Plik zawierający szczegółowy program oraz streszczenia wystąpień

2. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
Muzeum Narodowe w Warszawie
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
KONFERENCJA
Wizualizacja wiedzy
Od Biblia Pauperum
do hipertekstu
9-11 grudnia 2010
Muzeum Narodowe w Warszawie
Al. Jerozolimskie 3, 00-495 Warszawa

3. PROGRAM KONFERENCJI
Czwartek, 9 grudnia
9.30-10.00 Rejestracja uczestników
10.00-10.30 Otwarcie konferencji - przemówienia powitalne
Sesja pierwsza − HISTORIA
10.30-11.30
Key-note speaker
Ks. prof. dr hab. Ryszard Knapiński (Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego im. Jana Pawła II)
Czy Biblia Pauperum była przeznaczona dla analfabetów?
11.30-11.55
Dr Katarzyna Murawska-Muthesius (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Kartografia i karykatura: wizualne reżimy wiedzy i reżimy prawdy
11.55-12.20
Dr hab. Jacek Soszyński (Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
Uniwersytetu Warszawskiego)
Rozplanowanie graficzne strony jako element prezentacji historii w średniowiecznych
kronikach uniwersalnych
12.20-12.45
Mgr Joanna A. Tomicka (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Ars Scientiae. Grafika zachodnioeuropejska z kręgu ikonosfery nauki XVI-XVIII wieku
12.45-13.10
PRZERWA NA KAWĘ
13.10-13.35
Dr Katarzyna Kolendo-Korczak (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk)
Obraz i koncepcja nauki w programach ikonograficznych dekoracji bibliotek gimnazjów
akademickich w okresie wczesno-nowożytnym
13.35-14.00
Dr Michał Mencfel (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza)
Przestrzeń intymna, przestrzeń publiczna, przestrzeń idealna: z historii nowożytnej
ikonografii gabinetu zbieracza-uczonego
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 3

4. 14.00-14.25
Prof. Jerzy Kolendo (Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego)
Synteza ikonograficzna dziejów ludzkości w „La istoria universale”
Francesco Bianchiniego (1697)
14.25-14.50
Dr Izabella Wiercińska, (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Rodzinne kolekcje miniatur portretowych jako cenne źródło wiedzy historycznej
i genealogicznej.
14.50-15.35
LUNCH
15.35-16.00
Dr Ewa Wyka (Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Od kunstkamery do osiemnastowiecznego gabinetu naukowego
16.00-16.25
Mgr Maryla Śledzianowska (Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza)
„Wiedzieć to posiadać” – osiemnastowieczna, instrukcja tworzenia gabinetu historii
naturalnej Antoine`a Dezallier d'Argenville
16.25-16.50
Mgr Monika Ochnio (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Osiemnastowieczne przykłady „katalogowania” wiedzy w rezydencjach magnackich na
kresach. Prowincjonalne Cabinets des Hommes Illustres
16.50-17.15
Doc. dr hab. Iwona Arabas (Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk)
Dostępny, kunsztowny i zadziwiający świat natury siemiatyckich zbiorów Anny Jabłonowskiej
na podstawie odnalezionego inwentarza
17.15-17.40
PRZERWA NA KAWĘ
17.40-18.05
Dr Halina Tchórzewska-Kabata, dr Jan Kozłowski (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego)
Koncepcja i założenia metodologiczne projektu Wirtualna rekonstrukcja historycznych
bibliotek i księgozbiorów polskich
18.05-18.30
Dr Arkadiusz Wagner (Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Nauk)
Świat wiedzy w wyobrażeniach wnętrz bibliotecznych w sztuce ekslibrisu XVIII wieku
18.30-18.55
Dr Marek Troszyński (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk)
Piramidy, trójkąty i liść paproci. Ideogramy w tekstach Słowackiego
18.55-19.20
Mgr Aneta Biały (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Tadeusza Kuntzego bliskie kontakty z nauką
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 4

5. Piątek, 10 grudnia
Sesja druga − WIZUALIZACJA JAKO METODA BADAŃ NAUKOWYCH
9.00-10.00
Key note speaker
Prof. dr hab. Piotr Sztompka (Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Socjologia wizualna
10.00-10.25
Mgr Danuta Jackiewicz (Muzeum Narodowe w Warszawie)
„A Scene in a Library” Williama H. F. Talbota. Wstęp do historii fotografii jako
modernistycznego narzędzia katalogowania wiedzy
10.25-10.50
Mgr Marta Koszowy (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk)
Fotograficzna ekfraza jako figura historii
10.50-11.15
PRZERWA NA KAWĘ
11.15-11.40
Dr hab. Dorota Skotarczak (Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza)
Film fabularny jako źródło do badań historii PRL
11.40-12.05
Mgr Anna Rudzka, mgr Jan Rusiński (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie)
Film animowany w służbie historii, a zwłaszcza historii sztuki
12.05-12.30
Dr Małgorzata Taborska (Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Metodyka rejestracji wiedzy przyrodniczej na przestrzeni wieków
12.30-12.55
Dr Rafał Zapłata (Instytut Archeologii Uniwersytetu im. Kardynała Karola Wyszyńskiego)
Obrazowanie przeszłości – wizualizacja w archeologii
12.55-13.20
PRZERWA NA KAWĘ
13.20-13.45
Mgr Adam Moch (Zakład Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)
Wykorzystanie programów graficznych w wizualizacji problematyki konserwatorskiej
zabytków architektury na przykładzie prac wykonanych w Zakładzie Konserwatorstwa UMK
w Toruniu
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 5

6. 13.45-14.10
Dr hab. Ryszard Vorbrich (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza)
Stosowanie metod wizualnych w eksperymentach z zakresu nauk społecznych oraz
wykorzystywanie metod wizualnych w dialogu międzykulturowym
14.10-14.35
Dr Anna Żakiewicz (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Kompozycje astronomiczne Witkacego
14.35-15.20
PRZERWA NA LUNCH
Sesja trzecia − MUZEA
15.20-15.45
Dr hab. Andrzej Radomski (Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej)
Portal naukowy jako centrum tworzenia i prezentacji wiedzy w informacjonalizmie
15.45-16.10
Dr Anna Ziębińska-Witek (Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej)
Od narracji do ekspozycji, czyli historia w muzeach
16.10-16.35
Dr Maciej Kluza (Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Wystawy interaktywne jako forma przekazywania wiedzy
16.35-17.00
Mgr Piotr P. Czyż, mgr Marcin Romeyko-Hurko (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Przejrzeć Muzeum… Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 6

7. Sobota, 11 grudnia
Sesja czwarta − WIZUALIZACJA WIEDZY WE WSPÓŁCZESNYM
SPOŁECZEŃSTWIE
9.00-10.00
Key note speaker
Wiktor Niedzicki (Politechnika Warszawska)
Sztuka prezentacji nauki.
10.00-10.25
Dr Alek Tarkowski (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego
Uniwersytetu Warszawskiego)
Bazy danych i społeczeństwo refleksyjne. Unaocznienie jako forma wizualizacji kultury
i społeczeństwa
10.25-10.50
Prof. dr hab. Wiesław Gdowicz (Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach)
Model przestrzeni abstrakcji
10.50-11.15
Dr Andrzej Krzywka (Instytut Artystyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)
Symboliczna reprezentacja wiedzy w sztukach plastycznych
11.15-11.40
PRZERWA NA KAWĘ
11.40-12.05
Dr Daria Rzepiela (Atuta Sztuka Przestrzeni, Prudnik)
Wi-rewitalizacja - marzenie o poznaniu ponad granicami czasu i przestrzeni
12.05-12.30
Mgr Maciej Maraszkiewicz (Stowarzyszenie Młodych Demokratów, Słupsk)
Totalna mobilizacji społeczeństwa. Fazy totalnej mobilizacji w tragicznych okresach historii
12.30-12.55
Prof. dr Włodzisław Duch (Katedra Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika),
dr Julian Szymański (Wydział Elektroniki Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej)
Wizualizacja Wikipedii
12.55-13.20
Prof. dr Anna Rogut (EEDRI - Instytut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem
Ekonomicznym, Łódź)
Mapy nauki i technologii - możliwości wizualizacji zarządzania zmianą technologiczną
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 7

8. 13.20-14.05
LUNCH
14.05-14.30
Mgr Mateusz Leszkowicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Jak odczytujemy infografiki? Analiza aktywności wizualnej odbiorców metodą eyterackingu
14.30-14.55
Dr Krzysztof Nowiński (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego
Uniwersytetu Warszawskiego)
Wizualizacja danych i analiza wizualna okiem informatyka
14.55-15.20
Dr Piotr Kopszak (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Sztuka w Warszawie w latach 1901-1920 - szkic mapy topik
15.20-15.45
Dr Agnieszka Szóstek, mgr inż. Marta Osęka (Ośrodek Przetwarzania Informacji w Warszawie)
Jak odkrywać różnorodność w danych statystycznych? Analiza danych o nauce polskiej przy
użyciu interaktywnych technik wizualizacyjnych
15.45
Zamknięcie konferencji
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 8

9. STRESZCZENIA
Sesja pierwsza HISTORIA
Czy Biblia Pauperum była przeznaczona dla analfabetów?
Ks. prof. dr hab. Ryszard Knapiński
Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II
Do współczesnej literatury weszły błędne sposoby rozumienia tego, czym była
w średniowieczu Biblia Pauperum. Nie zauważa się, że był to syntetyczny przekaz biblijnych
dziejów Zbawienia, przeznaczony dla teologów i kaznodziejów, ułożony według typologii
biblijnej. Kompendium to powstało ok. 1250 r. w kręgu południowoniemieckich zakonów
benedyktyńskich. Odróżnia się trzy grupy: austriacką, weimarską i bawarską. W XV w.
pojawiły się wersje narodowe, wśród których wyróżnia się niderlandzka.
W czasach, gdy uczono się czytania i rozumienia kart Biblii ubogich, należy szukać genezy
dewizy głoszącej, iż to się widzi, co się wie. Jej trawestacja brzmi: żeby widzieć, trzeba
wiedzieć. Karty Biblii ubogich pomagały w wyrabianiu zdolności inteligentnego odbioru
sztuki, oraz kojarzenia obrazów z tekstem. Ułatwiały one zapamiętanie przepowiedni
proroków i ich spełnienie w Nowym Testamencie. Zamiast mówić o przeznaczeniu Biblii
ubogich dla analfabetów, należy przyjąć, iż była przeznaczona dla elity intelektualnej, która
głosiła prawdy religijne „maluczkim tj. ubogim w duchu = niewykształconym”. Elitą były
warstwy duchowieństwa zakonnego – teologowie i kaznodzieje. Wtórowali im mistrzowie
pędzla – miniaturzyści i malarze, tworzący ołtarze i obrazy, freski i polichromie,
witrażownicy, rzeźbiarze i złotnicy. Biblia pauperum używana była jako wzornik dla
artystów. Po soborze trydenckim zmalała popularność tych kodeksów. Dzisiaj sporadycznie
pojawia się ich wynaturzona postać w formie zbanalizowanego komiksu.
Kartografia i karykatura: wizualne reżimy wiedzy i reżimy prawdy
Dr Katarzyna Murawska-Muthesius
Muzeum Narodowe w Warszawie
Kartografia i karykatura – pod względem kompetencji i wiarogodności – postrzegane są jako
nośniki wiedzy należące do biegunowo przeciwnych typów reprezentacji. Mapy,
przynajmniej od czasów nowożytnych, sytuowane są po stronie nauki i obiektywnego
pomiaru rzeczywistości, karykatura – po stronie sztuki, i to takiej, której celem jest nie
idealne odtworzenie, ale subiektywna deformacja świata. Mimo to mają ze sobą wiele cech
wspólnych. Oba gatunki operują na pograniczu obrazu i tekstu, nadając pierwszorzędną
wartość tekstualności obrazu, legendzie/podpisowi, podkreślając przewagę rysunku nad
kolorem. I karykatury, i mapy oczekują od odbiorcy mentalnego wysiłku, towarzyszącego
procesowi czytania raczej niż patrzenia. Tak mapy, jak i karykatury są instrumentami wiedzy-
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 9

10. władzy; i mapy, i karykatury podlegają mechanizmom uogólnienia, selekcji, przemieszczenia
i kondensacji, posiłkującymi się tropem metafory. Ich celem jest przekonanie widza do
prawdziwości przekazanej informacji, do „przezroczystości” stosowanych kodów: mapy
deklarują dostęp do wiedzy dzięki wiernemu przełożeniu trójwymiarowej rzeczywistości za
pomocą naukowych pomiarów i kartograficznych systemów, karykatury zaś przekonują, że
tylko stronniczość i przerysowanie są gwarancją poznania prawdziwej natury świata,
odsłonięcia ukrytej prawdy. I jedne, i drugie kontrolują reżimy poznania nierozerwalnie
związane z reżimami widzenia, ukrywając arbitralne mechanizmy reprezentacji.
Wychodząc z powyższych przesłanek metodologicznych (zainspirowanych przez badania
Nowej Kartografii oraz studia nad wizualnością), przeprowadzono analizę map oraz karykatur
Wschodniej Europy, tworzonych w pierwszych dekadach XX wieku przez brytyjskich
kartografów, geopolityków i historyków, a także przez brytyjskich karykaturzystów. Teza
referatu zakłada, że i „obiektywne” mapy, i „subiektywne” karykatury przyczyniły się do
ukonstytuowania oraz naturalizacji wiedzy o odrębności przestrzeni „Wschodniej Europy”
oraz prawd na temat odmienności wschodnioeuropejskiego podmiotu, nie kwestionowanych
od początku zeszłego stulecia.
Rozplanowanie graficzne strony jako element prezentacji historii
w średniowiecznych kronikach uniwersalnych
Dr hab. Jacek Soszyński
Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego
Kroniki uniwersalne od zarania istnienia gatunku (IV w.) posługiwały się wielokolumnowym
układem strony przy przekazywaniu swoich treści. Układ taki spotykamy już w kronice
Euzebiusza z Cezarei, którą świat łaciński znał z przekładu św. Hieronima. Wynikało to
zapewne z chęci ukazania równoległości chronologicznej wydarzeń dziejących się w różnych
częściach świata. W średniowiecznych kronikach uniwersalnych jednak układ równoległy
potrafił pełnić także dodatkową rolę wizualizacji dychotomicznej teorii poddania świata
władzom uniwersalnym sacerdotium–imperium. Taki obraz świata przekazują
trzynastowieczne kroniki papieży i cesarzy. W XV wieku pojawiają się jeszcze inne
koncepcje wizualizacji dziejów, na przykład niezwykle popularny Fasciculus temporum
Wernera Rolewincka, których pomysłowość połączona z nowymi możliwościami drukarskimi
wydatnie, jak się zdaje, przyczyniła się do sukcesu kronik uniwersalnych wśród czytelników.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 10

11. Ars Scientiae. Grafika zachodnioeuropejska z kręgu ikonosfery nauki XVI-
XVIII wieku
Mgr Joanna A. Tomicka
Muzeum Narodowe w Warszawie
Celem wystąpienia jest ukazanie wybranych przykładów obrazujących przedstawienia nauki
w grafice i emblematyce, typ symboli, personifikacje, ale także artystyczną formę refleksji
wywołanej przekonaniem o przemijalności, znikomości wszystkich rzeczy. Tego typu
podejście, obecne w niektórych emblematach, sytuowało rolę wiedzy, nauki (i sztuki)
w kontekście etycznym, prowadząc niekiedy do ich ambiwalentnego traktowania
odzwierciedlającego charakter myśli filozoficznej i religijnej. Przegląd obejmować będzie
także przykłady ukazujące rozróżnienie między scientia–sapientia pojawiające się
w emblematach. Zasygnalizowany zostanie kontekst interpretacyjny ukazujący szersze tło
emblematów z kręgu ikonosfery nauki. Kontekst ten opisać można generalnie jako
poszukiwanie klucza do zrozumienia świata uznanego za dzieło Boga (natury), jako
usiłowanie zmierzające do porządkowania wiedzy o otaczającym świecie poprzez opis
szczegółowych zjawisk, próbę systematyzacji, odnajdywanie reguł, ale także jako pragnienie
odczytania nadrzędnego przesłania.
Obraz i koncepcja nauki w programach ikonograficznych dekoracji bibliotek
gimnazjów akademickich w okresie wczesnonowożytnym
Dr Katarzyna Kolendo-Korczak
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
Powstające w drugiej połowie XVI i początkach XVII wieku gimnazja akademickie
aspirowały do roli ważnych ośrodków naukowych, a skupiając w gronie swej kadry
pedagogicznej gruntownie wykształconych nauczycieli stanowiły poważne centra naukowe
i kulturalne. Posiadały one bogate zbiory biblioteczne, które były przechowywane
i udostępniane w specjalnie do tego przeznaczonych pomieszczeniach.
Program ideowy bibliotek można interpretować na kilku płaszczyznach, poczynając od
układu księgozbioru, który miał nie tylko ułatwić czytelnikowi znalezienie odpowiedniej
książki, ale też ukazać swoistą hierarchię nauk, a który, wbrew obiegowej opinii, często był
tworzony specjalnie dla danego księgozbioru. Drugim istotnym elementem był program
ikonograficzny dekoracji ścian, sklepienia czy regałów bibliotecznych składający się
z portretów uczonych, ale też personifikacji poszczególnych sztuk i nauk, tworzących
rozbudowane alegorie. Szczególnie interesująca wydaje się dekoracja biblioteki gimnazjum
akademickiego w Toruniu, której nadzwyczaj interesujące i oryginalne koncepcje
wyprzedzają uznawane dotychczas za wzorcowe biblioteki zachodnioeuropejskie np. słynną
bibliotekę uniwersytetu w Lejdzie.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 11

12. Przestrzeń intymna, przestrzeń publiczna, przestrzeń idealna: z historii
nowożytnej ikonografii gabinetu zbieracza-uczonego
Dr Michał Mencfel
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
„Muzeum – pisał Johann Zedler w swym Leksykonie Uniwersalnym – oznacza zarówno
świątynię, w której czczone były muzy, jak i gabinet sztuki, medali, osobliwości czy
starożytności [...], w szczególności wszak budowlę, w której uczeni wspólnie mieszkali,
wspólnie pożywiali się i prowadzili studia, przy czym ostatnimi czasy, ze względu na pewne
podobieństwa, określa się tym mianem także pokoje studiów pojedynczych uczonych”.
Charakterystyka ta nie tylko pokazuje, jak chwiejne było znaczenie terminu „muzeum”
jeszcze niemal u progu epoki nowoczesnej, ale uzmysławia także, że nowożytne muzeum
było miejscem przenikania różnorodnych tradycji. Nas interesują przede wszystkim dwie
z owych tradycji, nazwijmy je ptolemejską i petrarkańską. W myśl obu gabinet-muzeum był
przestrzenią idealną, w szczególny sposób sprzyjającą pracy intelektualnej. Pierwsza tradycja,
odwołująca się do legendy aleksandryjskiego Muzeonu, głosiła koncepcję życia i pracy we
wspólnocie, zaś w muzeum upatrywała miejsce uczonych spotkań i dyskusji. Zgodnie z drugą
– muzeum postrzegano jako urzeczywistnienie idei miejsca odosobnionego, w którym uczony
cieszy się twórczą samotnością. Muzeum nowożytne było w istocie jednym i drugim, lub
lepiej – raz jednym, raz drugim. Było przestrzenią intymną i zarazem otwartą dla wielu, formą
hybrydalną między prywatnym a publicznym. Z tego względu pozostawało
uprzywilejowanym miejscem zdobywania i propagowania wiedzy, ulubionym miejscem pracy
humanisty i badacza przyrody w XVII i XVIII w. Gabinet wypełniony książkami, pamiątkami
przeszłości, numizmatami, dziełami sztuki czy naturaliami był dla uczonego nie tylko
praktyczną potrzebą, lecz także, w sferze symbolicznej, jego atrybutem. Obrazy prezentujące
uczonego w pracowni, zatopionego w lekturze lub dyskutującego – to przedstawienia
uczoności w ogóle.
Tematem proponowanego wystąpienia jest nowożytna ikonografia muzeum–pracowni
uczonego. Zobaczymy, na ile „legenda” przestrzeni muzealnej, budowana przez zbieraczy
i uczonych, znalazła swój wyraz w dziełach wizualnych i na ile odzwierciedlały się w nich
zmiany sposobu uprawiania nauki i przeobrażenia paradygmatu kolekcjonerskiego.
Synteza ikonograficzna dziejów ludzkości
w „La istoria universale” Francesco Bianchiniego (1697)
Prof. dr Jerzy Kolendo
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
Francesco Bianchini (1662-1729) jeden z najbardziej znanych w swoim czasie archeologów
działających w Rzymie, którego działalność przyczyniła się do uratowania szeregu cennych
zabytków, był autorem bardzo popularnej, ale zupełnie obecnie zapomnianej pracy La istoria
universale provata con monumenti e figurata con simboli de gli antichi, wydanej w Rzymie
w 1697 (następne wydania 1747 i 1825-1827). Praca ta miała obejmować całość dziejów, lecz
ukazała się tylko część obejmująca historię Starożytnego Wschodu, pokrywającą się wówczas
w znacznym stopniu z historią biblijną. Autor wykorzystywał w bardzo szerokim zakresie
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 12

13. źródła archeologiczne i numizmatyczne Był to sposób wyjścia z pułapki pirronizmu
eksponującego niepewność wszystkich źródeł pisanych, które miały być zafałszowane.
Historia, w ujęciu Bianchiniego, miała być „potwierdzona poprzez pomniki”. Jednocześnie
jednak służyły one do wizualizacji wiedzy o procesie historycznym. Każdy rozdział książki,
poświęcony historii jednego wieku, poprzedzała ilustracja symbolizująca wydarzenia
i zjawiska danego okresu. Była to próba przeniesienia na grunt historii emblematyki, której
przykładem może być Iconologia Cesare Ripy. Sens historii można uchwycić, wg koncepcji
Bianchiniego, poprzez symbole pozostawione przez ludzi przeszłości. Koncepcja
przedstawiania dziejów w stuletnich odcinkach była swoistą próbą poszukiwania pewnych
modeli, zachowanych w dziełach sztuki i różnych wytworach Starożytnych. Obrazy miały nie
tylko ilustrować dzieje, ale je symbolizować. Historia miała być figurata con simboli. Chcąc
rozpropagować swoją wizję historii, Bianchini przygotował serię kart do gry
przypominających nasze loteryjki. Każda karta, prócz ilustracji, zawierała tekst
charakteryzujący najważniejsze wydarzenia danego stulecia. Owe karty do gry pozwalają na
rekonstrukcję poglądów uczonego także na późniejsze okresy historyczne. Zabytki
i przedstawiające je ilustracje miały więc u ujęciu Bianchiniego trzy funkcje: 1. gwaranta
prawdziwości faktów i zjawisk 2. symbolizowania pewnych faktów i wydarzeń. 3. pomocy
mnemotechnicznej.
Rodzinne kolekcje miniatur portretowych jako cenne źródło wiedzy
historycznej i genealogicznej
Dr Izabella Wiercińska
Muzeum Narodowe w Warszawie
Miniatura portretowa stanowiła wycinek prywatnej, a czasami wręcz emocjonalnej sfery
aktywności ludzkiej. Wraz z upływem czasu imiona dostarczające niegdyś wzruszeń uległy
zatarciu, pozostawiając anonimowe wizerunki przechowywane w domowych archiwach lub
przekazywane do muzeów, gdzie stawały się przedmiotem rozlicznych studiów począwszy od
badania tajników warsztatowych, szczegółów kostiumologicznych aż do rozważań natury
estetycznej i artystycznej. Kupowane na aukcjach czy też pozyskiwane jako dary, rzadko
stanowią obecnie zwarte kolekcje. Jedynym wyjątkiem są zbiory rodzinne wielkich rodów
arystokratycznych lub królewskich, które nie uległy rozproszeniu w ciągu stuleci. Należą do
nich miniatury domu orańskiego, hr. Potockich, ks. Czartoryskich czy też dynastii hesko-
darmstadzkiej. Są one cennym materiałem do badań genealogicznych, odtwarzania
brakujących ogniw i relacji rodzinnych, a przede wszystkim materialnym przekazem wyglądu
i istnienia postaci historycznych. Nierzadko należy je też rozważać w kontekście
propagandowym i reprezentacyjnym, a także jako cenne źródło wiedzy o portretach z kolekcji
rodzinnych będących składnikiem ówczesnego wyposażenia rezydencji. Wiele z tych
obrazów, które uległy zniszczeniu, przetrwało w postaci kopii malarstwa sztalugowego
w miniaturze. W ten sposób te małe, niekiedy wielkości paznokcia przedmioty mogą
przekazać złożoną wiedzę o przeszłości.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 13

14. Od Kunstkammery do osiemnastowiecznego gabinetu naukowego
Dr Ewa Wyka
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Idea kunstkamery sięga połowy XVI w. wpisując się w powstający wówczas nurt
kolekcjonowania przedmiotów. Nurt ten, zainicjowany przez przedstawicieli elit
intelektualnych i arystokratycznych, zaowocował stworzeniem zbiorów najwyższej klasy,
dziś stanowiących cenne dziedzictwo kulturowe i naukowe Europy. Jedne z pierwszych
zbiorów, z połowy XVI w., to kolekcje włoskie, później książąt i monarchów niemieckich, aż
do ostatniej tego typu petersburskiej kunstkamery cara Piotra I (1725).
Nurt kolekcjonowania przyjmował różne kierunki: tworzono gabinety osobliwości,
wunderkamery, kunstkamery. Zbiory tych ostatnich, najbardziej uniwersalne, w swym
założeniu stanowić miały ilustrację ówczesnej wiedzy o otaczającym świecie, o Naturze, oraz
odzwierciedlać posiadane przez człowieka umiejętności przetwarzania Natury. Dwie
zasadnicze grupy przedmiotów w kunstkamerach: naturalia i artificiala, dopełnione były
przez scientifia.
Wraz z rozwojem wiedzy, budowaniem od połowy XVII w. podstaw nauki nowożytnej,
sposób tworzenia i prezentowania zbiorów kunstkamer ulegał ewaluacji. Pojawiła się
tendencja do wyodrębniania specjalistycznych kolekcji, początkowo głównie przyrodniczych,
geologicznych, czemu sprzyjało zatrudnianie wykształconych opiekunów. Kolekcję
przyrządów „matematycznych” postrzegać zaczęto nie tylko jako wyroby sztuki
rzemieślniczej, ale przede wszystkim jako narzędzia do praktycznego uprawiania nauki.
Podejmowano też działania na rzecz naukowego opracowywania zgromadzonych zbiorów,
które stawały się z czasem materiałem źródłowym do badań.
W XVIII w. zanika koncepcja kunstkamery jako formy ilustracji wiedzy o świecie. Zadanie
upowszechniania osiągnięć rozwijającej się wówczas filozofii przyrody, w tym fizyki
eksperymentalnej, przejęły gabinety fizyczne, tworzone zarówno przez podróżujących po
Europie „demonstratorów”, jak i przez elity arystokratyczne i dwory królewskie.
„Wiedzieć to posiadać” – osiemnastowieczna instrukcja tworzenia gabinetu
historii naturalnej Antoine’a Dezallier d'Argenville
Mgr Maryla Śledzianowska
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
W 1747 r. francuski przyrodnik i historyk sztuki Antoine Joseph Dezallier d’Argenville
wydaje dzieło La Conchyliologie ou Histoire naturelle des coquilles de mer, d’eau douce,
terrestres et fossiles, avec un traite de la zoomorphose, ou representation des animaux qui les
habitent. Dziewiąty rozdział zawiera dokładny opis-instrukcję dla zbieraczy pragnących
utworzyć amatorski gabinet przyrodniczy. Po raz pierwszy owa „instrukcja” ukazała się
dwadzieścia lat wcześniej, w czerwcowym numerze królewskiej gazety Mercure de France,
w artykule o wyborze i urządzeniu gabinetu „miłośnika” czyli „curieux”. Już samo
wznowienie pracy Dezallier’a wskazuje na zainteresowanie społeczne porządkowaniem
powszechnie zakładanych prywatnych kolekcji – moda na ich posiadanie ogarnęła wszystkie
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 14

15. środowiska osiemnastowiecznego społeczeństwa, nie tylko we Francji. Dezallier przytacza
przykłady wielu słynnych gabinetów europejskich. Wymienia także gabinety w Polsce.
Oczywiście kolekcje historii naturalnej gromadzili też „zawodowcy”: przyrodnicy, lekarze,
aptekarze. Ich zbiory służyły jednak bardziej naukowym obserwacjom niż zaspokajaniu
kolekcjonerskich próżności. Gabinetom historii naturalnej odmawiano wpływu i znaczenia
dla rozwoju tej nauki. Twierdzono, że ich właściciele nie uwzględniali żadnych kryteriów
naukowych, kierując się przede wszystkim własnym gustem i chęcią pokazania swego
bogactwa. Eksponaty służyły niemal wyłącznie ozdobie. Nie uwzględniano ich nazw
naukowych, opisując je językiem popularnym. Mniej surowi w tej ocenie byli
Encyklopedyści, którzy twierdzili, że jednak ówczesne gabinety wniosły swój wkład
w rozwój nauk przyrodniczych. Ponadto, legitymizowane przez teologię naturalną, miały być
świadectwem porządku świata naturalnego i niewątpliwego panowania nad nim człowieka.
Osiemnastowieczne przykłady „katalogowania” wiedzy w rezydencjach
magnackich na kresach. Prowincjonalne Cabinets des Hommes Illustres
Mgr Monika Ochnio
Muzeum Narodowe w Warszawie
Przedmiotem wystąpienia jest próba odtworzenia stanu świadomości historycznej czy raczej
typu mentalności w 1. połowie XVIIII wieku, jaka towarzyszyła tworzeniu galerii słynnych
osobistości, pochodzących ze zbiorów Sapiehów w Dereczynie (a znajdujących się
w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Jest to zespół liczący 72 obrazki
(o wymiarach niemal miniaturowych: 17x14 cm), obejmujący portrety osobistości ze świata
starożytnego, nowożytnej Europy (w tym kilkanaście postaci z historii Francji) oraz
Rzeczypospolitej. Odnalezienie wzorców graficznych tych przedstawień, których gros
stanowiły miedzioryty z szesnastowiecznej publikacji André Théveta, Les vrais pourtraits et
vies des hommes illustres Grecz, Latin et Payen..., (Paris 1584) oraz świetne miedzioryty
francuskie XVII wieku, a w przypadku postaci Polaków – miedzioryty Falcka i Hondiusa –
jest tylko wstępem do rozważań, kto i kiedy galerie tę zamówił. Jej powstanie można datować
według „najpóźniejszego” portretu, przedstawiającego króla Stanisława Leszczyńskiego.
Prace nad przygotowaniem katalogu tej galerii skłaniają do sformułowania szeregu pytań:
1. czy zespół ten powstał na terenie Rzeczypospolitej, czy może we Francji?
2. jak przedstawiał się w całości (mamy bowiem do czynienia tylko z jego częścią, zwróconą
przez ZSRR w wyniku traktatu ryskiego)?
3. jeśli jest to dzieło polskie (na co wskazywałby średni poziom malarstwa), to w jakim
środowisku powstało?
4. czy istnieje jakaś zależność dereczyńskiego cabinet des hommes illustres od powstałej
także w 1. połowie XVIII wieku galerii familijnej Sapiehów z Kodnia (obecnie w Muzeum
w Przemyślu)?
Próba odpowiedzi na powyższe pytania będzie przyczynkiem do historii początków polskiego
oświecenia, które korzeniami sięga czasów działalności biblioteki Załuskich.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 15

16. Dostępny, kunsztowny i zadziwiający świat natury siemiatyckich zbiorów
Anny Jabłonowskiej na podstawie odnalezionego inwentarza
Doc. dr hab. Iwona Arabas
Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
W 1788 r. Anna Jabłonowska postanowiła przekazać narodowi swoją kolekcję, ponoć cenniejszą
niż ta zgromadzona w paryskich ogrodach królewskich, dzięki której w 1793 r. powołano Musée
National d’Histoire Naturelle. Dar nie został jednak przyjęty, a po śmierci wojewodziny zbiory
wykupił za długi car Aleksander I. Opinia o gabinecie Jabłonowskiej jako o fenomenie
kulturalnym na skalę europejską od lat jest już ustalona. Od dawna historycy mieli nadzieję, że
uda się odtworzyć w całości listę okazów przyrodniczych zgromadzonych w Siemiatyczach oraz
koleje losu kolekcji po opuszczeniu Podlasia. Część mineralogiczna była stosunkowo dobrze
znana dzięki opublikowanej relacji z podróży W. M. Severgina, m.in. właśnie do Siemiatycz,
natomiast zawartość pozostałej części kolekcji oraz losy tych zbiorów po sprzedaży ich rosyjskim
wysłannikom cara były owiane tajemnicą.
W grudniu 2008 r., w trakcie kwerendy w Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk w St. Petersburgu,
odnalazłam materiały archiwalne dotyczące zakupu kolekcji: oryginał kontraktu, rozliczenia
finansowe, wykaz Stanisława hrabiego Sołtyka zawierający dokumentację kolekcji z sierpnia
1801 r., spis z natury sporządzony przy pakowaniu przez W. M. Severgina (część mineralogiczna)
i A.F. Sevastianofa (część zoologiczna i botaniczna) oraz relacje dotyczące procedury zakupu
zamieszczone wśród sprawozdań z posiedzeń Akademii w Petersburgu.
Koncepcja i założenia metodologiczne projektu: Wirtualna rekonstrukcja
historycznych bibliotek i księgozbiorów polskich
Dr Halina Tchórzewska-Kabata, dr Jan Kozłowski
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Kompletowanie wiedzy o historycznych, od dawna nieistniejących instytucjach kultury – tych
najwybitniejszych, ważnych dla swoich czasów – przywraca każdemu dziedzictwu narodowemu
właściwy wymiar. W historii europejskiej kultury, zwłaszcza XVI-XIX stulecia, taką rolę
odgrywały, obok dworu, kościoła, uczelni, także biblioteki. W warunkach polskich, w okresie
niewoli, ich rangę i symboliczne znaczenie wzmacniały represje zaborców grabiących polskie
księgozbiory i likwidujących biblioteki, czego najwymowniejszym przykładem są losy Biblioteki
Publicznej braci Załuskich. W dwóch ostatnich stuleciach, w wyniku dramatycznego splotu
historycznych okoliczności, większość tych bibliotecznych przedsięwzięć uległa zniszczeniu bądź,
w najlepszym razie, rozproszeniu. Obecne możliwości stwarzane przez nośniki i media
elektroniczne pozwalają wirtualnie łączyć rozbite kolekcje i odtwarzać (przynajmniej we
fragmentach) zarówno zasoby i strukturę nieistniejących już bibliotek, jak i wygląd i wnętrza – jeśli
ich siedziba miała wyjątkowe walory zabytkowe bądź funkcjonalne. W przedstawianym projekcie
wytypowano kilka ważnych dla polskiej kultury dawnych bibliotek – w swoich czasach żywych
i szeroko oddziaływujących – które spełniają podstawowe kryteria ich wirtualnej rekonstrukcji
i wizualizacji: w części przynajmniej zachowana dokumentacja instytucji i jej zbiory, dostępne
wizerunki siedzib (malarstwo, grafika, fotografia). Egzemplifikację propozycji stanowi wstępnie
opracowany materiał przedstawiający koncepcję wirtualnej Biblioteki Ordynacji Krasińskich.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 16

17. Świat wiedzy w wyobrażeniach wnętrz bibliotecznych w sztuce ekslibrisu
XVIII wieku
Dr Arkadiusz Wagner
Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Nauk
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Zasadniczym celem referatu jest, dotąd w rodzimej literaturze historyczno-artystycznej nie
podjęta, charakterystyka zjawiska rozpowszechnienia się w XVIII w. ekslibrisów
przedstawiających wycinek księgozbioru (zazwyczaj regał lub regały) lub wnętrze
biblioteczne (często też szerzej rozumiany gabinet kolekcjonerski, Kunst- i Raritäten-kamerę).
W pierwszej kolejności podjęty zostanie wątek genezy owego zjawiska oraz jego ścisłego
powiązania z grafiką pozaekslibrisową, w której eksponowany jest motyw wnętrza
bibliotecznego.
Główną część referatu stanowić będzie próba kategoryzacji tej grupy ekslibrisów: od
najprostszych kompozycji ukazujących motyw regału bibliotecznego oraz pojedynczych
utensyliów naukowych po najbardziej rozbudowane, wielkoformatowe ryciny
z wyobrażeniami wnętrz bibliotecznych jako świątyń wiedzy.
Dokonana zostanie charakterystyka powtarzalnych motywów, które były szczególnie chętnie
wyzyskiwane zarówno przez artystów grafików jak i ich zleceniodawców – bibliofilów
i bibliotekarzy. Dominującą pozycję wśród tych motywów zajmowały przedmioty
o symbolicznym znaczeniu odwołującym się do poszczególnych dziedzin wiedzy
humanistycznej, przyrodniczej i ścisłej, jak również do pozabibliofilskiej sfery aktywności
posiadaczy księgozbiorów: kolekcjonerstwa, podróży, polityki
Piramidy, trójkąty i liść paproci. Ideogramy w tekstach Słowackiego
Dr Marek Troszyński
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Znana w dramatologii tzw. „piramida Freytaga” jest w rzeczywistości piramidą Słowackiego:
przygotowując się do roli dramaturga wykoncypował on ten schemat akcji dramatycznej na
podstawie utworów Szekspira. Mówił o piramidalnej kompozycji, o górze Szekspira. W jego
późnym pisarstwie trójkąty zostały wykorzystane jako schemat genezyjskiej zasady
twórczości. W pismach mistycznych Słowackiego dużo miejsca zajmuje interpretacja
kształtów (form). Pojawiają się schematyczne rysunki, np. krawędzi liści, które miały być
obrazem pracy ducha. Fraktal Barnsleya – liść paproci został wykorzystany dla interpretacji
fragmentarycznej twórczości poety. Nawet nieregularny strzęp fraktala jest miniaturą
projektowanej, nieistniejącej całości.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 17

18. Tadeusza Kuntzego bliskie kontakty z nauką
Mgr Aneta Biały
Muzeum Narodowe w Warszawie
Badania kultury XVIII w. przeprowadzone w ostatniej dekadzie przyczyniły się znacznie do
poszerzenia zakresu wiedzy na temat twórczości i biografii Tadeusza Kuntzego (1727–1793).
Stypendysta i nadworny artysta bpa Stanisława Andrzeja Kostki Załuskiego, po śmierci
mecenasa zrobił w Rzymie karierę jako malarz – dekorator ważnych budowli Wiecznego
Miasta i Lacjum. W świetle zgromadzonych dziś wiadomości na temat gremiów, w jakich
mistrz ten działał, można wywnioskować, że edukacja i krystalizowanie się osobowości
twórczej tego artysty dokonywały się w ścisłym związku nie tylko z intelektualno-naukową
atmosferą Biblioteki Załuskich, ale także z aurą konkretnych środowisk państwa papieskiego
– przede wszystkim parnasu intelektualnego i naukowego, jaki stanowił dwór sekretarza stanu
papieża Benedykta XIV, kardynała Silvio Valentiego Gonzagi. Kilka zachowanych
wizerunków tego dostojnika kościelnego, przedstawiających go w towarzystwie
artystycznych i naukowych przyjaciół i doradców, na tle jego kolekcji obrazów i rycin, to
niezwykłe wizualizacje uniwersum wiedzy i wartości wczesnego Oświecenia. W referacie
zostanie rozwinięta kwestia ikonografii tych wizerunków, możliwych związków Kuntzego
z nimi oraz śladów wspomnianej ikonosfery w nieco późniejszych pracach malarza.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 18

19. Sesja druga WIZUALIZACJA JAKO METODA
BADAŃ NAUKOWYCH
Socjologia wizualna
Prof. dr hab. Piotr Sztompka
Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
„A Scene in a Library” Williama H. F. Talbota. Wstęp do historii fotografii
jako modernistycznego narzędzia katalogowania wiedzy
Mgr Danuta Jackiewicz
Muzeum Narodowe w Warszawie
Wynalazek fotografii umożliwił upowszechnianie wiedzy na nieznaną wcześniej skalę. Obraz
fotograficzny, pojmowany u zarania dziejów nowego medium jako wierne odwzorowanie
rzeczywistości fascynował, ale też budził niepokój. Pierwszy krok na drodze do
wykorzystania fotografii w publikacjach uczynił wynalazca negatywowo-pozytywowej
techniki kalotypii William Henry Fox Talbot (1800-1877). Pionierskie wydawnictwo,
ilustrowane oryginalnymi odbitkami wklejanymi do każdego egzemplarza, ukazywało się
w pojedynczych zeszytach w latach 1844–1846 pt. The Pencil of Nature. Talbot pragnął w ten
sposób spopularyzować własny wynalazek oraz wykazać możliwości jego zastosowania. Od
tamtej pory rozpowszechniło się zamieszczanie oryginalnych odbitek w luksusowych
publikacjach. Taka sytuacja trwała do lat 80. XIX w., kiedy to dzięki nowej metodzie
autotypii możliwe stało się drukowanie zdjęć. Wtedy, już na prawdziwie masową skalę,
zaczęto wydawać tanie książki ilustrowane fotografiami – nośnikami wiedzy.
Talbot wydał zaledwie 6 zeszytów The Pencil of Nature, w których znalazły się 24 kalotypie
z komentarzami. Konstrukcja każdego tomiku nawiązuje do tradycji przekazywania treści za
pomocą słowa i obrazu. W niezwykłym dziele Talbota fotografie i teksty pozostają we
wzajemnym, czytelnym dialogu. Odstępstwem od tej zasady jest zdjęcie zatytułowane
A Scene in a Library, ukazujące dwie półki z książkami zamknięte w ciasnym kadrze.
Czytelne napisy na grzbietach woluminów pozwalają na zapoznanie się z fragmentem
domowej biblioteki w Lacock Abbey. Ale zagadkowy tytuł sugeruje, że w przypadku tej
kalotypii Talbot miał ochotę na filozoficzną refleksję. Analiza obrazu oraz autorskiego
komentarza pozwalają przyjrzeć się nowemu medium – fotografii – nie tylko jako
technicznej metodzie wykorzystywanej do reprodukowania rzeczywistości, ale też jako źródłu
inspiracji.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 19

20. Fotograficzna ekfraza jako figura historii fotografii
Mgr Marta Koszowy
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Jedną z tez monograficznej pracy François Brunet Photography and Literature jest uznanie
opowieści o narodzinach fotografii za gatunek literacki, mit współczesnej kultury
i paradygmatyczne wydarzenie nowoczesności. Pisanie historii fotografii zdaje się być
współcześnie epistemicznym ćwiczeniem, w którym, ujmując sprawę słowami Bernda Stieglera,
„przeszłość nadaje sens teraźniejszości. A przeszłość w retrospekcji jawi się jako 'brzask'
teraźniejszości, nadejście nowych czasów, które wkroczyły wraz z fotografią – na dobre czy na
złe.”. Takim ćwiczeniom poddają się zarówno współcześni pisarze jak i filozofowie. W referacie
zamierzam ujawnić ekfrazę jako figurę ujmującą historię fotografii w kluczowe dla niej wątki na
przykładzie Fotoplastikonu Jacka Dehnela oraz Dna oka. Esejów o fotografii Wojciecha
Nowickiego.
Film fabularny jako źródło do badań historii PRL
Dr hab. Dorota Skotarczak
Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza)
Filmy fabularne pochodzące z czasów PRL zdają się bardzo ważnym źródłem do poznania
historii Polski w latach 1944–1989. Dzisiaj te właśnie filmy kształtują obraz tej epoki.
Dlatego bardzo ważne jest krytyczne spojrzenie na te obrazy. W związku z tym trzeba sobie
uświadomić, w jaki sposób przebiegał proces produkcji filmowej w tamtych czasach.
A przede wszystkim, jak bardzo na każdy film wpływ wywierały władze. Oczywiście pod
tym względem PRL nie jest jednolity: bywały lata większej i mniejszej swobody twórczej.
Jednakże każdy film wówczas nakręcony odzwierciedla sytuację polityczną.
Film animowany w służbie historii, a zwłaszcza historii sztuki
Mgr Anna Rudzka, mgr Jan Rusiński
Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Zaprezentowane zostaną przykłady wykorzystywania filmu animowanego oraz prezentacji
multimedialnych do celów edukacyjnych. Pokażemy studenckie animacje powstające jako prace
zaliczeniowe z zajęć teoretycznych (Historii Grafiki Polskiej) oraz projekty powstałe w ostatnich
4 latach dla takich instytucji jak: Muzeum Narodowe, Zamek Królewski, Mauzoleum Walki
i Męczeństwa, Muzeum Archeologicznym, Festiwal „Ulica Próżna”, Galeria Wizytująca, Instytut
Adama Mickiewicza. Bliżej przedstawimy grę edukacyjną „Kto się złości w szafie” (ożywione
w niej zostały karykatury Stanisława Wyspiańskiego). Na koniec – na przykładzie powstających
obecnie projektów dla Zamku Królewskiego i Instytutu Myśli Jana Pawła II – przedstawimy
koncepcję Muzeum Internetowego jako ekstrapolacji dotychczasowych doświadczeń. Liczymy na
rozpropagowanie i znalezienie poparcia dla tej koncepcji mogącej podnieść edukację do rangi
sztuki i przyczynić się do nasycenia sztuki treściwością nauki.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 20

21. Metodyka rejestracji wiedzy przyrodniczej na przestrzeni wieków
Dr Małgorzata Taborska
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Tradycyjne badania przyrodnicze realizowane są podczas wypraw naukowych, wycieczek
dokumentacyjnych oraz doświadczeń prowadzonych na wydzielonych fragmentach terenów.
Oprócz dokładnego opisu, ujętego od XVIII w. w określony schemat, niezbędna jest
rejestracja wizualna. Może być ona trwała – ryciny, rysunki, obrazy, fotografie i filmy, oraz
bardziej kłopotliwa w zbieraniu, magazynowaniu czy udostępnianiu, bo nietrwała: zielniki,
bałwanki i skórki zwierząt, okazy wypchane, zasuszone bądź konserwowane w postaci
preparatów mokrych.
Już w czasach starożytnych podstawową formą dokumentacji był opis (np. w pracach
Arystotelesa), niekiedy wzbogacany o samodzielnie wykonywane rysunki. Podstawową zaletą
takich prac jest akcentowanie cech rozpoznawczych obiektu, a nie estetyka rysunku. Nie jest
to więc tworzenie obrazu, lecz umieszczenie na rycinie syntetycznej wiedzy o obiekcie. W ten
sposób rysowane zielniki czy przedstawienia zwierząt ewoluowały w późniejsze klucze do
oznaczania gatunków. Z czasem przyrodnik towarzyszył jako dokumentalista większości
wypraw, a w XVIII w. rozpoczął się etap wypraw przyrodniczych. Niekiedy takie ekspedycje
zatrudniały dodatkowo rysowników (w XVIII i XIX w.), fotografów i filmowców (w XX
i XXI w.).
Badacz pracujący w terenie musiał umieć naszkicować znaleziony okaz, często też sam
przygotowywał plansze do publikacji. Prace, wykonywane w XVIII, XIX czy XX w. przez
artystów niebędących przyrodnikami, często obarczone są wieloma błędami merytorycznymi.
Niekiedy jednak sporządzane przez artystów ikonografie, dzięki spostrzegawczości, wyczuciu
obiektu i umiejętności obserwacji stanowią niezwykłą bazę dokumentacyjną – jak chociażby
prace Stanisława Wyspiańskiego. Dzięki rozwojowi technik fotograficznych i filmowych
powstaje duża liczba ikonografii, jednak przeważnie dzieje się to kosztem utraty treści – jak
w przypadku współczesnych fotograficznych kluczy i albumów.
Obrazowanie przeszłości – wizualizacja w archeologii
Dr Rafał Zapłata
Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Celem wystąpienia jest przede wszystkim próba omówienia sposobów obrazowania
przeszłości za pośrednictwem tradycyjnych oraz elektronicznych form wizualizacji, w dobie
wzrokocentryzmu i okularyzmu. Archeologia należy do dziedzin, które często sięgały po
wizualne środki prezentacji swoich badań oraz ich wyników. Rozważania zatem będą
prowadzone wokół wizualnych sposobów doświadczania i rozumienia przeszłości, a zarazem
wizualnych form doświadczanie dziedzictwa archeologicznego. Zagadnienie obrazowania
w badaniach archeologicznych zostanie odniesione do tzw. zwrotu wizualnego (ang. visual
turn). Towarzyszącym elementem wystąpienia będzie zagadnienie naukowego, czystego
oglądu rzeczy, pojmowanego w terminologii M. Foucault jako „czyste spojrzenie”. Taka
postawa, zakorzeniona w empiryzmie nowożytnym, w znacznym stopniu kształtowała
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 21

22. archeologię oraz jej podejście do przedmiotu badań, stawiając w uprzywilejowanej pozycji
atomiczny kontakt zmysłowy. Prezentacja ta stanowi również głos w dyskusji o znaczeniu
postrzegania jako tworu powstającego w różnorodnych kontekstach kulturowych. W związku
z tym i w nawiązaniu do myśli H. G. Gadamera, który pisze iż „[d]zisiejszy obserwator nie
tylko widzi inaczej, lecz widzi co innego” zostanie również omówione zagadnienie różnicy
kulturowej w zakresie postrzegania, jaka rysuje się na styku świata przeszłego i świata
badającego.
Wykorzystanie programów graficznych w wizualizacji problematyki
konserwatorskiej zabytków architektury na przykładzie prac wykonanych
w Zakładzie Konserwatorstwa UMK w Toruniu
Mgr Adam Moch
Zakład Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Dzisiejsze czasy stawiają przed dydaktyką konserwatorstwa nowe wyzwania. Nie wystarczy
już pokazać obiekt architektoniczny i przedstawić związane z nim problemy, żeby zachęcić
studenta do zbadania zabytkowej substancji. Współczesny student konserwatorstwa szuka
atrakcyjnych form nie tylko zdobywania wiedzy, ale także prezentacji swoich badań. Takie
możliwości daje mu komputer oraz znajomość i umiejętność wykorzystania programów
graficznych (np. 3D Studio Max czy Blender).
W chwili obecnej w Zakładzie Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w Toruniu wprowadzamy w formie eksperymentu programy graficzne do wizualizacji
problematyki konserwatorskiej zabytków architektury. Pierwsza cześć referatu ukazuje
możliwości łączenia animacji komputerowej i filmu w celu analizy przekształceń toruńskiego
domu mieszczańskiego na przykładzie Domu Kopernika w Toruniu. Druga część to opis
procesu tworzenia animowanej wersji, rekonstrukcji nieistniejącego obecnie zamku
krzyżackiego w Człuchowie. Zostaną też zaprezentowane prace wykonane w Zakładzie
Konserwatorstwa UMK przy współudziale studentów oraz lokalnych artystów, a także
możliwości wykorzystania tych produkcji w procesie dydaktycznym.
Stosowanie metod wizualnych w eksperymentach z zakresu nauk społecznych
oraz wykorzystywanie metod wizualnych w dialogu międzykulturowym
Dr hab. Ryszard Vorbrich
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Metody wizualne w projektach badawczo-rozwojowych, np. w projekcie: „Pokaż mi swój
świat – pokaż mi swoją szkołę”.
1. Narracja werbalna i narracja wizualna w procesie poznawczym i dydaktycznym.
2. Dialog międzykulturowy a eksperyment wizualny.
3. Kultury „tradycyjne” (bezobrazkowe) i tzw. „urześlniczone” a percepcja obrazu.
4. „Obraz” a przełamywanie tabu „słowa”. Antropologiczna analiza prac afrykańskich
(dogońskich) dzieci –uczestników projektu „Pokaż mi swój świat – pokaż mi swoją szkołę”.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 22

23. Kompozycje astronomiczne Witkacego
Dr Anna Żakiewicz
Muzeum Narodowe w Warszawie
Stanisław Ignacy Witkiewicz od wczesnej młodości przejawiał zainteresowanie naukami ścisłymi
i przyrodniczymi, m.in. astronomią, co w wieku dojrzałym zaowocowało wykonaniem
kilkudziesięciu kompozycji o tematyce astronomicznej. Do naszych czasów przetrwało kilkanaście
z nich – przedstawiają głównie gwiazdy i gwiazdozbiory, a także zjawiska astronomiczne, jak np.
rozbłysk nowej gwiazdy czy przewidywaną trajektorię komety. Kompozycje te artysta tworzył na
podstawie aktualnego stanu wiedzy astronomicznej – można w nich odnaleźć niemal dosłowną
wizualizację fragmentów prac naukowych, przede wszystkim Svante Arheniusa, Marcina Ernsta,
Artura Eddingtona i Jamesa Jeansa.
Zachowane kompozycje pochodzą z dwóch odrębnych okresów twórczości Witkacego. Pierwsza
grupa prac powstała w latach 1917-1918, na co z pewnością miał wpływ pobyt artysty
w Petersburgu – w bezpośrednim sąsiedztwie Obserwatorium Astronomicznego w Pułkowie, które
uważano wówczas za „astronomiczną stolicę świata” i gdzie w tym okresie obserwowano
i dokumentowano m.in. rozbłysk nowej gwiazdy w gwiazdozbiorze Auriga (kompozycja
Witkacego z 1918 r., obecnie w Muzeum Literatury w Warszawie) oraz obliczano trajektorię
komety Enckego (kompozycja z 1918 r., w zbiorach prywatnych). Ostatnio odkryto – w bibliotece
warszawskiej SGH, w jednej z książek tam przechowywanych, a pochodzących
najprawdopodobniej z przekazanego na początku lat 30. XX w. księgozbioru Jana Witkiewicza –
ekslibris Witkacego datowany przezeń na lata 1914-1918, będący inną wersją jego kompozycji
Algorab w Kruku (delta gwiazdozbioru Kruka) z 1918 r. Kolejną grupę kompozycji o tej tematyce
artysta stworzył w połowie lat trzydziestych, być może w związku z rozwojem Obserwatorium
Astronomicznego w Krakowie, gdzie obserwowano wówczas podwójne gwiazdy zaćmieniowe, np.
Algol (zaginiona kompozycja Witkacego o tytule Algol i jego ciemny towarzysz z 1935 r., znana
z zapisu katalogowego Muzeum Śląskiego w Katowicach).
Dwustopniowa wizualizacja związanych z tym problemów naukowych – wiedza astronomiczna
w postaci wizji malarskich, a następnie prezentacja twórczości artysty jako strony internetowej
www.witkacy.hg.pl – wydaje się jak najbardziej spełniać założenia konferencji naukowej Od Biblia
Pauperum do hipertekstu.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 23

24. Sesja trzecia MUZEA
Portal naukowy jako centrum tworzenia i prezentacji wiedzy
w informacjonalizmie
Dr hab. Andrzej Radomski
Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Żyjemy w kulturze coraz bardziej zdominowanej przez media. Podstawowym typem
doświadczenia staje się doświadczenie audiowizualne. Niektórzy mówią wręcz o nastaniu
nowej ery – najczęściej określanej jako informacjonalizm. Życie, praca i zabawa przenoszą się
do sieci. Jedną z cech rzeczywistości informacjonalistycznej jest odejście od tekstu – jako
głównego źródła wiedzy i medium prezentacji świata. Epoka Gutenberga odchodzi pomału do
lamusa. Nowym sposobem prezentacji świata i źródłem wiedzy o nim stają się cyfrowe media.
Portale stają się tym nowym, wirtualnym miejscem tworzenia, gromadzenia, przetwarzania
i wymiany nowych „widzialności”. Ich interaktywny charakter powoduje, że stają się one także
miejscem edukacji nowego sposobu partycypacji we współczesnej kulturze – polegającego na
kreowaniu obrazów. Miliony ludzi na całym świecie tworzą i przesyłają zdjęcia do Flikra, filmy
na You Tube czy Vimeo, nagrania audio na File Factory czy cyfrowe teksty i prezentacje na
Calameo bądź Scribda. Również uczeni zaczynają przekonywać się do idei wizualizacji wiedzy
– o czym świadczy ich spora aktywność chociażby na portalu Wiedza i Edukacja.
Od narracji do ekspozycji, czyli historia w muzeach
Dr Anna Ziębińska-Witek
Zakład Historii i Kultury Żydów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Sposób, w jaki działa ekspozycja, jest jądrem doświadczenia muzealnego, chociaż ten aspekt
wystawiennictwa jest często pomijany. Ocenia się jej treść, materiał użyty do jej skonstruowania,
ale niewielkie mówi się o ekspozycji jako formie i jej charakterystyce pod tym właśnie względem.
Ekspozycja muzealna jest medium składającym się z wielu innych (mediów), ale całość jest czymś
więcej niż sumą części. Wychodząc z założenia, że muzealna ekspozycja historyczna jest
specyficznym tworem kulturowym chciałabym zastanowić się nad regułami jej działania. Kolejnym
problemem jest status obiektu w muzeach historycznych. Obiekt z reguły stanowi oś, która
uzasadnia inne rodzaje aktywności muzealnej. Na muzeum spada odpowiedzialność za nabycie
obiektu, jego konserwację, bezpieczeństwo, wystawienie, studia nad nim i interpretację. W latach
sześćdziesiątych i siedemdziesiątych definicja obiektu była prosta: był to materiał prawdziwy.
Używano też słów: „wyjątkowy”, „autentyczny”, „oryginalny”, „rzeczywisty”. Obecnie badacze
wskazują na złożoność sytuacji. Obiektem może być przedmiot, doświadczenie, które przeżywamy,
wizerunek stworzony dzięki talentowi i wrażliwości artysty, opowieść, historia, czy wreszcie bliski
nam kontekst kulturowy. Niektórzy stawiają nawet tezę, że obiekty nie są jądrem muzeum, chociaż
pozostają centralnym elementem wszystkich definicji pojęcia tej instytucji. Są ulotne – chociaż
kuratorzy tak nie myślą – i muzea mogą ich nie potrzebować, by uzasadnić swoją działalność.
Czym zatem dzisiaj jest obiekt muzealny? Jaka jest jego tożsamość?
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 24

25. Wystawy interaktywne jako forma przekazywania wiedzy
Dr Maciej Kluza
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Rozwój nauki w ciągu wieków wymagał równoległego rozwoju metod pozwalających na
komunikowanie osiągnięć naukowych innym ludziom. Jednak przez długie lata adresatem
komunikacji była głównie społeczność naukowa oraz władcy będący często patronami
i opiekunami uczonych. W XVIII w. dostrzeżono potrzebę komunikowania osiągnięć
naukowych również szerokim rzeszom społeczeństwa.
Prekursorami wystaw interaktywnych były instytucje takie jak Deutches Museum
w Monachium czy Science Museum w Londynie, których zadaniem było prezentowanie
społeczeństwu najnowszych osiągnięć nauki czy techniki. Zadaniem współczesnych wystaw
interaktywnych jest wskazanie możliwości nauki poprzez innowacyjne otoczenie, programy
i narzędzia, które pomagają ludziom, a szczególnie młodym ludziom, ukierunkować ich
ciekawość świata. Forma ta jest szczególnie użyteczna do ilustracji zagadnień z dziedziny
nauk ścisłych. Na wystawach interaktywnych prezentowane są zarówno odkrycia naukowe
dokonane wiele lat temu, które są zawarte w treści programów nauczania szkolnego, jak
i osiągnięcia nauki z ostatnich lat. W wystąpieniu przywołane zostaną przykłady wystaw
przygotowywanych przez Muzeum UJ, a także przez inne podmioty w kraju i za granicą.
Przejrzeć Muzeum… Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie
Mgr Piotr P. Czyż, mgr Marcin Romeyko-Hurko
Muzeum Narodowe w Warszawie
Muzeum Narodowe w Warszawie, podobnie jak wiele innych instytucji kultury w Polsce, nie
pozostaje obojętne na rozwój technologii cyfrowych i społeczeństwa wiedzy. Uruchomienie
w internecie własnego cyfrowego muzeum, pojmowanego jako jedna z form prezentacji
naukowego katalogu zbiorów, poszerza zakres możliwości realizowania statutowych zadań
instytucji. Istotnym wyzwaniem dla autorów programu było zaprojektowanie przejrzystego
interfejsu umożliwiającego eksplorację różnorodnych kolekcji i odzwierciedlenie
skomplikowanej sieci relacji pomiędzy zabytkami.
Muzeum udostępnia użytkownikom wielofunkcyjny system wyszukiwawczo-informacyjny
zawierający możliwie kompletne informacje o muzealiach wraz z cyfrową dokumentacją
fotograficzną. Dzięki podjętej na przełomie 2008 i 2009 r. współpracy Muzeum Narodowego
w Warszawie z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym, twórcą
wykorzystywanego w większości polskich bibliotek cyfrowych programu dLibra, powstaje
obecnie nowe narzędzie, służące prezentacji kolekcji muzealnych i umożliwiające
komunikację z innymi bazami. Działający w wersji testowej program dMuseion, dedykowany
szczególnie zbiorom artystycznym, ma szansę otworzyć krajowym muzeom drogę do
wzajemnej współpracy, a także obecności w przedsięwzięciach globalnych, takich jak
Europeana.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 25

26. Sesja czwarta WIZUALIZACJA WIEDZY WE
WSPÓŁCZESNYM SPOŁECZEŃSTWIE
Sztuka prezentacji nauki
Wiktor Niedzicki
Politechnika Warszawska
Wierzymy w to, co widzimy. To obraz decyduje o powodzeniu prezentacji. Jak zatem zrobić
dobre wrażenie? Mowa ciała, strój, niewerbalne środki przekazu. Czy zdajemy sobie sprawę
z odbioru uczonych przez publiczność? Nieważna jest rzeczywistość, ważne jest, jak pokażą
ją media. Kto ogląda telewizję? Jak pokazać naukę w mediach? Ciekawe materiały i inne
pomoce naukowe. Skąd je wziąć? Nietypowe formy prezentacji nauki. Wiarygodność
uczonego. Popularyzacja nauki czy rozrywka pseudonaukowa. Autor ponad 500 programów
telewizyjnych „Laboratorium” oraz setek programów radiowych zaprezentuje wnioski
z tysięcy nagrań z polskimi uczonymi.
Bazy danych i społeczeństwo refleksyjne. Unaocznienie jako forma
wizualizacji kultury i społeczeństwa
Dr Alek Tarkowski
Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego
Termin wizualizacji potraktowany dość ogólnie pozwala przyjrzeć się społecznym skutkom
unaocznienia najróżniejszych procesów, które staje się możliwe dzięki technologiom
cyfrowym (przede wszystkim bazom danych i archiwom cyfrowym). Szczególnym
przykładem takiego unaocznienia jest wizualizacja danych, ale chodzi też o szerszą
dostępność informacji, które dotychczas były efemeryczne. Zamierzam mówić o tym
w perspektywie „Future Internet”, gdzie coraz bardziej będzie to dotyczyć także przedmiotów
materialnych.
Model przestrzeni abstrakcji
Prof. dr hab. Wiesław Gdowicz
Zakład Badań Wizualnych i Interakcji, Wydział Projektowy Akademii Sztuk Pięknych
w Katowicach
„Niczego nie ma w intelekcie, czego uprzednio nie było w zmyśle.” Św. Tomasz z Akwinu.
Niezależnie od treści myślowych i ekspresji z jaką są podawane, w procesie dochodzenia do
prawdy i jej posiadaniu, zachodzi ścisły związek pomiędzy metodą, a przedmiotem.
Niemożliwe jest zrozumienie systemu myślowego bez uwzględnienia procesu wewnętrznego,
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 26

27. który zachodząc w umyśle kształtuje i buduje system i nadaje mu jednorodność. Prześledzenie
życia umysłu w trakcie jego pracy jest sposobem poznania formułowanych przez dany system
prawd. Bardzo znaczącym ułatwieniem tej czynności może być model wizualny, za pomocą
którego procesy myślowe można zobaczyć. Użycie wizualnego modelu wprowadza porządek
do sfery obserwowanych zjawisk.
Zasadniczym problemem, z którym zmagała się myśl ludzka, był fakt, że poznajemy
materialne rzeczy niematerialnym umysłem. Jakakolwiek odpowiedź na ten problem ma
fundamentalne znaczenie dla całości koncepcji poznania.
Próbując zrozumieć procesy zachodzące pomiędzy człowiekiem, rzeczą, (którą człowiek
poznaje), znakiem (który tą rzecz zastępuje) i znaczeniem znaku – natrafiłem na ślad
czynności wykonywanej przez intelekt, która pozwala lepiej zrozumieć wspomnianą relację:
człowiek, rzecz, znak i znaczenie. Ta czynność to proces abstrakcji.
W moim wystąpieniu prezentuję model przestrzeni abstrakcji, który jest wynikiem
prowadzonych badań rozpoczętych studiami nad problemem abstrakcji i procesami
kształtowania się formy poznawczej w procesie poznania w filozofii św. Tomasza z Akwinu.
Pogłębione studia nad abstrakcją doprowadziły do odkrycia problemu wizualizacji jako
narzędzia ułatwiającego rozumienie badanych procesów. Próby wyjaśnienia procesów
logicznych, jakim podlega organizacja informacji metodą obrazowania, ujawniły szereg
trudności związanych z charakterem obrazu. Dociekając natury tych trudności doszedłem do
wniosku, że mogą one wynikać ze sposobu rozumienia procesów zachodzących pomiędzy
rzeczą, znakiem i jego znaczeniem. Ażeby to stwierdzić, wymyśliłem narzędzie do obserwacji
tych procesów, ułatwiające ich rozumienie. Tym narzędziem jest model przestrzeni abstrakcji,
obrazujący proces formowania przez intelekt przedmiotu intelektualnego poznania.
Symboliczna reprezentacja wiedzy w sztukach plastycznych
Dr Andrzej Krzywka
Instytut Artystyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
W historii ludzkości proces poznania podmiotowego postępował od mitycznej
obrazotwórczości ku abstrakcyjnej wolności. Procesowi temu są podporządkowane strategie
uprzedmiotowienia rozumiane jako oddzielne formy symboliczne (E. Cassirer), tworzą one
mit, język, sztukę i naukę.
Każda obrazotwórczość pozbawiona wiedzy podąża ku dogmatom poznawczym, przyrost
wiedzy związany z abstrakcyjnym postępowaniem w obrębie poszczególnych form
symbolicznych oznacza poszerzenie obszarów wolności poznawczej związanej z falsyfikacją
jako konieczną determinantą współczesnego poznania. Abstrakcyjne, wolne od determinizmu
poznanie niesie poważne niebezpieczeństwo związane z wirtualizacją rzeczywistości.
Wydaje się, że jedynie sztuka posiada właściwość, które pozwalają zbalansować powyższą
dychotomię, a to dzięki mechanizmowi przekładu języka symbolicznego, który ułatwia
wzajemną komunikację między autonomicznymi symbolicznymi formami.
W artykule podejmę dyskusję ze stanowiskiem człowieka–twórcy w świecie, który
przemienia wrażenia zmysłowe w twory sztuki wizualnej zawierające sens.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 27

28. Wi-rewitalizacja – marzenie o poznaniu ponad granicami czasu i przestrzeni
Dr Daria Rzepiela
Atuta Sztuka Przestrzeni, Prudnik
Wirtualizacja wiedzy umożliwia równoległe istnienie tego, co w rzeczywistości jednocześnie
istnieć nie może. Niematerialny przekaz jest szansą poszerzenia poznania, przekroczenia
granic czasu i przestrzeni.
W przypadku wielu obiektów zdegradowanych mamy do czynienia nie z jednym okresem
historycznym poprzedzającym stan obecny, ale z kilkoma. To nawarstwianie znaczeń i form:
dosłownie – poprzez kolejne przebudowy, i w przenośni – w kontekście kultury.
Wi-rewitalizacja jest stworzeniem ram dla uwidocznienia historii i wirtualnego istnienia
architektury jako procesu przestrzennego w rzeczywistym otoczeniu. Indywidualny wgląd
w inne wymiary wi-rewitalizowanej przestrzeni nie ogranicza swobody poruszania się, ale
zachęca do szukania kolejnych śladów w rzeczywistym obiekcie – po to, by budzić kolejne
pytania i stymulować wyobraźnię, by widzieć i słyszeć więcej.
Totalna mobilizacja społeczeństwa. Fazy totalnej mobilizacji w tragicznych
okresach historii
Mgr Maciej Maraszkiewicz
Stowarzyszenie Młodych Demokratów, Słupsk
Głównym celem badawczym jest ukazanie siły, skuteczności, zagrożeń oraz skutków
zastosowania w polityce idei „zasady totalnej mobilizacji” w kreowaniu politycznej wizji
jednostki, społeczeństwa, narodu. Działanie tej zasady, przekształcające społeczeństwo
w naród – od Biblii Pauperum do świata, w którym jest już zbrodniczą jednością –
przedstawione zostanie za pomocą hipertekstu, w trzech częściach. Pierwsza ukazuje
momenty rozwarstwienia społeczeństw lub narodów i dogodnych sytuacji politycznych,
w których politykom udaje się podzielić je na dwie zasadniczo poróżnione grupy, ”MY”
i ”ONI”. Druga część pokaże sytuacje oraz podejmowane przez polityków działania, dzięki
którym udaje się im wykreować (stosując ”zasadę totalnej mobilizacji”) zaplanowaną
politycznie jedność i spójność społeczeństw, narodów, którymi rządzą. Ta polityczna jedność
budowana jest na sprzeciwie do „INNYCH”, „OBCYCH”, „WROGÓW”. W trzeciej części
zostanie ukazana ilustracja trzech stadiów zachowań ludzi zmobilizowanych politycznie,
społecznie, a nawet militarnie, którymi w ostatnim stadium zaczyna rządzić „prawo dziczy”.
Powodem tych zachowań jest wykreowany ludzki lęk, strach przed „INNYMI”, „OBCYMI”,
a więc „WROGAMI”. Metodologia badawcza opiera się na przekrojowej analizie
społeczeństw i społeczności od średniowiecza poprzez oświecenie aż do czasów
współczesnych, ze szczególnym uwzględnieniem okresu 1918–1945. W pracy
wykorzystywano narzędzia badawcze socjologii jakościowej, analizując filmy, rysunki,
zdjęcia, plakaty, gazety, karykatury oraz zapisane lub nagrane na różnych nośnikach
wypowiedzi: zwyczajnych ludzi, polityków, przywódców, dyktatorów, zbrodniarzy.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 28

29. Wizualizacja Wikipedii
Prof. dr Włodzisław Duch1, dr Julian Szymański2
1
Katedra Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
2
Wydział Elektroniki Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej
W artykule przedstawiono zagadnienie wizualizacji wielkoskalowych danych, które mogą być
przedstawione w postaci grafu. Opisano podejście wykorzystane do utworzenia grafu
reprezentującego powiązania pomiędzy artykułami polskiej Wikipedii. Zaprezentowano trzy
przykładowe podejścia do zobrazowania w postaci dwuwymiarowego grafu powiązań
pomiędzy artykułami pochodzącymi z dwóch kategorii: informatyki i medycyny.
Przedstawiono system wykorzystujący wizualną prezentację struktury kategorii Wikipedii
używanych do wyszukiwania artykułów zbliżonych tematycznie. W postaci graficznej
przedstawione zostały podstawowe funkcjonalności systemu obrazujące możliwości
wykorzystania struktur grafowych do prezentacji istotnych zależności semantycznych
w dużym repozytorium wiedzy.
Mapy nauki i technologii – możliwości wizualizacji zarządzania zmianą
technologiczną
Prof. dr Anna Rogut
EEDRI-Instytut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym, Łódź
Na podstawie dotychczasowych foresightów można powiedzieć, że Polska dysponuje
potencjałem rozwijania wielu radykalnych technologii, i już prowadzi szereg interesujących
prac naukowo-badawczych. Brak jest jednak jasności co do rodzaju nisz technologicznych,
wokół których można budować dobrą pozycję konkurencyjną lub przywództwo
technologiczne. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest nadmiar słabo ustrukturyzowanej
informacji. Celem referatu będzie przedstawienie możliwości wykorzystania jednego
z bardziej popularnych instrumentów wizualizacji wiedzy i informacji, jakim są mapy
technologii i mapy nauki, do rozpoznawania nowych ścieżek rozwoju technologicznego
i wspierania różnych grup interesariuszy i decydentów politycznych w efektywnym
modelowaniu polityki naukowo-technologicznej i innowacyjnej.
Jak odczytujemy infografiki? Analiza aktywności wizualnej odbiorców
metodą eyterackingu
Mgr Mateusz Leszkowicz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Celem referatu jest próba odnalezienia prawidłowości w odczytywaniu przez odbiorców
tekstów wielomodalnych. Jako materiał badawczy wykorzystane zostały infografiki. Ich
cechą charakterystyczną jest specyficzna struktura zapisu wizualnego połączonych ze sobą
treści tekstowych, ilustracyjnych oraz fotograficznych. Analiza taka ma na celu określenie
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 29

30. punktów wejściowych oraz ścieżek podążania wzroku czytających i ustalenia optymalnej
struktury infografiki dla procesów uczenia się i rozumienia. W badaniu wykorzystano
urządzenie do śledzenia ruchów gałki ocznej Eyetracker TOBII T60.
Wizualizacja danych i analiza wizualna okiem informatyka
Dr Krzysztof Nowiński
Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego
Dane, informacja, wiedza – od drzew do lasu.
Dane – od realnych lub modelowanych elementów widzialnego świata do obiektów
w abstrakcyjnej przestrzeni.
Oko – najsprawniejszy odbiorca informacji.
Wizualizacja – zamiana matematycznej abstrakcji na obraz.
Analiza wizualna – poszukiwania w obrazie.
Analiza wizualna i analiza statystyczna – pytania i odpowiedzi.
Wizualna prawda i fałsz – rzetelność i propaganda.
Sztuka w Warszawie w latach 1901-1920 - szkic mapy topik.
Dr Piotr Kopszak
Muzeum Narodowe w Warszawie
Mapy Topik (Topic Maps) są przyjętym przez ISO (ISO/IEC 13250:2003) standardem opisu
i wymiany informacji, który powstał, aby umożliwić tworzenie i łączenie ze sobą indeksów
dokumentacji technicznej. Model opisu informacji przyjęty w mapach topik wydaje się być
szczególnie atrakcyjny do tworzenia dokumentów z dziedziny nauk humanistycznych.
W referacie przedstawiona zostanie mapa topik stworzona dla opracowania części
katalogowej monografii życia artystycznego Warszawy w latach 1901-1920.
Jak odkrywać różnorodność w danych statystycznych? Analiza danych
o nauce polskiej przy użyciu interaktywnych technik wizualizacyjnych
Dr Agnieszka Szóstek, mgr inż. Marta Osęka
Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa
Oskar Wilde powiedział: „Są kłamstwa, wielkie kłamstwa i statystyki”. Miał rację w tym, że
dane statystyczne, tradycyjnie przedstawiane w formie uśrednionego wyniku statystycznego,
mają tendencję do ukrywania informacji, które mogłyby stać się podstawą do głębszego
zrozumienia zachodzących zmian, np. w różnych aspektach rozwoju kraju. W naszej
prezentacji chcemy przedstawić możliwości użycia interaktywnych danych wizualizacyjnych
do analizy trendów w rozwoju nauki polskiej i pokazać, w jaki sposób pozwalają one głębiej
te trendy zrozumieć.
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 30

31. INDEKS NAZWISK
Arabas......................................................16 Rogut.......................................................29
Biały.........................................................18 Romeyko-Hurko......................................25
Czyż.........................................................25 Rudzka.....................................................20
Duch.........................................................29 Rusiński...................................................20
Gdowicz...................................................26 Rzepiela...................................................28
Jackiewicz................................................19 Skotarczak...............................................20
Kluza........................................................25 Soszyński.................................................10
Knapiński...................................................9 Szóstek.....................................................31
Kolendo...................................................12 Sztompka.................................................19
Kolendo-Korczak.....................................11 Szymański................................................29
Kopszak...................................................30 Śledzianowska.........................................14
Koszowy..................................................20 Taborska..................................................21
Kozłowski................................................16 Tarkowski................................................26
Krzywka...................................................27 Tchórzewska-Kabata...............................16
Leszkowicz..............................................30 Tomicka...................................................11
Maraszkiewicz.........................................28 Troszyński...............................................17
Mencfel....................................................12 Vorbrich...................................................22
Moch........................................................22 Wagner.....................................................17
Murawska-Muthesius................................9 Wiercińska...............................................13
Niedzicki..................................................26 Wyka........................................................14
Nowiński..................................................30 Zapłata.....................................................21
Ochnio.....................................................15 Ziębińska-Witek......................................24
Osęka.......................................................31 Żakiewicz.................................................23
Radomski.................................................24
Wizualizacja wiedzy. Od Biblia Pauperum do hipertekstu. 31