AB ve Türkiye’de Sivil Toplum Diyalog Forumu 14-15 Aralık 2013 Prof.Dr. Nurhan Yentürk

1. SİVİL TOPLUM
KURULUŞU NEDİR?
İŞLEVLERİ NELERDİR?
Prof.Dr. Nurhan Yentürk
AB ve Türkiye’de Sivil Toplum
Diyalog Forumu
14-15 Aralık 2013

2.
 Sivil
Toplum Nedir? İşlevleri Nedir? Bu
iki sorusu ışığında, aşağıdaki listede
bulunan kuruluşların hangilerini STK
sayarsınız/ saymazsınız?

3. İnanç temelli kuruluşlar
İşçi ve işveren sendikaları
Savunuculuk yapan politikaları etkilemeye
çalışan STK’lar (insan hakları, kadın hakları vb.)
Hizmet veren STK’lar (okuma yazma eğitimi,
sosyal yardım)
Kar amacı gütmeyen medya
Üniversite öğrenci kulüpleri, öğrenci
dernekleri
Sosyo- ekonomik olarak toplam dışına itilmiş
marjinal kesimlerin oluşturduğu STK’lar
(yoksullar, romanlar, göçmenler)
Toplumsal hareketler (topraksızlar, barış
hareketleri, kent hareketleri)
Meslek ve iş örgütleri (ticaret odası, TMMOB,
TTB)
Ekonomik çıkara dayalı STK’lar (kooperatif,
kredi birlikleri, tasarruf sandıkları)
Çevre veya kültür sanatla ilgilenen STK’lar
Eğlence, spor amaçlı STK’lar
Ağlar, platformlar
Hibe ve fon veren STK’lar
Mezun dernekleri

4. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI
 Hükümet
dışında bir alan nongovernmental organizations,
 Özel sektör dışında bir alan „non-profit
sector“
 Siyasal alanın dışında, sivil topluma
referans
vererek
“sivil
toplum
Kuruluşları”

5. Bu durumda sivil toplumu, devlet ve piyasanın
dışında kalan (aile dışı) alan olarak
tanımlamak mümkün.
PİYASA
(MARKET)
SİVİL TOPLUM
(CIVIL
SOCIETY)
DEVLET
(STATE)

6. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
Özetle, STK’ların en belirgin özellikleri,
hükümetlerden,
kamu makamlarından
siyasi partilerden bağımsız olmaları,
ticari çıkar gözetmemeleri ve kar amacı
gütmemeleridir.

7. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
STK'ların da en önemli ve belki de tek
özelliği AMAÇLARI’ndan çok çoğul
olması
ve
her
bir
kuruluşun
amaçlarının, çalışma yöntemlerinin vs.
kendisini kuranlar tarafından
belirlenmiş olmasıdır.

8. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
Burada önemli olan daha çok
devlet/siyasi iktidar ya da
piyasa/sermaye gibi egemen
güç odaklarından mali veya politik olarak
bağımsız
kurulmuş yurttaş girişimi olmak.

9. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
 STK’lar
bağımsız olmalı ama
kamusal alanda ve toplu yarara yönelik
etkisi olan
(toplumsal yarardan farklı)
bir kollektif girişimler alanı olarak
tanımlanmaktadır .
Neyi dışladık:
Bireye ve aileye yönelik fayda amacını
dışlıyoruz.

10. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
Acaba, demokrasi iyi bir rejim değildir,
totaliter yönetimler hatta etnik/ırk temelli
totaliter rejimler daha iyi bir seçenektir
düşüncesi ile bir araya gelmiş insanları
STK kapsamında düşünecek miyiz?
Neyi dışlıyoruz.
Bu amaç için şiddet ve silah kullanımını
ve nefret suçu kapsamına girenleri

11. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
Sivil toplum kuruluşları yurttaşların
özgür girişimleridir. Bireysel özgürlüğün
olmadı grupları STK olarak algılayabilir
miyiz.
Sorunlu alan?
Bireysel girip çıkma özgürlüğü var mı?
Nihai olarak tartışmaya açılamayacak bir
nokta var mı?

12. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
 Tartışmalı
bir ayırım hizmet üreten
yardımseverlik temelli /hizmetin devlet
tarafından üretilmesi için politikaları
etkilemeye çalışan hak temelli STK’lar.
 Özellikle neo-liberal politikalarla birlikte
sosyal devletin görevleri arasında olan
yoksullukla mücadele, eğitim gibi bir çok
sosyal
politika
alanını
STK’lara
devretmek ve daha önemlisi bunları
devr almak isteyen STK’ları ön plana

13. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
amacıyla
örgütlenmiş STK’ların ön plana çıktığını
görüyoruz.
Sorunlu alan?
STK’ların önemli bir sosyal sorunu tek
başına çözmeleri beklenebilir mi? Bu
alanda kamu ile yapacakları işbirliği
bağımsızlıklarını
kaybettirebilir
mi?
Sosyal devletin görevlerine talip olmak,
siyasi iktidara hizmet anlamına gelebilir
mi?
 Hayırseverlik/yardımseverlik

14. STK’LARIN ÖZELLİKLERİ
İnsan hakları, kadın, çocuk, çevre hakları
gibi konularda biz hükümetin uyguladığı
politikaları etkileme amacını güden
STK’larla ilgili ne diyeceğiz.
Sorunlu alan?
Bunlar
sonunda
siyasi
taleplerdir.
STK’ların siyaset alanı içine girdikleri
anlamına gelir mi?
Neyi dışladık?
Bu özellik, STK’ların siyasi iktidara talip
olmamaları.

15. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
STK’lar aynı zamanda, toplumda yerleşmiş
bazı değer yargılarını, ya da hükümetler
tarafından izlenen bazı politikaları, iktidar
talebi olmadan, değiştirmeyi amaçlayan
kampanyaları da yürüten kuruluşlardır.
Hak temelli olmak hiçbir proje yapmamak
anlamına gelir mi?
Örneğin kadın
örgütlerinin şiddeti önlemeye yönelik,
çocuk ya da engellilere yönelik proje
yapmaları onları hak temelli olmaktan
çıkarıp hizmet üreten STK haline mi

16. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?



Tam tersine, hak temelli STK’lar politika
önermek için mikro düzeyde deneyimi projeler
yaparak kazanıyorlar.
Eleştirmek, karşı olmak ta bilgi gerektirir.
Örneğin kadın STK’ları kadın sığınma evi
yöneterek elde ettikleri; gençlerle çalışan
STK’lar elde ettikleri deneyimlerin üzerine inşaa
edilmiş politika önerileri /modeller geliştirebilirler.
Amaç pojelerle hükümetin üzerine düşen sosyal
sorunları çözmeye talip olmak değil, yaptıkları
projelerle elde ettikleri deneyim üzerine model
kurarak politika önermektir.

17. ? STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
Bir diğer tartışmalı alan ise kendi yararına
başkasının
yararına
çalışma
konusundadır.
STK dediğimizde daha çok, doğrudan
kendisinin yararlanmayacağı bir alanda
hizmet üretiyor ya da savunuculuk
yapmayı amaçlayanlar aklımız gelir.
Kadın kuruluşları, sokakta yaşayan
çocuklar, göç dernekleri vb. STK’ların
temel işlevi üyelerinin kendi yararları için
çalışmak değildir.

18. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
 STK’ları,
kendi
çıkarlarını
savunmak isteyen çıkar grupları ya
da kendi temsil ettikleri gruplarının
savunuculuğunu
yaparak
kendilerine
sağlanan
yararları
artırmak için çalışan demokratik
kitle örgütleri, meslek örgütleri, işçi
ve işveren
sendikaları gibi
örgütlerden ayırmakta yarar vardır.
 Hangi kritere göre?

19. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
Bir çok ülkede, Türkiye’de de demokratik
kitle örgütleri, meslek örgütleri, Sendikalar,
örneğin TMMOB, Tabibler Birliği, Barolar
toplumsal yarara yönelik çalışmalar da
yapmaktadırlar.
Neyi dışlıyoruz?
Ancak özellikle üyelerine yönelik ücret
pazarlığı tarafı oldukları anda piyasanın
bir unsuru haline de gelmektedirler.

20. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
temsil
ettikleri
gruplarının
savunuculuğunu yaparak kendilerine
sağlanan yararları artırmak için çalışan
demokratik kitle örgütleri, meslek
örgütleri, sendikalar gibi örgütler sivil
toplumun en önemli ögeleri olmakla
beraber sivil toplum kuruluşu olarak
anılmaktan çok meslek örgütleri olarak
anılmaktadırlar.
 Kendi

21. ?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?
Üye olunması sınırlı olan, üye olmak
için belirli bir eğitim ya da meslek
alanından olmayı gerektiren kuruluşlar
da
dernek ya da vakıf olarak
örgütlenmektedir.
 Örneğin
çeşitli okulların mezunlar
dernekleri, belirli bir ekonomik alanda
faaliyetini
sürdüren
işadamları
dernekleri sivil toplumun alanı içindedirler.
Dernek olarak örgütlenirler


22. GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİ


1990’lı yıllar demokrasiyi topluma yerleştirme
mücadelesi; yahut demokrasiyi derinleştirme
mücadelesi olarak anlaşılabilir. Demokrasiyi
toplum içinde sadece bir siyasal rejim olarak
değil, aynı zamanda devlet-sivil toplum
ilişkilerinin bir örgütlenme tarzı olarak
düşünmek olarak anlaşılmalıdır.
Örnek vermek gerekirse, demokrasi fikri,
partilerin olması, bu partilerin özgür olarak
seçimlere
girebilmeleri,
bu
seçimlerin
özgürlüğü ve sürekliliğinin anayasal güvence
altında
olması,
muhalefet
partisinin
parlamentoda temsil edilebilmesi vb. gibi
özelliklerden ibaret değildir.

23. GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİ
Demokrasiyi bir temsili
demokrasinin olduğu siyasi rejim
olarak anlaşıldığında tüm bu
kurumsal işleyiş mutlaka gerekli.

Ancak Kopenhag Kriterleri’nde
varolan alttan üste doğru toplumun
siyasi yaşamı denetlemesi ve siyasi
yaşama katılması, altta toplumun
örgütlenme hakkı gibi, bugün
anladığımız katılımcı demokrasi için
gerekli oluyor.

24. GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİ
 Katılımcı
demokrasinin
ana
aktörleri sadece siyasi partiler değil,
aynı
zamanda
sivil
toplum
örgütleridir.
 Günümüzde
demokrasinin
gelişmesinde ve devletin sivil
topluma açık, müzakere eden,
karar alma süreçlerine yurtaşları
aktif olarak katan şeffaf bir yapıya
sahip olmasında da STK’ların

25. STK’lar
 Devlet
ve piyasadan bağımsız
 Sosyal devlet sorumluluklarına talip
olmayan
 Üyeleri ile ilgili ücret pazarlığı yoluyla
piyasa alanına girmeyen
 Amaçları üyeleri tarafından belirlenmiş
 Üyelerin bireysel özgürlüklerinin olduğu
 Şiddeti ve nefret söylemini araç olarak
görmeyen
 Aile ve birey dışı toplu yarar gözeten
 Politika öneren ama siyasi iktidara talip
olmayan

26.  Karar
alma süreçlerine yurtaşları
aktif olarak katılmasının
ana
aktörleri olan yurttaş girişimleri