innovatie duurzaamheid C2C circulair bouwen biobased afval = voedsel

1. Stedebouw & Architectuur
12 Duurzaam & Energiezuinig Bouwen
Cradle-to-Cradle
u Hoe doe je dat, van wieg tot wieg ontwerpen en wat betekent Cradle-to-Cradle (C2C) voor de Boom als inspiratiebron
Braungart en McDonough hebben zich laten inspi-
bouw? Is C2C oude wijn in nieuwe zakken of is het gewoon de laatste mode die wel weer overwaait? reren door de natuur, waar productie in overvloed
plaatsheeft. De uitbundige bloei van de kersenboom,
Feit is dat de nieuwe ontwerpfilosofie in Nederland met veel enthousiasme is omarmd, niet alleen de enorme productie van eikels door een eikenboom;
Moeder Natuur produceert in overvloed. Economen en
door milieuclubs, maar ook door opdrachtgevers, bestuurders, ontwerpers, architecten, weten- ook biologen vragen zich al gauw af of dat niet wat ef-
ficiënter kan. Maar het bijzondere is natuurlijk dat alles
schappers en (bouw)bedrijven. wat de boom produceert zonder problemen weer dient
als voedsel voor organismen en bodem. Braungart
De uitdaging om zo te ontwerpen dat afval voedsel de weg. Het gaat om een reactieve aanpak, waarbij de en McDonough roepen iedereen op zo ook te kijken
wordt voor een nieuw – soms geheel ander – product scherpste kantjes van het productieproces worden ge- naar onze economie: zorg dat producten zo worden
prikkelt de fantasie, stimuleert het ondernemerschap sneden. Bovendien vinden de twee wetenschappers ontworpen dat zij hetzij onderdeel kunnen zijn van de
en is hoopgevend voor de toekomst. Samen met het die elkaar begin jaren negentig voor het eerst troffen, kringloop in de biosfeer (materialen uit vernieuwbare
streven om klimaatneutraal te bouwen kan het C2C- staat de conventionele aanpak innovatie en een duur- grondstoffen die probleemloos in de natuur kunnen
concept een nieuwe impuls geven aan duurzaam en zame langetermijngroei in de weg. Braungart en Mc- worden opgenomen), hetzij dat ze onderdeel zijn van
innovatief bouwen. Donough willen niet minder dan een nieuwe industriële een steeds voortdurende kringloop in de technosfeer
revolutie ontketenen waarbij producten opnieuw wor- (kunststoffen, minerale producten met zo min mogelijk
C2C: afval = voedsel den ontworpen. Hun stelling is: afval is een ontwerp- gevaarlijk/problematische additieven). Afval wordt ge-
Michael Braungart, een Duitse chemicus en William probleem. Door verder te denken dan de afvalberg of zien als een nutriënt, een voedingsstof voor een nieu-
McDonough, een Amerikaanse architect, bedenkers verbranding, door simpelweg als uitgangspunt te kie- we toepassing in een biologische of technologische
van het C2C-concept, omschrijven cradle-to-cradle zen dat er geen afval meer bestaat wordt de creativiteit stofwisseling.
design als een strategie voor een eco-effectief product- en het ondernemerschap geprikkeld.
en systeemontwerp. In een artikel in het wetenschap-
pelijke tijdschrift Journal of Cleaner Production zetten Als afval aan het eind van de eerste levenscyclus Op zoek naar synergie
de twee zich af tegen de tot voor kort conventionele ‘voedsel’ moet worden voor een nieuwe toepassing Mc Donough en Braungart verzetten zich ook tegen de
aanpak van het minimaliseren van de milieubelasting gaan ontwerper, producent en/of opdrachtgever an- negatieve benadering van productie en economische
van wieg tot graf. Volgens McDonough en Braungart ders, ruimer denken, over disciplines heen, buiten ge- groei, tegen de schuldgevoelens die samenhangen
staat het zoeken naar een verhoogde productiviteit en baande paden. Grenzen worden verlegd, nieuwe ver- met productie en consumptie. Dat C2C zo aanslaat in
minder afval een fundamentele aanpak, re-design in rassende samenwerkingsverbanden ontstaan. brede kringen heeft zeker te maken met de positieve

2. Stedebouw & Architectuur
Duurzaam & Energiezuinig Bouwen 13
Auteur: Peter Fraanje
Q-woning, ontwerp van Edwin Smit, MIII Archi-
tecten. De Q-woning op de foto - 90 procent
C2C in de biosfeer - staat op Steigereiland,
IJburg Amsterdam.
afval is voedsel
benadering van de problematiek van de groeiende af- ken aan de kringloopgedachte en aan Small is Beau-
valstromen en toenemende schaarste aan grondstof- tiful in de jaren zeventig. Michael Braungart spreekt in
fen. Het is weinig bevredigend — zo stellen de auteurs de Tegenlicht-documentaire ‘Afval = Voedsel’ beschei-
in hun Cradle-to-Cradle bestseller — om dingen ‘less den van een (her)ontdekking, geen uitvinding. Het
bad’, minder slecht te doen. Daar win je geen klanten milieubeleid van de afgelopen jaren kan worden ge-
mee, daar krijg je zelden applaus voor van je mede- kenmerkt als grijs (het milieu), grootschalig, technocra-
werkers en al helemaal geen steun van milieuorganisa- tisch en bureaucratisch. Natuurlijk, gebouwen zijn veel
ties. De beide heren spreken van een Triple Top (dus energiezuiniger geworden, er is veel bereikt in termen
niet Bottom) Line (People, Planet, Profit) voor onder- van duurzaamheid, maar van een EPC van 0,8 of maat-
nemingen: erken de waarde van ondernemingen voor regel 142 uit een nationaal pakket Duurzaam Bouwen
de samenleving, zoek de synergie van economische wordt een gewoon mens niet echt enthousiast.
waarden met sociale en ecologische aspecten. C2C
slaat een brug tussen economie en ecologie. Dit kan C2C is juist een ecologische systeembenadering;
door producten opnieuw en beter te ontwerpen en te natuur, gezondheid staan veel meer centraal. C2C is SBB Bezoekerscentrum Ospel in de Peel. In
maken, maar ook door het ‘her-uitvinden’ van de pro- nadrukkelijk ook regionaal en lokaal en op participa- opdracht van SBB duurzaam gebouwd met hout
duct-klant-relatie. Door niet het product maar de dienst tie gericht. C2C spreekt de jonge generatie studenten, uit de omgeving. Bouwer: Coopmans Lutters uit
Deurne. Architect: Renz Pijnenborgh.
te verkopen kan worden geïnvesteerd in duurzame wetenschappers, architecten en bouwers aan, juist ook
kwaliteit en een langlopende relatie met de klant. vanwege de lokale en creatieve benadering en vanwe-
Braungart en McDonough pleiten niet alleen voor meer ge de hoge ambitie: duurzaamheid en innovatie hier en
creativiteit en een positieve benadering, maar ook voor nu. Het wervende van C2C is zonder meer de positieve kers van het C2C succes hebben met hun aanpak
meer diversiteit. In hun boek breken ze een lans voor insteek, waardoor uiteenlopende betrokkenen bij bou- blijkt uit hun indrukwekkende track-record. Ford GM,
een lokale, regionale benadering: respecteer de be- wen en beheren werkelijk in contact met elkaar komen Nike en de Chinese Regering behoren inmiddels tot
staande omgeving, verrijk de (natuurlijk) omgeving en en samen gaan werken aan een gemeenschappelijk de klantenkring van het adviesbureau dat Braungart
zorg dat duurzaamheid (ook) op lokaal niveau zicht- doel. Ook het open karakter spreekt aan: Braungart en en McDonough hebben opgericht. Onder leiding van
baar wordt. McDonough nodigen geïnteresseerden voortdurend McDonough is een uitgestrekt en vervuild industrieel
uit om mee te denken, mee te ontwikkelen. complex van Ford schoongemaakt, zijn daktuinen aan-
gelegd en is de omgeving zo aantrekkelijk gemaakt
In de Ban van de Kring Zichtbaar resultaat dat kinderen van medewerkers er veilig kunnen spe-
Stedenbouwkundigen, architecten en bouwers ‘die al Dat samenwerken en de open benadering klinkt mis- len. In Chicago scoorde McDonough met een groen
wat langer meelopen’ moeten bij C2C ongetwijfeld den- schien een beetje zweverig, maar dat de twee beden- dak op het gemeentehuis. De burgemeester was zo u

3. AD

4. Stedebouw & Architectuur
Duurzaam & Energiezuinig Bouwen 15
enthousiast dat er in korte tijd op steeds meer daken
tuinen worden aangelegd. In Nederland is het tweetal C2C in het kort
inmiddels betrokken bij de ontwikkeling van een C2C • Ontwerp en produceer volgens het principe afval = voedsel.
kantorenpark in Hoofddorp, de bouw van duizenden • Leer van de natuur.
C2C-huizen in Almere, de plannen rond de reconstruc- • Zorg dat natuurlijke materialen zonder problemen kunnen worden opgenomen in de biosfeer.
tie van de A2 bij Maastricht en bij de Floriade in Venlo. • Zorg dat niet-afbreekbare grondstoffen en materialen bruikbaar zijn voor nieuwe producten in de technosfeer.
• Streef naar een productieproces vrij van schadelijke emissies.
• Maak gebruik van duurzame energie en regionale grondstoffen.
C2C in de bouw • Respecteer de omgeving, zorg voor (bio)diversiteit, verrijk de natuur.
Braungart en McDonough zetten zwaar in op heront- • Wees gericht op het lokale niveau (all sustainability is local).
werp van (bouw)producten. Daar ligt een uitdaging • Zoek synergie van economie met ecologie en sociale aspecten.
voor toeleveranciers en producenten van bouwproduc-
ten: stel dat we ons product opnieuw zouden ontwer-
pen en daarbij zoeken naar synergie tussen economie
en ecologie, naar een product en productieproces/sys- giese pioniers uit de jaren zeventig en tachtig. Het lijkt focus. De ambitie is er en het enthousiasme is aanste-
teem van wieg tot wieg waarmee niet alleen een goede erop dat de tijd nu rijp is voor opschaling en verdere kelijk. Gaat C2C de bouw veranderen? De tijd zal het
economische basis wordt gelegd, maar waar ook op verbetering van destijds als ‘geitewollensokkenbouw’ leren. t
sociaal en ecologisch terrein winst wordt behaald. getypeerde projecten. De Q-woningen (www.qforyou.
Literatuur
Kunnen we meer gebruik maken van ‘voedsel’ uit de org) die nu verspreid over het land worden gebouwd Braungart, M. et al.: Cradle-to-Cradle design – creating healthy emissions – a
bio-kringloop of de techno-kringloop? Kan ons product zijn eigentijdse betaalbare duurzame woningen die strategy for eco-effective product- en system design’; in: Journal of Cleaner
Production XX 2006; pp. 1-12.
zonder schadelijke additieven worden toegepast? Zijn goed in het C2C-concept passen. Voor de Floriade McDonough, William & Braungart, Michael: ‘Cradle to Cradle – remaking the
way we make things’; North Point Press; New York, 2002.
er mogelijkheden om niet langer het product, maar de in Venlo heeft eco-architect van het eerste uur Jon ‘Afval is Voedsel – een revolutie in Nederland’ DVD VPRO Tegenlicht; Hilver-
dienst/service die het product levert centraal te stel- Kristinsson Villa Flora ontworpen, een innovatief, groen sum 2006-2007. Zie ook www.tegenlicht.vpro.nl
len? Enzovoort. C2C-gebouwen zijn een verrijking voor en klimaatneutraal kantoor. Een mogelijk nog grotere
de omgeving, ze zijn zo goed als energieneutraal, uitdaging ligt op een hoger systeemniveau: hoe (her) www.letscradle.nl - www.duurzaamheid.nl
hebben een gezond binnenklimaat, een groen dak of ontwerp, bouw en beheer je een gebied zo dat alle www.cradletocradle.nl
een energiedak, een zeer goede daglichttoetreding en grondstoffen, materialen en producten weer kunnen
zijn opgetrokken uit regionaal gewonnen vernieuwbare dienen als ‘voedsel’ voor nieuwe toepassingen? C2C Dr. ing. Peter Fraanje is senior beleidsmedewerker
Innovatie bij Bouwend Nederland.
grondstoffen en/of herbruikbare bouwelementen. Fei- vraagt — samen met het streven naar klimaatneutraal
p.fraanje@bouwendnederland.nl
telijk zijn dit soort woningen al gebouwd door de ekolo- bouwen — een radicaal andere aanpak en een andere
Edwin Smit, MIII Architecten, over C2C
dus volledige duurzaamheid. Daarbij is het zeer ver- ontwerpen van bouwkundig volume en installaties.
frissend en waardevol dat duurzaamheid als econo- ‘Want een optimale afstemming tussen de bouw-
misch principe wordt aangeduid. Vooral in ons land fysische eigenschappen van klimaatscheidende
is het van het grootste belang dat duurzaam bouwen constructies en de ventilatie en verwarming van
niet langer alleen maar als duurder bouwen wordt een woning zijn alleen door kennisconnectie en sa-
gezien, maar als een principe waarmee gezonde menwerking te integreren. Een Q-woning heeft een
economische rendementen zijn te behalen met het debietgereguleerde natuurlijke ventilatietoevoer en
comfort van een zuiver zakelijk geweten als het om een laag-temperatuur stralingsverwarming en volle-
de gezondheid van het grootste huisvestingsproject dig dampdiffusie doorlatende klimaatscheidingen.
‘ De kern van C2C is volgens mij: eco-effectiviteit.
C2C pleit voor het doorbreken van de spiraal van
uitputting van natuurlijke voorraden, van verspilling
aller tijden gaat: de aardbol. In hoeverre zijn de prin-
cipes van C2C terug te vinden in de Q-woning? In
de Q-woning ligt de nadruk op grondstoffengebruik,
Ten aanzien van gezondheid van het binnenklimaat
geldt het principe dat de gevels en daken van wo-
ningen dezelfde fysische eigenschappen zouden
en van vervuiling, terwijl de economische ontwik- energiezuinigheid met low-tech, gezondheid van moeten hebben als onze huid. Dat betekent bijvoor-
kelingen binnen de bestaande structuren onbe- het binnenklimaat en een zo laag mogelijke produc- beeld geen dampremmende folies, maar onbelem-
lemmerd kunnen voortgaan. Groei van welvaart en tieprijs. merde dampdiffusie en geen geforceerde stromen
welzijn gaan hand in hand. Door materialen en pro- Het concept is – laat ik dat vooropstellen – ontwik- of blokkades van natuurkundige principes. Overi-
ducten te ontwikkelen die als voedsel fungeren in keld, nog voordat het begrip C2C z’n intrede deed, gens wordt als toetsingscriterium voor de gezond-
een oneindige kringloop. C2C heeft vier productcri- maar de overeenkomsten in uitgangspunten zijn heid van het binnenklimaat de ‘kolom van Helsinki’
teria vastgesteld: eetbaarheid, bio-afbreekbaarheid, treffend. Ten aanzien van de grondstoffen ligt bij gehanteerd. Ten aanzien van de lage stichtingskos-
recyclebaarheid zonder kwaliteitsverlies, of energie- Q de nadruk op nagroeibaarheid, dus van wieg tot ten is de rechtsvorm van Q een belangrijk platform:
leverancier bij verbranding. wieg in de biosfeer. De inspiratie ligt in de manier een coöperatieve vereniging. Alle bedrijven in de
Het verschil tussen C2C en DuBo? DuBo kijkt naar waarop natuurvolken met voorraden omgingen; ge- bouwkolom, die samen het product “huis” kunnen
de vervaardiging van het product ‘gebouw’ vanuit bruik zonder uitputting. Een Q-woning bestaat voor ontwikkelen, ontwerpen en uitvoeren, zijn vertegen-
bestaande productietechnieken. Terwijl C2C het minimaal 90 procent uit nagroeibare grondstoffen en woordigd en doen in gezamenlijke frontengineering
product beoordeelt vanuit de mate van deelname in is daarmee voor 90 procent C2C in de biosfeer; voor een uitzonderlijk eco-effectief en gezond product
een oneindige kringloop. Er wordt dus niet getoetst de overige 10 procent in de technosfeer. tot stand komen dat uiterst concurrent in de markt
op duurzaamheid van verkrijgbare standaardpro- Ten aanzien van energiezuinigheid wordt volgens staat. De overeenkomsten tussen C2C en Q zijn dus
ducten of bestaande methodieken (inzetten op een
criterium wat neerkomt op acceptatie van een minst
Q altijd voor de meest eenvoudige en gebruiks-
vriendelijke optie gekozen met een zo laag moge-
‘
inhoudelijk opvallend, zij het dat C2C zich breder
met industriële producten bezighoudt en Q voorna-
slechte keuze), maar op de werkelijk beste keuze en lijke energievraag. De modus luidt: interdisciplinair melijk met gebouwen.