qojë në rritjen e
Me leje virulencës. Po ashtu, transformimi përdoret me të madhe edhe në teknologjinë
rekombinuese të ADN-së (inxhinieringu gjenetik).
B. Transduksioni
Figura 1 Transferet e
gjeneve që ndodhin
Transduksioni është metodë e transferit të materialit gjenetik nga dhuruesi tek
ndërmjet shtameve të
ndryshme bakterore pranuesi që realizohet përmes bakterofagut. Fagu e mbron ADN-në në
mjedisin e jashtëm, kështu që transduksioni, për dallim nga transformimi nuk
preket nga nukleazat e ambientit. Të gjitha fagjet nuk mund të bëjnë
transduksion. Në shumicën e herave transferi i gjeneve ndodh ndërmjet
anëtarëve që i përkasin të njejtit lloj të baktereve. Por, nëse një fag ka rang të
gjerë të strehuesve, atëherë mund të ndodh edhe transferi i gjeneve ndërmjet
llojeve të ndryshme bakterore. Aftësia e fagut për të bërë transduksion lidhet
me ciklin jetësor të fagut.
1. Llojet e transduksionit
a. Transduksioni i përgjithshëm – është ai lloj transduksioni në të cilin çdo
Figura 2
Rekombinimi i gjen bakteror i dhuruesit mund të transferohet tek pranuesi. Mekanizmi i tillë
përgjithshëm. ADN-ja është dhënë në figurën 3.
e dhuruesit është
shënuar me ngjyrë të Fagjet që ndërmjetësojnë në transduksionin e përgjithshëm e zbërthejnë ADN-
kuqe, kurse pranuesi në e strehuesit në pjesëza të vogla dhe e paketojnë ADN-në e tyre në
me të kaltër
thërmizat e fagut me mekanizmin “koka e plotë (head-full) ”. Nganjëherë një
nga pjesëzat e ADN-së së strehuesit paketohet rastësisht në mbështjellësin e
fagut. Prandaj, çdo gjen i dhuruesit mund të transferohet, por vetëm aq ADN
Fig. 3 Mekanizmi i sa mund të pranojë koka e fagut. Nëse qeliza pranuese është e infektuar nga
transduksionit të fagu që përmban ADN-në e dhuruesit, ADN-ja e dhuruesit futet tek pranuesi.
përgjithshëm
Rekombinimi i përgjithshëm është paraqitur në figurën 2.