mvo, duurzaamheid, sustainability, maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw, innovatie

2. 2

3. Voorwoord
Voor u ligt de brochure over maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw, uitgegeven door
Bouwend Nederland, de brancheorganisatie van 5.000 uitvoerende bouw- en infrabedrijven.
Bouwend Nederland verwacht van al haar leden maatschappelijk verantwoord gedrag. In de
Bestuursverklaring van Bouwend Nederland worden naleving van nationale en lokale wet- en regel-
geving, integer en transparant handelen en het streven naar kwaliteit en duurzaamheid van de
(on)gebouwde omgeving genoemd als kernwaarden van maatschappelijk verantwoord ondernemen
(mvo) in de bouw. In het Vernieuwingsakkoord dat Bouwend Nederland heeft gesloten met de Regieraad
Bouw is maatschappelijk verantwoord ondernemen een belangrijk thema.
De bouwsector staat het komende decennium voor grote uitdagingen. Bouwers nemen in onze snel ver-
anderende samenleving met een terugtredende overheid steeds meer de verantwoordelijkheid voor de
gebouwde omgeving en de fysieke infrastructuur. Niet langer richten bouwbedrijven zich louter op het
bouwen en onderhouden, ook ontwikkeling, ontwerp, engineering, exploitatie, financiering en beheer
worden in toenemende mate verzorgd door bouwers zelf.
De bouw kan en wil veel meer betekenen voor onze samenleving. De bouwsector heeft oplossingen voor
de stijgende zeespiegel en de dalende bodem, er zijn mogelijkheden om de bereikbaarheid van steden te
verbeteren en de bouw kan zorgen voor een aantrekkelijke en veilige woonomgeving. In deze brochure
vindt u tal van voorbeelden van bouwers die het hoofd bieden aan deze, en andere maatschappelijke
problemen.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen kun je niet alleen. Bouwend Nederland zoekt de dialoog en
samenwerking met de klant, de overheid, de architect, de ingenieur, de installateur, de toeleverancier, de
financier en alle andere betrokkenen bij de bouw. Als de opdrachtgever cq klant mvo hoog in het vaan-
del heeft staan, kunnen bouwers hier optimaal op inspelen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
loont; het is in ons aller belang. Een bouwbedrijf dat structureel aandacht besteedt aan medewerkerste-
vredenheid, aan omwonenden, aan het milieu en aan de samenleving en daarover ook communiceert (!),
is een bedrijf met toekomst.
Bouwend Nederland wil met deze brochure laten zien wat bouwers beweegt. We hopen dat deze bro-
chure inspirerend werkt voor zowel de belanghebbenden van de bouw, de stakeholders, alsook voor de
bouwers zelf. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een kwestie van doen; werk in uitvoering!
Ton Nelissen, vice voorzitter van Bouwend Nederland
3

4. 4

5. Inleiding
Bouwers zijn doeners. We steken graag de handen uit de mouwen. We zien graag iets groeien onder
onze handen. Misschien wel om deze reden is er niet zoveel bekend over maatschappelijk verantwoord
ondernemen (mvo) in de bouw. Liever dan eindeloos praten of de publiciteit zoeken, doen we gewoon
dingen voor de maatschappij. Een aannemer met jonge kinderen knapt speelplaatsen in de gemeente
op, omdat hij ziet dat onderhoud nodig is en geld ontbreekt. Hij doet dit gewoon, zonder erbij stil te
staan dat hij maatschappelijk verantwoord bezig is.
Van oudsher hebben bouwbedrijven een meer of minder belangrijke rol gespeeld binnen de lokale
gemeenschap. Nog steeds worden tal van lokale en regionale voetbalclubs gesponsord door bouwers.
Ook jeugdinstellingen weten de aannemer te vinden als er hout nodig is voor de jaarlijkse week hutten
bouwen in de zomervakantie. Weer andere bouwers vinden het belangrijk hun expertise en geld in te
zetten voor de Derde Wereld, voor de kerk of zorginstellingen. Bouwend Nederland, de brancheorganisa-
tie van bouw- en infrabedrijven in Nederland, heeft in deze brochure praktijkvoorbeelden verzameld van
maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw.
De samenleving vraagt in toenemende mate om maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) in de bouw houdt in dat een bouwbedrijf bewust en
structureel inhoud geeft aan zijn maatschappelijke rol, op een wijze die verder gaat dan de wet verplicht
en die leidt tot toegevoegde waarde voor het bedrijf en de samenleving. Hierbij is aandacht voor sociale
aspecten (People), milieu-aspecten (Planet) en financiële zaken (Profit). Soms wordt ook een vierde P
(Principles) aan mvo verbonden.
Veel bouwbedrijven ‘doen’ al jaren aan mvo, zo blijkt uit een onderzoek van het Economisch Instituut
voor de Bouwnijverheid. Zo staat bij 92% van de bouwers goede en veilige arbeidsomstandigheden
hoog in het vaandel. Meer dan driekwart van de bouwbedrijven steunt goede doelen en zo’n tweederde
van alle leden neemt maatregelen om overlast voor omwonenden/gebruikers te minimaliseren.
Mvo-activiteiten van bouwers zijn echter vaak meer incidenteel dan structureel van karakter. Er zijn ook
niet zo veel bouwbedrijven die van alle drie de P’s (People, Planet, Profit) werk maken. Het kan dus altijd
nog beter!
Bouwers zijn doeners. We zijn vaak al weer druk met het volgende project bezig en vergeten nog te vaak
te vertellen en te laten zien wat we voor elkaar hebben gekregen. Slechts éénderde van de
bouwbedrijven communiceert over mvo-activiteiten richting maatschappij. Dat moet veranderen! Deze
brochure is een eerste aanzet daartoe.
5

6. 6

7. Tot uw dienst!
Een goede bouwer denkt met de klant mee, is transparant over de kosten en levert
op tijd en binnen het afgesproken budget een bouwwerk van goede kwaliteit. De
aannemer bouwt niet alleen aan het bouwwerk maar bouwt ook aan de relatie met
de opdrachtgever. Een tevreden klant is de beste reclame voor je bedrijf en leidt ook
weer tot nieuwe opdrachten.
Bouwen aan relaties
Bimo Bouw uit Ermelo werkt hard aan nieuw-
bouwwoningen zonder opleverpunten. Bij alle
nieuwbouwprojecten worden kwaliteitsmetingen
gehouden. Het aantal gebreken wordt gemeten
op de dag van de oplevering van de woning. Vijf
dagen daarna wordt dit herhaald. Vervolgens
wordt twee tot drie maanden na de overdracht
van het huis aan de kopers gevraagd hoe tevreden
zij zijn over de bouwer. Kopers vullen hiertoe het
kopersrapport in. De uitkomsten hiervan worden
vergeleken met het gemiddelde in de branche.
Bimo Bouw scoort bovengemiddeld en is daarom
trotse bezitter van het keurmerk Klantgericht
De tijd van ‘opleveren
Bouwen. Eén van de kritiekpunten was dat er na
de oplevering en onderhoudsperiode nauwelijks
nog contact was met de bouwer. Daarom is voor
en wegwezen’ ligt
het eerst een after sales bijeenkomst gehouden.
Daarbij waren kopers, projectleider, uitvoerder,
makelaar en de belangrijkste onderaannemers
achter ons
aanwezig. Per fase in het proces werd iedere
koper gevraagd één verbeterpunt aan te geven
en een suggestie te doen ter verbetering. Het
experiment werd door alle betrokkenen als zeer
constructief ervaren. De tijd van ‘Opleveren en
Wegwezen’ ligt wat Bimo Bouw betreft definitief
achter ons.
7

8. Variatie hoeft niet duur
te zijn
Omdat elke klant nu eenmaal andere wensen
heeft, heeft Nijhuis uit Rijssen de bedrijfsvoe-
ring en het bouwproces helemaal gericht op de
eindgebruiker. Van cruciaal belang hierbij is een
goede voorbereiding van de bouw. De binnen
het bedrijf opgeleide ontwerpers maken op basis
van het ontwerp van een architect een integraal
bouw(technisch) basisontwerp en maken daar-
bij gebruik van een interne kennisbank. Voor elk
woningtype wordt de technische samenhang tus-
sen indelingsvarianten, bouwsysteem en instal-
latietechniek vastgelegd. Nauwkeurig worden
er klantgebonden specificaties aangemaakt. Zo
realiseert Nijhuis complexe, gevarieerde woning-
Minder gedoe
bouwopgaven met een minimum aan faalkosten.
Door nauw samen te werken met een beperkt aan-
tal toeleveranciers (co-makers) en door de goede
achteraf en minder
voorbereiding en een efficiënt proces kunnen de
meeste klantenwensen worden gehonoreerd zon-
der bijkomende kosten.
tijdverlies
Naast de reductie van faalkosten worden de ont-
werpkosten steeds vaker door opdrachtgevers
betaald. De vroegtijdige keuze van de toe te pas-
sen producten bespaart procenten op de aan-
neemsom en de verbeterde aansturing van toele-
veranciers geeft daarnaast ook nog inkoopvoorde-
len. Minder gedoe achteraf en minder tijdverlies
zijn het gevolg!
Aanbouw à la carte!
Bouwbedrijf Brouwers & Spee uit Tilburg heeft het concept van de One-
Stop-Verbouwshop uitgedacht. In plaats van honderden bezoekjes af te leg-
gen bij particulieren die een dakkapel, een aanbouw of een opbouw wilden
laten bouwen, nodigen Brouwers & Spee de klant uit in de Verbouwshop.
Hier is in één oogopslag duidelijk hoe een nieuwe aanbouw of dakkapel
eruit komt te zien, wat de kosten zijn en hoe lang de bouwtijd is. Door te
standaardiseren en door een aantal dure ontwerpvarianten uit te sluiten kan
worden geleverd tegen een vaste lage prijs. Het feit dat Brouwers & Spee is
aangesloten bij BouwGarant wekt vertrouwen bij de klant. Dat het concept
van de Verbouwshop aanslaat, blijkt wel uit het feit dat er naast de vesti-
ging in Tilburg en Waalwijk ook een vestiging in Breda geopend is. Klanten
kunnen hier niet alleen terecht voor een aanbouw of een dakkapel, maar ze
kunnen er bijvoorbeeld ook gordijnen of vloerbedekking uitzoeken of advies
vragen aan een in het pand gevestigde architect.
8

9. Omwonenden betrekken
bij planvorming
Grote herstructureringsprojecten zijn per definitie complex van karakter. Er
zijn vele belanghebbenden met vaak botsende belangen. Zonder goed pro-
cesmanagement leiden dergelijke projecten tot hoge faalkosten. Het resultaat
is zelden om over naar huis te schrijven. Aan de Stegge Verenigde Bedrijven
(ASVB) ontwikkelde een protocol voor integraal bouwprocesmanagement,
dat er voor zorgt dat de belangen, behoeften, eisen en beperkingen van alle
betrokken partijen in kaart worden gebracht en zorgvuldig worden afgewo-
gen. Verschillende oplossingen worden bekeken en beoordeeld. De uitein-
delijke oplossing is die, welke over de gehele levenscyclus van het project
het beste scoort. In Deventer werd procesmanagement volgens dit protocol
toegepast bij een herstructureringsproject van 180 miljoen euro in het stads-
centrum. In de beginfase werden alle wensen en vragen van belanghebben-
den in kaart gebracht. Bouwproces en ontwerp werden daarop aangepast
met als gevolg dat van de 80 belanghebbenden er slechts één alsnog een
bezwaarschrift indiende. De investering in de prille ideeënfase van het project
betaalde zich uit door een vergaande beheersing van het plan- en bouwpro-
ces en door de keuze van de meeste optimale oplossing. Of anders gezegd:
minimale maatschappelijke schade door faalkosten en maximale maatschap-
pelijke meerwaarde voor de samenleving.
9

10. 10

11. Bouwen is mensenwerk
”Bouwvakkers fluitend naar het werk” aldus het dagblad Cobouw begin juli 2005.
Het bouwplaatspersoneel is trots op het werk en het overgrote deel zou geen andere
baan willen hebben. De lange dienstverbanden in de bouwsector onderstrepen dit.
Prefabricage (bouwen wordt monteren) en innovatie kunnen de arbeidomstandighe-
den van bouwvakkers verder verbeteren. Een goede sfeer en goede ontplooiingsmo-
gelijkheden zijn net zo belangrijk.
Fraai metselwerk zonder
rugpijn
Veiligheid, gezondheid en milieu zijn voor het
bouw- en metselbedrijf De Jong ’t Veld zeer
belangrijk. Sinds 2000 is het bedrijf in het bezit
van het VCA certificaat voor grotere bedrijven.
VCA is een checklist met het oog op een veilige en
gezonde werkomgeving en milieuverbeteringen.
In 1993 introduceerde De Jong het mechanisch
opperen van bakstenen. Door verreikers aan te
passen konden de bakstenen vanaf de pallet op
de steiger worden aangeleverd. De stenenwagen
werd overbodig en het werk van de opperman een
stuk lichter. Resultaat een verlaging van het ziek-
teverzuim naar twee procent en een verbeterde
efficiency. De bouwvakkers doen hun werk met
plezier en dat zie je terug in de kwaliteit van het
metselwerk.
De bouwvakkers doen hun werk
met plezier en dat zie je terug in
de kwaliteit van het werk
11

12. Sneller betonvlechten
zonder bukken
Het vlechten van betonijzer is één van de zwaarste
beroepen in de bouw. Het vlechten met staaldraad
is zwaar en het vele bukken en de zich steeds
herhalende beweging leiden tot een hoog ziek-
teverzuim. BAM Utiliteitsbouw heeft als één van
de eerste bouwbedrijven gewerkt met de nieuwe
TyTecker, een apparaat dat het betonvlechten
mechaniseert. Speciale gepatenteerde patronen
van bindclips worden automatisch om het beton-
ijzer geschoten. Het systeem automatiseert de
Bouwvakkers denken zelf herhaalde handeling van de betonvlechter, en kan
verbindingen twee tot drie keer zo snel maken.
mee over betere arbeids- Het systeem werkt in de praktijk. Goede staal-
vlechters hadden er lol in en maakten aanmerke-
omstandigheden lijk meer meters dan normaal.
Bij bouwbedrijf gebroeders Van Gisbergen uit
Hooge Mierde komen bouwvakkers zelf met
suggesties voor het verbeteren van arbeidsom-
standigheden. Zo is in het Brabantse bedrijf een
methode voor het mechanisch verplaatsen van
raamkozijnen ontwikkeld en zijn de bouwkranen
voorzien van radiografische besturing. Dit maakt
het werk op de bouw aanzienlijk lichter. De afge-
lopen tien jaar is niemand arbeidsongeschikt
verklaard, dankzij het actieve veiligheids- en arbo-
beleid. Ziekteverzuim wordt structureel aangepakt.
Al in een vroeg stadium werd gesproken met zieke
werknemers over hun probleem en mogelijke
oplossing ervan. Voor wie niet terug kan keren in
de oude functie wordt bekeken wordt ander werk
gezocht in het bedrijf. Jongeren krijgen bij hun
aantreden bij Van Gisbergen vanzelfsprekend vei-
ligheids- en arbotrainingen. Zo wordt een stevig Laat iedereen doen waar hij
fundament gelegd voor een lange loopbaan in de
bouw. goed in is en plezier in heeft
In 2002 en 2004 is Heembouw uitgeroepen tot
Goede arbeidsomstan-
‘Leukste bedrijf om voor te werken’. Maar liefst
84 procent van de medewerkers van Heembouw
digheden leggen een
streept ‘tevreden’ of zelfs ‘zeer tevreden’ aan bij
het nationale medewerkerstevredenheid onder-
stevig fundament voor
zoek van bureau Effectory. De medewerkers van
het bouwbedrijf uit Roelofarendsveen zijn vooral
een lange loopbaan in
goed te spreken over de organisatie en de ontwik-
kelingsmogelijkheden. Heembouw vindt het ver-
de bouw
groten van werkplezier, duidelijke communicatie,
persoonlijke aandacht, verantwoordelijkheid en
mogelijkheden tot bij- en omscholing essentieel.
12

13. Iedere werknemer heeft zijn eigen coach met wie
regelmatig de werksituatie wordt doorgenomen,
de samenwerking, wat goed gaat in de werk-
zaamheden en waarin de medewerker zich verder
wil ontwikkelen. Dit alles in een open cultuur.
Heembouw ziet personeel niet als een kostenpost.
Het investeren in mensen betaalt zich dubbel en Robot legt straatje
dwars terug, zo leert de ervaring.
De robot gaat het zware werk van de
stratenmaker steeds vaker overnemen.
Ambitie en enthousiasme Lareco in Assen en Becono in Drachten
hebben flink geïnvesteerd in ontwikkeling
De BVR Groep uit Roosendaal realiseert zich en toepassing van nieuwe machines voor
dat zij haar ambities enkel waar kan maken met straatwerk. In grotere en industriële pro-
enthousiaste en goed opgeleide medewerkers. jecten maakt Lareco gebruik van machinale
BVR maakt daarom veel werk van scholing oplei- bestrating. Binnen het eigen bedrijf is speci-
dingen en cursussen. Op bouwplaatscursussen alistische apparatuur ontwikkeld, waarmee
komen bijvoorbeeld het werken met een hoogwer- niet alleen allerlei soorten betonstenen
ker, maatvoering en steigerinspecties aan de orde. machinaal kunnen worden gelegd, maar
Kaderpersoneel volgt een driejarig opleidingspro- waarmee ook zware betonnen opsluitban-
gramma met onder meer cursussen in het Bouw den en betonplaten kunnen worden gesteld.
Management Simulatie Centrum. Door veel te Het spreekt voor zich dat de arbeidsomstan-
werken met stagiaires heeft de BVR groep haar digheden voor het personeel verbeteren. De
eigen kweekvijver gecreëerd voor nieuw bouwta- kwaliteit van het machinale straatwerk ligt
lent. Instroom van goed geschoolde jonge werk- op een hoog en constant niveau terwijl de
nemers is van groot belang voor een bouwbedrijf productiesnelheid in vergelijking met het
dat midden in de samenleving staat. handwerk hoger ligt.
Elke bouwplaats een
leerlingbouwplaats
Jaarlijks beginnen zo’n vierduizend leerlingen met
een beroepsopleiding in de bouw. Voor het prak-
tijkgedeelte van de opleiding hebben leerlingen
werk op de bouwplaats nodig. Bij bouwbedrijf
Osdo te Dongen lopen er altijd tussen de tien
en twintig leerlingen rond die praktijkervaring
opdoen. Een twintigtal gediplomeerde leermees-
ters geeft de leerlingen op de bouw een goede
begeleiding, meestal één op één. Blijven de aan-
komende bouwvakkers de volledige vier jaar van
de opleiding bij Osdo dan bestaat er een gerede
kans, dat zij bij het bouwbedrijf in dienst kunnen
komen. Osdo investeert zo in vakmanschap en in
loyaliteit van de medewerkers.
13

14. 14

15. Midden in de samenleving
Bouwbedrijven zijn letterlijk midden in de samenleving actief. In ons dichtbevolkte
landje heb je als bouwer altijd te maken met buren, omwonenden, weggebruikers of
natuurliefhebbers. Bouwbedrijven proberen in toenemende mate rekening te houden
met wensen van de omgeving. De overlast wordt beperkt door in ploegendiensten
en ’s nachts te werken aan wegen of door palen de grond in te trillen in plaats van te
heien. Een goede communicatie met de omgeving is van groot belang voor het wel-
slagen van het bouwproject.
Draagvlak voor de water-
zuiveringsinstallatie
Heijmans en Strukton hebben de grootste afval-
waterzuiveringsinstallatie van Europa gerealiseerd
in de Harnaschpolder bij Delft. De opdrachtgever
het Hoogheemraadschap Delfland wilde maat-
schappelijk draagvlak voor de te bouwen waterzui-
veringsinstallatie. De bouwbedrijven hebben daar-
om in een vroeg stadium contact gezocht met de
omwonenden. Als gevolg van de wensen van de
omwonenden wordt de installatie met een groen-
zone opgeleverd en wordt er een bestaand speel-
terrein in het ontwerp ingepast. Alle omwonenden
kunnen zich nu vinden in de komst en het ontwerp
van deze waterzuiveringsinstallatie, omdat het
goed past in hun leefomgeving en omdat zij zich
betrokken voelen bij het proces.
De bouwbedrijven hebben in een
vroeg stadium contact gezocht
met omwonenden
15

16. Voorlichting voorkomt
ongelukken en vandalisme
Op een werk van Bouwbedrijf Panagro uit
Leidschendam in de Schiedamse wijk Groenoord
passeerden elke dag honderden basisschoolleer-
lingen. Op een speelse manier werd op de school
voorlichting gegeven over de gevaren van een
bouwplaats. Ook werden er ontmoetingsavonden
met de buurtbewoners georganiseerd om duide-
lijkheid te geven over de plannen en vorderingen.
Er zijn geen ongelukken met spelende kinderen
gebeurd en het vandalisme bleef tot een minimum
beperkt. In Vlaardingen heeft Panagro het gebouw
‘De Strip’ omgebouwd tot een tijdelijke galerij
met ruimten voor kinderen, kunstateliers, ontmoe-
tingsplekken en een dependance van Museum
Boijmans Van Beuningen. Kunstenares Jeanne van
Heeswijk bedacht het concept. Er zijn in korte tijd
zo’n 46.000 mensen op de kunstactiviteiten van De
Strip afgekomen, onder meer naar de ateliers en
workshops. Het bleek een renderende investering.
Het gebouw stond niet maanden leeg in afwach-
ting van de renovatie, er was hoegenaamd geen
vandalisme en de activiteiten gaven positieve
levendigheid in de buurt.
Samen bouwen aan iets moois
In Goor staat het prachtige hoofdkantoor van Aan de Stegge Verenigde
Bouwbedrijven. Het is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de
uitvoerders op de bouwplaats. De gebroeders Aan de Stegge lieten zich
inspireren door het werk van de Oostenrijkse kunstenaar Hundertwasser,
bekend van onder meer het Hundertwasserhaus in Wenen met felle kleu-
ren en grillige, levendige vormen. Met ondersteuning van een architect
en in nauwe samenwerking met de uitvoerders werd in 2000 een gebouw
gerealiseerd met een unieke uitstraling. Het bouwplaatspersoneel kreeg
de vrijheid om te experimenteren en te improviseren. Zij werkten met
veel plezier en vakmanschap aan onder meer het tegel- en mozaïekwerk,
ook in weekenden en op avonden. Vijf jaar later heeft het gebouw nog
niets van haar aantrekkingskracht verloren. Opdrachtgevers komen graag
in het hoofdkantoor in Goor vergaderen. Werknemers zijn trots op hun
gebouw.
16

17. Behoud cultureel erfgoed
Niet alleen opdracht- Bouwbedrijf Cuppens & Zn is een betrokken
gevers, maar ook de
bouwbedrijf, met oog voor de omgeving waarin
het actief is. Samen met een aantal andere bouw-
eigen medewerkers
bedrijven in Nijmegen is Cuppens verbonden aan
het NVOB-Cultuurfonds wat staat voor het behoud
waarderen de zorg
van industrieel erfgoed in Nijmegen. Wat Cuppens
typeert is de wil om iets te betekenen voor de
voor behoud van het
Nijmeegse samenleving. Een goed voorbeeld is de
rol die de bouwer heeft gespeeld in de herstructu-
goede
rering van de stadswijk Koers West. De originele
plannen van de gemeente hadden geen oog voor
het industrieel erfgoed, terwijl er juist in deze
stadswijk een aantal prachtige oude industriële
werken staan. Op het nippertje werd de oudste
mobiele havenkraan van Nijmegen en Nederland
behouden. De geschiedenis die dit bouwwerk uit-
ademt geeft de omgeving veel sfeer. In Etten-Leur
behoedde de Cuppens de voormalige zeepziederij
voor sloop. Het gerenoveerde pand wordt eind
2005 opgeleverd aan een stichting voor Jeugdzorg
die er naast kantoren een restaurant gaat runnen.
Niet alleen opdrachtgevers, maar ook de eigen
medewerkers waarderen de zorg voor ‘behoud
van het goede’. Het daagt ze uit om het beste uit
zich zelf te halen. En dit zorgt weer voor een zeer
positieve werksfeer, die niet alleen resulteert in
een goed eindresultaat, maar ook in een goede
naam als bouwbedrijf.
17

18. 18

19. Duurzaamheid als tweede natuur
Elk zichzelf respecterend bouwbedrijf houdt rekening met de natuur en het milieu.
Het eigen maken van duurzame gebouwconcepten, het invoeren van duurzame pro-
ductietechnieken, inkoop van duurzame materialen en een goede milieuzorg zijn
voorbeelden van bijdragen die bouwers aan een duurzame samenleving kunnen leve-
ren. Door zorgvuldig om te gaan met bomen bij bouwplaatsen en rekening te houden
met broedvogels kunnen bouwers de natuur ontzien. Steeds vaker worden bouwers
betrokken bij ontwerp, onderhoud en beheer. Deze ontwikkeling leidt tot nog meer
kansen voor duurzaamheid omdat er een direct financieel belang ligt bij het bouwbe-
drijf.
Spaar het woud Duurzaam, makkelijk & snel
met eerlijk hout Groothuis Woningbouw uit Harbrinkhoek bij
Almelo heeft in 2003 als eerste bouwbedrijf in
Bouwbedrijf PW Willems heeft ruim een jaar Nederland het ISO-14001 certificaat toegekend
geleden bewust gekozen voor FSC-hout en past gekregen, dankzij de constante inspanningen om
dit zoveel mogelijk toe in haar projecten. Het de milieubelasting van het bouwproces terug te
FSC-keurmerk garandeert duurzaam bosbeheer. dringen. De woningen voldoen standaard aan de
Het Nijmeegse bouwbedrijf is FSC gecertificeerd scherpe milieueisen waardoor aanpassingen en
en informeert gemeenten, woningcorporaties en extra kosten worden voorkomen. Opdrachtgevers
andere opdrachtgevers over de mogelijkheden met duurzaamheidsambities waarderen dit in
van FSC-hout. Het gebruik van FSC-hout biedt hoge mate. Groothuis produceert de duurzame
een positief milieuresultaat, en door consequente woningen grotendeels binnen, in moderne, gecon-
toepassing ervan neemt het bewustzijn rondom ditioneerde productieruimtes. Hierdoor kan in
‘verantwoord hout’ ook bij (potentiële) opdracht- relatief korte tijd en nagenoeg onafhankelijk van
gevers toe. weersinvloeden worden opgeleverd. Samen met
leveranciers kijkt Groothuis naar de duurzaamheid
van alle toegepaste materialen en grondstoffen,
bijvoorbeeld naar het gebruik van kitten en verven
met een langere levensduur. Deze milieuverbete-
ringen leveren Groothuis ook een duurzaam
imago bij gemeenten op.
19

20. Weg met het afval
Overvolle afvalbakken, de stank van containers op een warme zomer-
dag, ongedierte dat afkomt op het afval, vuilniswagens die zich lang-
zaam door smalle straten moeten wurmen, zakken met vuil naast volle
containers. Dura Vermeer Milieu BV heeft samen met het Zweedse
Envac (wereldmarktleider in automatische afvalinzameling) een onder-
gronds afvaltransportsysteem ontwikkeld. Hierin wordt afval via een
ondergronds buizenstelsel afgevoerd naar een centrale overslagplaats
buiten de woonwijken en stadscentra. Een luchtstroom in het buizen-
stelsel transporteert het afval. De lucht wordt gefilterd voordat zij weer
in de atmosfeer terechtkomt. Inwerp-openingen zijn mogelijk voor
onder meer GFT-afval, papier en restafval. De inwerppunten worden
geplaatst in de openbare ruimte, in flats, bedrijven, kantoren en horeca-
gelegenheden. Almere maakt al gebruik van het systeem en in Arnhem
wordt het ondergrondse systeem in 2006 opgeleverd.
Ook voor vogels
De gierzwaluwen Frankena, Coopmans, Jorritsma en Weboma bou-
wen niet alleen voor mensen maar óók voor
hebben de neststenen
vogels. Vogelliefhebber en bouwer Frankena uit
Wommels assisteert bij diverse projecten in
Friesland bij het juist aanbrengen van de nestste-
‘gekeurd’ en goed-
nen voor gierzwaluwen. Bij een renovatie in
Wolvega heeft bouwbedrijf Jorritsma neststenen in
de nieuw opgetrokken zijgevels aangebracht.
bevonden
Gierzwaluwen zijn van oorsprong rotsbewoners. De
gierzwaluwen hebben de neststenen bij terugkeer
uit Afrika ‘gekeurd’ en goed bevonden: de eerste
jongen zijn er al in groot gebracht.
Bouwmaatschappij Weboma B.V. te Wateringen
metselt sinds 1999 in alle nieuwbouwprojecten
standaard gierzwaluw-nestgelegenheden in. Bij
oplevering ontvangen de bewoners altijd een infor-
matieboekje met gierzwaluwkalender. Coopmans
Lutters uit Deurne zorgt eveneens uit eigen bewe-
ging voor nestgelegenheid voor onder meer
mezen.
20

21. In plaats van gif
Jaarlijks worden grote hoeveelheden chemische bestrijdingsmiddelen
gebruikt om straten en pleinen van onkruid te ontdoen. Van de Haar Infra te
Wekerom is actief op het vlak van groen-, sport-, natuur-, infraprojecten. Het
bedrijf heeft een nieuwe, schone en betaalbare onkruidbestrijdingtechniek
ontwikkeld: de WAVE (Water Als Vitaal Element). In samenwerking met drie
andere bedrijven is een bestuurbaar rijdend apparaat vervaardigd dat heet,
bijna kokend water op het onkruid spuit. Het water werkt diep in de plant
door, met als gevolg dat het bovengrondse deel en de wortelhals afsterven.
Na één of enkele behandelingen gaat het onkruid dood. De techniek is sen-
sorgestuurd, waardoor alleen daar waar daadwerkelijk onkruid staat gespo-
ten wordt. Er wordt geen heet water en daarmee dus geen energie verspild.
21

22. Energiezuinig kantoor als
visitekaartje
Bouwbedrijf Van Hoogevest uit Amersfoort heeft
enkele jaren geleden een deel van haar bestaande
kantoor geïntegreerd in een nieuw kantoorgebouw
dat drie keer zo groot is. Bij ontwerp en bouw is
nadrukkelijk rekening gehouden met energiezui-
nigheid. Het gebouw kent een groot glasoppervlak
en is transparant en toegankelijk van karakter, pas-
Bij ontwerp en bouw
send bij de cultuur van het bedrijf. Een deel van
de kunstverlichting gaat pas aan bij bepaald laag
niveau van daglichttoetreding en de energiezuini-
is nadrukkelijk reke-
ge verlichting verbruikt minimale energie (aanwe-
zigheidsdetectie). De zonwering wordt centraal
bestuurd door middel van zonlichtmeting, waarbij
ning gehouden met
gebruikers per ruimte delen nog wel mechanisch
kunnen bedienen. Het kantoor is uitgerust met een
warmtepomp die in de winter voor warmte en in
energiezuinigheid
de zomer voor koeling zorgt. Van Hoogevest laat
met het kantoor zien dat duurzaamheid bij het
bedrijf hoog in het vaandel staat.
Terugdringen CO 2 uitstoot
De bouw werkt actief aan de beperking van de CO2 uitstoot. Zo heeft BAM in 2005 een handzame
ToolKit Duurzame Woningbouw ontwikkeld, die als hulpmiddel kan dienen bij het realiseren van
gezonde, duurzame en energiezuinige woningen. De toolkit wordt belangeloos ter beschikking
gesteld aan de bouwsector en de overheid. De Visser & Smit Hanab heeft in het OCAP-project samen
met Hoek Loos de aanleg van de CO2 leiding van Pernis naar de tuinbouwkassen in het Westland
verzorgd. Tuinders gebruiken CO2 in hun kassen om de groei van planten te stimuleren en de kwali-
teit te verbeteren. Niet alleen de aanleg van de pijpleiding, maar ook de bouw van een reduceerstati-
on en de afleverstations bij de tuinders werden gerealiseerd door de Volker Wessels-onderneming.
Ook het beheer en onderhoud zal De Visser & Smit Hanab op zich nemen. Met dit project wordt een
CO2-emissiereductie gerealiseerd van circa 300.000 ton per jaar! Van der Wiel Milieutechniek uit
Drachten heeft recentelijk een complete ontgassingsinstallatie voor een stortplaats in de buurt van
Buenos Aires in Argentinië geleverd. De functie van de ontgassingsinstallatie is het onttrekken van
stortgas (o.m. methaan) aan de stortplaats van 185 hectare en het gecontroleerd en schoon verbran-
den waardoor de veiligheid ter plaatse wordt gewaarborgd en de CO2 uitstoot zal worden geredu-
ceerd. De stortgas-ontgassingsinstallatie bestaat uit drie blowers met een capaciteit van 2500 m3,
drie gasfakkels met een zeer schoon verbrandingsproces, flowmeters en andere onderdelen. De com-
plete installatie is in 2005 als bouwpakket naar Argentinië getransporteerd en inmiddels operatio-
neel. Van der Wiel heeft inmiddels een eigen vestiging in Argentinië die de nodige ondersteuning
verleent bij dit project en bij het opzetten van nieuwe projecten.
22

23. Duurzaam bedrijventerrein
Het is de Kennemer Bouwgroep gelukt een nieuw bedrijventerrein te realise-
ren met een sterk beperkte energievraag. De gemeente Heemskerk liet de
nieuwe locatie De Trompet ontwikkelen voor 120 ondernemingen in de sfeer
van kleinschalige productie, reparatiebedrijven en zakelijke dienstverlening.
De overheid stelde als voorwaarde bij de aanbesteding dat er voor minstens
10% van duurzame energie gebruik gemaakt moest worden en dat er een
CO2-reductie van 40% moest worden gerealiseerd. De Kennemer Bouwgroep
stond voor de lastige klus om aan de ambitieuze voorwaarden te voldoen. De
gewenste reductie wordt behaald door gebruik te maken van duurzame tech-
nieken zoals warmtepompen, hoog rendement glas en zonnecellen. Deze
technieken zijn op zich niet nieuw, maar de grootschaligheid van dit project is
wel degelijk bijzonder. Resultaat is dat op het gehele bedrijventerrein geen
gasleiding ligt. Er is een goede samenwerking tussen de bedrijven, overhe-
den en de bouwgroep. Zo is er een Vereniging Van Eigenaren (VVE) opgericht
waarbij alle bedrijven van De Trompet zijn aangesloten. Centrale beveiliging,
centrale afvalverwerking en collectieve opstalverzekering zijn enkele prakti-
sche verbeteringen die voortkomen uit overleg met de VVE. Het resultaat
mag er zijn: De Trompet is één van de boegbeelden op het gebied van suc-
cesvolle duurzame bedrijventerreinen in een door het Ministerie van
Economische Zaken opgesteld lijstje!
23

24. 24

25. De oplossing voor uw probleem
Bouwbedrijven bieden oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken rond
energiegebruik, wonen, de rijzende zeespiegel en de toenemende mobiliteit. Als over-
heden en opdrachtgevers bouwers uitdagen om te komen met oplossingen voor hun
probleem komt er ruimte voor innovatie.
Minder oponthoud bij
wegreparatie
De R&D afdeling van Ooms Avenhorn Holding
heeft een voegloze overgang ontwikkeld voor
brugdekken, viaducten etc. Deze voegloze over-
gang is snel aan te brengen en gaat langer mee
dan andere verbindingsmiddelen. Bij onderhoud
aan de A12 was de belangrijke toegangsweg tot
Den Haag slechts één weekend in plaats van de
eerder geplande twee weekenden afgesloten.
Voorts kan Ooms asfalt leveren met een langere
levensduur dan tot op heden gebruikelijk. Ooms
heeft tevens een methode ontwikkeld om energie
uit asfalt te winnen. In de zomer wordt de opge-
slagen energie uit een asfaltoppervlak gebruikt
voor koeling en in de winter voor verwarming.
In de zomer wordt de opgesla-
gen energie uit het asfalt voor
koeling en in de winter voor
verwarming gebruikt
25

26. Betaalbare starterswoningen
Veel bouwbedrijven hebben de afgelopen tijd
woningen ontwikkeld die betaalbaar zijn voor
starters. Maar liefst zeventig bouwers namen deel
aan een prijsvraag rond dit onderwerp in Utrecht
begin 2006. De Trento Kameleon van Nijhuis was
de uiteindelijk de winnaar, maar ook de Yazz-
woning van Bokx Bouw, de SurPlus-woning van
Koopmans en tal van andere concepten zijn inte-
ressant. De bouw speelt hier duidelijk in op een
maatschappelijke vraag. Heddes Vastgoed heeft
de zogenaamde Ideaalwoning ontwikkeld die �
99.000 vrij op naam kost, inclusief grondkosten,
een woonoppervlakte van meer dan 100m2, een
inhoud van 320m3 en voorzien van badkamer en
keuken. Er worden duurzame materialen toege-
past, de woning wordt hoogwaardig afgewerkt en
Juist als alles nog
is uitstekend geïsoleerd. Koopwoningen komen
zo binnen bereik van starters en mensen met een
lager inkomen.
niet is dichtgetimmerd
kan de bouw veel
betekenen
De Drijvende Stad
Bouwbedrijf Dura Vermeer presenteerde vijf jaar geleden ‘De Drijvende Stad’,
als antwoord op het wassende water: de zeespiegel stijgt, de bodem daalt,
rivieren hebben meer ruimte nodig. In 2005 is in de vijver van bloemenveiling
Flora Holland een drijvende kas gebouwd. Blokken EPS (piepschuim) en een
piepschuimen balkenrooster vormen de basis waarop de staanders van de
kas staan. In die bekisting ligt een vloer van staalvezelbeton dat geen verdere
wapening behoeft. Het is een traditionele kas, maar wel met de nieuwste
snufjes, en in elke gewenste omvang te bouwen. Deze kassen kunnen tegen
een concurrerende prijs per vierkante meter teeltruimte worden aangeboden.
De kostprijs is weliswaar hoger, maar dit wordt goed gemaakt door ecologi-
sche voordelen: Het water waarop de kas drijft is bruikbaar als gietwater. In
de zomer zorgt het water voor extra koeling in de kas; in de winter juist voor
extra verwarming. Zo biedt de bedreiging van het water juist weer kansen,
als je er op die manier naar kijkt.
26

27. Goed Idee? Kom ermee! Samen werken aan innova-
De Klaassen Groep te Dinxperlo durft voortdurend tieve oplossingen
te vernieuwen. Standaardoplossingen volstaan
lang niet altijd meer om aan de voortdurend ver- Infra- en milieubedrijf van Dijk Maasland orga-
anderende wensen en eisen te voldoen. Naast niseert al jaren bijeenkomsten rond het thema
kennis en ervaring is inlevingsvermogen en cre- vernieuwing en innovatie in de bouw. De bijeen-
ativiteit vereist. Anders denken, anders doen. De komsten met gerenommeerde sprekers worden
Klaassen Groep stimuleert innovatie binnen het bezocht door zowel collega-bedrijven als door
bedrijf door om de twee jaar een Innovatieprijs uit gemeenten, opdrachtgevers en dergelijke. Bij van
te loven voor het meest innovatie idee of toepas- Dijk Maasland heerst de sterke overtuiging, dat
sing dat een bijdrage levert aan verbetering van de gewenste vernieuwing in de bouw alleen kan
de kwaliteit van de producten of het productiepro- worden bereikt wanneer de verschillende partijen
ces van de Klaassen Groep. in het bouwproces met elkaar om de tafel gaan.
Opdrachtgever en opdrachtnemer hebben elkaar
nodig. Van Dijk Maasland wordt met regelmaat
betrokken in de voorbereidingsfase van een bouw-
project als kennispartner. Juist in deze fase, als
nog niet alles is dichtgetimmerd, kan de bouw
veel betekenen voor de opdrachtgever.
Snelweg ongekend snel klaar
Een consortium bestaande uit Boskalis, BAM en Fluor werkt in hoog tempo
in ploegendiensten aan de reconstructie van de A59 tussen Rosmalen en
Geffen. Het is de eerste autosnelweg in Nederland die via Publiek Private
Samenwerking (PPS) tot stand komt. Dankzij PPS kon het project zes jaar
eerder starten dan was voorzien. Er is een Design Build Finance Maintain -
contract gesloten met de provincie Noord-Brabant. Dit biedt de aannemer de
mogelijkheid om zelf beslissingen te nemen over bijvoorbeeld detailontwerp,
planning, fasering, communicatie en verkeersmanagement. Het consortium
ontwierp de weg legde hem aan en zal de weg gedurende vijftien jaar onder-
houden. Bij het ontwerp en de bouw is vanuit de levenscyclusbenadering
nadrukkelijk rekening gehouden met het onderhoud. Het verkeer ondervindt
slechts in zeer beperkte mate hinder van de bouwactiviteiten.
27

28. 28

29. Maatschappelijk betrokken
Bouwbedrijven spelen van oudsher een belangrijke rol in de samenleving als spon-
sor van lokale cultuur- en sportverenigingen. Ook zijn er bouwers die geld, kennis en
ervaring inzetten voor ontwikkelingsprojecten of doneren aan maatschappelijke orga-
nisaties. Breedgedragen structurele steun is niet alleen van belang voor degene die
geholpen wordt, maar net zo goed belangrijk voor het bouwbedrijf zelf.
Scholenbouw in India
Bouwgroep Van der Linden uit Sint Michielsgestel
financiert al decennia lang ontwikkelingsprojec-
ten in derdewereldlanden, onder meer in Bolivia,
Guatemala en Tanzania. De laatste jaren richt de
kern van de maatschappelijke activiteiten zich op
India. In samenwerking met de Stichting Thomas
Bouwprojecten en de Abdij van Berne financiert
Van der Linden de bouw van scholen en kinderte-
huizen.
Ook in cultureel opzicht wil Van der Linden deel
zijn van een groter geheel. Jarenlang vormden de
gedichten van de Veghelse dichter Geert van Beek
de vaste begeleiding van de jaarberichten van de
onderneming.
Bouwbedrijven spelen van
oudsher een belangrijke rol in
de samenleving
29

30. Een kleurrijke toekomst
voor kinderen
De van Bekkum Groep is een samenwerking
aangegaan met stichting Colour4kids: een
Nederlandse stichting die zich inzet voor kans-
arme en minderbedeelde kinderen. De stichting
heeft momenteel projecten lopen in Vietnam,
Indonesië en Litouwen en zorgt ook voor voeding,
medicijnen, kleding, leermiddelen, meubilair en
verbetering van sanitaire voorzieningen. De ken-
nis van projectontwikkeling en bouwen binnen de
Van Bekkum Groep past uitstekend bij de hoofd-
activiteit van Colour4kids, namelijk het bouwen,
renoveren en uiteindelijk decoreren van kinderte-
huizen. De initiatiefnemers van Colour4kids, die
zich persoonlijk en belangeloos inzetten voor de
projecten van de stichting, zijn van beroep decora-
tieschilder. Decoraties en kleuren leiden kinderen
af en bieden hen een vrolijker omgeving dan de
standaard gehavende witte muren. Zowel in de
voorbereidingsfase als bij de daadwerkelijke uit-
voering van het project, zijn medewerkers van Van
Bekkum persoonlijk betrokken.
Bouwen voor gezinnen in nood
De BMU Groep uit Soesterberg is één van de bouwbedrijven uit de
omgeving van Soest die recentelijk deelnam aan een bouwproject van
de internationale hulporganisatie Habitat for Humanity. Een groep van 20
Nederlanders reisde af naar Manilla, en bouwde in totaal vijf huizen voor
gezinnen in nood. Voor BMU was dit mede vanwege het contact met de
lokale bevolking een onvergetelijke ervaring. Dicht bij huis heeft de BMU-
groep het initiatief genomen om samen met de plaatselijke ondernemers-
vereniging en met ondersteuning van de Universiteit van Utrecht een
ontwikkelingsvisie voor Soesterberg te ontwikkelen. De reacties vanuit de
gemeente waren zeer positief en de visie wordt door vrijwel alle politieke
partijen in de gemeente gedragen.
30

31. Je leven in de steigers
Tal van bouw- en infrabedrijven hebben al kosten-
loos bijgedragen aan het Talpa-tv programma ‘Je
leven in de steigers’, gepresenteerd door Bridget
Maasland. Zo ook de Drachtense wegenbouwer
Jansma die de asfaltering van een woonerf voor
een armlastig pleeggezin in Friesland voor zijn
rekening nam.
Inzet vakkennis en vaardigheden
De Amsterdamse bouwer Van der Leij heeft een stichting opgericht die
mensen, waar ook ter wereld helpt bij het vinden van een nieuwe bestaans-
basis en een nieuwe toekomst. De Van der Leij Foundation is geen door-
geefluik van donaties, maar stimuleert mensen tegelijkertijd op economisch,
educatief, woontechnisch en sociaal gebied. Alleen deze aanpak leidt tot
structurele, blijvende resultaten. In Awassa, Ethiopië wordt gewerkt aan de
verbetering van de levensomstandigheden van circa 80 gezinnen, onder
meer door de ontbossing te bestrijden. Veel hout wordt (aangesmeerd met
klei) gebruikt voor behuizing. De Van der Leij Foundation zal hier een bouw-
wijze van uit klei geprepareerde stenen introduceren. In het Zuid Afrikaanse
Duncan Village is men ook actief. In nauw overleg met de lokale bevolking
wordt infrastructuur (verkeer, water, elektriciteit) aangelegd en worden
woningen gebouwd. Voor een deel zal men daarbij gebruik maken van stenen
uit de opgezette steenfabriek en door de Van der Leij Foundation opgeleide
jonge bouwvakkers. Inschakeling van professionele partijen is gezien de
omvang van het project noodzakelijk. Vanzelfsprekend ligt de nadruk echter
op participatie en lokaal initiatief. Want draagvlak en eigen inzet zijn en blij-
ven uiterst belangrijk voor het resultaat!
31

32. 32

33. Bouwend Nederland dankt de onderstaande bouwbedrijven die hebben meegewerkt
aan de totstandkoming van deze brochure over maatschappelijk verantwoord onder-
nemen in de bouw.
Bouwbedrijf Plaats Website
Aan de Stegge GOOR www.aandestegge.org
Aannemersbedrijf Huib Willemse HAARLEM www.huibwillemse.nl
Aanneming-Maatschappij Panagro LEIDSCHENDAM www.panagro.nl
B.M.U. Groep SOESTERBERG www.bmu-groep.nl
Ballast Nedam Infra Specialiteiten LEERDAM www.ballast-nedam.nl
Becono Betonverharding DRACHTEN www.becono.nl
Bimo Bouw ERMELO www.bimobouw.nl
Boskalis bv ROTTERDAM www.boskalis.com
Bouwbedrijf De Jong ‘t Veld ‘T VELD www.dejongbouw.nl
Bouwbedrijf Frankena WOMMELS www.frankenabouw.nl
Bouwbedrijf Gebr. Van Gisbergen REUSEL www.gisbergen.nl
Bouwbedrijf Midreth MIJDRECHT www.midreth.nl
Bouwbedrijf Neuteboom HEEMSKERK www.neuteboombv.nl
Bouwbedrijf Osdo DONGEN www.osdo.nl
Bouwbedrijf P.W. Willems NIJMEGEN www.willems-bouwbedrijf.nl
Bouwbedrijf van der Linden ST MICHIELSGESTEL www.vdlindenbouw.nl
Bouwbedrijf van Norel EPE www.vannorel.nl
Brouwers & Spee Bouwbedrijf BREDA www.brouwersspee.nl
BVR-Groep ROOSENDAAL www.bvrgroep.nl
Coopmans Lutters Bouw DEURNE www.coopmanslutters.nl
Dura Vermeer Groep ZOETERMEER www.duravermeer.nl
H.G.M. Cuppens en Zn. NIJMEGEN www.cuppens.nl
Heddes Vastgoed HOORN NH www.heddes.nl
Heembouw Groep ROELOFARENDSVEEN www.heembouw.nl
Heijmans/Proper Stok ROTTERDAM www.proper-stok.nl
Jansma Wegen en Milieu DRACHTEN www.jansma.biz
Jorritsma BOLSWARD www.jorritsma-groep.nl
Kennemer Bouwgroep HEEMSKERK www.gerrits-sinnige.nl
Klaassen Bouwmaatschappij Arnhem ARNHEM www.klaassen.com
Koninklijke BAM Groep BUNNIK www.bam.nl
Lareco Nederland ASSEN www.lareco.nl
Nijhuis Bouw RIJSSEN www.nijhuis.nl
Ooms AVENHORN www.ooms.nl
Panagro Vastgoedontwikkeling LEIDSCHENDAM www.panagro.nl
Slotboom Steenhouwerij WINTERSWIJK www.slotboom-steenhouwers.nl
Van Bekkum Groep HOOGLANDERVEEN www.vanbekkum.nl
Van de Haar Infra WEKEROM www.vandehaargroep.nl
Van der Leij Bouwbedrijven AMSTERDAM www.vdleij.nl
Van der Wiel Infra & Milieu DRACHTEN www.vanderwiel.nl
Van Dijk Maasland bv MAASSLUIS www.vandijkmaasland.nl
Van Hoogevest Amersfoort AMERSFOORT www.hoogevest.nl
Visser & Smit Hanab PAPENDRECHT www.vshanab.nl
Weboma WATERINGEN www.weboma.nl
Webosa Bouw URETERP www.webosabouw.nl
Woningbouwmaatschappij Groothuis ALMELO www.groothuis.nl
33

34. 34

35. Verantwoording
VERANTWOORDING
Natuurlijk is dit boekje niet uitputtend waar het gaat om voorbeelden van maatschappelijk verantwoord
ondernemen in de bouw. Bouwend Nederland nodigt bouwbedrijven die actief zijn op het vlak van
MVO uit zich te melden. U kunt als lidbedrijf ook actief meewerken aan het MVO-beleid van Bouwend
Nederland door u aan te melden voor de Contactgroep Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
Bouwend Nederland
Postbus 340
2700 AH Zoetermeer
t.a.v. Peter Fraanje of Jan Overtoom
p.fraanje@bouwendnederland.nl j.overtoom@bouwendnederland.nl
Redactie dr. ing. Peter Fraanje, Bouwend Nederland
Research drs. Margot Cooymans, Good Company Amersfoort
Fotografie René van den Burg, Cor Aafjes
Vormgeving De Zaak Launspach, Moordrecht
35