1. Q“~°= ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞
„á⁄IIJ_»Ñ¨ ã¨`«º<å~åÜ«∞}
ã¨ÅǨ =∞O_»e
P‰õΩÅ Éèí∂=∞Ü«∞º
Ãã·<£û ã¨∂Ѩ~ü"≥·[~ü(i>ˇÿ~ü¤)SCERT-AP
JÅ¡O <å~åÜ«∞}
Z_ç@~ü–#=∞¿ãÎ `≥ÅOQÍ}
z‰õΩ¯_»∞ „ѨÉèÏHõ~ü
J_»fiˆHò–<åºÜ«∞ ã¨ÅǨ ^•~°∞
ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞
_®IIã≤.HÍjO
ã¨Oáê^ŒHõ =~°æO
a.=∞kÌÖ˘
_®IIZ.ã≤Öχ<åÜ«∞H±
¿ãflǨÏÅ`« ZO.
„HÍOu
q„Hõ"£∞
ã¨Oáê^Œ‰õΩxL`«Î~°O
J`«_ç [##OJ`«_ç [##OJ`«_ç [##OJ`«_ç [##OJ`«_ç [##O
XHõ `«e¡ ÃÑ^•ÅÃÑ· #=Ùfi#∞ ѨÓã≤OkXHõ `«e¡ ÃÑ^•ÅÃÑ· #=Ùfi#∞ ѨÓã≤OkXHõ `«e¡ ÃÑ^•ÅÃÑ· #=Ùfi#∞ ѨÓã≤OkXHõ `«e¡ ÃÑ^•ÅÃÑ· #=Ùfi#∞ ѨÓã≤OkXHõ `«e¡ ÃÑ^•ÅÃÑ· #=Ùfi#∞ ѨÓã≤Ok
J`«_ç =∞~°}OJ`«_ç =∞~°}OJ`«_ç =∞~°}OJ`«_ç =∞~°}OJ`«_ç =∞~°}O
"ÕÅ `«Å∞¡Å QÆ∞O_≥ÅÃÑ· ^Œ∞óYO áêiOk"ÕÅ `«Å∞¡Å QÆ∞O_≥ÅÃÑ· ^Œ∞óYO áêiOk"ÕÅ `«Å∞¡Å QÆ∞O_≥ÅÃÑ· ^Œ∞óYO áêiOk"ÕÅ `«Å∞¡Å QÆ∞O_≥ÅÃÑ· ^Œ∞óYO áêiOk"ÕÅ `«Å∞¡Å QÆ∞O_≥ÅÃÑ· ^Œ∞óYO áêiOk
J`«_ç ¿Ñ~°∞J`«_ç ¿Ñ~°∞J`«_ç ¿Ñ~°∞J`«_ç ¿Ñ~°∞J`«_ç ¿Ñ~°∞
ÅHõ∆Å Q˘O`«∞Ö’¡ x<å^Œ"≥∞ÿOkÅHõ∆Å Q˘O`«∞Ö’¡ x<å^Œ"≥∞ÿOkÅHõ∆Å Q˘O`«∞Ö’¡ x<å^Œ"≥∞ÿOkÅHõ∆Å Q˘O`«∞Ö’¡ x<å^Œ"≥∞ÿOkÅHõ∆Å Q˘O`«∞Ö’¡ x<å^Œ"≥∞ÿOk
J`«_ç ^•iJ`«_ç ^•iJ`«_ç ^•iJ`«_ç ^•iJ`«_ç ^•i
ã¨∞n~°… ã¨fiáêflÅ "Õ‰õΩ=ã¨∞n~°… ã¨fiáêflÅ "Õ‰õΩ=ã¨∞n~°… ã¨fiáêflÅ "Õ‰õΩ=ã¨∞n~°… ã¨fiáêflÅ "Õ‰õΩ=ã¨∞n~°… ã¨fiáêflÅ "Õ‰õΩ=
J`«_ç áÈ~°∞J`«_ç áÈ~°∞J`«_ç áÈ~°∞J`«_ç áÈ~°∞J`«_ç áÈ~°∞
x#∞fl, ##∞fl q=ÚH˜Î KÕã¨∞ÎOkx#∞fl, ##∞fl q=ÚH˜Î KÕã¨∞ÎOkx#∞fl, ##∞fl q=ÚH˜Î KÕã¨∞ÎOkx#∞fl, ##∞fl q=ÚH˜Î KÕã¨∞ÎOkx#∞fl, ##∞fl q=ÚH˜Î KÕã¨∞ÎOk
[#QÆ}ü *’Ǩ ~ü....[#QÆ}ü *’Ǩ ~ü....[#QÆ}ü *’Ǩ ~ü....[#QÆ}ü *’Ǩ ~ü....[#QÆ}ü *’Ǩ ~ü....~°K«#Å∞, K«O^•Å∞, q~åàÏÅ∞ ѨOѨ=eû# z~°∞<å=∂
¿ãflǨÏÅ`« ZO.,
WO.<≥O.1–1–305, ÉÏÖÏr HÍÅh,
"≥∂ǨÏ<£#QÆ~ü, H˘`«Î¿Ñò
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 035
á¶È<£ <≥O.: 8008918475, 9290745490
#_»∞ã¨∞Î#fl`≥ÅOQÍ}=∂㨠Ѩ„uHõ
#=O|~ü 2011
ã¨OѨ٘: 1
ã¨OzHõ: 9
#∂~°∞ ѨÓÅ∞ qHõã≤OK«h, "Õ~Ú PÖ’K«#Å∞ ã¨OѶ¨∞i¬OK«h J#fl@∞¡ „Ѩ*Ï#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# aè#fl PÖ’K«#ʼnõΩ
=∂ Ѩ„uHõÖ’ KÀ@∞O@∞Ok. Hõ#∞Hõ D Ѩ„uHõÖ’ =Ú„kOz# Jaè„áêÜ«∂Å∞ ~°K«~Ú`«Å"Õ. ã¨Oáê^ŒHõ
=~åæxH˜ UH©ÉèÏ=O LO_»#=ã¨~°O ÖË^Œ∞.
©K«~ü
[~°fleã¨∞ì
Jã≤ÃãìOò „á⁄ÃѶã¨~ü
[~°fleã¨∞ì
1#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
[~°fleã¨∞ì
W."≥∞~ÚÖò:–nadusthunnatelangana@gmail.com

2. `≥ÅOQÍ}`˘=fi
1. ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
K«i„`« WzÛ# J=HÍâ◊O
2. á¶ÈHõãπ... `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò J=QÍǨÏ# Ѩ„`«O
3–6
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò ѨÙ@∞ìHõ
P‰õΩÅÉèí∂=∞Ü«∞º 7–12
Kåi„`«Hõ J=ã¨~°OQÍ ˜Ñ≤ZѶπ
#iûOǨ Ô~_ç¤ 13–16
„Ѩ[ÖË ˜Ñ≤ZѶπ Z*ˇO_®
#Å=∂㨠Hõ$+¨‚ 17–18
PkÖÏÉÏ^£Ö’ ˜Ñ≤ZѶπ „Ѩ™ê÷#O
N=∞<åfl~°Ü«∞} 19
~°OQÍÔ~_ç¤Ö’ ˜Ñ≤ZѶπ
^˘=∂‡@ "≥OHõ>Ëâ◊fi~°∞¡ 20
#ÖÁæO_» ˜Ñ≤ZѶπ HÍ~°º„Hõ=∞O
#ÖÁæO_» lÖÏ¡ Hõq∞˜ 21–22
HõsO#QÆ~üÖ’ ˜Ñ≤ZѶπ
ÃÑO@Ü«∞º g~°QÀx 23
"≥∞^ŒH± lÖÏ¡ ˜Ñ≤ZѶπ „Ѩ™ê÷#O
ã¨`«ÎÜ«∞º 24–26
áêÅ=¸~üÖ’ ˜Ñ≤ZѶπ Ñ¨Öˇ¡ Ñ¨Öˇ¡ ÖÁe¡
ѨÙe=∂q∞_ç 27–35
3. #_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO
„ѨѨOpHõ~°}–PO„^èŒ =Åã¨"å^ŒO
U~°∞H˘O_» #~°ã≤OǨï_»∞ 36–41
ˆ~Ѩ˜ `≥ÅOQÍ}
Ö’ÔH ~å*òѨ=<£ 42–45
6. ™êÇ≤Ï`«ºO
J=∞‡ XHõ „Ѩܫ∂}O Hõ^äŒ ~°"Õ∞+π 46–48
`≥ÅOQÍ} |O*Ï~å ™êÇ≤Ï`«ºO _®IIã≤Öχ<åÜ«∞H± 49–52
2#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
K«i„`«WzÛ#J=HÍâ◊O
Wk `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò g∞^Œ "Õ∞=Ú `≥ã¨∞Î#fl „Ѩ`ÕºHõ
ã¨OzHõ. D JOâ◊O g∞^Œ "庙êÅ∞ ~åÜ«∂Åx ã¨Oã¨÷֒ѨÅ,
|Ü«∞@ KåÖÏ =∞Ok<Õ J_çQÍ=Ú. H˘O^Œ~°∞ ~åâß~°∞.
ZO^Œ∞HÀQÍx =∞iH˘O^Œ~°∞ ~åÜ«∞ÖË^Œ∞. J~Ú<å Z=~À
~åÜ«∞ÖË^Œx Ѩ„uHõ#∞ PѨÖË=Ú Hõ#∞Hõ =zÛ# "庙êÅ`À D
ã¨OzHõ#∞ `≥ã¨∞Î<åflO. Wk ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ#^Œx K≥¿ÑÊ ™êǨÏã¨O
KÕÜ«∞@O ÖË^Œ∞.
#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ} K«i„`«Ö’ XHõ ã¨Oã¨÷ ã¨O=`«û~° HÍÖÏxfl
ѨÓiÎKÕã¨∞HÀ=@O Q˘Ñ¨Ê q+¨Ü«∞"Õ∞q∞ HÍHõáÈ=K«∞Û. ^Œâßaúx
XHõ ã¨Oã¨÷‰õΩ w@∞~å~ÚQÍ fã¨∞‰õΩOÏ. J~Ú`Õ `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∞OÖ’ Ѩi}Ï=∂Å∞ KåÖÏ ã‘Ê_£QÍ =∂~°∞`«∞#flO^Œ∞#
ã¨O=`«û~° HÍÅO ‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#^Õ. JÏ¡ K«∂ã≤#ѨC_»∞
„Ѩ*τѶ¨Oò QÆ=∞<åxfl, QÆ=∂ºxfl JOK«<å "Õã¨∞HÀ=_»O
`«¿ÑÊOHÍ^Œ∞. Hõ#∞Hõ<Õ D z<åfl „Ѩܫ∞`«flO. #_çK˘zÛ# ^•i
HõO>Ë #_»==eû# ^•ˆ~ ã¨∞n~°…"≥∞ÿ#k. P ^•iÖ’ ѨÓÖËO
LO_»=Ù. <≥`«∞Î~°∞¡ zO^Õ Hõ∆}ÏÖË LOÏ~Ú. *ˇ·à◊√§ <Àà◊√§
`≥~°∞™êÎ~Ú. ÖÏsîÅ∞ g~°OQÆ=∂_»∞`å~Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞#O
áÈ~å_»∞`«∞#fl â◊„`«∞=Ù KåÖÏ |Å=O`«∞_»∞. XHõ ~°HõOQÍ P
â◊„`«∞=Ù ÃÑ@∞ì|_ç^•i ™ê„=∂[º"åk. ÃÑ@∞ì|_ç`À H˘Ï¡_»
@=∞O>Ë `åºQÍxH˜ ã≤^ŒúѨ_»@"Õ∞. JkèHÍ~°O HÀã¨O, ÖÏÉèíO
HÀã¨O HÍÑ≤@Öò „áê}Ï<≥·<å Wã¨∞ÎO^Õ HÍx ^Õxx =^Œ∞Å∞HÀ^Œ∞.
D J=QÍǨÏ# L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ LO_»HõáÈ`Õ „Ѩ[ÅÖ’
Ãã·^•úOuHõ ѨÙ<åkx ÃÑOK«ÖË=Ú.
=∞# Ѩ#∞Åhfl x~å‡}Ï`«‡HõOQÍ LO_®e. qx~å‡}O
x~°∞ѨÜ≥∂QÆO. KÕ¿ã Ѩx z#fl^≥·<å J^Œ∞ƒù`« Ѷ¨e`åÅ#∞
W"åfiÅO>Ë ã¨=∞+≤ì x~°‚Ü«∂Å∞, Ѩxq^è•#O, x~å‡}O,
áÈ~å@O J<Õ J=QÍǨÏ# <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ LO_®e. D ֒ѨO
=∞#^•iÖ’ ~å~ÚÖÏ J_»∞¤Ñ¨_çO^Õ"≥∂ PÖ’zOK«∞‰õΩO^•O.
=∞#‰õΩ „Ѩ[ÅÖ’ L#fl qâı+¨ P^Œ~°}#∞ x~å‡}O "≥·Ñ¨Ù
=∞o¡OK«∞HÀHõáÈ=@OÖ’ L#fl |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ K«iÛOK«∞HÀ"åe.
q^•ºi÷ ~°OQÆOÖ’ q∞#Ǩ ~Ú¿ãÎ W`«~° ~°OQÍÅÖ’ =∞# Hõ$+≤
JO`«O`« =∂„`«OQÍ<Õ LOk. ˆH∆„`« ™ê÷~ÚÖ’ ѨxKÕÜ«∞Hõ áÈ=@O
=Å# PtOz# Ѷ¨e`åÅ∞ ~åÖË^Œ∞. W`«~° J=HÍâ◊"å^Œ
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷Å∞ q„^ÀǨÏO KÕã≤#ѨC_»∞, =∞#O
L^Œº=∂xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO JOkOK«@OÖ’ "≥#∞Hõ|_çáÈÜ«∂O.
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[ÅÃÑ· „ѨÉèÏ=O "ÕÜ«∞QÆey# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
=∞#"≥·Ñ¨Ù #∞Oz `«‰õΩ¯"Õ#x K≥ѨÊ=K«∞Û.
J~Ú##∞ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# L^Œº=∞OÖ’
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ â◊H˜Î =∞#"Õ∞#x „Ѩ[Å∞ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞.
=∞#‰õΩO_Õ ~å[H©Ü«∞, Ãã·^•úOuHõ Ѩ@∞`«fi"Õ∞ „Ѩf =¸Å
=∞Å∞ѨÙÖ’ =∞# „áê^è•#º`«#∞ x~°∂Ñ≤ã¨∞Î#flk. K«i„`« Wã¨∞Î#fl
D J=HÍâßxfl =∞# â◊H˜Î "Õ∞~°‰õΩ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO^•O.
T

3. 3 #=O|~ü 2011
`≥ÅOQÍ}„Ѩ*τѶ¨OòJ=QÍǨÏ#Ѩ„`«O
„Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì L^Œº=∞O QÆ`« 42 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ
J<ÕHõ =∞Å∞ѨÙÅ∞ u~°∞QÆ∞`«∂ H©ÅHõ^Œâ◊‰õΩ KÕiOk. QÆ`« 10
<≥ÅÅ∞QÍ L^Œº=∞O f„=OQÍ ™êQÆ∞`«∞#flk. ZѨʘÖÏQÍ<Õ
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ D x<å^ŒO`À ^À|∂K«∞ÖÏ_»∞`«∂
L^Œº=∂xfl `«=∞ ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ HÀã¨O "å_»∞‰õΩO@∞<åfl~Ú.
1952 #∞Oz „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# =Úb¯ L^Œº=∞O ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
~å¢+¨ì áêʼnõΩÅ "≥∞_»Å∞ =Oz ™ê÷x‰õΩʼnõΩ L^ÀºQÆ
J=HÍâßÅ#∞ ÃÑOzOk. <å˜ =Úb¯ L^Œº=∞OÖ’
q^•ºi÷L^ÀºQÆ∞Å∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# áêÖÁæ<åfl~°∞. D L^Œº=∞O`À<Õ
q^•º~°∞÷Å `åºQÍÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ<å~Ú. 1968Ö’ L^ÀºQÆ∞Å∞
`«=∞ ǨωõΩ¯Å Ѩi~°Hõ∆} HÀã¨O áÈ~åÏÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
1956Ö’ PO„^茄Ѩ^Õâò U~°Ê_ç# `«~åfi`« `≥ÅOQÍ} L^ÀºQÆ∞ÅÃÑ·
PO„^èŒ L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ Jxflq^è•Å ã‘xÜ«∂sì HõeÊOz q=Hõ∆‰õΩ
`≥~°ÖËáê~°∞. 12 ã¨O=`«û~åÅ J#∞Éèí=O `≥ÅOQÍ}"åã¨∞ʼnõΩ
qâßÖÏO„^èŒÖ’ <åºÜ«∞O [~°QÆ^Œx `ÕeÛOk. 1968–72
ã¨O=`«û~åÅ =∞^茺 L^Œº=∞OÖ’ 370H˜ ÃÑ·QÍ q^•º~°∞÷Å∞
`«∂ÏʼnõΩ <ÕÅH˘~°QÆQÍ, 1996 #∞O_ç 2009 =~°‰õΩ ^•^•Ñ¨Ù
10 =∞Ok `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ HÍ~°∞Å#∞ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O, HÍO„ÔQãπ
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ qq^èŒ ~°HÍŠѨ^Œú`«∞Ö’¡ J`«ºO`« „‰õÄ~°OQÍ
K«OÑ≤"Õâß~Ú. W©=e HÍÅOÖ’ Ü«Ú=`« P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ
áêÅÊ_»_»O K«∂ã¨∞ÎO>Ë áêʼnõΩÅ J}˜z"Õ`« á¶êã≤ã¨∞ì ^Œâ◊‰õΩ
KÕiO^Œ#_»O Juâ◊Ü≥∂H˜Î HÍ^Œ∞. D =º=ã¨÷ g∞^Œ qâßfiã¨O
k#k#O ã¨_»Å∞`ÀOk. „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ Ѩ^ŒúuÖ’ `≥e¿Ñ
x~°ã¨#Å#∞ ‰õÄ_® „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ã¨Ç≤ÏOK«_»O ÖË^Œ∞. ã¨=∞㨺Å
Ѩiëê¯~°O Ѩ@¡ `åi¯Hõ ^Œ$+≤ì Ö’Ñ≤Oz J}z"Õ`Õ UÔH·Hõ
=∂~°æOQÍ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. 1969 <å˜
L^Œº=∂xfl „|Ǩ ‡#O^ŒÔ~_ç¤ „ѨÉèí∞`«fiO L‰õΩ¯áê^ŒO`À
J}˜z"ÕÜ«∞QÍ K≥<åflÔ~_ç¤ ÖÏO˜ <åÜ«∞‰õΩÅ q„^ÀǨÏO
HÍ~°}OQÍ J=∞~°g~°∞Å `åºQÍÅ∞ ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѷ¨e`åÅ∞
á⁄O^ŒÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
7 â◊`åÉÏúÅ∞QÍ `≥ÅOQÍ} „áêO`«O Ѩ~å~Ú áêÅ#Ö’
=∞QÆ∞æ`«∞O_»_»O =Å# ã¨fiÜ«∞O áêÅ#‰õΩ <ÀK«∞HÀHõ, ã¨fiÜ«∞O
x~°‚Ü«∂kèHÍ~°O HÀÖ’Ê=_»O =¸ÅOQÍ D „áêO`«O Jaè=$kú
HÍ^Œ∞ Hõ^• WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ P`«‡Q“~°=O ‰õÄ_® HÀÖ’Ê~Ú#
Ѩiã≤÷u <≥ÅH˘x LOk. „ѨѨOK«=∞O`«Ï L^•~°"å^Œ
q^è•<åÅ∞, „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ, ™È+¨eã¨∞ì =º=ã¨÷Å∞
~°∂ѨÙk^Œ∞ÌHÀ=_»O Ô~O_»∞ â◊`åÉÏúÅ „H˜`«"Õ∞
„áê~°OÉèí=∞~Ú#ѨʘH© `≥ÅOQÍ}Ö’ 1948 ^•HÍ x*ÏO
~åAÅ x~°O‰õΩâ◊, Ѷ¨Óº_»Öò áêÅ#, P `«~åfi`« J#uHÍÅOÖ’<Õ
PO„^èŒ =Åã¨"å^Œ ÃÑ`«ÎO^•s áêÅ# HÍ~°}OQÍ WHõ¯_»
~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ
ã¨O`«iOK«∞HÀÖËHõáÈ~ÚOk. U^À XHõ áêÅHõ áêsìH˜
J#∞|O^èŒOQÍ WHõ¯_ç áêÅHõ=~åæÅ∞ `«Ü«∂~°~Ú `«=∞
„áêO`åxH˜, `«=∞ ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ ÉèíOQÆO
HõÅ∞QÆ∞`«∞#fl q+¨Ü«∞O ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥Å∞ã¨∞Î<åfl, „Ѩ[ʼnõΩ
<åÜ«∞Hõ`«fiO JOkOKÕ ™ê÷~ÚÖ’ Z^ŒQÆÖËHõ áÈÜ«∂~°∞. PO„^èŒ
=Å㨠ÃÑ`«ÎO^•~°¡‰õΩ ˆHO„^ŒOÖ’x ^ŒàÏs áêÅHõ =~åæʼnõΩ
T_çQÆO KÕ¿ã ^Œâ◊ #∞O_ç WOHÍ |Ü«∞@ Ѩ_»HõáÈ=_»O <Õ˜
xiú+¨ì Kåi„`«Hõ ã≤÷u, JO`«∞ÖËx qëê^ŒO.
D <ÕѨ^䌺OÖ’<Õ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì L^Œº=∞ Ѩiã≤÷ux
JOK«<å "ÕÜ«∂eû LO@∞Ok.
1971Ö’ 10 =∞Ok ZOÑ‘Å∞ ÔQez<å "≥#∞"≥O@<Õ ã¨fiÅÊ
ÖÏÉèÏʼnõΩ J=Ú‡_»∞É’=_»O, L^Œº=∂xfl xsfi~°ºO KÕÜ«∞_»O
K«∂âßO. JѨʘ^•HÍ `≥ÅOQÍ}‰õΩ L#fl ~å~ÚfÅ∞ ‰õÄ_®
`˘ÅyOz 6 ã¨∂„`åŠѨ^äŒHõO ¿Ñ~° `≥ÅOQÍ} „áêO`« ^ÀÑ≤_ôx
âßâ◊fi`«O Kտ㠄Ѩܫ∞`«flO [iyOk. áÈ~å@O, `åºQÍÅ∞
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å =O`«∞ J~Ú`Õ q[Ü«∞O PO„^èŒ áêʼnõΩʼnõΩ
^ŒH˜¯Ok.
J<ÕHõ ^Œâ◊Å∞QÍ 72 #∞O_ç 96 ^•HÍ L^Œº=∞O
LaH˜=zÛ# q+¨Ü«∞O QÆ=∞<å~°›O. 1987Ö’ ѨÙezO`«Å
=ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O, 1992Ö’ `≥ÅOQÍ} ã¨∂ì_≥Oò á¶È~°O
L^Œº=∂Å∞ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì PHÍOHõ∆Å#∞ ã¨r=OQÍ LOKå~Ú.
^ÀÑ≤_ô, =Åã¨Å∞ f„==∞~Ú<å~Ú. XHõ Ѩ^Œúu „ѨHÍ~°O
HÀ™êÎO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞ `≥ÅOQÍ} =#~°∞ÅÃÑ· PkèѨ`«ºO ™êkèOz,
~å[^è•x K«∞@∞ìѨHõ¯ÖÏ Éèí∂=ÚÅ∞ P„Hõq∞Oz `«=∞ Ѩ@∞ì
ayOKå~°∞.
1996Ö’ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ =∞e^Œâ◊ „áê~°OÉèíO #∞Oz
J<ÕHõ H˘`«Î â◊‰õΩÎÅ∞ L^Œº=∞OÖ’H˘KåÛ~Ú. 1996–2001
=~°‰õΩ Jxfl lÖÏ¡Ö’¡ `≥ÅOQÍ} =∞Ǩ ã¨Éèí, `≥ÅOQÍ}
[#ã¨Éèí–SHõº"ÕkHõ, „Ѩ*ÏáêsìÅ P^èŒfi~°ºOÖ’ qã¨Î $`« „ѨKå~°O
™êyOk. L^Œº=∂Å∞ x~å‡}"≥∞ÿ<å~Ú. J~Ú`Õ <å˜
`≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O „ѨÉèí∞`«fiO `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞OÃÑ· f„="≥∞ÿ#
J}˜z"Õ`« K«~°ºÅ∞ KÕѨ˜ìOk. L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ· ǨÏ`åºHÍO_»
H˘#™êyOk. HõàÏHÍ~°∞Å∞, L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ· =O^ŒÖÏk
J„Hõ=∞ˆHã¨∞Å∞ |<å~ÚOK«|_®¤~Ú. `≥ÅOQÍ} ¿ÑÔ~`«Î=^ŒÌx
JÃãOc¡Ö’ ã‘ÊHõ~ü ~°∂eOQ∑ WKÕÛ ™ê÷~ÚH˜ J}˜z"Õ`« ™êyOk.
á¶ÈHõãπ... `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò

4. 4#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
1996 #∞Oz 2001 ^•HÍ ™êy# L^Œº=∞O 2001Ö’
=∞~À=∞Å∞Ѩ٠uiy `åºQÍÅ∞, L^Œº=∂Å∞ ÖˉõΩO_®<Õ
ÖÏc~ÚOQ∑ ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# ™ê^茺O J<Õ
x<å^ŒO`À ZxflHõÖË UÔH·Hõ =∂~°æOQÍ L^Œº=∞O ™êQÆ∞`«∂
=zÛOk. JѨʘ^•HÍ [iy# L^Œº=∂Å „ѨÉèÏ=O =Å¡ 2001
™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å ZxflHõÖ’¡ „Ѩ[Å∞ `≥ÅOQÍ} "≥·Ñ¨Ù xÅ|_®¤~°∞.
D q+¨Ü«∂xfl QÆ=∞xOz# HÍO„ÔQãπ áêsì `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO
U~åÊ@∞ KÕÜ«∞_®xH˜ JOwHõiOz ˜P~üZãπ`À á⁄`«∞ÎÃÑ@∞ìH˘x
JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O, P `«~åfi`« `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å#∞ "≥∂ã¨O
KÕÜ«∞_»O W©=e K«i„`Õ. QÆ`« S^Œ∞ ^ŒâßÉÏúÅÖ’ `≥ÅOQÍ}
=#~°∞Å ^ÀÑ≤_çx xifiQÆflOQÍ H˘#™êyOz# ã‘=∂O„^èŒ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ QÆ_çz# S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ D ^ÀÑ≤_ôx
Ô~˜ìOѨ٠™ê÷~ÚÖ’ H˘#™êyOKå~°∞. ~å[âıY~üÔ~_ç¤
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D ^ÀÑ≤_çx f„=OQÍ
=ºuˆ~H˜Oz# D „áêO`« „Ѩ*Ïã¨OѶ¨∂Å∞, „ѨQÆujÅ∞~°∞,
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ"å^Œ∞Å∞ 2006 ã¨O=`«û~°O EÖˇ·Ö’ ''`≥ÅOQÍ}
SHõºHÍ~åºK«~°} Hõq∞˜——QÍ U~°Ê_ç L^Œº=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞HõáÈÜ«∂~°∞. `≥ÅOQÍ}Ö’x HõàÏHÍ~°∞Å#∞ HõÅ∞ѨÙH˘x
D SHõºã¨OѶ¨∞@# `≥ÅOQÍ} „áêO`«O "≥Ú`«ÎO qã¨Î $`«OQÍ
uiy ÅHõ∆ÖÏk „Ѩ[Å#∞ K≥·`«#ºO KÕã≤ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì
U~åÊ@∞, `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆}Ë „Ѩ[Å Hõ~°Î=ºOQÍ
qã¨Î $`« „ѨKå~°O KÕâß~°∞. `≥ÅOQÍ} Ñ¨Öˇ¡ #∞Oz _èçb¡ =~°‰õΩ
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å PHÍOHõ∆Å#∞ qq^èŒ áÈ~å@ ~°∂áêÅ ^•fi~å
ZÅ∞ÔQuÎ KåÏ~°∞. 2004 #∞O_ç 2009 ^•HÍ HÍO„ÔQãπ áêsì
~å¢+¨ìOÖ’ JkèHÍ~°O K≥ÖÏ~ÚOz `≥ÅOQÍ}#∞ J_»∞¤‰õΩOk.
2009 ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ, ˜_çÑ≤, a*ˇÑ≤, ˜P~üZãπ,
ã≤Ñ≤S, Ñ≤P~üÑ≤ ÖÏO˜ áêsìÅhfl `≥ÅOQÍ}‰õΩ J#∞‰õÄÅ=∞x
K≥Ñ≤Ê ZxflHõÖ’¡ áêÖÁæ#QÍ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ JO^Œih
P^ŒiOKå~°∞. P `«~åfi`« HÍO„ÔQãπ áêsì =∞m¡ `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å#∞ "≥∂ã¨O KÕã≤ `≥ÅOQÍ}"å^ŒO "≥#‰õΩ¯ áÈ~ÚO^Œx
|∂@HõѨ٠„ѨKå~°O ™êyOzOk.
Wk QÆ=∞xOz# `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞, <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨Ç¨
ZxflHõÅ∞, ÖÏc~ÚOQ∑ ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O HÍ^Œ∞,
L^Œº=∂Å∞ f„=`«~°O KÕÜ«∞_»O ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ `≥ÅOQÍ}
™ê^茺=∞x „QÆÇ≤ÏOz QÆ`« #=O|~°∞ z=~° #∞Oz =ÚYºOQÍ
q^•ºi÷ Ö’HõO L^Œº=∞OÖ’H˜ LiH˜Ok. ˜P~üZãπ <Õ`«
ÔH.K«O„^ŒâıY~ü~å=Ù x~åǨ ~° nHõ∆, PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì, PÜ«∞#
`≥ÅOQÍ}‰õΩ „^ÀǨÏO KÕã¨∂Î x=∞‡~°ã¨O `åQÆ_»O, "≥#∞"≥O@<Õ
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞, q^•º~°∞÷Å∞ PÜ«∞# „^ÀǨ xfl
ZO_»QÆ_»∞`«∂ L^Œº=∂xfl H˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ Éè∫uHõ ѨÙ<åkx
U~°ÊiKå~°∞. PÜ«∞# `åyOk x=∞‡~°ã¨O HÍ^Œ∞, `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å ~°HõÎOQÍ =i‚ã¨∂Î L^Œº=∂xfl L^èŒ$`«OQÍ xi‡OKå~°∞.
D L^Œº=∞O L`«Î~°, ^ŒH˜∆} `≥ÅOQÍ}Ö’x q^•ºi÷, Ü«Ú=[#,
HÍi‡Hõ, Hõ~°¬Hõ, "Õ∞^è•=ÙÅO^Œix UHõOKÕã¨∂Î =∞ǨÏ`«Î~°
L^Œº=∞OQÍ ~°∂ѨÙk^Œ∞̉õΩ#flk. `≥ÅOQÍ}Ö’x ~°Ç¨Ï^•~°∞¡,
Ô~·ÖËfiÖˇ·#∞¡, „ѨÉèí∞`«fi HÍ~åºÅÜ«∂Å∞ ѨÓiÎQÍ kQƃO^èŒ#O
KÕÜ«∞_»O`À ˆHO„^Œ, ~å¢+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅ ^≥·#Ok# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
D „áêO`«OÖ’ ã¨ÎOaèOzáÈÜ«∂~Ú. 10 ~ÀAÅÖ’<Õ ˆHO„^Œ
„ѨÉèí∞`«fiO ky=zÛ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO W=fi_®xH˜ z^ŒO|~°O
KÕ`« „ѨHõ@# KÕ~ÚOKåeû# Ѩiã≤÷uH˜ <≥@ì|_çOk. P `«~åfi`«
JÖψQ L^Œº=∂Å∞ H˘#™êyOz#@¡~Ú`Õ _çÃãO|~°∞ 23
„ѨHõ@# =KÕÛ^Õ HÍ^Œ∞. ã‘=∂O„^èŒ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ, <åÜ«∞‰õΩÅ
‰õΩ„@Å HÍ~°}OQÍ ˆHO„^ŒO "≥#H˜¯áÈ~ÚOk. ˆHO„^Œ, ~å¢+¨ì
„ѨÉèí∞`åfiÅ ‰õΩ„@ŠѶ¨e`«OQÍ [#=i 5# K«~°ÛÅ <å@HõO
`≥~°g∞kH˜ =zÛOk. ã‘=∂O„^èŒ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞,
„Ѩ*τѨux^èŒ∞Å∞, `≥ÅOQÍ} „áêO`« qq^èŒ áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞,
‰õΩ=∞‡ÔH¯ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl h~°∞QÍ~°∞ã¨∂Î PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’
âßOu <≥ÅH˘Å∞Ê`å=∞x ǨϟO=∞O„u z^ŒO|~°O =ÚO^Œ∞
ã¨O`«HÍÅ∞ ÃÑÏì~°∞. WO^Œ∞Ö’ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ã¨q∞u ‰õÄ_®
ã¨O`«HÍÅ∞ KÕã≤ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ =∞~À™êi „^ÀǨÏO
KÕã≤Ok. P „^ÀÇ¨Ï Ñ¶¨e`«OQÍ<Õ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO NHõ$+¨‚ Hõq∞©x
"Õã≤ L^Œº=∂xfl K«ÖÏ¡~°Û_®xH˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ˜ìOk. NHõ$+¨‚
Hõq∞© W©=ÖË KåÖÏ ã¨Ê+¨ìOQÍ `å=Ú `≥ÅOQÍ} W"åfiÖÏ
=^•Ì Jx K≥ѨÊÖË=∞x, WHõ¯_»∞#fl Ѩiã≤÷ux, JO^Œi
Jaè„áêÜ«∂Å#∞ H˘xfl PѨ¬#∞¡QÍ ˆHO„^ŒO =ÚO^Œ∞
LOK«∞`å=∞x JOu=∞ x~°‚Ü«∞O ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO fã¨∞HÀ"åÅx
„ѨHõ˜OzOk. HÍ|˜ì NHõ$+¨‚ Hõq∞© x"ÕkHõ HÀã¨O _çÃãO|~°∞
31, 2010 ^•HÍ L^Œº=∂xfl "å~Ú^• "ÕÜ«∞_»O ã¨Ô~·Ok
HÍ^Œ∞. NHõ$+¨‚ U iáÈ~°∞ì WzÛ<å ˆHO„^ŒOÃÑ· `«y# XuÎ_ç
ÖˉõΩO_® `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO U~°Ê_»^Œx JO^Œ~°∂ QÆ=∞xOKåe.
D =∞^茺HÍÅOÖ’ `≥ÅOQÍ} =#~°∞Å `«~°eOѨ٠f„=OQÍ
™êQÆ∞`«∞#flk. L^ÀºQÍÅ q+¨Ü«∞OÖ’ q=Hõ∆ =∞iO`« f„==∞=Ù
`«∞#flk. 610 r"À J=∞Å∞ ѨHõ¯# Ãјì _çѨٺ>Ë+¨#¡ ¿Ñ~°
WOHÍ =O^ŒÖÏk =∞Ok ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~åxH˜ KÕ~°∞`«∞<åfl~°∞.
`≥ÅOQÍ} U~°Ê_Õ@@¡~Ú`Õ, PÖ’QÍ<Õ gÖˇ·#O`« JkèHõ
"≥Ú`«ÎOÖ’ =#~°∞Å ^ÀÑ≤_ô KÕÜ«∂Å<Õ ^Œ∞+¨ì PÖ’K«#Å∞ PO„^èŒ
áêÅHõ=~åæÅ∞ KÕã¨∞Î<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ FÃÑ<£HÍã¨∞ì,
áÈÅ=~°OÅ#∞ `«fi~°`«fi~°QÍ Ñ¨ÓiÎKÕÜ«∂Åx „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl~°∞.
W©=e UÑ‘Ñ‘Zãπã≤ „QÆ∂Ñπ–1 ѨsHõ∆Å∞ |Å=O`«OQÍ
#_çÑ≤OK«_®xfl D <ÕѨ^䌺OÖ’ J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åeû LO@∞Ok.
„áêO`åÅ =∞^茺 WO`« q=Hõ∆ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#flѨC_»∞
|Å=O`«OQÍ HõeÑ≤ LOKåÅ#∞HÀ=_»O x~°O‰õΩâ◊ K«ˆ~º

5. 5 #=O|~ü 2011
J=Ù`«∞Ok. HÍ|˜ì `≥ÅOQÍ} U~åÊ@∞ `«Ñ¨Ê D „áêO`«„Ѩ[Å
ã¨=∞㨺ʼnõΩ "Õˆ~ Ѩiëê¯~°O ÖË^Œ∞. nxH˜ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆOÖ’x
PiìHõÖò '3— x|O^èŒ# „ѨHÍ~°O ˆHO„^ŒO áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ aÅ∞¡
Ãјì ~å¢+¨ìO U~åÊ@∞ KÕÜ«∞_»O ^•fi~å<Õ Ô~O_»∞ „áêO`åÅ
„Ѩ[Å∞ âßOu ™ê=∞~°™êºÅ`À LO_»QÆÅ~°∞. Ô~O_»∞ „áêO`åÅ∞
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`å~Ú. D "åã¨Î"åxfl =∞~°∞QÆ∞ Ѩiz ã‘=∂O„^èŒ
„Ѩ*τѨux^èŒ∞Å =Úã¨∞QÆ∞Ö’ L#fl ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ã‘=∂O„^èŒ
„Ѩ[Å#∞ `«Ñ¨C`À= Ѩ˜ìã¨∂Î Hõ$„u=∞ L^Œº=∂xfl ã¨$+≤ìã¨∞Î<åfl~°∞.
`≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì U~åÊ@∞ aÅ∞¡#∞ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ ÃÑÏìÅO@∂
2009 _çÃãO|~°∞ 23 `«~°∞"å`« `≥ÅOQÍ} "åºÑ¨ÎOQÍ
Jxfl=~åæÅ „Ѩ[Å∞ *ˇZã≤Å#∞ U~°Ê~°∞ÛH˘x ZHõ¯_çHõHõ¯_»
L^Œºq∞OKå~°∞. Ô~·à◊√¡, |ã¨∞ûÅ∞ xeÑ≤"Õã≤, |O^Œ∞Å∞
q[Ü«∞=O`«O KÕã≤ L^Œº=∂xfl L~°HõÖˇuÎOKå~°∞. =ÚYºOQÍ
q^•º~°∞÷Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡ =ÚO^Œ∞Ñ‘~îå# xÅ|_ç L^Œº=∂xfl
f„=`«~°O KÕÜ«∞@O =¸ÖÏ# ˆHO„^ŒO Hõke =zÛOk. D
L^Œº=∞ ã¨∂ÊùiÎx, *ˇZã≤Å x~å‡}ÏÅ#∞ ã¨OѶ¨∞˜`«O KÕÜ«∞@O
HÀã¨O 2010 =∂iÛÖ’ *ˇZã≤Ö ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨O@∞#∞ U~°ÊiÛ7
lÖÏ¡ÅÖ’ ã‘ìiOQ∑ Hõq∞©Å∞ x~å‡}ÏÅ∞ KÕÜ«∞@O [iyOk.
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ =ÚO^Œ∞QÍ `å=Ú `«=∞ Ѩ^Œ=ÙʼnõΩ
~år<å=∂ KÕã≤ ã¨OH∆ÀÉèíO ã¨$+≤ì™êÎ=∞<åfl~°∞. HÍx P `«~åfi`«
JO`å "≥#‰õΩ¯ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ~år<å=∂Å∞ KÕã≤# ˜P~üZãπ
Z"≥∞‡Ö˺Å#∞ „Ѩ[Å∞ =∞m¡ ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïsì`À Z#∞flH˘x `≥ÅOQÍ}
PHÍOHõ∆#∞ ZuÎѨÏì~°∞.
J~Ú`Õ L^Œº=∂Å∞ f„=`«~°O KÕã≤ ~å¢+¨ì, ˆHO„^Œ
„ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ ã¨ÎOaèOѨKÕÜ«∞‰õΩO_® `≥ÅOQÍ} ™êkèOK«ÖË=∞x
ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿOk. nxH˜ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ aÅ∞¡ÃÑ@ì@O XHõ¯>Ë =∂~°æO.
NHõ$+¨‚ Hõq∞© KÕ`«∞Öˇ`ÕÎã≤# q+¨Ü«∞O =∞#=ÚO^Œ∞Ok.
`≥ÅOQÍ} =#~°∞Å ã¨O~°Hõ∆}, `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ#ÔH·
áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ aÅ∞¡ HÀã¨O ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# L^Œºq∞OKåeû#
J=ã¨~åxfl `≥ÅOQÍ} "åã¨∞ÅO`å QÆ∞iÎã¨∞Î<åfl~°∞. JÖψQ
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ "≥∂™êÅ∞, ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl ZxflHõÅ K«∞@∂ì uѨÊ_®xfl „Ѩ[Å∞
U=yOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. D Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ ~å¢+¨ì ™ê^èŒ#‰õΩ
x*Ï~ÚfQÍ, ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ PtOK«‰õΩO_® áÈ~åÏÅ∞ KÕ¿ã
â◊‰õΩÎÅ∞ UHõO HÍ=Åã≤# J=ã¨~°O ZO`«~Ú<å LOk.
x™êfi~°÷OQÍ L^Œºq∞OKÕ q^•º~°∞÷Å#∞, HÍi‡Hõ, "Õ∞^è•q
=~åæÅ#∞ UHõ`å˜ÃÑ· #_çÑ≤OK«QÆeˆQ <åÜ«∞Hõ`«fiO x~å‡}O
HÍ"åe. JO^Œ∞ˆH `≥ÅOQÍ} *ˇZã≤Å ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨O@∞Ö’
KÕi# ã¨Oã¨÷Å`À áê@∞ |Ü«∞@#∞#fl W`«~° áêsìÅ∞, ã¨Oã¨÷Å#∞
HõeÑ≤ XHõ L^Œº=∞ "ÕkHõ xi‡Oz áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
~°∂á⁄OkOz "≥O@<Õ L^Œº=∞OÖ’H˜ áÈ=Åã≤# J=ã¨~°O
LOk.
ã¨Oã¨÷ ¿Ñ~°∞ : `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò
Pâ◊Ü«∂Å∞ : 1. `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ#
2. `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆}
ÅH∆ͺÅ∞:
1. `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# HÀã¨O áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ aÅ∞¡
ÃјìOK«_®xH˜ L^Œº=∂Å ^•fi~å XuÎ_ç KÕÜ«Ú@
2. <åÅ∞QÆ∞ HÀ@¡ =∞Ok „Ѩ[Åx D _ç=∂O_£ÃÑ· HõkeOz
XHõ¯`å˜ÃÑ·H˜ `≥K«∞Û@
3. ~å¢+¨ì, ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ã¨ÎOaèOKÕ ™ê÷~ÚÖ’ L^Œº=∂Å#∞
KÕѨ@∞ì@
4. `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆} HÀã¨O PÜ«∂ lÖÏ¡ÅÖ’
„Ѩ[Öˇ^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨=∞㨺ÅÃÑ· áÈ~åÏÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞@
ÃÑ· Pâ◊Ü«∞, ÅH∆ͺŠ™ê^èŒ#‰õΩ ã¨=∞+≤ì <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ XHõ
„Ѷ¨Oò U~°Ê_®eû# J=ã¨~°O LOk. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O
"≥Ú^Œ˜ #∞Oz <åÜ«∞‰õΩÅ "≥∂™êʼnõΩ, „^ÀǨ ʼnõΩ
QÆ∞~°=Ù`«∞#flO^Œ∞# ã¨=∞+≤ì <åÜ«∞Hõ`«fiO <Õ˜ J=ã¨~°OQÍ
=ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞Î#flk. ã¨=∞+≤ì x~°‚Ü«∂Å∞ J=ã¨~°O. L^Œº=∞
áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ =ºH˜ÎQÆ`« ÉÏ^茺`«Å∞ LO_®e.
1. Wk XHõ SHõº ã¨OѶ¨∞@#. qq^èŒ áêsìÅ∞, ã¨Oã¨÷Å∞ `«=∞
ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ xÅ∞ѨىõΩO@∂ JOwHõ$`« JOâßÅÃÑ·
L^Œº=∂Å∞ x~å‡}O KÕã≤ áÈ~åÏÅ∞ ™êy™êÎ~Ú.
^Œo`«∞Å∞: ã¨=∂[OÖ’ J}QÍi# =~°æ"≥∞ÿ# „Ѩu^Œo`«
‰õΩ@∞OÉÏxH˜ 3 ZHõ~åÅ `«i ÖË^• 5 ZHõ~åÅ "≥∞@ì Éèí∂q∞x
ѨOKåÅx „Ѷ¨Oò _ç=∂O_£ KÕ™ÈÎOk. ~å*ϺOQÆ|^ŒÌOQÍ
^Œo`«∞ʼnõΩ ˆHÏ~Úã¨∞Î#fl x^èŒ∞Å#∞ W`«~° ~°OQÍʼnõΩ
ˆHÏ~ÚOK«‰õΩO_® ^Œo`«∞ňH Y~°∞ÛKÕÜ«∂Åx „Ѷ¨Oò áÈ~å@O
KÕã¨∞ÎOk. ^Œo`«∞Å ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞, ™êO㨯 $uHõ,
^è•i‡Hõ ~°OQÍÅ Jaè=$kú H˘~°‰õΩ D „Ѷ¨Oò áÈ~å_»∞`«∞Ok.
^Œo`«∞ʼnõΩ Jxfl ~°OQÍÖ’¡ i[ˆ~fi+¨#¡ J=∞Å∞ÔH· áÈ~å@O
KÕã¨∞ÎOk. Zã‘û i[ˆ~fi+¨<£ =sæHõ~°}‰õΩ D „Ѷ¨Oò ѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. nx ™ê^èŒ# HÀã¨O Jxflã¨Oã¨÷Å`À Hõeã≤
ѨxKÕã¨∞ÎOk.
Pk"åã‘ ~°OQÆO: `≥ÅOQÍ}Ö’ Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞OáêÅ#,
J_»q g∞^Œ Pk"åã¨∞ňH ǨωõΩ¯. Pk"åã¨∞Å „áêO`åÖ’¡x
L^ÀºQÍÅ∞ "≥Ú`«ÎO Pk"åã¨∞ʼnõΩ ^ŒH˜¯ r"À <≥O.3x "≥O@<Õ
J=∞Å∞KÕ¿ã q^èŒOQÍ áÈ~å@O LO@∞Ok. 1/70 J=∞Å∞,
z#flÑ≤Å¡Å#∞ J=Ú‡‰õΩ<Õ ^Œ∞ã≤÷ux `˘ÅyOKÕ q^èŒOQÍ
áÈ~å@O.

6. 6#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
=∞Ç≤ÏàÏ~°OQÆO: `≥ÅOQÍ} Ô~·`åOQÆ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ HÍÅO
#∞Oz ‰õÄ_® D „áêO`« =∞Ç≤Ïà◊Å∞ Jxfl L^Œº=∂Ö’¡ qiqQÍ
áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# L^Œº=∞OÖ’
‰õÄ_® ɡe¡Åe`« ÖÏO˜ HõàÏHÍ~°∞Å, =∞Ç≤Ïà◊Å |e^•#O
L#flk. D „Ѷ¨Oò x~å‡}OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ „áêux^茺O
LO@∞Ok. x~åfiã≤`« ã¨=∞㨺Š=Å¡ ¢ã‘ÎÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ "Õ^Œ#‰õΩ
QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~°∞. „QÍ=∞, J@g „áêO`åÖ’¡<Õ H͉õΩO_®
Ѩ@ì}ÏÖ’¡ ‰õÄ_® `åQÆ∞h˜ÔH· =∞Ç≤Ïà◊Å∞ W|ƒOk
<≥^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. Jxfl~°OQÍÖ’¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ 50%
i[ˆ~fi+¨<£ÔH· D „Ѷ¨Oò áÈ~å_»∞`«∞Ok.
"≥#∞Hõ|_ç#=~åæÅ∞: qq^èŒ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ, KÕu=$`«∞ÎÅ
‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ 3 ZHõ~åÅ `«i ÖË^• 5 ZHõ~åÅ "≥∞@ìÉèí∂q∞x
ѨOKåe. [<åÉèÏ „áêuѨkHõ# i[ˆ~fi+¨<£ JO^Õ@@∞¡ „Ѷ¨Oò
áÈ~å_»∞`«∞Ok.
"≥∞ÿ<åsì ~°OQÆO: `≥ÅOQÍ}Ö’x "≥∞ÿ<åsì „Ñ¨[Å ã¨=∞„QÆ
qHÍã¨O H˘~°‰õΩ, ã¨Kå~ü Hõq∞© ã≤á¶ê~°∞ûÅ J=∞Å∞H˘~°‰õΩ,
q^•º, L^ÀºQÆ, Láêkè, Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞, ^è•i‡Hõ ~°OQÍÅÖ’
gi ǨωõΩ¯Å Ѩi~°Hõ∆} HÀã¨O D „Ѷ¨Oò ~årÖËx áÈ~å@O
KÕã¨∞ÎOk.
P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞: W©=Å `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞OÖ’ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. x~åâ◊, xã¨Ê $ǨÏÅ`À áê@∞ „ѨÉèí∞`«fi
J}z"Õ`«‰õΩ `«Hõ∆} x~°ã¨# ~°∂ѨOQÍ nxfl ÉèÏqOKåe.
J}z"Õ`«‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«Ú=`« D ~°∂áêxfl Z#∞flHÀ=_»O
ÉÏ^è•Hõ~°"Õ∞. `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# P=â◊ºHõ`«, Jaè=$kú
Ѩ@¡ "åi `«Ñ¨# ™ê˜ÖËxk. Hõ#∞Hõ D |e^•<åʼnõΩ
=Å™êO„^èŒ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞, ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fi"Õ∞ ÉÏ^茺`«
=Ç≤ÏOKåe. |e^•<åÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ 5 ÅHõ∆Å
ZH±û„ˆQ+≤Ü«∂, WO˜HÀ L^ÀºQÆO, ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ 5 ZHõ~åÅ
Éèí∂q∞ W"åfiÅx „Ѷ¨Oò _ç=∂O_£ KÕ™ÈÎOk.
L^ÀºQÆ~°OQÆO: 42 âß`«O L^ÀºQÍÅ∞–ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨µÅ
XѨÊO^ŒO J=∞Å∞, 610 r"À J=∞Å∞ HÀã¨O áÈ~å@O,
ÃѶ~Ú~ü ¿+~ü q^è•#O J=∞Å∞. ZÑ≤Ñ≤Zãπã≤ xÜ«∂=∞HÍÅ∞
"≥O@<Õ xeÑ≤"ÕÜ«∂e. ZÑ≤Ñ≤Zãπã≤x ˜Ñ≤Zãπã≤QÍ qÉèílOz
L^ÀºQÍÅ∞ ™ê÷x‰õΩňH W"åfie.
q^•º ~°OQÆO: Ѷ‘AÅ∞–sZO|~üû"≥∞Oò–q^•ºÅÜ«∂Ö’¡
`≥ÅOQÍ} q^•º~°∞÷ʼnõΩ "≥Ú`«ÎO ã‘@∞¡ ÖË^• "≥Ú`«ÎO ~å¢+¨ì
ã‘@¡Ö’ 42 âß`«O–ÃѶ~Ú~ü¿+~ü q^è•#O J=∞Å∞ KÕÜ«∂e.
`≥ÅOQÍ} „ѨÉèí∞`«fi HõàÏâßÅÖ’¡ Jxfl™œHõ~åºÅ#∞
U~åÊ@∞KÕÜ«∂e. q^Õj Ü«¸x=i≈©Å#∞ J#∞=∞uOK«
‰õÄ_»^Œ∞. Jxfl q^•ºã¨Oã¨÷Å∞ Lz`« q^Œº#∞ JOkOKåe.
HÍÖËrÅ∞ ÖˇHõÛ~°~ü áÈã¨∞ìÅ#∞ |sÎKÕÜ«∂e.
"≥·^Œº~°OQÆO: 42âß`«O "≥·^Œº ™œHõ~åºÅ∞–J=HÍâßÅ∞–ÖË^•
ã≤©, `≥ÅOQÍ}q "≥Ú`«ÎOQÍ `≥ÅOQÍ}"åã¨∞ňH K≥O^•e.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’x „ѨÉèí∞`«fi "≥·^ŒºâßÅÅ#∞ "≥∞~°∞QÆ∞ѨiÛ Jxfl
™œHõ~åºÅ∞ HõeÊOKåe.
WOHÍ ã¨Éèí∞ºÅ ã¨∂K«# "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∂ lÖϡʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
ã¨=∞㨺Å`À áê@∞ ÃãO„@Öˇ·*ò¤ _ç=∂O_£ûQÍ
– `≥ÅOQÍ} aÅ∞¡ áê~°¡"≥∞OòÖ’ Ãјì P"≥∂kOѨ*ËÜ«Ú@
– `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ·, q^•º~°∞÷ÅÃÑ· Ãјì# ˆHã¨∞Å∞
ZuÎ"ÕÜ«Ú@
– =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆} HÀã¨O áÈ~å@O KÕÜ«Ú@
D „Ѷ¨Oò á¶ÈHõãπ Kտ㠄Ѩ^è•# x<å^•Å∞:
1. L^Œº=∂Å ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ™êkèOK«∞‰õΩO^•O
2. áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ `≥ÅOQÍ} aÅ∞¡ÃÑÏìÅx áÈ~å_»∞^•O
3. `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆}ÔH· áÈ~å_»∞^•O
D „Ѷ¨O@∞ ÃѶ_»~°Öò Ѩ^ŒúuÖ’ ѨxKÕã¨∞ÎOk.
„Ѷ¨OòÖ’x ÉèÏQÆ™êfi=∞º *ÏH±Å∞, áêsìÅ∞, ã¨Oã¨÷Å∞, =º‰õΩÎÅ∞
L^Œº=∂Å ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} =ã¨∞ÎO^Œ<Õ Kåi„`«Hõ "åã¨Î"åxfl
=∞øoHõ JOâ◊OQÍ ã‘fiHõiã¨∂Î L^Œºq∞™êÎ~Ú.
D „Ѷ¨Oò `≥ÅOQÍ} HÀã¨O x*Ï~ÚfQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl
W`«~° „Ѷ¨O@¡`À QÍx, ã¨Oã¨÷Å`À QÍx ã¨=∞㨺Š„áêuѨkHõ
g∞^Œ Hõeã≤ ѨxKÕÜ«∞ÏxH˜ x~å‡}OÖ’, áÈ~åÏÖ’¡ JO^Œsfl
HõÅ∞ѨىõΩ ~å=ÏxH˜ Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. D „Ѷ¨Oò áê~°¡"≥∞O@s
ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ#^Œ∞. „Ѷ¨Oò ¿Ñ~°∞#∞ áê~°¡"≥∞O@s ZxflHõÅÖ’
Z=~°∂ LѨÜ≥∂yOK«‰õÄ_»^Œ∞. áê~°¡"≥∞O@s ZxflHõÅÖ’
áêÖÁæ<Õ q+¨Ü«∞O WHõ=ÚO^Œ∞ K«~°ÛhÜ«∂Oâ◊OQÍ KÕÜ«∞~å^Œ∞.
`≥ÅOQÍ} Jaè=∂#∞Å∞, `≥ÅOQÍ} "å^Œ∞Å #∞Oz
L^Œº=∂=ã¨~åÅ s`åº =#~°∞Å∞ ã¨g∞HõiOK«∞`«∞Ok.
x~å‡}O: J<ÕHõ „Ѩ*Ïã¨OѶ¨∂Å∞, *ˇZã≤Å∞, ã¨Oã¨÷Å∞ WOHÍ
KÕ~°∞`«∞#flO^Œ∞# âßâ◊fi`« ã¨fiÉèÏ=OQÆÅ Hõq∞©Å HõO>Ë
=ÚO^Œ∞QÍ ~å¢+¨ì™ê÷~Ú J_£Ç¨ H± Hõq∞© U~°Ê_»∞`«∞Ok. QÆ^ŒÌ~ü#∞
K≥·~°‡<£QÍ, ~å¢+¨ì™ê÷~ÚÖ’ 84 =∞Ok`À ‰õÄ_ç# ~å¢+¨ì J_£Ç¨ H±
Hõq∞©x lÖÏ¡Å ã‘ìiOQ∑ Hõq∞©x ~å¢+¨ì™ê÷~Ú ã¨~°fiã¨Éèíº
ã¨=∂"Õâ◊O Z#∞fl‰õΩOk. lÖÏ¡Å ã‘ìiOQ∑ Hõq∞©Å HÀPi¤<Õ@~üû
lÖÏ¡ ™ê÷~Ú K≥·~°‡<£Å∞QÍ =º=ǨÏi™êÎ~°∞. ã‘ìiOQ∑ Hõq∞©
J_£Ç¨ H± Hõq∞©QÍ =∂~°∞`«∞Ok. 2 <≥ÅŠѨikèÖ’<Õ ~å¢+¨ì,
lÖÏ¡, =∞O_»Å/Ñ¨Öˇ¡ ™ê÷~ÚÅÖ’ ѨÓiΙê÷~Ú Hõq∞©Å∞
x~å‡}=∞=Ù`å~Ú.
T

7. 7 #=O|~ü 2011
`≥ÅOQÍ}„Ѩ*τѶ¨OòѨÙ@∞ìHõ
„Ѩ`ÕºHõ`≥ÅOQÍ}L^Œº=∞OÖ’XHõ=ÚO^Œ_»∞QÆ∞
–P‰õΩÅ Éèí∂=∞Ü«∞º(˜Ñ≤ZѶπ Láê^茺‰õ∆Ω_»∞)
JHÀì|~ü 9, 2010= `Õn# `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò
Pq~°ƒùqOzOk. Pq~åƒù= ã¨ÉèíÖ’<Õ L^Œº=∞OÖ’ áÈ~å@
Z`«∞ÎQÆ_»Ö’¡ ZxflHõÅ∞ ‰õÄ_® XHõ JOâ◊OQÍ KÕ~åÛÅx H˘xfl
ã¨OѶ¨∂Å∞ KÕã≤# „Ѩuáê^Œ##∞ L^Œº=∞ ã¨OѶ¨∂Å∞, *ˇZã≤Å∞
=ºuˆ~H˜OKå~Ú. „Ѩ}ÏoHõ–=Ú™ê~Ú^• H˘xfl =∂~°∞ÊÅ`À
P"≥∂kOK«|_çOk. `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨O@∞ Pq~åƒù= ã¨^Œã¨∞û
=ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ# ~å[H©Ü«∞ x<å^ŒO L^Œº=∞O ^•fi~å
`≥ÅOQÍ} ™êkèOK«∞‰õΩO^•O–=#~°∞ŠѨi~°Hõ∆}ÔH· ˆH∆„`«™ê÷~ÚÖ’
JOâßÅ"åsQÍ SHõº ã¨OѶ¨∞@#Å∞ xi‡Oz qâßÅ „Ѩ*Ï
~åâ◊√efl SHõºOKÕÜ«∞_»O, áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ `≥ÅOQÍ} aÅ∞¡ Ãјì
P"≥∂kOѨKÕã≤ ~å¢+¨ìO „ѨHõ˜OKåe J<Õk =ÚYº"≥∞ÿ#
_ç=∂O_£. ~å¢+¨ì ã¨^Œã¨∞û Jxfl lÖÏ¡Ö’¡, =∞O_»Å, „QÍ=∞
™ê÷~Ú^•HÍ x~å‡}ÏʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. `≥ÅOQÍ}Ï
„Ѩ*τѶ¨Oò x~å‡}O P<å˜ Kåi„`«Hõ P=â◊ºHõ`«, `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∞OÖ’ XHõ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞. ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ F@∞¡–ã‘@∞¡–
<À@¡ q^è•#O`À `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl `«=∞ ~å[H©Ü«∞
„ѨÜ≥∂[<åÅ K«∞@∂ì uѨC`«∞O_»QÍ SHõº áÈ~åÏÅ∞, „Ѩ*Ï
L^Œº=∂Å ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} ™êkèOK«∞ HÀQÆÅ=∞<Õ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =∂~°æO K«∂Ñ≤ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl
‰õÄ_® =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ „Ѩ[Ö’¡ qâßfiã¨O HõeÊOKÕ „Ѩܫ∞`«flO
[iyOk.
„Ѩ*τѶ¨Oò U~åÊ@∞ "≥#∞Hõ XHõ ã¨∞n~°… Kåi„`«Hõ <ÕѨ^䌺O
LOk. ^•xfl H˘O`« q=~°OQÍ<Õ Ñ¨ije^•ÌO.
=∞e^Œâ◊ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O 1996Ö’ ^Õ"≥Q“_» „Ѩ^è•#
=∞O„uQÍ L`«Î~åYO_£#∞ „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ìOQÍ U~åÊ@∞ „ѨHõ˜Oz#
ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ `≥ÅOQÍ} PHÍOHõ∆Å∞ TÑ≤i áÈã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.
1996 #=O|~ü 1# `≥ÅOQÍ} q„^ÀǨÏk#OQÍ áê˜OK«
|_çOk. JѨC_Õ D L^Œº=∂xfl ZxflHõʼnõΩ "å_»∞HÀ=_®xH˜
H˘xfl ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ U~°Ê_ç<å~Ú. `≥ÅOQÍ} "åºÑ¨ÎOQÍ
ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞, K«~åÛQÀ+¨µìÅ∞ [iy L^Œº=∞O XHõ
™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. 1997 =~°OQÆÖò _çHõ¡ˆ~+¨<£`À „Ѩ`ÕºHõ
`≥ÅOQÍ} _ç=∂O_£ XHõ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ PHÍOHõ∆, `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å z~°HÍÅ "åOKè«. ã¨fiÜ«∞O áêÅ#, =#~°∞ÅÃÑ· ™ê÷x‰õΩňH
JkèHÍ~°O J<Õ x<å^•Å∞ ÉÅOQÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛ<å~Ú. ^•x
H˘#™êyOѨÙQÍ 1998Ö’ `≥ÅOQÍ}Ï [#ã¨Éèí U~åÊ@∞ XHõ
"≥∞ÿÅ∞~å~Ú. „Ѩ`ÕºHõ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ `≥ÅOQÍ} x<å^ŒO
qã¨Î $`«OQÍ „Ѩ[Ö’¡H˜ K˘K«∞Û‰õΩáÈ~ÚOk. `≥ÅOQÍ}
HõàÏã¨q∞u (˜ÔHZãπ) `≥ÅOQÍ} ã¨∂ì_≥Oò „Ѷ¨Oò(˜ZãπZѶπ)Å
x~å‡}O [iyOk. [# `≥ÅOQÍ} Ѩ„uHõ ^•fi~å „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
`≥ÅOQÍ} x<å^•xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. Hõhã¨
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ J=∞Å∞HÍ"åÅx _ç=∂O_£ KÕã≤Ok.
P@, =∂@, áê@ |O^£ J#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [#ã¨Éèí
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl „Ѩ*Ï=∂~°æO Ѩ˜ìOKå~Ú.
<å˜ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O „ѨÉèí∞`«fiO [#ã¨Éèí, `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞OÃÑ·
L‰õΩ¯áê^ŒO "≥∂Ñ≤ J}z"Õã≤Ok. HõàÏHÍ~°∞ÅÃÑ·, q^•º~°∞÷ÅÃÑ·
Éè∫uHõ^•_»∞Å∞– áÈbã¨∞ Z<£H“O@~üÅ∞ [iQÍ~Ú. #Å∞QÆ∞~°∞
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì ™ê^èŒ# áÈ~å@
ÉÏ@ Z~°∞ÃÑH˜¯Ok. =O^ŒÖÏk J„Hõ=∞ˆHã¨∞Å∞ |<å~ÚOK«
|_ç<å~Ú. <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· ǨÏ`åº „Ѩܫ∞`åflÅ∞ [iQÍ~Ú.
`≥ÅOQÍ} =∞Ǩ ã¨Éèí–SHõº"ÕkHõÅ`À SHõº ‰õÄ@q∞x
U~åÊ@∞KÕã≤ [Å=#~°∞Å ™ê^èŒ# HÀã¨O WK«ÛOѨe¡ „áê*ˇ‰õΩì
x~å‡}O HÀã¨O áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ KÕÜ«∞_»O [iyOk. 2000
ã¨O=`«û~°OÖ’ „Ѩ*Ï K≥·`«#º Ü«∂„`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz L^Œº=∞
x~å‡}ÏxH˜ f„=OQÍ „Ѩܫ∞uflOKå=Ú. 2000
ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ <å˜ Z<£_çZ „ѨÉèí∞`«fiO 3 H˘`«Î ~å„ëêìÅ∞
„ѨHõ˜OzOk. "å˜x ™êfiQÆuã¨∂Î `≥ÅOQÍ} U~åÊ@∞
KÕÜ«∂Åx JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ Ããq∞<å~°∞¡, ã¨ÉèíÅ∞ U~åÊ@∞
KÕÜ«∞_»O [iyOk. D =∞^茺HÍÅOÖ’<Õ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ
„Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_® `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O HÍ^Œ<Õ ã≤^•úO`åÅ∞
|ÅѨ_»<å~°OaèOKå~Ú. D ã≤^•úO`åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ#
"å~°∞ ã≤^•úO`«Hõ~°ÎÅ∞QÍ Éèí∂™êfi=∞º |∂~°∞˚"å â◊‰õΩÎÅxfl Hõeã≤
H˘`«Î ~å[H©Ü«∞ áêsì x~å‡}ÏxH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "Õâß~Ú. XHõ¯
á¶ÈHõãπ... `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò

8. 8#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
~°HõÎO K«∞Hõ¯ ~åʼnõΩO_®<Õ `≥ÅOQÍ} ™êkèOKåÅ<Õ `«Ñ¨C_»∞
ã≤^•úO`åÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO,
q^•º~°∞÷Å, Ü«Ú=‰õΩÅ L^Œº=∂Å „Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_®<Õ
F@¡`À<Õ `≥ÅOQÍ} `≥™êÎ=∞<Õ x<å^•Å#∞ ™ê=∂#∞ºÅ∞
#q∞‡`Õ Pâ◊Û~°ºO ÖË^Œ∞QÍh, "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ã¨∞nè~°… HÍÅO qq^èŒ
qѨ¡=, „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ, =∂#= ǨωõΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ HÍHõÅ∞
fi# Ü≥∂^èŒ∞Å∞ ‰õÄ_® `«Ñ¨C_»∞ ã≤^•úO`åÅ `ÀHõѨ@∞ìHõ
áÈ=_»O`À JѨʘ^•HÍ ÉèÏ=*ÏÅ ~°OQÆOÖ’ H˘xfl
Ѩiq∞`«∞Å∞#flѨʘH© „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å ^•fi~å `≥ÅOQÍ} J<Õ
=∂~°æO #∞O_ç áê~°¡"≥∞O@s ~å[H©Ü«∂Å "≥·Ñ¨Ù H˘`«Î „Éèí=∞Å∞
HõeÊOz# Ãã·^•úOuHõ ^•i„^ŒºÑ¨Ù Ѩiã≤÷u `«ÖˇuÎOk. H˘`«Î
~å[H©Ü«∞ áêsìx ¿ãqÜ«∞~üQÍ, <åÜ«∞‰õΩxfl Lord the
protectorQÍ Jaè=i‚Oz# ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ HÀH˘Å¡Å∞. [#ã¨Éèí`À
áê@∞ W`«~° ã¨Oã¨÷Å∞ D Ѩi}Ï=∂xfl J_»∞¤HÀÖËHõáÈ=_»O
L^Œº=∞, x~å‡} |ÅÇ‘Ï#`«QÍ QÆ∞iÎOKåeû LO@∞Ok. „Ѩ*Ï
L^Œº=∞ =∂~°æO #∞O_ç Éèí∂™êfi=∞º, |∂~°∞˚"å â◊‰õΩÎÅ∞
L^Œº=∂xfl ÃÇ·Ï*ÏH± KÕã≤#Ѩʘ #∞O_ç F@∞¡, ã‘@∞¡, <À@∞¡,
^ÀÑ≤_ôÖ’ "åÏÅ HÀã¨O QÆ`« Ѩ^Õà◊√§QÍ D „Ѩ™ê÷#O
H˘#™êQÆ∞`ÀOk. J~Ú`Õ J#uHÍÅOÖ’<Õ P áêsì
|ÅÇ‘Ï#`«Å∞, Ѩiq∞`«∞Å∞ |Ü«∞@ Ѩ_ç<å~Ú. JѨʘ^•HÍ
qq^èŒ L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷Å∞, `åºQÍÅ`À qã¨Î$`«Ñ¨iz# ÉèÏ=*ÏÅ
"åºÑ≤Îx, „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ìO Ѩ@¡ „Ѩ[Ö’¡ QÆÅ =∞Ǩ `åfiHÍOHõ∆#∞
™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å ZxflHõÖ’¡ ™⁄=Ú‡ KÕã¨∞H˘x, QÆ`«OÖ’x
áêsìÅHõ<åfl JkèHõ ^ÀÑ≤_ôx ™êyOK«_»O`À áê@∞ `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∂xfl J@ÔHH˜¯Oz# "≥·#O `«fi~°Ö’<Õ J=QÆ`«"≥∞ÿOk.
2004Ö’ `«=∞ ™ê÷~Úx, ѨÅ∞‰õΩ|_çx „QÆÇ≤ÏOz# H˘`«Î áêsì
HÍO„ÔQãπ`À á⁄`«∞Î ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® ã¨fi`«O„`«OQÍ ZxflHõÖ’¡
xÅ|_»ÖËHõáÈ~ÚOk. ^•^•Ñ¨ÙQÍ ^Œâß|úHÍÅOQÍ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O
„ѨÉèí∞`«fiO J#∞ã¨iOz# ^ÀÑ≤_ô, Ñ‘_»#Å∞ `≥ÅOQÍ} =ºuˆ~Hõ`«,
„ѨѨOK«ÉϺOH± Jaè=$kú "≥∂_»Öò, `«k`«~° q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ
P áêsì ѨÓiÎQÍ ^≥|ƒux HÍO„ÔQãπ, ˜.P~ü.Zãπ., ã≤Ñ≤S,
ã≤Ñ≤S(ZO) ‰õÄ@q∞ ÔQÅ∞á⁄O^•~Ú. P ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Ô~O_»=
Z™êûsû =∂ q^è•#OQÍ „ѨHõ˜OKå=∞x HÍO„ÔQãπ K≥ѨCHÀQÍ
`≥ÅOQÍ} _ç=∂O_£#∞ Q“~°qOK«_»=∞<Õ HÍ¡AO^Œx ˜P~üZãπ
K≥ѨCH˘zÛOk. "åã¨Î=OQÍ "åi^ŒÌi =∞^茺 P<å_»∞ U
XѨÊO^ŒO [iyO^Œ<Õk WѨʘH© ~°Ç¨Ï㨺OQÍ<Õ LOk.
`≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O „ѨÉèí∞`«fi ^Œ∞+¨ì q^èŒ<åÖÁHõ"≥·Ñ¨Ù, HÍO„ÔQãπ
`≥ÅOQÍ}‰õΩ J#∞‰õÄÅ=∞<Õ "å^Œ# XHõ"≥·Ñ¨Ù =∞iÜ«Ú H˘`«Î
áêsì Ѩ@¡ „Éèí=∞Å∞ LO_»_»O HÍ~°}OQÍ qq^èŒ ~°HÍÅ L^Œº=∞
â◊‰õΩÎÅ∞ ‰õÄ_® D ‰õÄ@q∞x xÅnÜ«∞O_»<Õ Ñ¨iq∞`«∞Å`À
‰õÄ_ç# x<å^Œ"Õ∞ W"åfieû =zÛOk. P q^èŒOQÍ [#ã¨Éèí,
=∞Ǩ ã¨Éèí, SHõº"ÕkHõ `«k`«~° ã¨Oã¨÷Å∞ D ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ JO`«QÍ
„ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞ÖËHõáÈ=_»O XHõ "åã¨Î= Ѩiã≤÷u. `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∞O ѨÓiÎQÍ ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂*<åÅ HÀã¨O "å_»∞HÀ
|_»_»"Õ∞ H͉õΩO_® P ã≤÷u #∞O_ç WѨʘH© |Ü«∞@Ѩ_»ÖËHõ
áÈ=_»O `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ŠѨ@¡ JO`«∞ ÖËx qëê^ŒOQÍ
q∞yeO^Œx K≥ѨCHÀ=K«∞Û#∞. J~Ú`Õ Ü«Ú.Ñ≤.Z–1, „ѨÉèí∞`«fiO
D JOâßxfl ã≤ZOÑ≤Ö’ ÃÑ@ì_»O, ~å¢+¨ìѨu „Ѩã¨OQÆOÖ’
KÕ~°Û_»O ÖÏO˜ lq∞‡‰õΩ¯Å∞ H˘_çQÆ_»∞`«∞#fl HÍO„ÔQãπ,
˜P~üZãπÅ „ѨÉèÏ"åxfl xeÑ≤ Ü«ÚOz `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å#∞
q[Ü«∞=O`«OQÍ "≥∂ã¨OKտ㠄Ѩ„H˜Ü«∞ÖË `«Ñ¨Ê JO^Œ∞Ö’ U
=∂„`«O x*Ï~Úf ÖË^Œx ~°∞A==Ù`«∂<Õ =ã¨∞Î#flk.
2004 Z#∞=∂=ÚÅ (=~°OQÆÖò) g∞˜OQ∑Ö’ E<£ 28=
`Õn# „Ѩ*Ï ã¨=¸Ç¨ÏO f„=OQÍ ã¨ÊOkOz# g∞^Œ@ HÍOw–
`≥~å㨠‰õÄ@q∞Ö’ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« „Ѩâ◊fl `«ÖˇuÎ H˘O`« Hõ^ŒeHõ
=zÛ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[efl =∞iH˘O`« HÍÅO =∞ÉèíºÃÑ@ì_®xH˜
„Ѩ}Éò =ÚYs˚ Hõq∞© U~åÊ@∞ [iyOk. JÖÏ HÍOw–`≥~åã¨
‰õÄ@q∞, ~å¢+¨ìOÖ’, ˆHO„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°O ѨOK«∞H˘x =∞O„u
Ѩ^Œ=ÙÅ∞ á⁄Ok `≥ÅOQÍ} _ç=∂O_£ Ѩ@¡ L^•ã‘# "≥·Yi
J=ÅOaOKå~Ú. J~Ú`Õ 2004 ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ˜ÔH¯@¡
Q˘_»= `å~å™ê÷~ÚH˜ KÕi `≥~åã¨, ^•x <åÜ«∞‰õΩx „Ѩu+¨ì
áê`åàÏxH˜ kQÆ*ÏiOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ =∞^茺`«~°QÆu
"Õ∞^è•=ÙÅ∞, q^•º=O`«∞Å=∞#∞ H˘<Õ"å~°∞. áê~°¡"≥∞O@s
~å[H©Ü«∂ÖË `«Ñ¨Ê W`«~° L^Œº=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ `≥ÅOQÍ}
™ê^èŒ#‰õΩ ѨxH˜~å=<Õ =~°æO `«Ü«∂Ô~· kQÆ*Ïi# `≥~å㨠™ê÷~Úx
xÅɡ@∞ì`«∂ |∂~°∞˚"å ~å[H©Ü«∂Ö’¡ `«=∞HõO@∂ XHõ ™ê÷~Úx
™ê÷<åxfl ã¨OáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. giÖ’ H˘O^ŒiH˜ qѨ¡=
ã¨Oã¨÷Å`À, L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷Å`À, áœ~°, „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ =∂#=
ǨωõΩ¯Å L^Œº=∂Å`À QÆ`«OÖ’ QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞ „Ѩ[efl
q[Ü«∞=O`«OQÍ Ñ¨Hõ¯^•i Ѩ˜ìOK«QÆeQÍ~Ú. áê~°¡"≥∞O@s
~å[H©Ü«∂Å∞, áê~°¡"≥∞O@s áêsìÅ∞ `«Ñ¨Ê U W`«~° „Ѩ„H˜Ü«∞
‰õÄ_® `≥ÅOQÍ} ™êkèOK«ÖË^Œ<Õ ã≤^•úO`«O `«Ü«∂~°~ÚOk.
J~Ú`Õ HõO˜`«∞_»∞ѨÙQÍ L^Œº=∞ „Ѩ„H˜Ü«∞, ~å[H©Ü«∞ „Ѩ„H˜Ü«∞
Ô~O_»∂ LO_®Å<Õ "å^Œ#Å∞ ã≤^•úO`« ™ê÷~ÚH˜ KÕi<å~Ú.
~å[H©Ü«∞ L^Œº=∞ „Ѩ„H˜Ü«∞Å∞ "Õˆ~fi~°<Õ `«Ñ¨C_»∞ ã¨∂„fHõ~°}Å∞
|Ü«∞Å∞^Õ~å~Ú. g˜H˜ ã≤^•úO`«Hõ~°ÎÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«|_ç

9. 9 #=O|~ü 2011
ã≤÷sHõiOK«|_®¤~°∞. J~Ú`Õ H˘xfl Ö’áêÅ∞O_»=K«∞ÛQÍh
`≥~å㨉õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ<Õ ã≤^•úO`«O(TINAtoTRS)
`«Ü«∂~°~ÚOk. P áêsì q[Ü«∞O á⁄Ok#ѨC_»∞ P Ѷ¨∞#`«
`«=∞^Õ#x, JѨ[Ü«∞O áêÅ~Ú#ѨC_»∞, `«=∞ ã¨ÅǨ Å∞
áê˜OK«ÖË^Œx, `å=Ú UO KÕÜ«∞QÆÅ=∞x, `«=∞‰õÄ Ñ¨iq∞`«∞
Å∞OÏÜ«∞<Õ Ãã·^•úOuHõ ã¨=∞~°÷#Å∞ `«Ü«∂~°~Ú<å~Ú. `≥~åã¨
áêsì ‰õÄ_® `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „Ѩ[Å P"≥∂^ŒO
á⁄Ok#ѨC_»∞ `«=∞ Q˘Ñ¨Ê`«#=∞h, `«=∞ q^è•<åÅ∞ „Ѩ[Ö’¡
q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú#ѨC_»∞ W=hfl "Õ∞^è•=ÙÅ∞, ã≤^•úO`«Hõ~°ÎÅ
ã¨ÅǨ ÖË#x Ѩ~°ã¨Ê~°O ÉÏ^茺`«Å∞ |^ŒÖÏ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ
J=QÍǨÏ# HõeyÜ«ÚO_ç "≥Ú`«ÎO g∞^Œ `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO
U~åÊ@∞Ö’ [iˆQ *Ïáêºxfl XHõ Jx"å~°º`«QÍ<Õ
ã¨∂„fHõiOKå~°∞ `«Ñ¨Ê P áêsìH˜, „Ѩ[ʼnõΩ ã¨iÜ≥ÿ∞# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞
K«∂Ñ≤OK« ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË#O^Œ∞=ÖË¡ P áêsìH˜
ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞Î<åfl=∞<Õ "å^Œ#Å∞ KÕã¨∂Î „Ѩ[Ö’¡ P áêsì Ѩ@¡
=ºuˆ~Hõ`« ÃÑ~°QƉõΩO_® K«∂_»_»O, `«=∞ Q˘Ñ¨Ê^Œ#O
HÍáê_»∞HÀ=_»OÖ’ Hõ$`«Hõ$`«∞ºÖˇ·<å~°∞.
2004 #∞O_ç 2006 =~°‰õΩ WÖÏ <≥@∞ì‰õΩ=zÛ# HÍOw,
`≥~åã¨Å =∞^茺 Ѩ^Œ=ÙÖ’¡, ѨOѨHÍÖ’¡ =zÛ# "≥·~°∞^蕺Å∞ ÔHã≤P~ü
~år<å=∂‰õΩ ^•ifâß~Ú. P ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’<Õ `≥~å㨠áêsì
^•x "Õ∞^è•=ÙÅ∞ q∞#Ǩ ~ÚOz q∞QÆ`å "Õ∞^è•=ÙÅ∞,
L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞, L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷Å∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞, ~°K«~Ú`«Å∞,
q^•ºi÷ ã¨OѶ¨∂Å∞, Hõeã≤ `≥ÅOQÍ} SHõºHÍ~åºK«~°}
Hõq∞©<Õ~°Êiz ''L^Œº=∞O ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O—— J<Õ
~å[H©Ü«∞ x<å^ŒO W=fi_»O [iyOk. `≥~å㨠LѨ ZxflHõʼnõΩ
„Ѩ}ÏoHõÅ∞ "Õã¨∞Î#flѨC_»∞ ZxflHõÅ∞, LѨ ZxflHõÅ ^•fi~å
Ѷ¨e`«O LO_»^Œ∞. `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆} HÀã¨O
áÈ~å_»∞`«∂<Õ „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ìO ™êkèOK«∞HÀQÆÅ=∞x, qâßÅ
„Ѩ*Ï~åâ◊√efl SHõºO KÕã≤ L^Œº=∞ ÉÏ@ Ѩ˜ìOK«_»O ^•fi~å<Õ
`≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO ã≤kúã¨∞ÎO^Œ<Õ x<å^•xfl „Ѩ[Ö’¡H˜ fã¨∞ÔHà◊§_»O
[iyOk.
2001Ö’ H˘`«Î áêsì U~°Ê_»¤Ñ¨C_»∞ `≥ÅOQÍ} HÀã¨O
x*Ï~ÚfQÍ "≥e¡# J<ÕHõ â◊‰õΩÎÅ∞ J^ŒO`å „^ä•+π Jx
QÆ=∞xOz =∞m¡ L^Œº=∞ÉÏ@ Ѩ˜ì SHõºHÍ~åºK«~°} Hõq∞©Ö’
KÕi `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl xi‡OK«_®xH˜ ã¨=∞HõÏì~°∞.
~å[âıY~üÔ~_ç¤ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ =#~°∞Å ^ÀÑ≤_ô f„="≥∞ÿOk.
ѨÙezO`«Å x~å‡}Ïxfl "ÕQÆ=O`«O KÕÜ«∞QÍ QÆ`«OÖ’ =∂
~°HõÎO áê~°∞`«∞O^Œ#fl "åà◊√¡ q∞#fl‰õΩO_»QÍ SHõºHÍ~åºK«~°}
Hõq∞© áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ KÕã≤ áÈ~åÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk.
P~ü_çZãπ =^ŒÌ [iˆQ h˜ ^ÀÑ≤_ôx J_»∞¤‰õΩOk. áÈÅ=~°O‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ L^Œºq∞OzOk. 610 r"À J=∞Å∞ HÀã¨O
L^ÀºQÆ=~åæxfl ã¨g∞HõiOzOk. FÃÑ<£HÍãπì QÆ#∞Å#∞
J_»∞¤‰õΩOk. HÀÖòɡÖòì JO`«Ï qq^èŒ ~°HÍÅ ã¨Oã¨÷Å`À Hõeã≤
áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. „ѨÉèí∞`«fi áÈbã¨∞ J}˜z"Õ`«#∞
ÖˇHõ¯KÕÜ«∞‰õΩO_® J<ÕHõ L^Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ˜ìOk.
áÈÖˇÑ¨e¡ Ãã*ò#∞ J_»∞¤‰õΩOk. K≥OK«∞ QÆ∂_®Ö’¡ =„*ÏÅ "Õ@
#_»¤yOzOk. q^•ºi÷ L^Œº=∂Å#∞ x~å‡} Ѩ~°OQÍ
|Ö’¿Ñ`«O KÕã≤Ok.
2006 #∞Oz 2009 =~°‰õΩ `≥ÅOQÍ}#∞ ™êkèOK«_®xˆH
ѨÙÏì=∞#fl áêsì ZxflHõÅ∞, LѨ ZxflHõÅ K«∞@∂ì L^Œº=∂xfl
uѨC`«∂ =#~°∞Å `«~°eOѨÙ#∞ Ѩ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_® P'H˘Å¡—Ö’
ÉèÏQÆO ѨOK«∞‰õΩO@∞#flѨC_»∞ `«# â◊H˜Î "Õ∞~°‰õΩ =#~°∞Å
Ѩi~°Hõ∆}, qâßÅ „Ѩ*Ï~åâ◊√Å SHõº`« H˘~°‰õΩ Hõ$+≤KÕã≤Ok.
z=~°‰õΩ 2009 ZxflHõÅ `«~åfi`« Jxfl áêsìÅ∞, ã¨Oã¨÷Å∞
‰õÄ_® L^Œº=∞O ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O J<Õ x<å^•xfl
KÕѨ@ì=eû =zÛOk. P q^èŒOQÍ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xH˜ ã¨Ô~·#
kâß xˆ~úâ◊O KÕã≤ ~å[H©Ü«∞OQÍ ã¨iÜ≥ÿ∞# =∂~åæxfl ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#
q^è•<åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk. SHõºHÍ~åºK«~°} Hõq∞˜ 2009
™ê^è•~°} ZxflHõÖ’¡ Jxfl áêsìÅ∞ `≥ÅOQÍ}‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
"≥·Yi „ѨHõ˜Oz# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ =∞~À™êi `≥ÅOQÍ}‰õΩ "≥∂ã¨O
[~°QÆÉ’`«∞O^Œx „Ѩ[Å#„Ѩ=∞`«ÎO KÕã≤Ok. ZxflHõÖ’¡ `≥~åã¨
^≥|ƒu#QÍ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O "≥#H˜¯áÈ~ÚO^Œ<Õ "åà◊§‰õΩ
^èŒ~åflÅ∞, „Ѩ^Œ~°≈#Å`À nè@∞QÍ ["å|∞ WzÛ ZxflHõÅ ^•fi~å
119 Z"≥∞‡Ö˺ ã‘@∞¡ ÔQez<å, 17 ZOÑ‘ ã‘@∞¡ ÔQez<å
áÈ~å@O KÕÜ«∞‰õΩO_® `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O HÍ^Œx qâßÅ
â◊‰õΩÎÅ#∞ ‰õÄ_»QƘì L^Œº=∞ Ѩ^äŒxˆ~úâ◊O KÕâß=Ú. qq^èŒ
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ `≥~å㨖L^Œº=∞ÉÏ@ Ѩ˜ì#ѨC_»∞ SHõº
L^Œº=∞OÖ’ Hõeã≤ áÈ~å_®=Ú. _çâ◊O|~°∞ 23 `«~åfi`«
`≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ*Ï „Ѩux^èŒ∞Å∞ ~år<å=∂ KÕÜ«∞QÍ ~å[H©Ü«∞
*ˇZã≤Ö’ KÕi SHõº L^Œº=∞ P=â◊ºHõ`«#∞ <˘H˜¯K≥áêÊ=Ú.
[#=i'5— XѨÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘x L^Œº=∂xH˜ „^ÀǨÏO
`«ÅÃјì NHõ$+¨‚ Hõq∞© U~åÊ@∞‰õΩ JOwHõiOz q^•º~°∞÷Å
Kè«Ö’ JÃãOc¡ L^Œº=∂xH˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œx „ѨHõ˜Oz L^Œº=∞
SHõº`«‰õΩ ~å[H©Ü«∞ SHÍ㨠`«∂@∞¡ á⁄_çz#ѨC_»∞ JO^Œ∞Ö’Oz
|Ü«∞@‰õΩ =zÛ qq^èŒ ã¨OѶ¨∂Å *ˇZã≤Å`À ‰õÄ_ç# `≥ÅOQÍ}
*ˇZã≤Å ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨Oò#∞ U~°Ê~°z ''NHõ$+¨‚ Hõq∞© QÀÉϺH±——

10. 10#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
x<å^•xflzÛ P Hõq∞©x |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅ<Õ Ñ≤Å∞Ѩ٠WzÛ
L^Œº=∂xfl f„=`«~°O KÕÜ«∞_»O [iyOk. „QÍ=∞, =∞O_»Å,
Ѩ@ì}, lÖÏ¡, ~å¢+¨ì™ê÷~Ú *ˇZã≤Å∞, =$uÎ ‰õΩÅã¨OѶ¨∂Å
*ˇZã≤Å∞, ~°K«~Ú`«Å∞, HõàÏHÍ~°∞Å, Hõ=ÙÅ∞, "Õ∞^è•=ÙÅ∞,
q^•º~°∞÷Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡, _®Hõì~°¡ *ˇZã≤Å`À ‰õÄ_ç# D ã¨=∞#fiÜ«∞
„Ѷ¨Oò J#u HÍÅOÖ’<Õ lÖÏ¡Ö’¡ x~å‡}O ѨÓiÎKÕã¨∞‰õΩOk.
ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨Oò, NHõ$+¨‚ Hõq∞©x =ºuˆ~H˜Oz–z^ŒO|~°O
_çâ◊O|~°∞ '9— „ѨHõ@# „ѨHÍ~°O áê~°¡"≥∞OòÖ’ aÅ∞¡ ÃÑÏìÅx,
~å¢+¨ìO „ѨHõ˜OKåÅ<Õ _ç=∂O_»∞#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk.
=O^ŒÖÏk ~ÀAÅ∞QÍ D *ˇZã≤Å P^èŒfi~°ºOÖ’ `≥ÅOQÍ}
JO`«Ï nèH∆Í ta~åÅ∞ "≥eâß~Ú. JOâßÅ "åsQÍ ˆH∆„`«
™ê÷~ÚÖ’ SHõº ã¨OѶ¨∞@#Å∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆},
L^Œº=∞O ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} x<å^•Å`À lÖÏ¡Ö’¡ L^Œº=∂Å∞
#_çKå~Ú. Wã¨∞Hõ `«~°eOѨÙ, „QÍ<≥·ò ¿Ñ~° QÆ∞@ìÅ `«=fiHÍÅ#∞
=ºuˆ~H˜OKÕ PO^Àà◊#Å∞ f„=O KÕâß=Ú. J~Ú`Õ ~å#∞,
~å#∂ =ºH˜ÎH˘Hõ *ˇZã≤, ã¨OѶ¨∂xH˘Hõ *ˇZã≤QÍ =∂i *ÏH±Åhfl
*’H±Å∞QÍ =∂i# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ x~å‡} ~°∂áêxfl =∂iÛ XHõ
SHõº ã¨OѶ¨∞@# ã¨Oã¨÷QÍ `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò#∞ U~°Ê~°Û_»O
[iyOk. „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò U~åÊ@∞ XHõ Kåi„`«Hõ P=â◊ºHõ`«.
=∞#O Ñ≤Å∞Ñ≤zÛ# L^Œº=∂Å ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} ™ê^茺O,
NHõ$+¨‚ Hõq∞© QÀÉϺH± x<å^•Å∞ z=~°‰õΩ Jxfl ã¨Oã¨÷Å∞
KÕѨ@ì=eû =zÛOk. „Ѩ*τѶ¨Oò ~å[H©Ü«∞OQÍ `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∞OÃÑ· XHõ |Å"≥∞ÿ# =Ú„^Œ"Õã≤Ok. ã¨OH˜∆ѨÎOQÍ XHõ
=∂xÃѶ™Èì#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘x `≥ÅOQÍ} aÅ∞¡
áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ ÃÑÏìÅx, q^•ºi÷, L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ· Ãјì#
ˆHã¨∞Å∞ ZuÎ"ÕÜ«∂Åx, `≥ÅOQÍ} =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆}ÔH· L^Œº=∞
HÍ~åºK«~°}#∞ „ѨHõ˜ã¨∂Î, `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ J}z"Õ`«ÔH·
ˆHO„^ŒO ѨO¿Ñ |ÅQÍÅ#∞ "≥O@<Õ LѨã¨OǨÏiOKåÅx
_ç=∂O_£ KÕã≤Ok. ~å[H©Ü«∞OQÍ D _ç=∂O_»∞¡ ÉÏQÍ „ѨÉèÏ=O
"Õâß~Ú. Jxfl ã¨Oã¨÷Å∞ ‰õÄ_® D x<å^•<Õfl Z`«∞ÎHÀ=eû
=zÛOk. lÖÏ¡Å "åsQÍ =#~°∞ŠѨi~°Hõ∆} L^Œº=∂Å#∞
ÉèíÖ’¿Ñ`«O KÕÜ«∞_®xH˜ Ñ≤Å∞Ѩ٠W=fi_»O [iyOk.
L^Œº=∞ x~å‡}Ѩ~°OQÍ `≥ÅOQÍ}„Ѩ*τѶ¨Oò „áê~°OÉèíOÖ’
=∞Oz „ѨÉèÏ=O Hõ#|izOk. ã≤ã¨Öˇ·# „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ "å^Œ∞Å∞,
ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# `≥ÅOQÍ}"å^Œ∞Å∞, U W`«~° ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ∞
PtOK«‰õΩO_® `≥ÅOQÍ} HÀã¨O áÈ~å_Õ"å~°∞ WO^Œ∞Ö’
ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. J~Ú`Õ D ã¨Oã¨÷ ‰õÄ_®
ZxflHõÖ’¡H˜ áÈ"åÅ<Õ L^•~°"å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® H˘O^Œ~°∞ KÕ~å~°∞.
XHõ H˘`«Î, qÅ∞=Å∞QÆey#, ¿ã"åÉèÏ=O Hõey# ~å[H©Ü«∞
áêsì<Õ~°Êiz ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∂Å<Õ
PÖ’K«#`À ‰õÄ_® H˘O^Œ~°∞ KÕ~å~°∞. gi`Àáê@∞ ˜P~üZãπ–
HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’¡ QÆ`« ZxflHõÖ’¡ ˜ÔH¯@∞¡ ^˘~°Hõx"å~°∞ Wk
˜P~üZãπ‰õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O J#∞‰õΩ#fl"å~°∞ H˘O^Œ~°∞ KÕˆ~
„Ѩܫ∞`«flO KÕÜ«∞QÍ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ "≥Å∞=_ç# x<å^•Å∞,
x~°‚~ÚOK«|_ç#, q^è•#Ѩ~°"≥∞ÿ# x~å‡} Ѩ~°"≥∞ÿ#
ã¨∂„fHõ~°}Å∞ JÖÏO˜ J=HÍâ◊"å^Œ∞Å#∞ ѨHõ¯#ɡÏì~Ú.
D ã¨Oã¨÷ U~åÊ@∞Ö’<Õ QÆO^Œ~°QÀà◊O KÕã≤ QÆ`«OÖ’ SHõº
HÍ~åºK«~°} Hõq∞©, ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨OòÖ’ Hõeã≤ ѨxKÕã≤#"å~°∞
P =∞øoHõ q^è•<åʼnõΩ uÖ’^ŒHÍezÛ ZxflHõÅ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
ã¨Oã¨÷QÍ nxfl `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ#fl"åiH˜ Ǩ [Ô~·#
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ "å^Œ∞Å∞, "Õ∞^è•=ÙÅ∞ QƘìQÍ |∞kú K≥áêÊ~°∞.
J~Ú`Õ D QÆO^Œ~°QÀà◊O ã¨$+≤ìOK«_»OÖ’ ~å[ºO áê„`« LO^Œx,
`≥ÅOQÍ} ã¨Oã¨÷Å x~å‡}OÖ’ J=HÍâ◊"å^Œ â◊‰õΩÎefl
K˘Ñ≤ÊOKåÅ<Õ „Ѩܫ∞`«flO [iy#@∞¡QÍ J=QÆ`« =∞=Ù`«∞#flk.
~å[ºO KÕ¿ã D „Ѩܫ∞`åflxH˜ q∞`«"å^Œ J=HÍâ◊"å^Œ
~å[H©Ü«∂Å∞, "åà◊§ J=ã¨~åÅ "Õ∞~°‰õΩ `À_®Ê@∞#OkOK«_»O
XHõ qëê^ŒHõ~° Ѩiã≤÷u. ZxflHõÅ ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ~å^Œx,
L^Œº=∞O ^•fi~å<Õ ™ê^茺=∞x Ѩ^Õ Ñ¨^Õ ~°∞A=~Ú# `«~åfi`«
‰õÄ_® ZxflHõÅOâßxfl *’_çOKåÅx „Ѩܫ∞uflOK«_»O, „âı}∞Ö’¡
J#=ã¨~° QÆO^Œ~°QÀàÏxfl ã¨$+≤ìOK«_»O L^Õúâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ
[iyO^Œx K≥ѨÊHõ`«Ñ¨Ê^Œ∞.
˜P~üZãπ ÖÏO˜ ã¨Oã¨÷ʼnõΩ ZxflHõÅ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
ã¨Oã¨÷QÍ „Ѩ*τѶ¨Oò xi‡OK«|_ç`Õ ÉÏQÆ∞O_»∞#<Õ ã‘=∂O„^èŒ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å q+¨ ѨلuHõÖˇ·# g∞_çÜ«∂ ‰õÄ_® `«# áê„`«#∞
q[Ü«∞=O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOz D q"å^•xfl, qÉèË^•Å#∞
qã¨Î $`« „ѨKå~°O KÕÜ«∞_»O`À L^Œº=∞ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O HÀã¨O
K«∂¿ã"åà◊¡Ö’ H˘O`« x~åâ◊, Jã¨O`«$Ñ≤Î HõÅQÆ_®xH˜ ^•i
fã≤Ok. ^•x „ѨÉèÏ=O „Ѩ*τѶ¨Oò x~å‡}OÃÑ·, HÍ~°º„Hõ=∂Å
ÃÑ· Ѩ_çOk. JÖÏO˜ â◊‰õΩÎÅO^Œsfl ‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ Ô~O_»∞
<≥ÅÅ ã¨=∞Ü«∞O WzÛ<å ™ê^茺O HÍÖË^Œ∞.
J~Ú`Õ `«# ѨÅ∞‰õΩ|_ç, „Ѩu+¨ì‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ L^Œº=∞
HÍ~åºK«~°} KÕѨ@ìÖËHõáÈ=_»O „Ѩ*τѶ¨Oò |ÅÇ‘Ï#`«QÍ<Õ
QÆ∞iÎOKåeû LO@∞Ok. x~å‡}O ÖËHõáÈ=_»O =Å# áÈ~å@
HÍ~°º„Hõ=∞O „ѨHõ˜OK« ÖË^Œ#_»OÖ’ H˘O`« "åã¨Î==Ú<åfl
x~å‡}ÏÅ∞ áÈ~åÏÅ∞ [q∞eQÍ [~°QÍeûO^Õ `«Ñ¨Ê q_çq_çQÍ
"Õˆ~fi~°∞ ^Œâ◊Å∞QÍ [~°QÆ=Ù. áÈ~å@, L^Œº=∞ x~å‡}

11. 11 #=O|~ü 2011
HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ HõÅQÆÅ∞ѨÙQÍ „ѨHõ˜Oz qâßÅ „Ѩ*Ï
„âı}∞Å#∞ HõÅ∞ѨىõΩ ~å=_»OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ<å=Ú. Z=~À H˘O`«
=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "Õˆ~fi~°∞ HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡ qq^èŒ „áêO`åÅ∞,
lÖÏ¡Å∞ Ѩ~°º˜OK«_»O `«Ñ¨Ê xiú+¨ì HÍ~°º„Hõ=∞O ÖËHõáÈ=_»O
ã¨Oã¨÷ Jaè=$kú K≥O^ŒÖËHõ áÈ=_®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞QÍ QÆ∞iÎOKåe.
ÖÏÜ«∞~üû *ˇZã≤, L^ÀºQÆ *ˇZã≤ ÖÏO˜q x~å‡}Ѩ~°OQÍ
ã¨fi`«O„`«OQÍ LO_ç Z=~°∞ U áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∞O fã¨∞H˘<åfl
áêÖÁæOÏ=∞<åfl~°O>Ë D ã¨Oã¨÷ ™ê÷~ÚÃÑ· "åiH˜ ѨÓiÎ qâßfiã¨O
HõeyOK«ÖËHõ áÈÜ«∂=∞<Õk "åã¨Î=O. nè>ˇÿ#, q∞e>ˇOò
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ WzÛ LO>Ë WÖÏO˜ ã¨fi`«O„`« â◊‰õΩÎefl PHõi¬Oz
ã¨Oã¨÷ x~å‡}Ïxfl, ™ê÷~Úx ÃÑOK«∞H˘xÜ«ÚO_Õ"åà◊¡O. J~Ú`Õ
=∞#O WKÕÛ Ñ≤Å∞Ѩ٠~å[H©Ü«∞ *ˇZã≤`À ã¨Ç¨ W`«~° ã¨Oã¨÷ʼnõΩ
ã¨∂ÊùiÎxzÛ <åÜ«∞#_»O "åã¨Î= ^Œ∂~°O HÍ^Œ∞. _çÃãO|~ü 23
<å_»∞ HõÖˇHõìˆ~@¡ =ÚO^Œ∞ „Ѩ^Œ~°≈# ^èŒ~åflÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå=Ú.
[#=i '5—# =∞O_»Å ™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏs „Ѩ^Œ~°≈#‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛ
^•x q[Ü«∂xH˜ `«y#O`« Hõ$+≤ KÕÜ«∞HõáÈQÍ JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ
[#=i'4—# WOk~å áê~ü¯ ^ŒQÆæ~° ^èŒ~åfl, nèHõ∆Å∞QÍ =∂~°Û_»O`À
„âı}∞Å∞ QÆO^Œ~°QÀàÏxH˜ QÆ∞Ô~·<å~Ú. Jk ã¨Ê+¨ìOQÍ „Ѩ*τѶ¨Oò
|ÅÇ‘Ï#`«, <åÜ«∞Hõ`«fiO ֒ѨOQÍ<Õ ÉèÏqOKåeû LO@∞Ok.
[#=i'26—# Kè«Ö’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛ ‰õÄ_® ZÖÏO˜
`«Ü«∂sÅ∞ KÕÜ«∞ÖËHõáÈ=_»O, q[Ü«∞=O`«O KÕÜ«∞_®xH˜
„Ѩܫ∞uflOK«HõáÈ=_»O, x~å‡}ÏÅÃÑ· <≥ѨO"Õã≤ Ѩ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞.
"åã¨Î"åxH˜ Jk ''=∂~üÛ @∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£—— Ñ≤Å∞ѨÙ. ^•<Õfl
J@∞ W@∞QÍ =∂iÛ q∞eÜ«∞<£ =∂~üÛQÍ ~å[H©Ü«∞ *ˇZã≤
‰õÄ_® Ñ≤Å∞Ѩ٠W=fi_»O`À Hõeã≤ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ Hõ$+≤
KÕâß=Ú. ^•x „Ѩ^è•# ÉèÏQÆ™êfi=∞º áêsì ˜P~üZãπ q∞eÜ«∞<£
=∂~üÛ J=ã¨~°O ÖË^Œx „ѨHõ˜Oz<å q∞eÜ«∞<£ =∂~üÛ
q[Ü«∞=O`«O HÍ=_®xH˜ W`«~° ã¨Oã¨÷Å`À Hõeã≤ „Ѩ*τѶ¨Oò
f„=OQÍ Hõ$+≤KÕã≤Ok. „Ѩ*τѶ¨Oò `«=∞ ã¨fiO`« HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
fã¨∞HÀ=_»O, "å˜x x~°fiÇ≤ÏOK«_»OÃÑ·# ˆHO„nHõiOK«‰õΩO_®
W`«~° ã¨Oã¨÷Å∞ KÕ¿ã L^Œº=∂ʼnõΩ =∞^ŒÌ`«∞ ѨÅHõ_»O,
áêÖÁæ#_»O, ã¨OѶ‘∞ÉèÏ=O `≥ÅѨ_»O =Å# =∞# áÈ~å@ â◊H˜ÎÃÑ·#
=∞# Hͺ_»~üÖ’#∂ |Ü«∞Ï, „Ѩ[Ö’¡#∂ ã¨O^ÕǨ Å∞ `«Öˇ`ÕÎ
Ѩiã≤÷u =zÛOk. z=~°‰õΩ =∞# ÉèÏQÆ™êfi=∞º ã¨Oã¨÷Å∞, q^•ºi÷,
HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞ KÕ¿ã HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ „Ѩ*τѶ¨Oò =∞^ŒÌ`«∞
ѨÅHõ_»O, ã¨Ç¨ÏHÍ~°O KÕÜ«∞_»O ÖÏO˜q ã¨O„Éèí=∂â◊Û~åºÅ‰õΩ
QÆ∞iKÕâß~Ú. „Ѩ*τѶ¨Oò HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡ qÖË*ò–@∞–qÖË*ò,
=∂Ô~¯ò–@∞–=∂Ô~¯ò, ã¨∂¯Öò–@∞–ã¨∂¯Öò (ÉÁQÆ∞æ) ÉÏq
#∞Oz ÉÏqH˜ KÕã≤# Ü«∂„`«Å∞ x~å‡}ÏxH˜, ã¨Ç¨ÏHõiOKÕqQÍ
KÕѨ@ì_»O [iyOk. J~Ú`Õ ã¨iÜ≥ÿ∞# `«Ü«∂sÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O
ã¨O|Okè`«∞ÅO^Œsfl HõÅ∞ѨÙHÀÖËHõ áÈ=_»O JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ
Ѩ~°º@#efl „ѨHõ˜OK«_»O, =∞# x~å‡}ÏʼnõΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_®
W`«~° x~å‡}ÏÅ`À Hõeã≤ Ѩ~°º˜OK«_»O, HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡
áêÖÁæ#_»O ÖÏO˜q =∞# „âı}∞Å#∞ „Ѩ[Å#∞ ‰õÄ_®
QÆO^Œ~°QÀà◊OÖ’ Ѩ_»"Õ¿ãqQÍ Ñ¨i}q∞Oz<å~Ú. D
Ѩ~°º@#Å∞ L^Œº=∞ x~å‡}ÏxH˜ LѨÜ≥∂QÆѨ_®ÅO>Ë =∞#
„âı}∞ʼnõΩ `«QÆ∞ tHõ∆} JO^ŒKÕã≤ "åix ã¨Oã≤^Œ∞úÅ#∞ KÕã≤
Ѩ~°º˜OKåÖË `«Ñ¨Ê WÖÏO˜ =ºH˜ÎQÆ`« Ѩx q^è•#OÖ’ Ug∞
™êkèOK«ÖË=∞x, J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõ áÈÜ«∂=Ú. z=~°‰õΩ
"≥·Ñ¶¨ÖϺefl |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ, x*Ï~ÚfQÍ „ѨHõ˜Oz# Ѩiã≤÷u
‰õÄ_® ÖËHõáÈÖË^Œ∞.
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò XHõ ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷.
`≥~åã¨, HÍOwÅ ^À|∂K«∞ÖÏ@‰õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ „Ѩ[ʼnõΩ
`≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ#ÔH· L^Œº=∞=∂~°æO K«∂Ñ≤# ã¨Oã¨÷. x~å‡}
Ѩ~°OQÍ H˘xfl |ÅÇ‘Ï#`«Å∞#flѨʘH© ~å[H©Ü«∞OQÍ XHõ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O K«∂áê=Ú. ^•xH˜ aè#flOQÍ =∞m¡ PÜ«∂
ã¨O^Œ~åƒùÖÖ’ ÔHã≤P~ü`À Hõeã≤ h=Ù ~å[H©Ü«∞ â◊‰õΩÎÅ#∞ UHõO
KÕ~Ú, "Õ∞=Ú ™êO㨯 $uHõ â◊‰õΩÎÅ#∞ UHõO KÕ™êÎ#x "ÕkHõÅ
g∞^Œ „ѨHõ˜OK«_»O „âı}∞efl QÆO^Œ~°QÀà◊ ѨizOk. L^Œº=∞
Ѩ^ä•xfl xˆ~útOKÕ ÉÏ^茺`« ~å[H©Ü«∞ *ˇZã≤^Õ J#_»O ‰õÄ_®
=∞# ÉÏ^茺`«#∞ q㨇iOK«_»O `«Ñ¨Ê "Õ~°∞ QÍ^Œ∞. J~Ú`Õ W`«~°
ã¨OѶ¨∂Å∞, ã¨Oã¨÷Å∞, *ˇZã≤Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å˜`À JOâßÅ
„áêuѨkHõÃÑ·, HÍ~°º„Hõ=∂Å „áêuѨkHõÃÑ·, ã¨=∞㨺Å
„áêuѨkHõÃÑ· Hõeã≤ ѨxKÕ™êÎ=Ú. "ÕkHõÅ∞ ѨOK«∞‰õΩOÏ=Ú
HÍx =∞# =∞øoHõ q^è•<åefl, ã¨fi`«O„`«`«#∞ xÅɡ@∞ìHÀ=_»OÖ’
`«QÆ∞ *Ï„QÆ`«ÎÅ∞ fã¨∞HÀ"åeû LO@∞Ok. JÖÏO˜ "å˜Ö’
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò ã¨iÜ≥ÿ∞# „ѨÉèÏ"åxfl "ÕÜ«∞ÖËHõ
áÈ~ÚO^Œx K≥ѨÊ=K«∞Û#∞.
ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡ Ñ≤Å∞ѨÙ#∞ „Ѩ*τѶ¨Oò ã¨=∞i÷OzOk.
q[Ü«∞=O`«O KÕÜ«∞=∞x „âı}∞ʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk.
Láê^蕺ܫ∞, HÍi‡Hõ ~°OQÍÖÁ¡ `«# â◊‰õΩÎÅ#∞ ã¨"≥∞‡Ö’ kOÑ≤Ok.
ã¨HõÅ[#∞Å ã¨"≥∞‡#∞ ã¨~°fi[#∞Å L^Œº=∞OQÍ =∂~åÛÅx ^•xfl
™ê~°fi„uHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ, kQƃO^èŒ#OQÍ =∂~åÛÅx
ã¨∂zOzOk. SHõº L^Œº=∂ʼnõΩ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ ã¨Ç¨ÏHõ
iOzOk. Jxfl~°HÍÅ â◊+¨a+¨Å∞ =keÃјì `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞
â◊‰õΩÎÅhfl SHõºO HÍ"åÅx, Ô~·`åOQÍxfl „Ѩ*Ï L^Œº=∞OÖ’H˜

12. 12#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
fã¨∞Hõ~å"åÅx HÀiOk. Ô~·`«∞ÅKÕ ã¨OѶ‘∞ÉèÏ= „Ѩ^Œ~°≈#Å∞
„Ѩ*τѶ¨Oò P^èŒfi~°ºOÖ’ [iQÍ~Ú. <åÜ«∞Hõ`«fiO UHõѨHõ∆OQÍ,
J<åǨ fix`«OQÍ<Õ _èçb¡H˜ "≥o¡#ѨC_»∞ L^Œº=∂xfl `åHõ@∞ì
ÃÑ@ì=^ŒÌx ÃÇÏK«ÛiOzOk. ~å[H©Ü«∞ *ˇZã≤ `«k`«~°∞Å∞
L^Œº=∂xfl #∂`«# ^Œâ◊‰õΩ fã¨∞ÔHàÏ¡Åx ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞
kQƃO^èŒ<åxH˜ Ñ≤Å∞Ѩ٠W"åfiÅx Ô~·Å∞~ÀHÀ x~°=kèHõOQÍ
™êyOKåÅx ã¨∂zOzOk. "åà◊√¡ KÕÜ«∞ÖË#ѨC_»∞ `«# â◊H˜Î
"Õ∞~°‰õΩ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ kQƃO^èŒ<åxH˜ QÍx, L^Œº=∂xfl L#fl`«
^Œâ◊‰õΩ fã¨∞ÔHà◊¡_®xH˜ HÍ=eû# x~å‡}O ÖËHõáÈ=_»O `«#
|ÅÇ‘Ï#`«QÍ, "≥·Ñ¶¨ÅºOQÍ<Õ ã¨g∞H˜∆OK«∞ HÀ=_»OÖ’ x*Ï~Úfx
„Ѩ^Œi≈OzOk. ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡#∞, =∞~À L^Œº=∞ Ñ≤Å∞ѨÙ
ÖˉõΩO_®<Õ, q~°q∞OK«_»O `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞OÖ’ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#
"≥#∞Hõ_»∞QÆ∞QÍ<Õ QÆ∞iÎOKåe. Ô~O_»_»∞QÆ∞Å∞ "≥#H˜¯ XHõ_»∞QÆ∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ "ÕÜ«∞_®xˆH#<Õ Öˇx<£ ã¨∂„fHõ~°}#∞ J_»¤O
ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flO KåÖÏ =∞Ok KÕã¨∞Î<åfl~°∞ HÍx JÖÏO˜
Z`«∞ÎQÆ_»Å∞, ÖˉõΩO_®<Õ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ Ѩ_»^Œ<Õ q+¨Ü«∞O Z=iH©
J~°÷O HÍ=_»O ÖË^Œ∞. L^Œº=∞O PQÆÖË^Œ∞. q~°=∞} HÍ^Œ∞
q~å=∞O J<Õ"åà◊√¡ áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. ~å[ºO, Ñ≤_ç
Ü«∂H±ì ^•fi~å J}˜z"Õ`«#∞ x~°ƒO^è•xfl f„=O KÕÜ«∞
ã¨=∞Hõ˜ìOk. x~°ƒO^èŒ „ѨÜ≥∂QÆOÖ’ ‰õÄ_® |_»∞QÆ∞ |ÅÇ‘Ï#
=~åæÅ#∞ ÅHõ∆ ºOQÍ KÕã¨∞H˘x L^Œº=∞OÖ’ qÉèí[# HÀã¨O
„Ѩܫ∞`«flO KÕã¨∞Î#flk. D qѨ`«¯~° ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ[ʼnõΩ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O W=fi_»O WOÔH=iÔH·<å HõO>Ë
„Ѩ*τѶ¨Oò‰õΩ KåÖÏ J=ã¨~°O. „Ѩ*τѶ¨Oò "≥·Ñ¨Ù JO^Œ~°∂
K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡ q~°q∞Oz L^Œº=∞O
"≥#∞Hõ_»∞QÆ∞ Ѩ˜ì# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ =∞# „âı}∞Å#∞, áÈ~å@
â◊‰õΩÎÅ#∞, `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å#∞ ‰õÄ_»QƘì ^è≥·~°ºO WzÛ =∞~À
^Œâ◊ L^Œº=∂xH˜ ã¨#fl^Œ∞úÅ#∞ KÕÜ«∂eû# Kåi„`«Hõ `«~°∞}OÖ’
UHõѨHõ∆OQÍ „Ѩ*τѶ¨Oò „Ѩ^è•# <åÜ«∞‰õΩ_»∞ *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∞
áêsì ÃÑ_»`å#x „ѨHõ˜OK«_»O =∞iO`« QÆO^Œ~°QÀàÏxH˜,
x~åâß, xã¨Ê$ǨÏʼnõΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. ~å[H©Ü«∞ áêsìÖË `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å#∞ "≥∂ã¨O KÕã¨∞Î<åflÜ«∞x „Ѩ[Å∞ ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨HõÅ
[#∞Å∞ ã¨"≥∞‡ q[Ü«∞=O`«O KÕã≤#ѨʘH© ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ã¨ÊOkOK«Hõ áÈ=_»O =Å¡<Õ ã¨"≥∞‡ q[Ü«∞=O`«=∞~Ú<å
Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOK«ÖË^Œx Jxfl=~åæÅ „Ѩ[Å∞ Jaè„áêÜ«∞
Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ# HÀã¨O „Ѩ*Ï L^Œº=∂ÖË
ã¨Ô~·# =∂~°æO Jx K≥Ñ≤Ê =∞m¡ WѨC_»∞ ~å[H©Ü«∞ â◊‰õΩÎÅ#∞
`«Ü«∂~°∞ KÕã≤ áêsìx U~°Ê~°∞™êÎ##_»O WѨʘ ^•HÍ
„Ѩ*τѶ¨Oò K≥Ñ≤Ê# q^è•<åʼnõΩ =ºuˆ~HõO. WÖÏO˜
QÆO^Œ~°QÀà◊ Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ „Ѩ[Å∞ „Ѩ*τѶ¨OòÃÑ· ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl
#=∞‡HõO ==∞‡~ÚOk. QÆ`« Ѩk ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ `≥ÅOQÍ}
~å¢+¨ì ™ê^èŒ# L^Œº=∂xfl =„Hõ=∂~°æO Ѩ˜ìOz# "åà◊§‰õΩ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O K«∂áêeû# L^Œº=∞ â◊‰õΩÎÅ∞ WÖÏ
QÆO^Œ~°QÀà◊OÖ’ H˘@∞ìq∞Ïì_»_»O `≥ÅOQÍ} Ѩ@¡ JO`«∞ÖËx
qëê^ŒOQÍ q∞QÆÅ#∞Ok. ~å¢+¨ì, ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ã‘=∂O„^èŒ
ÃÑ`«ÎO^•s ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ ã¨O`À+¨^•Ü«∞HõOQÍ Ñ¨i}q∞OKÕ
J=HÍâßÅ∞<åfl~Ú. D <ÕѨ^䌺OÖ’<Õ K≥~°∞‰õΩ ã¨∞^è•Hõ~ü ÖÏO˜
"åà◊¡ÃÑ· Ñ≤._ç.Ü«∂‰õΩì „Ñ¨Ü≥∂QÍxfl J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åeû
LO@∞Ok.
WOHÍ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Ö’¡ áÈ~å_Õ â◊‰õΩÎÅ∞<åfl~Ú. Ѩ^Õà◊√¡QÍ
ѨHõ¯=∂~°æO Ѩ˜ì# L^Œº=∂xfl ã¨iÜ≥ÿ∞# =∂~°æO Ѩ˜ìOKåeû#
J=ã¨~°O LOk. nx HÀã¨O x*Ï~ÚfQÍ `≥ÅOQÍ} HÀã¨O
áÈ~å_Õ â◊‰õΩÎefl QÆ∞iÎOz ã¨g∞HõiOKåe. PÜ«∂ ã¨Oã¨÷Ö’¡#∞#fl
L^Œº=∞HÍ~°∞Å#∞, ã¨OѶ¨∂Å <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ ã¨O„ѨkOz
SHõºáÈ~å@ "ÕkHõÅ#∞ xi‡OKåeû LOk. QÆ`« Ѩ^Õà◊√¡QÍ
"≥∂ã¨áÈÜ«∂=∞x „QÆÇ≤ÏOz, k^Œ∞ÌHÀ"åÅ#∞‰õΩ<Õ L^Œº=∞,
áÈ~å@ â◊‰õΩÎÅ∞ J<ÕHõOQÍ L<åfl~Ú. P â◊‰õΩÎÅxflO˜x
‰õÄ_»QƘì ã¨Ô~·# kâß xˆ~úâ◊O KÕÜ«∂eû# Hõ~°Î=ºO `≥ÅOQÍ}
„Ѩ*τѶ¨Oò "≥O@<Õ KÕѨÏìe. F@q∞ #∞Oz QÆ∞}áê~îåÅ∞
fã¨∞HÀ=_»O, â◊H˜Î ѨÙOAH˘x =∞m¡ L^Œºq∞OK«_»O `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[ʼnõΩ H˘`«ÎQÍ^Œ∞. Ѷ≤xH±û ѨH˜∆ =Öˇ ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡
`«~åfiu ã≤÷u #∞Oz(Ü«∂Ã+ãπ) ÃÑ·H˜ ÖËz Ô~Hõ¯Å∞ ^Œ∞Å∞ѨÙH˘x
xOyÔHyˆ~ â◊H˜Î `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂x‰õΩOk. JÖÏ L^Œº=∂xfl
=ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OK«_®xH˜ =∞^茺`«~°QÆu "Õ∞^è•q =~åæxfl
‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO ã≤^ŒúO HÍ"åe. D Kåi„`«Hõ
Ѩiã≤÷uÖ’ `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò ÉÏ^茺`« QÆ∞iÎOz, `«#
q^è•<åÅ#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ=_»O `«Hõ∆} Hõ~°Î=ºO.
WѨʘÔH·<å `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò `«# q^è•<åÅ#∞
‰õ∆Ω}flOQÍ ã¨g∞H˜∆OK«∞H˘x, L^Œº=∞ â◊‰õΩÎÅ#∞ ‰õÄ_»QƘì,
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ, <åÜ«∞‰õΩÅ "≥·Ñ¶¨ÖϺÅ#∞ ZuÎK«∂ѨÙ`«∂
ZO_»QÆ_»∞`«∂ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl =∞~À L#fl`« ^Œâ◊‰õΩ
fã¨∞‰õΩáÈ"åeû LOk. =∞~À ã¨HõÅ, Láê^蕺ܫ∞, L^ÀºQÆ,
HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡‰õΩ, ã¨~°fi[# L^Œº=∂xH˜, ™ê~°fi„uHõ u~°∞QÆ∞
ÉÏ@∞‰õΩ, x~°=kèHõ kQƃO^èŒ<åʼnõΩ, „ѨÉèí∞`«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ
x~°O`«~° ã¨ÎOÉèí#‰õΩ `«^•fi~å `≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ#‰õΩ <åÅ∞QÆ∞
HÀ@¡ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å#∞ ã¨Oã≤^ŒúO KÕÜ«∂eû LOk. P
„Ѩܫ∞`«flOÖ’ =ÚO^Œ∞ˆH =Ú#∞=ÚO^Œ∞ˆH ™êQÆ∞^•O.
T

13. 13 #=O|~ü 2011
Kåi„`«HõJ=ã¨~°OQÍ`≥ÅOQÍ}„Ѩ*τѶ¨OòPq~åƒù=O
– Z. #iûOǨ Ô~_ç¤
1956Ö’ qâßÖÏO„^èŒ U~°Ê_ç# =∞~°∞Hõ∆}O #∞OKÕ
`≥ÅOQÍ} PHÍOHõ∆ U^À XHõ ~°∂ѨOÖ’ =ºHõÎ=∞=Ù`«∂<Õ LOk.
„áêOfÜ«∞ q=Hõ∆`«, ã‘=∂O„^èŒ ã¨OѨ#fl Éèí∂™êfi=∞º ÃÑ@∞ì|_ç
^•s =~åæÅ ^ÀÑ≤_ç – Ñ‘_»#‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl 4 HÀ@¡ „Ѩ[Å
<åºÜ«∞"≥∞ÿ#, „Ѩ*Ï`«O„`« ǨωõΩ¯Å PHÍOHõ∆Å „ѨuaO|"Õ∞
`≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì ™ê^èŒ# L^Œº=∞O. 1969 `˘e^Œâ◊ L^Œº=∞O
K≥<åflÔ~_ç¤ „^ÀǨÏO`À ^ŒQÍ Ñ¨_»¤k. 370 =∞Ok L^Œº=∞OÖ’
J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. 1986Ö’ '`≥ÅOQÍ} J^茺ܫ∞# ˆHO„^ŒO—
U~°Ê_çOk. Jk `≥ÅOQÍ}‰õΩ qq^èŒ ~°OQÍÖ’¡ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
q=Hõ∆, ^ÀÑ≤_çx „Ѩ[Å =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk. `≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì
™ê^èŒ# =∞e^Œâ◊ L^Œº=∞O 1998 [#ã¨Éèí Pq~åƒù=O`À
"≥Ú^ŒÖˇ·Ok. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ PQÆ+¨µì 1997Ö’ =∂~ÀA
g~°#fl <Õ`«$`«fiOÖ’ '`≥ÅOQÍ} =∞Ǩ ã¨Éèí— Éè∫QÀoHõ, ™ê=∂lHõ
`≥ÅOQÍ} x<å^ŒO`À U~°Ê_çOk. K«O„^ŒÉÏ|∞ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O
„ѨÉèí∞`«fiO [#ã¨Éèí HÍ~°ºHõÖÏáêÅ g∞^Œ x~°ƒùO^ŒO „ѨÜ≥∂yOz,
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ #Å¡^ŒO_»∞(áÈbã¨∞ ǨÏO`«‰õΩÅ∞) KÕ`« ǨÏ`«º
KÕ~ÚOzOk. „Ѩ*Ï HõàÏHÍ~°∞_»∞ QÆ^ŒÌ~°∞ÃÑ·# HÍÅ∞ÊÅ∞[iÑ≤Ok.
~å[ºÇ≤ÏO㨠[#ã¨Éèí HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ ã¨ÎOaèOѨKÕã≤Ok.
2001 "Õ∞Ö’ '`≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì ã¨q∞u— L^Œº=∞ áêsìQÍ
U~°Ê_çOk. K«∞Hõ¯ <≥`«∞Î~°∞ HÍ~°‰õΩO_® JO^Œix XÑ≤ÊOz,
"≥∞Ñ≤ÊOz ÖÏa~ÚOQ∑`À ~å[H©Ü«∞ „Ѩ„H˜Ü«∞ ^•fi~å `≥ÅOQÍ}
™êk™êÎ=∞x „ѨHõ˜OzOk. 2001 E<£Ö’ `≥ÅOQÍ} [#
ã¨OѶ¨∞@# U~°Ê_çOk. ^˘~°Ñ¨>Ëà◊§ `≥ÅOQÍ} H͉õΩO_® „Ѩ*Ï
`≥ÅOQÍ}ÔH· áÈ~å_»∞`å=∞x „ѨHõ˜OzOk. q=Hõ∆`«Å∞, Jã¨=∞
Jaè=$kú q^è•#O, „áêOfÜ«∞ „Ѩ`ÕºHõ Ñ‘_»#ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
L^Œºq∞™êÎ=∞Ok. `≥ÅOQÍ} =#~°∞Å∞, „â◊=∞#∞ ^Àz |Ǩïà◊
*Ïu ã¨Oã¨÷ʼnõΩ Hõ@ìÃÑ@ì_®xfl, K«O„^ŒÉÏ|∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
áêÅ##∞, ~å"≥∂rÖÏO˜ ã‘=∂O„^èŒ ^ÀÑ≤_ç^•~°∞Å#∞
F_çOKåÅx „Ѩ[ʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. ZÖÏO˜ HÍ~åºK«~°}
ÖˉõΩO_®<Õ H˘O`« HÍÖÏxH˜ `≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ# H˘~°‰õΩ
''`≥ÅOQÍ} SHõº "ÕkHõ——QÍ U~°Ê_çOk. D „Hõ=∞OÖ’<Õ EÖˇ·
2006Ö’ '`≥ÅOQÍ} SHõº HÍ~åºK«~°} ã¨q∞u— U~°Ê_ç
"≥·Ü«∞™êû~ü „ѨÉèí∞`«fi `≥ÅOQÍ} =#~°∞Å ^ÀÑ≤_çx J_»∞¤‰õΩ<Õ
„Ѩܫ∞`«flO KÕã≤Ok. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ SHõº HÍ~åºK«~°}
ã¨q∞uH˜ "≥Å∞ѨŠZ<Àfl "ÕkHõÅ∞, „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å∞ `≥ÅOQÍ}
™ê^èŒ# H˘~°‰õΩ L^Œº=∂Å∞ ™êyOKå~Ú.
`≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì U~åÊ@∞ q+¨Ü«∞OÖ’ ã¨Ê+¨ì`« ÖˉõΩO_®
HÍO„ÔQãπ áêsì`À 2004Ö’ ZxflHõÅ á⁄`«∞Î ÃÑ@∞ìHÀ=_»O
˜P~üZãπ Kåi„`«Hõ `«Ñ≤Ê^ŒO. ZO^Œ∞HõO>Ë Ô~O_À Ü«∞ãπP~üã≤H˜
˜P~üZãπ JOwHõiOzO^Œx HÍO„ÔQã¨∞, `≥ÅOQÍ} U~åÊ@∞‰õΩ
Ô~O_À Ü«∞ãπP~üã≤ =iÎOK«^Œx ˜P~üÜ«∞ãπ "å^Œ#. x*ÏxH˜
XѨÊO^ŒOÖ’ ~ÚÖÏ LOk. ''"≥Ú^Œ˜ ~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉèí[#
Hõq∞© x"ÕkHõ#∞ Q“~°qã¨∂Î<Õ, `≥ÅOQÍ}, q^èŒ~°ƒù ~å„ëêìÅ
U~åÊ@∞‰õΩ ã¨=∞O[ã¨"≥∞ÿ# HÍ~°}ÏÅ∞ J<ÕHõ=Ú<åflÜ«∞x
HÍO„ÔQãπ QÆ∞iÎã¨∞ÎOk. U"≥∞ÿ#ѨʘH˜,... =∞~À ~å„ëêìÅ
ѨÙ#ifiÉèí[# Hõq∞© "≥Ú`«ÎO q+¨Ü«∂Å#∞ ã¨=∞„QÆOQÍ
Ѩi+¨¯iOK«QÆÅ^Œx HÍO„ÔQãπ áêsì ÉèÏq™ÈÎOk. „Ѩ[Å#∞
=∞ÉèíºÃÑ˜ì ˜P~üZãπ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ KÕi JkèHÍ~°OÖ’ áêÅ∞
ѨOK«∞HÀ=_»O P`«‡=OK«# HÍ^•? K«O„^ŒÉÏ|∞ áêÅ#
HÍÅOÖ’ JÃãOc¡Ö’ `≥ÅOQÍ} TÃã`«ÎhÜ«∞ÖË^Œx `≥eã≤ ‰õÄ_®
˜_çÑ≤`À á⁄`«∞ÎÃÑ@∞ìHÀ=_»O Ѩ^Œ=ÙÅ ^•Ç¨ÏO `«Ñ¨Ê `≥ÅOQÍ}
™ê^èŒ# L^Œº=∞O Z@¡=Ù`«∞O^À "åˆ~ K≥áêÊ~°∞. WѨC_»∞
HÍO„ÔQãπ, ˜_çÑ‘ Z"≥∞‡Ö˺Å#∞ áêsìÖ’ KÕ~°∞ÛHÀ=_»O `≥ÅOQÍ}
™ê^èŒ#HÍ? áêsì |Ö’¿Ñ`åxHÍ? L^Œº=∞O KÕÜ«∞‰õΩO_®
„áêOfÜ«∞ áêsì J`«ºkèHõ ã‘@∞¡ ÔQez<å `≥ÅOQÍ} `ÕQÆÅ^•?
ˆHO„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’ LO_Õ U áêsì J~Ú<å `«=∞‰õΩ
~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[#O ÖˉõΩO_® `≥ÅOQÍ} ~å„+¨ìO U~°ÊiKÕ
JO`« L^•~°OQÍ, „Ѩ*Ï™êfiq∞HõOQÍ, „Ѩ*Ï PHÍOHõ∆#∞
Q“~°qOKÕ ã≤÷uÖ’ =∞# ^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂Å∞<åflÜ«∂? J#flk
`≥ÅOQÍ} "å^Œ∞Å∞ PÖ’zOKåe.
^Œâß|ÌHÍÅOQÍ ˜P~üZãπ ÖÏc~ÚOQ∑Å∞, ZxflHõÅ∞,
~år<å=∂Å∞, á⁄`«∞ÎÅ∞ U*ˇO_»QÍ H˘#™êQÆ∞`ÀOk. 2004Ö’
HÍO„ÔQãπ`À á⁄`«∞Î, 2009Ö’ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì`À á⁄`«∞Î
ÃÑ@∞ìH˘Ok. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ ZxflHõÅ
=#~°∞QÍ =∂iOk. 2009 JÃãOc¡ ZxflHõÅ `«~åfi`«
"≥·Ü«∞™êû~ü W`«~° áêsìÅ#∞ |ÅÇ‘Ï#ѨiKÕ 'PHõ~ü¬ Ѩ^äŒHõO—
^•fi~å ˜P~üZãπ áêsì #∞O_ç Ѩk=∞Ok Z"≥∞‡Ö˺Å#∞ `«#"≥·Ñ¨Ù
uѨC‰õΩ<åfl_»∞. 2009 ÃãÃÑìOÉ~ü 2# ~å[âıY~ü Ô~_ç¤ q=∂#
„Ѩ=∂^ŒOÖ’ =∞~°}˜OKå_»∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 14ZѶπ
q"å^ŒO, JHÀì|~üÖ’ ã≤kÌ¿Ñ@Ö’ 'L^ÀºQÆ∞Å QÆ~°˚#—`À
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O uiy [=ã¨`åfiÅ∞ ѨÙOA‰õΩOk. nx`À
ÔHã≤P~ü QÆ`« H˘O`«HÍÅOQÍ =Ç≤ÏOz# =∞ø<åxfl g_®_»∞.
á¶ÈHõãπ... `≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò

14. 14#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
2009 #=O|~ü 29 #∞O_ç P=∞~°}nHõ∆‰õΩ kQÍ_»∞.
L™ê‡xÜ«∂, HÍHõfÜ«∞ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞ q^•º~°∞÷Å∞ *ˇZã≤QÍ
U~°Ê_ç ÔHã≤P~ü‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ „ѨHõ˜Oz PO^Àà◊# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
KÕѨÏì~°∞. =$`«∞ÎÅ∞, ã¨OѶ¨∂Å∞, =º‰õΩÎÅ∞ =∞O_»Å ™ê÷~Ú
#∞O_ç ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ Jf`«OQÍ SzÛHõOQÍ *ˇZã‘Å∞QÍ U~°Ê_ç
x~°ã¨#Å∞ nHõ∆Å∞ KÕѨÏì~°∞. ÔHã≤P~ü Ô~O_»= ~ÀA nHõ∆
q~°q∞OK«_»O`À L™ê‡xÜ«∂ q^•º~°∞÷Å∞, QÆ^ŒÌ~°∞, W`«~° „Ѩ*Ï
ã¨OѶ¨∂Å∞ f„=OQÍ ã¨ÊOkOK«_»O`À ÔHã≤P~ü nHõ∆ H˘#
™êyOK«_»O Jx"å~°º"≥∞ÿOk. `≥ÅOQÍ} U~åÊ@∞ „ѨHõ@#
ˆHO„^ŒO KÕÜ«∞‰õΩO>Ë _çÃãO|~ü 10# JÃãOc¡x =Ú@ì_ç™êÎ=∞x
q^•ºi÷ *ˇZã‘ „ѨHõ˜OzOk. D <ÕѨ^茺OÖ’<Õ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO
`«~°∞ѨÙ# z^ŒO|~°O _çâ◊O|~ü 9# `≥ÅOQÍ} U~åÊ@∞ „Ѩ„H˜Ü«∞
P~°OÉèí"≥∞ÿO^Œx „ѨHõ˜OKå_»∞. „ѨHõ@# "≥Å∞=_ç# =∞~°∞㨘
~ÀAˆH ã‘=∂O„^èŒ ZOÑ‘Å∞, Z"≥∞‡Ö˺Å∞ (HÍO„ÔQãπ, ˜_çÑ≤,
„Ѩ*Ï~å[ºO áêsì) áê~°¡"≥∞Oò, JÃãOc¡ Ѩ^Œ=ÙʼnõΩ
~år<å=∂Å∞ KÕã≤ Jã¨`«º „ѨKå~åÅ`À Hõ$„u=∞ PO^Àà◊#Å∞
KÕâß~°∞. Ѩ~åº=™ê#OQÍ z^ŒO|~°O _çâ◊O|~ü 23 =∞~À
„ѨHõ@# KÕâß~°∞. "≥Ú^Œ˜ „ѨHõ@#‰õΩ aè#flOQÍ `≥ÅOQÍ}
U~åÊ@∞ qã¨Î $`« ™ê÷~Ú ã¨O„ѨkOѨÙÅ `«~åfi`«<Õ#x
„ѨHõ˜OK«_»O`À `≥ÅOQÍ}Ö’ f„= x~°ã¨# =ºHõÎ"≥∞ÿOk.
„Ѩ[Å∞, q^•º~°∞÷Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡,
[~°fleã¨∞ìÅ∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞, ~°K«~Ú`«Å∞ PO^Àà◊#ʼnõΩ kQÍ~°∞.
„áêO`åÅ "åiQÍ, ã¨OѶ¨∂Å "åiQÍ Ñ¨Å∞ *ˇZã‘Å∞ U~°Ê_ç
x~°ã¨# L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl~Ú. ZO`À=∞Ok q^•º~°∞÷Å∞
P`«‡ |e^•#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
2009 _çâ◊O|~ü 9 =~°‰õΩ L^Œº=∂xH˜ ˆH=ÅO =∞^ŒÌ`«∞
`≥eÑ≤# ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞, â◊‰õΩÎÅ∞ _çâ◊O|~ü 23 `«~åfi`« XHõ
"ÕkHõÃÑ·H˜ =KåÛ~Ú. _çâ◊O|~ü 24# „á⁄II HÀ^ŒO^Œ~åO
Hõhfi#~üQÍ `≥ÅOQÍ} ~å[H©Ü«∞ *ËZã‘ U~°Ê_çOk. L=∞‡_ç
HÍ~°º„Hõ=∞O Uk fã¨∞HÀ‰õΩO_®<Õ PK«~°}`À ã¨O|O^èŒO
ÖˉõΩO_®, XHõix q∞Oz XHõ~°∞ =∂@Ö’¡ áȘѨ_®¤~°∞.
Z=iH˜ "å~°∞ gÖˇ·#O`« „ѨÜ≥∂[#O á⁄O^•Åx ÉèÏqOKå~°∞.
L^Œº=∞ KåOÑ‘Ü«∞<£ HÍ"åÅx ˜P~üZãπ, „ѨÉèí∞`åfixfl ‰õÄeÛ
~å[H©Ü«∞ ã¨OH∆ÀÉèíO `Õ"åÅx ˜_çÑ≤, `≥KÕÛk WKÕÛk
HÍO„ÔQ¿ã#x HÍO„ÔQãπ „ѨKå~°O, LxH˜x ÃÑOK«∞HÀ"åÅx a*ˇÑ≤,
=ÓºÇ¨Ï „Ѩu=ӺǨ Å =∞^茺 á⁄e˜HõÖò *ˇZã≤ „H©Ü«∂jÅHõOQÍ
L^Œº=∂xfl xi‡OK«ÖËHõáÈ~ÚOk. „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ[Å∞
L^Œº=∂Å∞ KÕã¨∞ÎO>Ë <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „ѨHõ@#Å`À ã¨iѨÙK«∞Û
‰õΩ<åfl~°∞. 5 [#=i 2010 _èçb¡ ã¨=∂"Õâ◊O `«~åfi`« HÍO„ÔQãπ
*ˇZã≤ #∞O_ç *Ï~°∞‰õΩOk. P `«~åfi`« ˜P~üZãπ =uÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ
Ѷ≤„|=i 12# *ˇZã≤ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
|Ç≤Ï+¨¯iOzOk. XHõ ã¨O=`«û~° HÍÅO NHõ$+¨‚ Hõq∞© x"ÕkHõ
~ÚKÕÛ =~°‰õΩ L^Œº=∂xfl "å~Ú^• "Õâß~°∞.
P`«‡ |e^•<åÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl "åi â◊"åÅ ^ŒQÆæ~° áêsìÅ∞,
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ áȩѨ_ç „Ñ¨u[˝Å∞ KÕâß~°∞. J=∞~°∞Å#∞
g~°∞Å∞QÍ H©iÎã¨∂Î =∞~À"≥·Ñ¨Ù P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ =^Œ∞Ì Jx ^ŒfiO^Œfi
„Ѩ=∂}ÏÅ∞ áê˜ã¨∞Î<åfl~°∞. 2010 [#=i 5# _èçb¡Ö’
z^ŒO|~°O U~åÊ@∞ KÕã≤# PÖò áêsì g∞˜OQ∑, JO^Œ∞Ö’
fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∞O, z^ŒO|~° KÕã≤# "åºMϺ#O L^Œº=∞
HÍ~°∞Ö’¡ f„= Jã¨O`«$Ñ≤Îx, P"Õ^Œ##∞ HõeyOKå~Ú.
z^ŒO|~°O _èçb¡Ö’ U~åÊ@∞ KÕã≤# ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ Ǩ [Ô~·#
„Ѩux^èŒ∞ÅO^Œ~°∞ âßOu H˘~°‰õΩ ˆHO„^Œ „ѨHõ@#ÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞
KÕâß~°∞. JO>Ë, L^Œº=∂Å =Å¡ JâßOu U~°Ê_çO^Œx
JOwHõiOK«_»"Õ∞ Hõ^•! JO^Œ∞ˆH, âßOu H˘~°‰õΩ L^Œº=∂xfl
"å~Ú^• "Õâß~°∞. ˜P~üZãπ JO^Œ∞Ö’ áêÖÁæx âßOuH˜
JOwHõiOK«_»O L^Œº=∞HÍ~°∞Ö’¡ <≥·~åâߺxfl HõeyOzOk.
áêÅHõ áêsìʼnõΩ L^Œº=∞O „Ѩ*ÏL^Œº=∞OQÍ =∂~°_»O ~Ú+¨ìO
ÖË^Œx ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ L^Œº=∂xfl „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ
=∞Åz xÅɡ@ì=eû# Kåi„`«Hõ Hõ~°Î"åºxfl x*Ï~ÚuQÆÅ,
x™êfi~°÷Ѩ~°∞Öˇ·# `≥ÅOQÍ} "å^Œ∞ÅÃÑ· Ѩ_çOk.
2009 _çÃãO|~üÖ’ LÃÑÊ#ÖÏ =zÛ# `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∂xfl „Ѩ^è•#OQÍ L™ê‡xÜ«∂, HÍHõfÜ«∞ q^•º~°∞÷Å∞,
ÖÏÜ«∞~°∞¡, [~°fleã¨∞ìÅ∞ „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞,
Láê^蕺ܫÚÅ∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞ KÕâß~°∞. [#=i 2010 _èçb¡
ã¨=∂"Õâ◊O `«~åfi`« K«Ñ¨C# K«ÖÏ¡iOk. áê~°¡"≥∞O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ ã¨=∞㨺#∞ ã¨O„ѨkOѨÙÅ ^•fi~å
Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ"åÅ<Õ z^ŒO|~°O Ç≤Ï`«É’^èŒ#∞ ˜P~üZãπ`À
ã¨Ç¨ Jxfl áêsìÅ∞ JOwHõiOz ~å„+¨ìOÖ’ „Ѩ[Å∞ âßOu
áê˜OKåÅx Ñ≤Å∞ѨÙx=fi_»O`À ÉÏ@∞ NHõ$+¨‚ Hõq∞©
U~åÊ@∞‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞, Hõq∞©Å∞
`≥ÅOQÍ} ã¨=∞㨺#∞ <å#Û_®xH˜, ^•@"ÕÜ«∞_®xH˜,
HÍÅÜ«∂Ѩ# KÕÜ«∞_®xˆH#x ÉèÏqOz# Ü«Ú=`« q^•º~°∞÷Å∞
<≥·~åâߺxH˜ QÆ∞Ô~· P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞. D <ÕѨ^ŒºOÖ’
`≥ÅOQÍ}Ö’ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O xi‡Oz ˆHO„^Œ ~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅÃÑ·
XuÎ_ç `≥zÛ ~å„+¨ìO ™êkèOK«∞HÀ"åÅ#fl `«Ñ¨#`À L^Œº=∞OÖ’
L#fl Jxfl *ˇZã‘Å#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞ Ѩiz „Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl
H˘#™êyOK«_®xH˜ ã¨=∂Ö’K«#Å∞ Ѷ≤„|=i 2010Ö’
P~°OÉèí"≥∞ÿ<å~Ú. D Kåi„`«Hõ <ÕѨ^茺OÖ’ ÖÏa~ÚOQ∑Å ^•fi~å
ZxflHõÅ ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ~å^Œ∞, L^Œº=∂Å ^•fi~å `≥ÅOQÍ}
™êkèOK«∞‰õΩO^•O – J<Õ zO`«#`À qâßÅ SHõº "ÕkHõ U~åÊ@∞

15. 15 #=O|~ü 2011
2010 =∂iÛÖ’ '`≥ÅOQÍ} *ÏH±Å ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ѷ¨Oò— ¿Ñ~°∞`À
"≥Ú^ŒÖˇ·~ÚºOk.
J<ÕHõ ^Œá¶êÅ∞, J<ÕHõ ã¨OѶ¨∂Å∞, „H˜Ü«∂jÅ =º‰õΩÎÅ∞
ã¨=∂"Õâ◊=∞Ü«∂º~°∞. XHõ =Ú™ê~Ú^• Ѩ„`åxfl
~°∂á⁄OkOKå~°∞. „áê^äŒq∞Hõ ^Œâ◊Ö’ JO^Œ~°∞ JOwHõiOKå~°∞.
J<ÕHõ lÖÏ¡Å∞ ‰õÄ_® =Ú™ê~Ú^•#∞ P"≥∂kOKå~Ú.
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò „Ѩ}ÏoHÍ =Ú™ê~Ú^•‰õΩ `«∞k ~°∂ѨO
W=fi_®xH˜ 2010 JHÀì|~ü 9# ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£Ö’x Ô~_çÇ≤ÏÖòûÖ’
QÆÅ =∂~°∞f QÍÔ~¤<£û Ѷ¨OHõ∆<£ Ǩ Å∞Ö’ =O^ŒÖÏk =∞Ok
L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞, Jaè=∂#∞Å∞, „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å∞ ã¨=∂"Õâ◊
=∞Ü«∂º~°∞. `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å #∞O_ç =zÛ# „Ѩux^èŒ∞Å∞,
„Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ 99 âß`«O =Ú™ê~Ú^•‰õΩ ã¨=∞‡u
`≥eáê~°∞. L^ŒÜ«∞O 11 QÆO@Å #∞O_ç ~å„u 8 QÆO@Å
=~°‰õΩ ZO`À L`åûǨÏO`À L^ÕfiQÆO`À K«~°ÛÅ∞ ™êQÍ~Ú.
z=~°QÍ PǨ fix`«∞Å∞QÍ "ÕkHõÃÑ·H˜ =zÛ# HõàÏHÍi}˜
J~°∞}À^ŒÜ«∞ q=∞Å =Ú™ê~Ú^•‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
„Ѩ`åfl=∂ºÜ«∞ „Ѩuáê^Œ#Å∞ KÕã≤Ok. ã¨ÉèíÖ’ QÆO^Œ~°QÀà◊O
K≥ň~yOk. "åi „Ѩ^è•# _ç=∂O_£ „Ѷ¨Oò ZxflHõÖ’¡ áêÖÁæ<åe.
P JOâßxfl =Ú™ê~Ú^•Ö’ KÕ~åÛe. ZxflHõÅ∞ =zÛ#ѨC_»∞
JѨʘ Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ |˜ì ZxflHõÖ’¡ áêÖÁæ#_»=∂, ÖË^• J#flk
x~°‚~Ú^•Ì=∞x QÆ^ŒÌ~ü `≥eÑ≤#ѨʘH˜ qxÑ≤OK«∞HÀ‰õΩO_® q=∞Å,
`À@ ǨÏ<å‡O_»∞¡ ã¨Éèí#∞ |Ç≤Ï+¨¯iOz |Ü«∞˜H˜ "≥o§áÈÜ«∂~°∞.
P `«~åfi`« Jaè=∂#∞Å, L^Œº=∞HÍ~°∞ŠǨÏ~°¬^•fi<åÅ =∞^茺
QÆ^ŒÌ~ü K≥·~°‡<£QÍ `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò Pq~°ƒùqOzOk. „Ѩu
ã¨OѶ¨∞O #∞Oz XHõ¯ix HÍ~°º=~°æ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ fã¨∞HÀ<≥·#k.
*ÏH±Å ã¨=∞#fiÜ«∞ Hõq∞© KÕѨ>Ëì L^Œº=∞O =~°æáÈ~å@O
HÍ^Œx, ™êÜ«Ú^Œ áÈ~å@O JO`«HõO>Ë HÍ^Œx QÆ^ŒÌ~°∞
ѨÅ∞=∂~°∞¡ K≥ѨÊ_»O [iyOk. J~Ú<å, =∞~°∞㨘 ~ÀA
`≥ÅOQÍ} „Ѩ*τѶ¨Oò <åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÆ^ŒÌ~ü =∂"À~Úã¨∞ì áêsì
Jaè=∂x Jx, „Ѷ¨Oò L^Œº=∞O =~°æáÈ~å@=∂? ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@=∂ ? `ÕÖÏÛÅx ~å[ºO ÉèÏ+¨Ö’ Ѩ„uHõÅ "åi`À,
g∞_çÜ«∂`À q=∞Å =∂Ï¡_»_»O [iyOk. nxfl Pã¨~å
KÕã¨∞H˘x `≥ÅOQÍ} áêÅHõ =~°æ „âı}∞Å∞ QÆ^ŒÌ~ü#∞ =∂"À~Úã¨∞ì
„Ѩuxkè Jx |∂z K«∂ÃÑ@ì_»O`À „Ѷ¨Oò x~å‡} qã¨Î $uH˜
"≥Ú^Œ’¡ H˘O`« J=~À^èŒO HõeyOk. =∞~À"≥·Ñ¨Ù „Ѷ¨Oò
x~å‡}OÖ’H˜ =ã¨∞Î#fl "åix áÈbã¨∞Å∞ ɡkiOK«_»O
[iyOk. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò lÖÏ¡ âßYÅ x~å‡}O
KÕã¨∞HÀ=_»O [iyOk. áÈe˜HõÖò *ˇZã‘H˜ áÈ©HÍ^Œ∞,
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O HÍ^Œx „Ѷ¨Oò K≥·~°‡<£ QÆ^ŒÌ~°∞ „ѨHõ˜Oz#ѨʘH˜
PÜ«∂ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ áÈ~å@ ~°∂áêÅÃÑ·#, PÖ’K«#ÅÃÑ·#
aè#fl Jaè„áêÜ«∂Å∞ `≥Å∞Ѩ_»O [iyOk. ã≤OQƈ~}˜, P~ü˜ã≤,
=Úã≤¡O ™È^Œ~°∞Å#∞ ã¨OѶ¨∞˜`« Ѩ~°K«_»OÖ’ „Ѷ¨Oò Hõ$+≤ LOk.
~år<å=∂Å∞ KÕã≤# "å~°∞ `≥ÅOQÍ} =KÕÛ =~°‰õΩ áÈ©
KÕÜ«∞=^ŒÌx, Wk L^Œº=∂xfl ZxflHõÅ K«∞@∞ì u¿ÑÊ „Ѩ„H˜Ü«∞
`«Ñ¨Ê =∞~˘Hõ˜HÍ^Œx „Ѷ¨Oò xtÛ`« Jaè„áêÜ«∞O. H˘O`«HÍÅO
`«~åfi`« q=∞Å<Õ ZxflHõÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯iOK«O_ç, F@∞¡ J_çy`Õ
pѨÙ~°¡`À H˘@ìO_ç, Jx „Ѩ[ʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ# "å~°Î Ѩ„uHõÖ’¡
~åâß~°∞. JO`«Ö’ ZO`« =∂~°∞Ê !
QÆ_çz# ^Œâß|Ì HÍÅOÖ’ „áêOfÜ«∞ q=Hõ∆Å∞ `«QÆæHõáÈQÍ
ÃÑiQÍ~Ú. ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^Œ∞ Ѩiã¨~åÖ’¡x qÅ∞"≥·# Éèí∂=ÚÅ∞
ã‘=∂O„^èŒ∞Å∞ Hõ|eOKå~°∞. J@q, Yx[ ã¨OѨ^Œ,
[Å=#~°∞Å∞, q^Œº, Láêkè J=HÍâßÅ∞ H˘Å¡Q˘@ì|_®¤~Ú.
`≥ÅOQÍ}H˜ #+¨ìO KÕã¨∞Î#fl ѨÙezO`«Å, áÈÅ=~°O,
áÈuÔ~_ç¤áê_»∞ÅÃÑ· U áêsì <ÀÔ~`«ÎÖË^Œ∞. =º=™êÜ«∂xfl,
Ѩ~åº=~°}Ïxfl q^èŒfiOã¨KÕ¿ã q^èŒOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl
FÃÑ<£HÍã¨∞ì ÉÁQÆ∞æ `«=fiHõOÃÑ· Z=~°∞ =∂Ï¡_»@O ÖË^Œ∞.
`≥ÅOQÍ} „áê*ˇ‰õΩìÅ∞ ѨHõ¯#Ãјì ã‘=∂O„^èŒ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞
xi‡ã¨∞ÎO>Ë Q˘O`«∞ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ ÃÑHõÅ_»O ÖË^Œ∞. `≥ÅOQÍ}
„Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò U~°Ê_ç#Ѩʘ #∞Oz =∞# =#~°∞Å∞
HÍáê_»∞HÀ"åe, áÈbã¨∞ ˆHã¨∞Å∞ ZuÎ"ÕÜ«∂e, áê~°¡"≥∞OòÖ’
`≥ÅOQÍ} aÅ∞¡ ÃÑÏìe, ZxflHõÅ ^•fi~å `≥ÅOQÍ} ~å^Œ∞,
L^Œº=∞O ^•fi~å<Õ `≥ÅOQÍ} ™êkèOK«∞HÀ"åÅ<Õ x<å^•Å#∞
qã¨Î $`«OQÍ „ѨKå~°O KÕÜ«∞_»O [iyOk. J~Ú<å Jxfl
~°OQÍʼnõΩ K≥Ok# =$`«∞ÎÅ#∞, „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å#∞ SHõºO
KÕÜ«∞_»OÖ’ „Ѷ¨Oò ™êHÍ~°O K≥O^ŒÖË^Œ∞. „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ L^Œº=∞
~°∂áêxfl ‰õÄ_® „Ѷ¨Oò „Ѩ[Å =ÚO^Œ∞ ÃÑ@ìÖËHõáÈ~ÚOk.
~å„+¨ì ™ê÷~ÚÖ’ U~°Ê_ç# á⁄e˜HõÖò *ˇZã‘, „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò,
„Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å *ˇZã‘, @Ѷπ `«k`«~° ã¨Oã¨÷Å#∞ HõeÑ≤ SHõºOQÍ
L^Œº=∂Å∞ ~°∂á⁄OkOK« ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. L^Œº=∞OÖ’
Ô~·`«∞Å#∞, „QÍg∞} „áêO`« „âßq∞‰õΩÅ#∞ W=Ú_»∞ÛHÀÖËHõ
áÈ~ÚOk. „Ѷ¨Oò „ѨÉèÏ=O`À á⁄e˜HõÖò *ËZã‘ q∞exÜ«∞O
=∂~üÛ, ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~°}, ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡, Ô~·Öò
~ÀHÀÖÏO˜ L^Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å ÉÏ@ Ѩ@ìHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞.
2011 EÖˇ· "≥Ú^Œ˜ "å~°OÖ’ 141 =∞Ok ZOÑ‘Å∞,
Z"≥∞‡Ö˺Å∞, ZOZÖòã‘Å∞ K«@ì ã¨ÉèíʼnõΩ ~år<å=∂Å∞
KÕÜ«∞_»O`À ~å*ϺOQÆ ã¨OH∆ÀÉèíO U~°Ê_ç ˆHO„^ŒOÃÑ· XuÎ_ç
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx „Ѩ[Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. ~år<å=∂Å∞ KÕã≤#
HÍO„ÔQãπ, ˜_çÑ≤, ˜P~üZãπ, a*ˇÑ≤ Z"≥∞‡Ö˺Å∞ XHõ "ÕkHõQÍ
U~°Ê_ç L^Œº=∞O #_çÑ≤OKåÅx „Ѷ¨Oò K≥·~°‡<£ QÆ^ŒÌ~°∞ KÕã≤#
q[˝Ñ≤Îx U XHõ¯ áêsì ѨiQÆ}Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ Ñ¨~°ã¨Ê~°O

16. 16#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
^Œ∂+¨}Å∞ KÕã¨∞HÀ=_»O ^Œ∞~°^Œ$+¨ìHõ~°O. `≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ#HõO>Ë
~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[#"Õ∞ „Ѩ^è•#OQÍ áêsìÅ∞ =º=ǨÏiOK«_»O`À
<Õ˜H˜ SHõº L^Œº=∞O ™ê^茺O HÍ=_»O ÖË^Œ∞. áêsìÅ∞ K˘~°=
K«∂Ѩ#ѨC_»∞ „Ѷ¨Oò J~Ú# K˘~°= fã¨∞‰õΩO>Ë H˘O`«
„ѨÜ≥∂[#O HõeˆQk. á⁄e˜HõÖò *ˇZã‘ WKÕÛ „Ѩu Ñ≤Å∞ѨىõΩ
„Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∂Å∞, „Ѩ[Å∞ ã¨ÊOkOK«_»O`À W^ŒO`å ˜P~üZãπ
|ÅOQÍ Jk ÉèÏqã¨∞ÎOk. =∞^茺 `«~°QÆu L^ÀºQÆ∞Å∞
Láê^蕺ܫÚÅ∞, q^•º~°∞÷Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡ JO`å ˜P~üZãπ
Jaè=∂#∞Å∞ J<Õ „Éèí=∞ Jk ÃÑOK«∞‰õΩO@∞Ok. ˜P~üZãπ
L^Œº=∞ áêsì HÍ^Œ∞ Jk XHõ |∂~°∞˚"å ZxflHõÅ áêsì Jx
‰õÄ_® =∞#O „Ѩ[ʼnõΩ q=iOK«ÖËHõáÈ`«∞<åflO. `≥ÅOQÍ}
ѨÙ#ifl~å‡}O Ѩ@¡ XHõ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# =ӺǨÏO ‰õÄ_® ˜P~üZãπ
WѨʘ=~°‰õΩ „ѨHõ˜OK«ÖË^Œ∞. JѨC_»Ñ¨C_»∞ [<åHõ~°¬#
x<å^è•Å∞ `«Ñ¨Ê `≥ÅOQÍ} ѨÙ#ifl~å‡}OÃÑ· ZÖÏO˜ „ѨHõ@#
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
~år<å=∂Å∞ KÕã≤# Z"≥∞‡Ö˺ʼnõΩ =∞^ŒÌ`«∞QÍ KÕÜ«∞=eû#
ã¨"≥∞‡, ã‘ÊHõ~ü ~år<å=∂Å∞ u~°ã¨¯iOKåHõ, Z"≥∞‡Ö˺Å∞ uiy
~år<å=∂ʼnõΩ Ѩ@∞ìѨ@ìx ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ P~°∞"å~åÅ∞ [iy#
ã¨HõÅ [#∞Å ã¨"≥∞‡ ã¨HõÅ L^ÀºQÆ∞Å ã¨"≥∞‡QÍ =∂iOk.
ã¨=∞Ü«∞O, ã¨O^Œ~°ƒùO L^Œº=∂xfl f„=`«~°O KÕÜ«∂eû LO_»QÍ
~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ xi¡Ñ¨Î`« ã¨"≥∞‡#∞ xsfi~°ºO KÕã≤Ok.`«=∞
Ѩ|ƒO QÆ_»∞ѨÙHÀ=_®xH˜ ZHõ¯_çHõHõ¯_» *ˇ·H˘Ïì~°∞. áêsìÅ∞
`«=∞ n~°…HÍeHõ „ѨÜ≥∂[<åÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ =º=ǨÏiOKå~Ú
`«Ñ¨Ê `≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì ™ê^èŒ# H˘~°‰õΩ ã¨OѨÓ~°‚ z`«Îâ◊√kÌx,
JOH˜`«ÉèÏ"åxfl Hõ#|~°ÛÖËHõáÈÜ«∂~Ú. ~å[H©Ü«∞ „Ѩ„H˜Ü«∞
^•fi~å Ѩiëê¯~°O ÅaèOKåeû# ã¨=∞㨺#∞ L^ÀºQÆ∞Å∞,
Láê^蕺ܫÚÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ Éèí∞*ÏÅÃÑ· Z`«∞ÎH˘<åfl, ~å[H©Ü«∞
â◊‰õΩÎÅ ™êfi~°÷ѨÓi`« =ӺǨÏO =Å¡ K«Ñ¨Ê|_çáÈ~ÚOk. Wk
q~°=∞} HÍ^Œ∞ q~å=∞O Jx ÃÑ·H˜ K≥|∞`«∞<åfl ~å[H©Ü«∞
ѨH∆ÍÅ "≥·YiÖ’ Z@∞=O˜ =∂~°∞Ê ÖˉõΩO_®<Õ... ã¨HõÅ [#∞Å
ã¨"≥∞‡ q~°q∞OѨ*ËÜ«∞_»OÖ’ „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤# JOâ◊"Õ∞q∞’
JO`«∞|@ì_»O ÖË^Œ∞. ã¨HõÅ L^ÀºQÆ∞Å ã¨"≥∞‡ ã¨HõÅ [#∞Å
ã¨"≥∞‡QÍ =∂~°ÖË^Œ∞. ~å[H©Ü«∞ ѨH∆ÍÅ∞ =ÚO^Œ∞O_ç #_»áêeû#
L^Œº=∞O, L^ÀºQÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞O_ç #_»áêeû ~å=_»"Õ∞ L^Œº=∞
|ÅÇ‘Ï#`«QÍ =∂iOk. „Ѷ¨Oò `«#=O`«∞ Hõ$+≤ KÕã≤<å Jk
KåÅÖË^Œ#flk "åã¨Î=O. L^ÀºQÆ∞Å#∞, HÍi‡‰õΩÅ#∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«QÆeyOk QÍx „Ѩ[Å#∞ ˆHO„^Œ ~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ HõkeOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. JÖψQ áêsìÅ J=HÍâ◊
"å^•xfl ZO_»QÆ@ì ÖËHõáÈ~ÚOk.
„Ѩ[Å „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ PHÍOHõ∆ʼnõΩ J^ŒÌO Ѩ>Ëì q^èŒOQÍ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ™ê=∂lHõ `≥ÅOQÍ} ~å„ëêìxfl U~åÊ@∞
KÕã¨∞HÀ"åe. „Ѩ[Å =∞øeHõ=ã¨~åÖˇ·# uO_ç, |@ì, WÅ∞¡,
q^Œº, "≥·^ŒºO`À áê@∞ „Ѩ[ʼnõΩ ¿ãfiK«Ûù, Q“~°=O LO_Õ q^èŒOQÍ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º `≥ÅOQÍ} U~°Ê_®e. JO>Ë, FÃÑ<£HÍã¨∞ìÃÑ·#,
1/70 K«@ìO J=∞Å∞, „Ѩ*Ï`«O„`« ǨωõΩ¯Å∞, Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞,
#Ü«∂ L^•~°"å^Œ Pi÷HÍaè=$kú #=¸# Ѩ@¡ ˜P~üZãπ "≥·Yi
Uq∞@x ‰õÄ_® =∞#O „ѨtflOK«ÖËHõ áÈ=_»O, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ™ê=∂lHõ `≥ÅOQÍ} JO>Ë Uq∞’ ‰õÄ_® ã¨iQÍ
„Ѩ[ʼnõΩ q=iOK«ÖËHõ áÈ`«∞<åflO. ˜P~üZãπ#∞ q=∞i≈¿ãÎ
`≥ÅOQÍ} =ºuˆ~H˜ J<Õ =Ú„^Œ"Õ¿ã ^ŒÉÏ~ÚOѨ٠^À~°}˜ ÉÏQÍ
ÃÑiyáÈ`ÀOk. Wk KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°=∞x J„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ
"≥∞ÿ# "≥·Y~°x „Ѩ[ʼnõΩ K≥ѨÊ=eû# ÉÏ^茺`« „Ѷ¨OòÃÑ·# LOk.
Z=i H˘~°‰õΩ `≥ÅOQÍ}, ZO^Œ∞HÀã¨O `≥ÅOQÍ} J<Õk ã¨Ê+¨ì`«
ÖˉõΩO_® PÜ«∂ ~°OQÍʼnõΩ K≥Ok# „Ѩ[Å#∞ L^Œº=∞OÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO KÕÜ«∞ÖËO. P Ѩx „Ѷ¨Oò KÕѨ@ì=eû LOk.
L^Œº=∞ SHõº`«, L=∞‡_ç Z*ˇO_® ÖˉõΩO_® ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ
H˘~°‰õΩ L^Œº=∂ʼnõΩ "≥à◊√Î#fl Ѩi=∂}ÏÅ∞, ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ
=º=Ǩ ~°â‹·e, u~ÀQÆ=∞<åxfl, ™êfi~°÷ „ѨÜ≥∂[<åÅ
~å[H©Ü«∂Å#∞ „Ѩ*Ï`«O„`« â◊‰õΩÎÅ∞ UHõ"≥∞ÿ qâßÅ"≥∞ÿ#, qã¨Î $`«
„ѨuáêkHõ# „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} ~å„+¨ì ™ê^èŒ# HÀã¨O
áêsìÅHõf`«OQÍ, ã¨OѶ¨∞˜`« L^Œº=∂xfl xi‡OK«∞H˘x
HõѨ@<å@HÍÖÏ_Õ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ Hõ|O^èŒ Ç¨Ï™êÎÅ #∞O_ç
L^Œº=∂xfl ~°H˜∆OK«=eû# ÉÏ^茺`«#∞ `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï „Ѷ¨Oò
`«Hõ∆} Hõ~°Î=ºOQÍ ã‘fiHõiOK«=eû LOk. ã¨q∞+≤ì L^Œº=∞
<åÜ«∞Hõ`åfixfl ‰õÄ_® `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ"åeû LOk. `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å PHÍOHõ∆ÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ áêsìÅ∞ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O`À Hõeã≤
~å"åe `«Ñ¨Ê, "åi =ӺǨ ʼnõΩ, „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ, Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ
^ÀǨÏ^ŒÑ¨_ç `≥ÅOQÍ} =∞o§ "≥∂™êxH˜ QÆ∞iH͉õΩO_® „Ѩ[Å#∞
J„Ѩ=∞`«ÎO KÕÜ«∞=Åã≤# ÉÏ^茺`«#∞ ‰õÄ_® „Ѷ¨Oò ã‘fiHõiOKåe.
`≥ÅOQÍ} ™êkèOK«∞@‰õΩ Z=iH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∂xfl
Z‰õΩ¯ÃÑÏìe ? Z=ix |@ì|Ü«∞Å∞ KÕÜ«∂e ? Z=ix
L^Œº=∞OÖ’ HõÅ∞ѨÙHÀ"åe ? U L^Œº=∞ ~°∂áêÅ∞ KÕѨÏìe
? "≥Ú^ŒÅQÆ∞ q+¨Ü«∂Ö’¡ ã¨Ê+¨ì`« LO_®e. L^Œº=∂xfl ˆHO„^Œ
~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ, "å˜x #_çÑ≤ã¨∞Î#fl HÍO„ÔQã¨∞
áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ, HÍO„ÔQã¨∞ áêsìH˜ "≥#∞flQÍã¨∞Î#fl ã‘=∂O„^èŒ,
ã¨OѨ#fl Éèí∂™êfi=∞º – ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ,
"åi Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ ^≥|ƒf¿ã q^èŒOQÍ Z‰õΩ¯ÃÑÏìe.
P q^èŒOQÍ L^Œºq∞¿ãÎ<Õ ˆHO„^ŒO ky=zÛ `≥ÅOQÍ} ~å„+¨ìO
U~åÊ@∞ KÕã¨∞ÎOk.
T