Төрийн захиргааны ажил гүйцэтгэлийг хэмжихүй: Хэрэглэгчийн гарын авлага. УБ. 2009, хянан тохиолдуулсан Я.Очирсүх. Тус гарын авлага НҮБХХ-ийн төлөөлөгчийн газруудын хийгээд үндэсний засгийн газруудын өсөн нэмэгдэж буй эрэлт хэрэгцээг хангах, төрийн захиргааны ажлын үр дүн, гүйцэтгэлийг хянах, үнэлгээ өгөх олон төрлийн үнэлгээний арга хэрэгслийг ашиглахад зориулсан удирдамж юм.

1. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 1

2. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
2 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

3. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
“ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË
ïÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ
2010 îí
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 3

4. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
DDC 352.2
T-594
ISBN -978-99929-961-4-5
©2009. ͯÁÕÕ-èéí Çîõèîã÷èéí ýðõ.
ÌÕÇ 9 òºñºë, ͯÁÕÕ, Ìîíãîë óëñ,
Á¿õ ýðõ õóóëèàð õàìãààëàãäñàí áîëíî.
Ýíý áàðèìò áè÷ãèéã àøèãëàõòàé õîëáîîòîé àñóóäëààð ͯÁÕÕ-èéí Îñëî äàõü
Çàñàãëàëûí òºâä õàíäàíà óó!
Õàâòàñíû äèçàéí õèéñýí Êèéí Ìåäèà êîìïàíè
ͯÁÕÕ Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí òºâ
Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí á¿ëýã
Õºãæëèéí áîäëîãûí òîâ÷îî
Áîðãàòà 2Á
Îñëî 0650
Íîðâåãè óëñ
Àíõíû õýâëýë-2009 îíû 6-ð ñàð
Àíãëè õýëíýýñ îð÷óóëñàí: Ö.Àëòàíãýðýë
Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí: ß.Î÷èðñ¿õ
Òåõíèê ðåäàêòîð: Î.Õàòàíáîëä
4 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

5. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÇÎÕÈÎÃ×ÈÄ:
Êåâèí Áðàóí
Ñààðà Ðåïó÷è
ÐÅÄÀÊÒÎÐ:
Ìàðèå Ëàáåðã, Éîõèì Íàõåì
ͯÁÕÕ Îñëî äàõü çàñàãëàëûí òºâ
ÒÀËÀÐÕÀË
Åðºíõèé ø¿¿ìæëýã÷ýýð àæèëëàñàí Âåðåíà Ôðèö (Äýëõèéí áàíêíû óëñûí ñàëáàðûí
çàñàãëàë), Ïàòðèê Êåóëèéðñ, ͯÁÕÕ (Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí á¿ëýã), Æîå Õ¿¿ïåð
(ͯÁÕÕ-èéí Áðàòèñëàâ äàõü Á¿ñ íóòãèéí òºâ), ìºí Íîõà Åë-Ìèêàâè (ͯÁÕÕ
Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí òºâ), Àëåêñàíäðà Âèëäå, Àäåë Àáäåëàòèô, Äàíèà Ìàðçîóêè
(Àðàáûí óëñóóä äàõü ͯÁÕÕ) íàðûí ¿íýëæ áàðøã¿é õóâü íýìýð îðóóëñàíä ã¿íýý
õ¿íäýòãýí òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.
ßðèëöëàãà ºãñºí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéí æàãñààëò
Åëèñàð Ñàðîó, IDRC, Êàíàä
Áåíæàìèí Àëåí, Ôèëèïïèíû Çàñàãëàë òºñºë (ÀÍÓÕÀ)-èéí ñóäàëãààíû áàãèéí
àõëàã÷
Àáäóë-Íàøèðó Èñàõàêó, Àôðèêèéí õºãæëèéí áàíê
Æîí Øîðò, Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûí óäèðäëàãà, çºâëºõ
Êëåé Âåñêîò, Òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýë, çºâëºõ
Êðèñòèàíå Àðíäò, Ìààøòðèõ Òºðèéí óäèðäëàãûí ñóðãóóëü, ñóäëàà÷
Ãóèëåðìî Ñåæóäî, CIDE, Ìåêñèê õîò, ñóäëàà÷
Øàáèð ×èéìà, ªðíº Äîðíî Òºâ, (ͯÁ-èéí Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õàðèëöààíû
ãàçðûí àæèëòàí àñàí)
Ëóèçå Áàóëòåð, Ëåéñåñòåðûí Èõ ñóðãóóëü, àõëàõ ëåêòîð
Æåðåìè Êëàðêå, çºâëºõ, (Îëîí óëñûí õºãæëèéí äåïàðòàìåíò (ÎÓÕÄ)-ûí
Çàñàãëàëûí çºâëºõ àñàí)
Ãàðè Ðåéä, Äýëõèéí áàíêíû “Õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä”
òºñºë
Ïåòåð Ðèéä, Èíñòèòóöûí õºãæèë, çºâëºõ
Òîì Êðèñòåíñåí, Îñëîãûí Èõ ñóðãóóëèéí ïðîôåññîð
Íèêîëà Ñìèòåðñ, Äýëõèéí áàíê (formerly PEFA Secretariat)
Ñòåôåí Øàðïëç, Çàñàãëàëûí çºâëºõ, Îëîí óëñûí õºãæëèéí äåïàðòàìåíò (ÎÓÕÄ)
Ïàìåëà Ãîìåç, CBPP, Âàøèíãòîí Äè Ñè
Ãàððè Ãàðíåò, Ǻâëºõ, (Äýëõèéí áàíêíû ÓÑÇÑÕ –ûí ýêñïåðò àñàí)
Ìàéê Ñòèâåíç, çºâëºõ, (Äýëõèéí áàíêíû ÓÑÇÑÕ –ûí ýêñïåðò àñàí)
Ãåðàðäî ̺íõ, ªìíºä Êàëèôîðíû Èõ ñóðãóóëü
Íèê Ìàííèíã, Äýëõèéí áàíê
ͯÁÕÕ-èéí Àðàáûí óëñóóä äàõü á¿ñ íóòãèéí òîâ÷îî (ÀÓÁÍÒ) ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýâ.
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 5

6. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí æàãñààëò
ÀÄÕÁ Àìåðèêèéí äóíäûí õºãæëèéí áàíê
ÀÕÁ Àçèéí õºãæëèéí áàíê
ÒÇÀ¯Äà Һðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýë
ÓÑÑÓ Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà
¯Ø¨Ò ¯íäýñíèé øóäàðãà ¸ñíû òîãòîëöîî
ÓÑÇÑÕ Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãà, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà
ÒÎÁÁ¯ Òóõàéí îðíû áîäëîãî, áàéãóóëëàãûí ¿íýëãýý
ÁØÈ Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí èíäåêñ
Ò¯¯Ñ Òîîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ñóäàëãàà
ǯ Çàñàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò
ÄÁ Äýëõèéí áàíê
ͯÁÕÕ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãà õºãæëèéí õºòºëáºð
ÝÇÕÀÕÁ Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õºãæëèéí áàéãóóëëàãà
ÒÁÁ Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà
ÈÍÁ Èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà
È¯Ê Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò
ÇÃÕÝÃ Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð
ÓÑÇÑÕ Óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà
ÅÒÇÈ Åâðîïûí òºðèéí çàõèðãààíû êàðò
ÕÍ Õ¿íèé íººö
ÅÕ Åâðîïûí õîëáîî
SIGMA Òºðèéí àëáàíû ¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ
Ý¯Ò Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî
CONTACT Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíû ¿íýëãýý
ÍÒÈ Íýýëòòýé òºñâèéí èíäåêñ
ÈÁ Èõ áðèòàíè
ÒÌ Òîîí ìýäýýëýë
×Ì ×àíàðûí ìýäýýëýë
ÇÃ Çàñãèéí ãàçàð
ÒÀÇ Òºðèéí àëáàíû çºâëºë
ÓÑÑÓÑ Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ñèñòåì
6 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

7. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÀÃÓÓËÃÀ
ÓÄÈÐÒÃÀË
ªÌÍªÕ ¯Ã
Á¯ËÝà 1. ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉÍ
¯ÍÝËÃÝÝ
1.1. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã àíãèëàõ
1.2. Íîðìàòèâ, òåõíîêðàòèê ¿íýëãýýã õîñëóóëàõ
1.3. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí öàð õ¿ðýý
1.4. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýýã áîëîâñðóóëàõ
1.5. Çàõèàëàã÷èéí çîðèëãî þó âý?
1.6. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë þóã õýìæäýã âý?
1.7. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé íîðìàòèâ ñóóðü ¿íäýñ íü þó âý?
1.8. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëä ñàéí çàñàãëàëûí çàð÷èì ñóóæ ºãñºí ¿¿?
1.9. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýý òºðèéí áîäëîãûí
òîäîðõîé çîðèëãîä õýðõýí àíõààðäàã âý?
1.10. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã
õàì óòãààð àâ÷ ¿çýõ
1.11. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¿éë ÿâö, îðö, ãàðö, ¿ð ä¿íã õýðõýí õýìæèæ ¿íýëäýã
âý?
1.12. Òîîí ìýäýýëëèéã ÷àíàðûí ìýäýýëýëòýé õîñëóóëàõ
1.13. Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãà þó âý?
1.14. Óëñ îðíóóäûã õàðüöóóëàõäàà íèéëìýë èíäåêñèéã àøèãëàõ íü
1.15. Ýçíèé ¸ñîîð õàíäàõ õàíäëàãûã õýðõýí õºõ¿¿ëýí äýìæèõ âý?
Á¯ËÝà 2. ÒÝÐï¯Í ÒÓÐØËÀÃÀ: ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐÒ ÇÎÐÈÓËÑÀÍ
ÓÄÈÐÄÀÌÆ ÇÀÀÂÀÐ×ÈËÃÀÀ
Á¯ËÝà 3. ÑÓÄÀËÃÀÀ ÆÈØÝÝ
1. Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ 360 õýìèéí ñàíàë àñóóëãûí àðãà÷èëàë
2. Àæèëòíû õàðüöààíû òóõàé ñóäàëãààã áîëîâñðóóëàõ
3. Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðòûã áîëîâñðóóëàõ
4. ¯íäýñíèé òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ñòðàòåãèéí õÿíàëò,
øèíæèëãýý
ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 7

8. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ
Ãîë õýñýã:
¯íýëãýý
Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ
¯íýëãýý:
1. Òîîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ñóäàëãàà (Ò¯¯C)
2. Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò
3. Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî
4. Çàñàãëàëûí ¿íýëãýý (ÒÎǯ)
5. Óð ÷àäâàðûí ¿íýëýìæ
6. Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûã íàðèéâ÷ëàí õÿíàõ ñóäàëãàà (ÓÑÇÍÕ
ñóäàëãàà)
7. ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ¿íýëäýã ººðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë
8. Àæèë ¿¿ðãèéã õýìæèõ ñóóðü ¿íäýñ
(óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà- ÓÑÇÑÕ)
9. Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí ñóäàëãàà
10. Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíû ¿íýëãýý (ÊÎÍÒÀÊÒ)
11. Åâðîïûí Õîëáîîíû òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí
¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ
12. Õÿíàëò áîëîí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò
13. Õ¿íèé íººöèéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé çààâàð÷èëãàà
14. Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãà (ÕÍÓ)-ûã ¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë
15. Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéí ¿íýëãýýíèé àíàëèòèê òîãòîëöîî
16. Æåíäåðèéí òºñâèéí òºëºâëºëò: Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ, òàíèí ìýäýõ ìýðãýæèëòýíèé ãàðûí àâëàãà
17. ¯íäýñíèé øóäàðãà ¸ñíû òîãòîëöîî (¯Ø¨Ò)
18. Îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõýä õèéõ îíîøëîãîîíû òîãòîëöîî
Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ:
1. Òóõàéí îðíû áîäëîãî, áàéãóóëëûí ¿íýëãýý (ÒÎÁÁ¯)
2. Çàñàãëàëûí àñóóäëóóä
3. “Äýëõèéí ºðñºëäººí” æèë òóòìûí ýìõòãýë
4. Çàñãèéí ãàçðûã çýðâýñ õàðàõàä
5. Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí èíäåêñ (ÁØÈ)
6. Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷ëàãà
7. Çàñãèéí ãàçðûí àæèë ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé òóõàé ¿íäýñíèé òîî
ìýäýý
8. Øóäàðãà áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
8 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

9. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ªÌÍªÕ ¯Ã
Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýã óëñ îðíóóäûã ººð õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ, àíãèëàë,
äàðààëàëä îðóóëàõ, óëìààð ¿íýëãýýíèé ä¿íã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,
õàíäèâëàã÷ îðíóóäààñ õºãæèæ áóé îðíóóäàä ¿ç¿¿ëýõ çýýë òóñëàìæèéí
áîäëîãîä àøèãëàõ çîðèëãîîð èõýâ÷ëýí õèéæ áàéíà. Õàðèí ñ¿¿ëèéí ¿åä
¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä çàñàãëàëûí ¿íýëãýý õèéõ àðãà÷ëàë,
áàãö ¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãëýõ ñàíàë, ñàíàà÷èëãà îëíîîð ãàðàõ
áîëîâ. Çàñàãëàëûí ñóäàëãààíä ãàð÷ áóé ýíý õàíäëàãûí èëðýë íü Íýãäñýí
¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí
òºâººñ 2009-2011 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã
öóãëóóëæ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, õºãæëèéí
òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí çàñàãëàëûí õîëáîãäîëòîé çîðèëãî, çîðèëòûí
õýðýãæèëòýä ñèñòåìòýé ¿íýëãýýã õèéõ îðîëöîîíä òóëãóóðëàñàí, çºâëºëäºõ
òîãòîëöîîã îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé ò¿âøèíä áèé áîëãîõ çîðèëãî á¿õèé
“Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí ¿íýëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ ãëîáàë õºòºëáºð“
þì.
Äýýðõ õºòºëáºð áîëîí ͯÁÕÕ-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð Ìîíãîë Óëñàä õýðýãæèæ
áóé “Õ¿íèé ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ, àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã õºãæ¿¿ëýõ
Ìÿíãàíû õºãæëèéí 9 äýõ çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ” II øàòíû
òºñ뺺ñ èõ, äýýä ñóðãóóëüä óäèðäàõóéí óõààíû ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷äàä
çîðèóëàí çàñàãëàëûí îíîë, ïðàêòèê, çàñàãëàëûí ¿íýëãýýíèé àðãà ç¿éã ñóäëàõ
õè÷ýýëèéí õºòºëáºð, õýðýãëýãäýõ¿¿í áîëîâñðóóëæ, ñóðãàëò ÿâóóëàõààð
òºëºâëºñºí þì. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ͯÁÕÕ-èéí Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí
òºâººñ ýðõëýí ãàðãàñàí “Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýã òºëºâëºõ¿é”, “Îðîí íóòãèéí
çàñàãëàëûí òºëºâ áàéäëûã õýìæèõ¿é”, “Òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéã
õýìæèõ¿é”, “Àâëèãûã õýìæèõ¿é” õýìýýõ äºðâºí ãàðûí àâëàãûã ìîíãîë
õýëíýý õºðâ¿¿ëýí õýâë¿¿ëæ áàéíà. Ýäãýýð ãàðûí àâëàãûã îëîí óëñûí áîëîí
õî¸ð òàëûí õºãæëèéí ò¿íø, õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä òºäèéã¿é
¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé îðîëöîã÷ òàëóóä áîëîõ òºðèéí áîëîí
èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòàí, çàñàãëàëûí õ¿ðýýã ñóäàëäàã
õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí áýëòãýæýý.
Ê.Áðàóí, Ñ. Ðåïó÷è íàðûí áè÷ñýí ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä òºðèéí çàõèðãààíû
ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîõ, ìýäýýëýë öóãëóóëàõ,
àðãà÷ëàë ñîíãîõ, îðîëöîîã õàíãàõ, ¿íýëãýýíèé ä¿íã àøèãëàõ çýðýã àðãà ç¿éí
àñóóäëûã òóñãàæ, ¿íýëãýýíèé ãîë àðãà õýðýãñýë, àðãà÷ëàëûí òîéìûã
æàãñààæýý. Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýíèé õ¿ðýýíä òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéã
õýìæèõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõýä ýíý ãàðûí àâëàãà òóñ íýìýð áîëíî õýìýýí
íàéäàæ áàéíà.
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 9

10. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Ãàðûí àâëàãûã îð÷óóëñàí Ö.Àëòàíãýðýë, õÿíàí òîõèîëäóóëñàí ß.Î÷èðñ¿õ,
ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ á¿õ òàëààð äýìæñýí ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéí ñóóðèí
òºëººëºã÷ õàòàãòàé Äåáîðà Êîìèíè, Çàñàãëàëûí õºòºëáºðèéí ìåíåæåð,
õàòàãòàé Ö.Äàâààäóëàì, çàñàãëàëûí ìýðãýæèëòýí, õàòàãòàé Ò.Áàÿðöýöýã,
òºñëèéí ¿íäýñíèé çºâëºõ, õàòàãòàé Õ.Õóëàí, òºñëèéí ¿íäýñíèé ìåíåæåð
Ö.Öýöýíáèëýã, òºñëèéí çàõèðãàà, ñàíõ¿¿ãèéí àæèëòàí Î.Õàòàíáîëä íàðò
òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
Óäèðäëàãûí àêàäåìèéí çàõèðàë,
Òºñëèéí ¿íäýñíèé çàõèðàë
Àêàäåìè÷ Ã.×óëóóíáààòàð
10 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

11. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ÓÄÈÐÒÃÀË
Ãàðûí àâëàãûí ýõ ¿¿ñýë, çîðèëãî, øèíý÷ëýëèéí ¿çýë áîäîëòîé
á¿òýö õ¿ì¿¿ñ, èðãýíèé íèéãýì ñóäëàà÷äûã
õàìðóóëàí òóõàéí îðíû ò¿âøèíä
Ãàðûí àâëàãà íü ͯÁÕÕ-èéí òºðèéí çàõèðãààã ¿íýëæ õýìæèõ
òºëººëºã÷èéí ãàçðóóäûí ºñºí áîëîâñðîíãóé àðãûã õàéæ áàéãàà
íýìýãäýæ áóé ýðýëò õýðýãöýýã õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí ýíýõ¿¿ ïðàêòèê
õàíãàõ, òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí óäèðäàìæèéã çîðèóëæ áàéíà.
¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéã õÿíàõ, ¿íýëãýý Óäèðäàìæ äýýð äóðäñàí ñààä
ºãºõ îëîí òºðëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõàä
õýðýãñýëèéã àøèãëàõ ¿íäýñíèé òóñëàíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà.
îðîëöîã÷ íàðò çîðèóëñàí óäèðäàìæ Òóõàéëáàë, äàðààõ àñóóëòàíä
þì. ÒÇÀà (Òºðèéí çàõèðãààíû òîäîðõîé õàðèóëò áîëæ ÷àäíà ãýæ
àæèë, ã¿éöýòãýë) íü òºðèéí ¿çýæ áàéíà. ¯¿íä:
çàõèðãààíä çîðèóëñàí èë¿¿
øóóðõàé äàé÷èí ¿íäýñíèé øèíæ 1. Òºðèéí çàõèðãààíû îäîîãèéí
÷àíàðòàé ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ (ýñâýë øèíýýð
ýðýëò õýðýãöýý íýìýãäýæ áàéíà. Ýíý øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã çîõèîõ)
íü óëàìæëàëò òºðèéí çàõèðãààíû õýðõýí çºâ ñîíãîëò õèéõ;
øèíý÷ëýëò, õàíäèâûí ÷àíàðòàé 2. ¯íýëãýýíèé áýëòãýë àæëûã õèéõ,
õèéãääýã áàéñàí ¿íýëãýýíèé õóâüä ¿íýëãýýíèé àæëûã ýõë¿¿ëýõèéí òóëä
åðºíõèé人 õàðèó ¿éëäýë áîëñîí þó õèéõ;
þì. 3. ¯íýëãýýíèé ¿éë ÿâöûã ¿íäýñíèé
õýìæýýíä ýçýìøèëäýý àâàõ, ¿ð ä¿í
Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä äóðäñàí íü àøèã òóñàà ºã÷, ¿íäýñíèé
õýðýãñë¿¿ä íü òóõàéí îðíû ðýéòèíã îðîëöîã÷èä òýäíèéã àøèãëàæ ñóðàõ
(çýðýãëýë) òîãòîîæ, ìýäýýëýë àñóóäëûã õýðõýí áàòàëãààæóóëàõ;
áîëîâñðóóëæ áàéãàà íü ìýäýýëëèéí 4. ¯íýëãýý íàðèéí íÿãò, àðãà ç¿éí
ýõ ñóðâàëæ, õàðèí òýäãýýðèéã õóâüä ñàéí áîëñîí ýñýõèéã õýðõýí
õýðýãëýã÷èä (çàõèàëàã÷ òàë) òîäîðõîéëîõ;
ººðñ人 àøèãëàæ áàéãàà áîë 5. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã àøèãëàæ,
ò¿¿íèéã ¿íýëãýýíèé àðãà ìºðººð íü þó õèéæ áîëîõ;
õýðýãñýë¿¿ä ãýæ òîäîðõîéëîãäîíî. 6. Òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäëûã
õýðõýí õàíãàõ çýðýã áîëíî.
Òºðºë á¿ðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà
õýðýãñëèéã îëíîîð áîëîâñðóóëñàí Ýíý ãàðûí àâëàãà íü 2 õýñãýýñ
íü òýäãýýðèéã ÿìàð àðãà çàìààð, á¿ðäýíý.
õýðõýí õýðýãëýõ, ìºí äàâóó áîëîí
ñóë òàëóóäûã òîäîðõîéëîõîä 1.Èíòåðíýò õýðýãëýã÷äèéí àøèãëàõ
õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéíà. Èéìä áîëîìæòîé ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,
çàñãèéí ãàçðûí áîëîí õàíäèâëàã÷ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã
áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä, òîéìëîí ãàðãàñàí. ̺í
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 11

12. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
õýðýãëýã÷äýä çîðèóëæ ïðàêòèê àðãà ñàéòûí íýðèéã ãàðãàæ òàâüñàí.
ç¿éí óäèðäàìæèéã áîãèíî
ºã¿¿ëëýãèéí õýëáýðýýð õýñýã÷ëýí Ýäãýýð ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ,
òàâüñàí áºãººä òóëãàð÷ áóé õýìæèë çîõèîí áàéãóóëàõ íü òºðèéí
ç¿éí çàðèì àñóóäëûã ãàðãàí òàâüæ, çàõèðãààíû ¿éë àæèëëàãààíä
òýäãýýðèéã õýðõýí øèéäýõ òóõàé îðîëöîã÷äûã ¿íýëãýýíèé øèíý àðãà
ºã¿¿ëñýí. Ãàðûí àâëàãà ¿íýëãýýíèé õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõàä
àðãà õýðýãñëèéã àøèãëàæ áóé øààðäëàãàòàé ýõ ñóðâàëæààð õàíãàõ
õ¿ì¿¿ñèéí øóóä ìýäýýëýë äýýð ýñâýë òýäãýýðèéí ºâºðìºö íºõöºë
òóëãóóðëàñàí áºãººä ïðàêòèê áàéäàëä íèéö¿¿ëýí ¿íýëãýýíèé àðãà
òóðøëàãààñ îðóóëæ ºãñºí. Ýöýñò íü ìºðäºæ áóé àðãà õýðýãñëèéã
¿íäýñíèé õýìæýýíä òºðèéí çîõèöóóëàõ çîðèëãîòîé áàéíà.
çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí ¿éë
àæèëëàãààíä øóóä îðîëöäîã Ýíý òºðëèéí ¿íýëãýýã õèéõýä òóñãàé
òºðèéí çàõèðãààíû ìýðãýæèëòýí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, õýìæèë
(òºðèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä, ç¿é áîëîí ¿íýëãýýíèé øèíý
çºâëºõ, ñóäëàà÷äûã õàìàðñàí)-ýýñ àðãà÷èëëààð õàíãàõ àñóóäëûã ýíý
20 óäàà óòñààð ÿðèëöëàãà àâñàí. ãàðûí àâëàãàä òóñãààã¿é áîëîõûã
öîõîí òýìäýãëýæ áàéíà.
2.Õî¸ðäóãààð õýñýã áîë ýõ
ñóðâàëæèéí ëàâëàãàà áºãººä ýíý íü Òóñ óäèðäàìæ àðä÷èëñàí
¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, çàñàãëàëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä
àðãà÷èëëûí æàãñààëò þì. çîðèóëñàí ͯÁÕÕ-èéí ÷àäàâõèéã
Îäîîãîîð ÒÇ-íû ñàëáàðò ìºðäºæ õºãæ¿¿ëýõ, äýëõèéí õºòºëáºðèéí
áàéãàà àðãà õýðýãñë¿¿äèéã íýãòãýí íýã õýñýã áîëîõ àðä÷èëñàí
õîëáîæ ãàðãàñàí äýëõèé íèéòèéí çàñàãëàëûã ¿íýëæ öýãíýõ òóõàé
õýìæýýíèé òîéì ýõ ñóðâàëæ óäèðäàìæûí íýãýí ÷óõàë
áàéõã¿é áèëýý. Ýíý ýõ ñóðâàëæûí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü þì. Ýíý
ëàâëàãàà íü òîâ÷ ò¿¿õ (òîâ÷ õºòºëáºð íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã
òàíèëöóóëãà), ºìíºº òàâüñàí ¿íýëæ öýãíýõ ¿íäýñíèé ¿éë ÿâöûã
çîðèëãî, ãîëëîí àíõààðàõ äýìæäýã áºãººä çàñàãëàëûí ñóë òàë,
¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàð, ÷àäàìæèéí îðõèãäëûã òîãòîîõ
áîëîâñðóóëæ, öóãëóóëñàí çîðèóëàëòòàé ÿäóóðàë, æåíäåðèéí
ìýäýýëëèéí òºðºë, àøèãëàñàí ÿëãàà çýðýãòýé õîëáîîòîé ¿íäýñíèé
àðãà÷ëàë, äàâóó áîëîí ñóë òàë ºðãºí õ¿ðýýíèé ¿éë àæèëëàãààã
(æåíäåðèéí áîëîí ÿäóóðëûí õàìàðñàí àðãà õýðýãñëèéã
àñóóäëûã õàìðóóëàí) çýðýã àðãà áîëîâñðîíãóé áîëîõ íºõöëèéã
õýðýãñýë òóñ á¿ðèéí òóõàé òîäîðõîé á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé þì.
ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ àðãà çàìûã
òóñãàñàí áºãººä õîëáîãäîõ âåá-
12 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

13. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Á¯ËÝà 1
Òºðèéí çàõèðãààíû ìýäëèéã îðîí íóòàãò øèëæ¿¿ëýõ,
àæëûí ¿ð ä¿í, õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíò õèéãýýä
ìýäýýëýë õàðèëöààíû ñèñòåì
ã¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýý
çýðãèéã õàìààð÷ áàéíà.
Áèä “òºðèéí çàõèðãàà” (ÒÇ),
Òºðèéí çàõèðãààíû ¿éë
“òºðèéí óäèðäëàãà”, “óëñûí
àæèëëàãààíû îíöãîé øèíý÷ëýë
ñàëáàðûí óäèðäëàãà”, “òºðèéí
ººð÷ëºëò íü òîäîðõîé ¿çýë ñóðòëûã
àëáàíû óäèðäëàãà” ãýñýí íýð
(òºðèéí øèíý ìåíåæìåíò ãì)
òîìú¸îã ýíý ãàðûí àâëàãàä áàéíãà
òóñãàñàí áàéäàã. Ýíý íü óëñ òºð÷èä,
õýðýãëýíý. Ýë ãàðûí àâëàãàä
çàñãèéí ãàçðûí íýí òýðã¿¿íèé
õýðýãëýãäýæ áàéãàà “òºðèéí
áàðèìòàëäàã ¿çýë áîäëîîð
çàõèðãàà” ãýäýã íü: (1) óëñûí (ýñâýë
òîäîðõîéëîãääîã. Ò¿¿õýí ¿¿äíýýñ
îðîí íóòãèéí) òºñ⺺ð ñàíõ¿¿æäýã
àâ÷ ¿çâýë õºãæèæ áàéãàà îðíóóä
ã¿éöýòãýõ çàñàãëàëûí àæèë õýðãèéã
ººðèéí òºðèéí çàõèðãààã
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ,
øèíý÷èëæ ÷àäñàí õºãæèíã¿é
÷èãë¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé óëñ, îðîí
îðíóóäûí çàìààð äàãàæ çàìíàõ
íóòãèéí ò¿âøèíä òºð, íèéãýì,
õàíäëàãàòàé áàéäàã.
ãàäààä îð÷íû õ¿ðýýíä îðîëöîã÷
òàëóóäòàé õàðüöäàã íýãäìýë
Æèøýý íü: Àôðèêä øèíý÷ëýëèéí
ìåõàíèçì (áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò,
õºòºëáºð äàðààõ 3 ¿å øàòààð
çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö, ä¿ðýì
ÿâàãäñàí. ¯¿íä: Ýõíèé ¿å: 1980-ààä
æóðàì, áîëîâñîí õ¿÷èí ãì) þì.
îíä õýðýãæ¿¿ëñýí øèíý÷ëýëèéí
(2) Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð, òºðèéí
õºòºëáºð òºðèéí àëáàíû çàðäëûã
õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
áàãàñãàõ çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí
õîëáîîòîé (òºâ áîëîí îðîí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûã
íóòãèéí) çàñàã çàõèðãààíû ¿éë
çîðüæ áàéëàà. Ãîë àíõààðëàà öàëèí
àæèëëàãààã èæ á¿ðýí óäèðäàí
õºëñèéã çîõèñòîé áîëãîõ,
çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëäýã, òºâ,
áàéãóóëëàãóóäûí õÿíàëò øàëãàëòûã
îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä òºðèéí
÷àíãàòãàõ, îíö øààðäëàãàã¿é
¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõòýé õîëáîîòîé
òºðèéí àëáàäûã öîìõîòãîõîä
ìåíåæìåíò þì. Ýíãèéí ¿ãýýð
÷èãëýñýí áèëýý.
õýëýõýä, òºðèéí çàõèðãààíû
øèíý÷ëýë ãýäýã íü òºðèéí
2 äàõü ¿å: 1990-ýýä îíä íýãýíò
áàéãóóëëàãûí àæëûã ñàéæðóóëàõ
ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë èõ
¿¿äíýýñ ººð÷ëºí áàéãóóëàëò
áàãà õýìæýýãýýð òîãòñîí òóë ¿ð
õèéõèéã õýëíý. Ýíý íü òóõàéí
ºãººæòýé àæèëëóóëàõ çîðèëò
òîäîðõîé íºõöºë áàéäëààñàà
òàâüñàí. Ýíý áîë çàñãèéí ãàçàð
õàìààðàí áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò,
òºðèéí àëáàíû á¿òöèéã äàõèí
çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ, çîõèîí
ººð÷ëºõ, ¿éë÷èëãýýíèé òºâëºðëèéã
áàéãóóëàëòûí ÷àíä á¿òöèéã áèé
ñààðóóëàõ, ñàíõ¿¿ áîëîí õ¿íèé
áîëãîõ, òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ, ýðõ
íººöèéí óäðèäëàãûí ñèñòåìèéã
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 13

14. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
øèíý÷ëýõ ¿å áàéâ. Ýíý ¿å øàòàíä á¿ðýí øèíý÷ëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
“÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ” ãýñýí íýð ÷àäâàðã¿é ýñâýë õ¿ñýõã¿é áàéãàà
òîìú¸î ºðãºí òàðõñàí. þì.
1.1. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,
Øèíý çóóíä òýãø, ñàéí òºðèéí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã
¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõîä àíãèëàõ íü:
øààðäëàãàòàé õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàõàä ãîëëîí àíõààðñàí. Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãà òºðèéí
Ýíý øèíý ïàðàäèãì íü èðãýääýý çàõèðãààíû (ýíä ºã¿¿ëæ áàéãàà
õàðèóöëàãàòàé õàíääàã, òºðèéí òºðèéí çàõèðãàà ãýäýã íü ã¿éöýòãýõ
¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ÷àäàâõèéã çàñàãëàëûã õýëæ áàéãàà áºãººä
áýõæ¿¿ëýõýä çîðèóëàí ¿¿íä ÿàìä, òýäãýýðèéí ñàëáàð
áîëîâñðóóëñàí øèíý ººð÷ëºí õýëòýñ, ñóðãóóëü, ýìíýëýã çýðýã
áàéãóóëàëòûã áèé áîëãîõ “íýýëòòýé òºðèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã ãàçðóóä
çàñãèéí ãàçàð” ðóó øèëæèí õàìààðíà) àæëûí ¿ð ä¿í,
îðóóëñàí þì. Øèíý õºòºëáºð ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõýä
áîëîâñðóóëàõ ñàíàà÷èëãà èõñýõ øààðäëàãàòàé ãîë ýëåìåíò¿¿äèéã
òóñàì çàñãèéí ãàçàð äóóñàøã¿é èõ øàëãàñàíààð ýõýëäýã. Èíãýõäýý
õýëýëöýõ àñóóäàëòàé áîëæ áàéâ. òýäãýýðèéí òºðèéí çàõèðãààíû ¿ð
¯¿íèé ¿ð ä¿íä õºãæèæ áàéãàà îðíû ºãººæ, ÷àíàð, ýöñèéí ¿ð ä¿íä
çàñãèéí ãàçàð îëîí çîðèëãîä õ¿ðãýæ áàéãàà õóâü íýìðèéã
àíõààðëàà íýãýí çýðýã òîîöîæ ¿çñýí. ¯íäýñíèé áîëîí
òºâëºð¿¿ëñíýýñ òºðèéí çàõèðãààíû ñàëáàð, áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä
àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí ºðãºí òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,
õýìæýýíèé õºòºëáºð¿¿äèéã ã¿éöýòãýëèéã øàëãàõàä ýíý
õýðýãæ¿¿ëñýí áàéíà. Ñàÿõàíûã çàãâàðûã õýðýãëýíý. Áèäíèé
õ¿ðòýë “èæ á¿ðýí” õºòºëáºð áîëîâñðóóëñàí àíãèëëûã Õàéðöàã
“òýðã¿¿í òóðøëàãà” õýìýýí 1-ä ä¿ðñëýí õàðóóëñàí. Ýäãýýð
òîîöîãäîæ áàéñàí. Ó÷èð íü ¿íýëãýý ºãºõ ñýäâèéí çàðèì íü
àìæèëòòàé õèéãäñýí øèíý÷ëýë íü óíøèã÷äàä òàíèë, õàðèí çàðèìûã
á¿õýë á¿òýí ñèñòåìèéí õýìæýýíä íü øèíý áàéæ áîëîõ þì.
àñóóäëóóäûã øèéäýõèéã øààðääàã. - Òºðèéí àëáàíû ìàíëàéëëûí
òóõàé ñýäâèéã àõëàõ
ªíººäºð èæ á¿ðýí øèíý÷ëýëèéí ìåíåæåð¿¿äèéí ã¿éöýòãýõ ÷óõàë
ýåðýã ¿ð ä¿í õîìñ áàéãàà òóë èéì àæèë ¿¿ðãèéã òàíèóëàõ
àðãà õàíäëàãà èõýýõýí ýðãýëçýýòýé çîðèëãîîð íýìæ îðóóëñàí. Ýíý
áàéíà. Òîäîðõîé øèíý÷ëýë íü øèíý÷ëýëèéã óäèðäàí
áèçíåñèéí ò¿âøèíä õèéãäýõ çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé áàéãàà íü áîëîí ¿ð ºãººæòýé òºðèéí
ýðãýëçýýã¿é áºãººä ñàëáàðûí ¿éë÷èëãýýã õàíãàõàä à÷
àðãà÷èëàë õàíäëàãà íü çàñãèéí õîëáîãäîëòîé þì.
ãàçàð, õàíäèâëàã÷äûí - Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ãýäýã
íèéãýìëýãèéí àíõààðëûã òàòàæ íü òºðèéí çàõèðãàà èðãýäýý
áàéíà. Ãýòýë çàñãèéí ãàçàð á¿ð èæ òàòàí îðîëöóóëæ áàéãàà òóõàéí
14 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

15. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Õайрцаг 1. Үнэлгээ хийх төрийн захиргааны гүйцэтгэх ажил
үүргийгсэдэвчилэн ангилах нь
 Төрийн үйлчилгээний менежмент: Хууль зүйн болон ёс суртахууны суурь
үндэс, ХНУ-бодлого боловсруулалт, дүрэм, журам зэргийг хамаарна.
 Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага: Төсөв боловсруулах, төсвийн
гүйцэтгэл, нягтлан бодох бүртгэлийн систем, аудит, хууль тогтоомжийн
шалгалтыг хамаарна.
 Засгийн газрын бодлого боловсруулалт: Аливаа асуудалд дүн шинжилгээ
хийх чадавхи, түүний бүтэц, үйл явц, хүмүүсийн үзэл бодлыг олж мэдэн түүнд
үнэлэлт дүгнэлт өгөх, оролцогч талуудтай зөвлөлдөх, шийдвэр гаргах, хяналт
тавих, үнэлгээ өгөх зэргийг хамаарна.
 Манлайлал: Төрийн ахлах ажилтныг сонгон шалгаруулах, урамшуулах,
шаардлагатай үед дайчлах, тэдний ур чадварыг дээшлүүлэх зэргийг хамаарна.
 Үйлчилгээ хүргэх: Хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлох,
үйлчилгээний стандарт, зорилгыг боловсруулах, гүйцэтгэлийг хянан шалгах,
үйлчилгээ хүргэх чадавхийг бий болгох.
øèíý÷ëýëýýñ ãàð÷ áàéãàà ¿ð ä¿í Ïàðàäèãì íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí
ãýæ îëîí ñóäëàà÷ ¿çäýã. Ýíý íü äýä á¿òöèéí ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã
òºðèéí çàõèðãààíààñ èë¿¿ ¿ð áîëîõ “íýýëòòýé çàñàãëàëä”
ºãººæòýé ¿éë àæèëëàãàà ÷èãëýãäñýíýýð òºðèéí çàõèðãààíû
ÿâóóëàõûã øààðääàã ÿäóóðëûã àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí
áóóðóóëàõ õºòºëáºðèéí ãîë òàëààðõè ìýòãýëöýýíèéã èõýñãýæ,
õºäºëãºã÷ õ¿÷ áîëäîã. Òºðèéí ýíý íü èðãýíèé íèéãýì áîëîí
àëáàíû ¿éë àæèëëàãàà, õóâèéí õýâøèëòýé áàò áºõ ò¿íøëýë
÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ íü îëîí òîãòîîæ ò¿¿íèéã õºõè¿ëýí äýìæèõ,
øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéí ãîë òºðèéí àëáàíû ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã
àñóóäàë áîëæ áàéâ. õÿíàõ, øèéäâýð ãàðãàõàä èðãýäèéã
ºðãºíººð îðîëöóóëàõ ¿éë
1.2. Íîðìàòèâ, òåõíîêðàòèê àæèëëàãààã õàìàðäàã. ¯éë÷èëãýý
¿íýëãýýã õîñëóóëàõ õ¿ðãýõýä àíõààðàë õàíäóóëàõààñ
ãàäíà òºðèéí ¿éë÷èëãýýã
Ýíý àíãèëàë òåõíîêðàòèê àíãèëàë
òºëººëë¿¿ëýí õàðèóöàã÷
ó÷ðààñ òóõàéí øèíý÷ëýëèéí
áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýõýä ãîëëîí
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí àãóóëãàíä
àíõààðàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà.
íü òºðèéí çàõèðãààíû ÷àíàðààñ
èë¿¿òýé àíõààðäàã. Òºðèéí
ͯÁÕÕ íü òºðèéí çàõèðãààã
çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,
çºâõºí ¿ð ºãººæòýé áîäëîãî
ã¿éöýòãýë áèåëëýý îëîí õýðýãæèäýã
áîëîâñðóóëàõ, íººöèéã ÷àäâàðëàã
óëñ òºðèéí îð÷èí áîëîí òºðèéí
óäèðäàõ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ
çàõèðãààíû ýðýëõèéëæ áàéäàã
õýðýãñýë òºäèé ãýæ ¿çýõã¿é áºãººä
òîäîðõîé çîðèëãûã òóñãàäàãã¿é.
õàðèí òóõàéí íèéãýì äýõ àðä÷èëñàí
çàñàãëàëûí ïàðàäèãìûí òóëãóóð
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 15

16. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
ñóóðü áîëñîí îëîí óëñûí õýì òîäîðõîé íºëººëºë ¿ç¿¿ëäýã.
õýìæýý, çàð÷ìûã ýí òýðã¿¿íä òàâüæ Æèøýý íü: Àçèéí õºãæëèéí
óðàãøëóóëàõ ãîë õýðýãñýë õýìýýí áàíêíààñ áîëîâñðóóëñàí “òóõàéí
ä¿ãíýäýã. Òóõàéëáàë, òºðèéí îðíû çàñàãëàëûã ¿íýëýõ òîãòîëöîî”
çàõèðãààíû õóóëü òîãòîîìæ, ä¿ðýì íü îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ õèéãýýä óëñûí
æóðàì, áè÷ãýýð ¿éëäñýí øèéäâýð ñàëáàðûí çàðäëûí óäèðäëàãà
õîìñõîí, àëèâàà çààâàð, çýðãèéã ¿íýëýõýä çîðèóëæ ñàíàë
øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä äîîä àñóóëò áîëîâñðóóëàõ óäèðäàìæààð
áàéãóóëëàãûí õîéðãî áàéäàë, õàíãàäàã. Àñóóëòûí èõýíõè íü öýâýð
ýñýðã¿¿öýë çýðýã íü õóâü õ¿í áîëîí òåõíèê øèíæ ÷àíàðòàé áàéõàä
àëáàí áàéãóóëëàãóóäàä íîöòîé ¿ð çàðèì íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí
äàãàâàðòàé. Òºðèéí çàõèðãààã çàð÷èì áîëîõ øóóðõàé, èë òîä
õóóëü ç¿éí õ¿ðýýíä áàéëãàñíààð áàéäëûã òóñãàñàí áàéäàã. Æèøýý íü
“õýðýãëýã÷èä” òîäîðõîé ýðõ ýäëýõ “Òºñºâ èðãýíèé íèéãìèéí õýðýãöýý
áîëîëöîîòîé áîëäîã òºäèéã¿é øààðäëàãûã ýí òýðã¿¿íä òóñãàäàã
õóóëèéí äàãóó ¿éë÷èëãýý óó?”, “Õýâëýãäýí ãàðñàí òºñºâ îëîí
¿ç¿¿ëýõèéã íýõýí øààðäàõ íèéòýä õ¿ð÷ ÷àäàæ áàéãàà óó?”
áîëîìæèéã òýäýíä îëãîæ, òºðèéí çýðýã àñóóëò áàéíà.
áàéãóóëëàãóóäûí õàðèóöëàãûã
äýýøë¿¿ëýõýä ýåðýãýýð íºëººëäºã. Ãàðûí àâëàãûí äàðààãèéí
á¿ëã¿¿äýä òºðèéí çàõèðãààíû
Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí òîãòîëöîî
àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí öààøäûí
íü òºðèéí çàõèðãààíààñ øààðääàã
èðýýä¿éã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä õýðõýí òóñãàæ
õàðèóöëàãà òîîöîõ çàð÷èì þì.
áàéãàà òàëààð òîäîðõîé æèøýýã èø
òàòàí îðóóëñàí.
ªíººäºð äýëõèé äàõèíàà õ¿íä
ñóðòàëòíóóä ñîíãîãäñîí
1.3. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,
òºëººëºã÷èä, òºðèéí ºìíº õ¿ëýýõ
¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí
õàðèóöëàãûí òàëààð ñàíàà áàãà
öàð õ¿ðýý
òàâüäàã òóë òýäíèéã õÿíàõ
õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã õÿíàëòûí
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òºðèéí
ñèñòåì, á¿òýö, “õàðãàëçàã÷” íàðààð
çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí ýð÷ õ¿÷
äàìæóóëàí ñàéæðóóëàõ íü õàìãèéí
àëäàãäñàí ÷ óëñûí ñàëáàðûí
ãîë ç¿éë áîëæ áàéíà. Îëîí íèéòèéí
ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà ¿¿íä
õýëýëö¿¿ëýã, èðãýäèéí ãîìäîë
õàìààðàõã¿é. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí
áàðàãäóóëàõ ìåõàíèçì íü ýðõ
áîë çàñàãëàëûí øèíý÷ëýë õèéõ
ìýäëýý óðâóóëàí àøèãëàæ áàéãàà
ñîíèðõîëòîé áàéäàã õàíäèâëàã÷
àëáàí òóøààëòíûã èë÷ëýí ìýäýýëýõ,
íàðûí ñîíèðõîë áóóðñàíä áàéãàà
îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä àðä÷èëñàí
þì. Èéìýýñ ¿¿íèé õàðèó áîëãîæ
õÿíàí øàëãàëò òàâèõ áîëîìæ
ñ¿¿ëèéí ¿åä îëîí ÿíçûí ìýäýýëëèéí
îëãîäîã.
ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà
õýðýãñýë çàñàãëàë, àâëèãûã ¿íýëýõ
Íîðìàòèâ ñóóðü ¿íäýñ íü
çîðèëãîîð áîëîâñðóóëñàí áºãººä
¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàð,
ò¿¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é òºðèéí
¿íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýíä
16 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

17. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
çàõèðãààíû àæèë ã¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, 7 íü
îëîí ÿíç òºëºâ áàéäëûã ¿íýëæ ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áàéíà.
öýãíýõ, öààøèëáàë òºðèéí
çàõèðãààí äàõü àâëèãûí ýñðýã Õýðýâ áèä îëîí óëñûí õàíäèâëàã÷äûí
¿íýëãýý õèéõ õýäýí àðãà õýðýãñýë íèéãýìëýãýýñ ñàéí õàéæ ÷àäâàë
ãàð÷ èðñýí. Äýëõèéí áàíê áîëîí àøèãëàæ áîëîõ îëîí òºðëèéí
Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí ¿íýëãýýíèé ñàéí àðãà õýðýãñë¿¿ä
àæèëëàãààíû õºãæëèéí áàéãàà.
áàéãóóëëàãà òºðèéí çàõèðãààíû
àæëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä òîäîðõîé Ýäãýýð 25 àðãà õýðýãñëèéã áèä
îðîí çàé ãàð÷ çàñãèéí ãàçðûí ¿éë äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áàéíà.
àæèëëàãààíû ¿ð ºãººæèä ìóóãààð
íºëººëæ áàéñàí òóë ò¿¿íèéã íºõºõ - Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë,
øààðäëàãà òóëãàðñàí. Èéì ó÷ðààñ ã¿éöýòãýëèéí îíöëîõ õ¿÷èí
¿íýëãýýíèé øèíý àðãà õýðýãñëèéã ç¿éëñèéã ¿íýëäýã çîðèëòîò
áîëîâñðóóëàõ àæèëä îðñîí áàéíà. õýðýãñýë
Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë - Çàñàãëàëûã ¿íýëýõ õýðýãñýë,
çàñãèéí ãàçðûí àæëûí ¿ð ä¿í, ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ýäãýýð
ã¿éöýòãýë, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé íü çºâõºí òºðèéí çàõèðãààíû
õ¿ðòýýìæèä ñºð㺺ð íºëººëñºí òóë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã õàìàðíà.
òºðèéí çàõèðãààíû àñóóäëûã - ßíç á¿ðèéí çîðèóëàëòààð
çàñãèéí ãàçðûí ò¿âøèíä òàâèõ áîëîâñðóóëñàí àðãà õýðýãñë¿¿ä,
øààðäëàãà ãàðñàí. ýäãýýð íü òóõàéí õîëáîãäîë
á¿õèé ¿éë ÿâöûã ¿íýëíý.
Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ¿íýëýõ àðãà
õýðýãñýë ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæààñ Ãóðàâäàõü àíãèëàëûí îðóóëæ ºãñºí
õàâüã¿é èõ áàéíà. íü õýðýãëýã÷ íàðûã îëîí òºðëèéí
ñîíãîëò õèéõ áîëîìæîîð õàíãàæ
Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í, áàéíà. Æèøýý íü Òºðèéí
ã¿éöýòãýëèéí ÿíç á¿ðèéí çàõèðãààíû Åâðîïûí èíñòèòóòûí
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ áîëîâñðóóëñàí “ýíãèéí ¿íýëãýýíèé
çîðèóëàëòààð áîëîâñðóóëñàí îëîí òîãòîëöîî” ¿íýëãýýíèé àðãà
òîîíû ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, õýðýãñýë íü óëñûí ñàëáàðûí
ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áàéãààã áàéãóóëëàãóóäûí ¿ð ºãººæèéã
áèäíèé õèéñýí ñóäàëãàà ¿íýëýõýä çîðèóëæ áîëîâñðóóëàãä -
òîäîðõîéëñîí. Òýä îëîí íèéòýä ñàí þì. ̺í ýíý íü ñèñòåì÷èëñýí
íýýëòòýé áàéäàã ÷ çàðèì íü àñóóäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä áàñ
àøèãëàõûí ºìíº ýíãèéí á¿ðòãýë òîõèðîìæòîé.
õèéëãýõèéã øààðääàã. ¯¿íä òóõàéí
áàéãóóëëàãàä òºëáºð òºëæ àøèãëàæ Õ¿ñíýãò 1-ä ¿íýëãýýíèé àðãà
áîëäîã ëèöåíçòýé àðãà õýðýãñýë õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
õàìðàãäààã¿é áîëíî. Õ¿ñíýãò-1-ä ñýäýâ÷èëñýí ìàÿãààð ¿ç¿¿ëýâ.
¿ç¿¿ëñýí 25 õýðýãñëèéí 18 íü
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 17

18. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Õ¿ñíýãò 1
Боловсруулсан Үнэлгээний арга Манлайлал Төрийн Улсын Бодлого Төрийн
газар хэрэгсэл, мэдээллийн эх үйлчилгээ салбарын боловсруулалт үйлчилгээг
№ сурвалжийн нэр санхүүгийн хүргэх
удирдлага
Үнэлгээний арга хэрэгсэлүүд
1 Дэлхийн банк Тоон үйлчилгээ үзүүлэх Х
судалгаа
2 Дэлхийн банк Улсын салбарын зарлагыг Х
нарийвчлан хянах судалгаа
3 Олон нийттэй Иргэдийн үнэлгээний карт Х
харилцах төв
4 АХБ-ны Засаглалын үнэлгээ Х Х Х
5 Төрийн Энгийн үнэлгээний Х Х Х Х Х
захиргааны тогтолцоо
Европын
институт
6 Төрийн Ур чадварын үнэлэмж Х
үйлчилгээ, ИБ
7 Төрийн Үйлчилгээний чанарыг Х
үйлчилгээ, ИБ тодорхойлох өөрийн
үнэлгээ
8 Дэлхийн банк, Улсын зарлага, Х
IMD, EC, санхүүгийн хариуцлагын
DFID, SPA тогтолцоо
9 ДБНХАХ: Төрийн ажилтны судалгаа Х Х
Дэлхийн банк -
Нидерландын
түншлэлийн
хөтөлбөр
10 НҮБХХ Ил тод байдал, Х
хариуцлагын тогтолцооны
үнэлгээ
11 Дэлхийн банк ЕХ: төрийн албаны хүний Х Х
нөөцийн удирдлагын
үнэлгээний матрикс
12 SIGMA Хяналт болон удирдлагын Х Х Х
(ЭЗХАХБ & системийн суурь үзүүлэлт
EХ)
13 Техасын муж Хүний нөөцийн өөрийн Х
улс үнэлгээний зааварчилгаа
14 Эрүүл Хүний нөөцийн Х
мэндийн удирдлагын (ХНУ)
удирдлагын үнэлгээний арга хэрэгсэл
ухаан
15 Америк Төрийн албаны системийг Х
дундын үнэлэх аналитик
хөгжлийн банк тогтолцоо
/АДХБ/
16 Хамтын Жендерийн төсвийн Х
нөхөрлөлийн төлөвлөлт: Жендерийн
хэрэг эрхлэх хандлагатай төсвийг
газар хэрэгжүүлэх, ойлгоход
зориулсан мэргэжилтний
гарын авлага
17 Транспаренси Үндэсний шударга ёсны Х Х
Интернейшнл тогтолцоо
18 Дэлхийн банк ХНУ, хариуцлагатай засаг- Х
лалын шалгуур үзүүлэлт
(боловсруулж байгаа)
19 Дэлхийн банк Орлого бүрдэлтийн удирд- Х
лага, зохион байгуулалтын
оношлогоо
Мэдээллийн эх сурвалжууд
20 ЭЗХАХБ Засгийн газрыг зэрвэс Х Х Х Х
харахад
21 Бертельсман Удирдлагын индекс, Х Х
Сифтунг Бертелсманы
шинэчлэлийн индекс
/БШИ/
22 Олон улсын Нээлттэй төсвийн индекс Х
төсвийн төсөл
23 Дэлхийн банк Засгийн газрын ажил Х
эрхлэлт, цалин хөлсний
үндэсний мэдээлэл
24 IMD “Дэлхийн өрсөлдөөн” жил Х Х
тутмын эмхтгэл
25 Дэлхийн банк Засаглалын асуудлууд Х Х Х
26 Дэлхийн банк Тухайн орны бодлого, Х Х Х Х
байгууллын үнэлгээ
/ТОББҮ/; Шалгуур 13:
Төсөв төлөвлөлт
санхүүгийн
менежментийн чанар,
шалгуур 15: Төрийн
захиргааны чанар
27 Глобал Шударга байдлын Х Х Х Х
Интегрити үзүүлэлтүүд
18 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

19. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Òºðèéí çàõèðãààíû Åâðîïûí ¿íýëýõ õýðýãñýëýýð õàâüã¿é èõ
èíñòèòóòûí áîëîâñðóóëñàí ýíãèéí ñîíèðõîë òàòàæ áàéâ. Ó÷èð íü
¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü ÒÇÀ¯ÄÃ- ÓÑÑÓ-ûí õýðýãñýë ÕÍÓ-ã ¿íýëýõ
èéí á¿õ ¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí õýðýãñýëòýé õàðüöóóëàõàä èë¿¿
ñàëáàðóóäûã àíãèëàí ¿íýëæ ä¿ãíýõ îð÷èí ¿åèéí õýðýãñýë þì. Çàðèì
îðîëäëîãî õèéñýí áàéíà. ¯íýëãýý òàëààð ýíý íºõöºë áàéäàë òóñëàìæ
íü òºðèéí çàõèðãààíû ãýõýýñ èë¿¿ ¿ç¿¿ëäýã õàíäèâëàã÷ îðíóóä
òóõàéí áàéãóóëëàãûí ¿ð ºãººæ, òóñëàìæûíõàà ¿ð àøãèéí òàëààð
ÿâöûã ¿íýëýõýä àíõààðñàí. Ó÷èð íü ñîíèðõîõ ñîíèðõëûã òàòñàí.
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä
òºâ áàéãóóëëàãóóäûí ä¿ðýì Ñàíõ¿¿ãèéí ýðñäýë èõòýé øóóä
æóðìûã äàãàæ ìºðäºõ äàðàìò òºñâèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã
øàõàëò èõ áàéäàã. Ýíý àðãà àìüäðàë ¿ð ºãººæºº ºãäºã òóñëàìæ
õýðýãñýëèéã õýä õýäýí äýìæëýãýýð òýä ñîëèõ ñîíèðõîëòîé
áàéãóóëëàãóóäàä õýðýãëýñíýýð áàéëàà. ̺í ýíý íü ýäèéí çàñàã÷èä,
òºðèéí çàõèðãààíû àñóóäëóóäûã ñàíõ¿¿ óäèðäëàãûí ìýðãýæèëòí¿¿ä
áàðèìò íîòîëãîîòîé ãàðãàæ áîëîõ èõýâ÷ëýí äàâàìãàéëàõ òºëºâòýé
þì. áàéãàà îëîí óëñûí
áàéãóóëëàãóóäûí ìýðãýæëèéí
̺í õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíò íºëººëëèéã òóñãàñàí. Ñàíõ¿¿ áîëîí
òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíò õ¿íèé íººö íü óëñûí òºðèéí
(óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ¿ð ºãººæèéã
óäèðäëàãà) áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ äýýøë¿¿ëýõýä ãîëëîõ õî¸ð ñàëáàð
çýðýã 3 ãîë ñýäâèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ 2 þì. Óäèðäëàãûí ÷àäâàð, òºðèéí
àðãà õýðýãñýë áàéãàà íü Àçèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ,
õºãæëèéí áàíêíààñ áîëîâñðóóëñàí áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòûí ÷àíàðûã
çàñàãëàëûã ¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë, äýýøë¿¿ëýõ, ìýäýýëýë õàðèëöààã
SIGMA-èéí õÿíàëò ìåíåæìåíòèéí õºãæ¿¿ëýõ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë
ñèñòåìèéí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò ãýñýí õîìñ öººí áàéíà. Õýäèé òèéì ÷,
¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë þì. Äýëõèéí áàíêíààñ ãàðãàñàí
õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí øàëãóóð
Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò ýíý öîîðõîéã òîäîðõîé
óäèðäëàãà /ÓÑÑÓ/, õ¿íèé íººöèéí õýìæýýíä íºõºæ áàéíà.
óäèðäëàãûí /ÕÍÓ/ øèíý÷ëýëèéí
¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí Íýã ñýäýâò ãîëëîí àíõààðñàí
ýõ ñóðâàëæ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë îëîí ñýäýâò
àíõààðàë õàíäóóëñàí õýðýãñýëýýñ
Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí èë¿¿ óë ñóóðüòàé ¿íýëãýý ãàðãàñàí
óäèðäëàãûã ¿íýëäýã 13 ¿íýëãýýíèé áàéíà.
àðãà õýðýãñýë, õ¿íèé íººöèéí
óäèðäëàãûã ¿íýëäýã 15 ¿íýëãýýíèé Îëîí ñýäâèéã õàìðàí ¿íýëæ áàéãàà
àðãà õýðýãñýë áàéãààã áèä õàðæ õýðýãñë¿¿ä ÿëàíãóÿà çàñàãëàëûí
áàéíà. Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë óëñûí ¿íýëãýýíèé õóâüä, òýäãýýðèéã óë
ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûã ñóóðüòàé ¿íýëæ ÷àääàãã¿é. Õàðèí
¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë íü ÕÝÑÓ-ûí ãàíö ñýäâýýð äàãíàí õèéñýí ¿íýëãýý
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 19

20. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
õàðüöàíãóé áîãèíî õóãàöààíä ìàø ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ýõ
íàðèéí ¿íýëãýýã ãàðãàæ èðäýã. ñóðâàëæèéã ¿ç¿¿ëýâ. ªºðººð õýëáýë
ñýäýâ òóñ á¿ðýýð íü õàðóóëñàí.
Õ¿ñíýãò 2-ò áèä íýã ¿íýëãýýíèé
ñýäýâò ãîëëîí àíõààðñàí
Õ¿ñíýãò 2
Төрийн -Хүний нөөцийн өөрийн үнэлгээний зааварчилгаа
албаны -Хүний нөөцийн удирдлагын үнэлгээний арга хэрэгсэл
удирдлага -Төрийн албаны системийг үнэлэх аналитик тогтолцоо
- Засгийн газрын ажил эрхлэлт, цалин хөлсний үндэсний хэмжээний
мэдээлэл
Улсын -Улсын салбарын зарлагыг нарийвчлан хянах судалгаа
салбарын -Ил тод байдал, хариуцлагын тогтолцооны үнэлгээ
санхүүгийн -Улсын зарлага, санхүүгийн хариуцлагын тогтолцоо
удирдлага -Жендерийн төсвийн төлөвлөлт: Жендерийн хандлагатай төсвийг
хэрэгжүүлэх, ойлгоход зориулсан мэргэжилтний гарын авлага
-Орлого бүрдэлтийн удирдлага, зохион байгуулалтын оношлогооны
тогтолцоо
-Нээлттэй төсвийн санаачилга
Төрийн -Тоон үйлчилгээ үзүүлэх судалгаа
үйлчилгээг -Иргэдийн үнэлгээний карт
хүргэх -Үйлчилгээний чанарыг тодорхойлох өөрийн үнэлгээ
Манлайлал Ур чадварын үнэлэмж
1.4. Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí áàéãóóëëàãà, ÒÁÁ, ýðäýì
¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû áàéãóóë-
¿íýëãýýã áîëîâñðóóëàõ íü: ëàãóóä õèéñýí. Àìüäðàë äýýð òóõàéí
îðíû ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¿íýëãýý
¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëèéí èõýíõè õèéëãýõèéã õ¿ñäýã çàñãèéí ãàçàð íü
íü îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ îëîí îðîíä õýðýãëýæ áàéñàí îëîí
áîëîâñðóóëñàí òóë ýçýí îðíîîñ óëñûí áàéãóóëëàãà, áàéãóóëëà-
ñóäàëãààíû ýçýìøèõ ýðõ àâàõàä ãóóäûí áîëîâñðóóëñàí ¿íýëãýýíèé
èõýýõýí õ¿÷ õºðºí㺠çàðöóóëñàí. àðãà õýðýãñýëèéã àøèãëàõ
øààðäëàãà ãàðäàã.
¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, Õýðýãëýã÷èä òýäíèé õýðýãöýýã
ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéí 60 ãàðóé òóõàéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò,
õóâèéã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä àðãà÷èëàë íü õàíãàæ ÷àäàõ ýñýõ,
áîëîâñðóóëñíûã òîäîðõîéëñîí. õóóëü ýðõ ç¿éí ¿íäýñëýëòýé ýñýõ
(Çàðèì íü áîëîâñðóóëàëòûí çýðýã àñóóäàëä áàéíãà ñýòãýë çîâäîã
øàòàíäàà áàéíà) áºãººä ñóäàëãààíû ìàòåðèàë õ¿÷èí
òºãºëäºð áàéõ íü èõýýõýí ÷óõàë
Òýäãýýðèéí çàðèì õýñãèéã àñóóäàë áàéäàã. Òîìîîõîí
õºãæèíã¿é îðíû òºðèéí õýðýãëýã÷èä àðãà õýðýãñëèéã
áàéãóóëëàãóóä, õóâèéí çºâëºõ áîëîâñðóóëàõàä ÿìàð ïðîöåäóð
êîìïàíèóä áîëîâñðóóëñàí. Öººí õýðýãëýñíèéã íü øàëãàäàã.
õýñãèéã èðãýíèé íèéãìèéí
20 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

21. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Æèøýý íü: Òóõàéí ¿íýëãýýíèé àðãà Õýðýãëýã÷ ¿íýëãýýíèé àðãà
õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõàä õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõàä
¿íäýñíèé îðîëöîã÷ òàëóóä ÿìàð òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëñàí
õýìæýýíä ÿìàð ¿¿ðýãòýé îðîëöñîí òîõèîëäîëä ýçýìøèõ ýðõèéí
áîëîõûã àñóóæ ëàâëàäàã. Ýë àðãà àñóóäàë ÿðèãäàæ áîëíî. Çóðàã 1-ä
õýðýãñýë ýõëýýä õºãæèæ áóé îðîíä ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë
õýðýãëýãäñýí ýñýõ, öààøèä ºðãºí áîëîâñðóóëàõ ÿâö 3 ¿å øàòààñ
öàð õ¿ðýýòýé õýðýãëýõèéí òóëä á¿ðääýã áîëîõûã õàðóóëæýý. Ýõëýýä
õýðõýí ñàéæðóóëæ øèíý÷èëñýí ãýõ çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ äàðàà íü
çýðãýýð òàíèí ìýäýõ¿éí àñóóëò òîäîðõîé àðãà õýìæýý àâàõ, ýöýñò
òàâüäàã àæ. àðãà÷ëàëàà áîëîâñðóóëàõ. Ýäãýýð 3
¿å øàò íü õýðýãëýã÷ íàðò
ÒÇÀ¯ÄÃ-ã ¿íýëýõ ¿íýëýìæ íü øààðäëàãàòàé õ¿÷èí òºãºëäºð
çºâõºí ¿íäýñíèé îðîëöîã÷èä íàðèéí íÿãò ìýäýýëëèéã
èäýâõèòýé îðîëöñîí íºõöºëä àøèã áîëîâñðóóëàõ, ýçýìøèõ ýðõèéí
òóñàà ºãäºã. Õýðýãëýã÷ ñóäàëãààíû àñóóäëûã øèéäýõýä ÷óõàë ç¿éë
ìàòåðèàëûã õ¿÷èí òºãºëäºð ãýæ áîëäîã.
¿çñýí íºõöºëä ñàÿ ¿éë àæèëëàãààã
ýõýëæ áîëíî. ͺ㺺 òîõèîëäîëä Çóðàã 1 – Õýðýãëýã÷ ¿íýëãýýíèé àðãà
¿íýëãýý ºãºõ ¿éë ÿâö “ýçýìøèõ ýðõ”- õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõàä
ýýñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã. òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ íü
Èéì ó÷ðààñ ýçýìøèõ ýðõèéí ýçýìøèõ ýðõ àâàõ ãîë ò¿ëõ¿¿ð
àñóóäàë ýíý çààâàð÷èëãààíû õóâüä áîëíî.
ãîë ñýäýâ áîëæ áàéíà.
Çóðàã 1
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 21

22. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Õýðýãëýã÷ íàð ¿íýëãýýíèé àðãà
1.5. Õýðýãëýã÷ íàðûí çîðèëãî õýðýãñýëèéã ñîíãîõûí ºìíº ¿íýëãýý
þó âý? õèéëãýõ çîðèëãîî òîäîðõîé ìýäýæ
áàéõ õýðýãòýé.
Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé
àðãà õýðýãñýëèéã ñîíãîæ àâàõ ÷óõàë Ýíý ãàðûí àâëàãàä çîðèëãûã
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áîë õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëä
çîðèëãûã õàíãàõ ýñýõýä îðøèíî. àøèãëàñàí àëáàí ¸ñíû ìàòåðèàë,
Áèä çîðèëãî ãýäãèéã òóõàéí öóãëóóëñàí ìýäýýëýë, ÿðèëöëàãà
ìýäýýëëèéã õýðýãëýñíýýð ýöñèéí äýýð ò¿øèãëýí 5 òºðºëä àíãèëæ
çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéã õýëæ áàéíà. áàéíà. ¯¿íä:
Õàìãèéí ýõíèé ÷óõàë àëõàì áîë 1.Òºëºâëºëò, îíîøëîãîî:
õýðýãëýã÷ íàð ÿàãààä ¿íýëãýý ÷óõàë Èõýíõè àðãà õýðýãñë¿¿ä
øààðäëàãàòàé áîëîõ òóõàéä ñàéí îíîøëîãîî õèéõ çîðèëãîîð
îéëãîñîí áàéõ ¸ñòîé. ¯íýëãýýíèé àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé
àðãà õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàã÷èä áàéäàã. Áîäèò áàéäàëä èõýíõè
òóõàéí ¿íýëãýýíä àøèãëàñàí íýð íü öààøèä çàäëàí øèíæèëãýý
òîìú¸îíû òàéëáàðûã õýðýãëýã÷ õèéõ øààðäëàãàòàé
íàðò ñàéí õèéæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. øèíý÷ëýëèéí òóëãàìäñàí
Òóõàéëáàë, íýð òîìú¸îíû çîðèëãîä íèéöñýí íàðèéí
æàãñààëòàíä ¿íýëãýý, æèøèã ìýäýýëëýýð õàíãàäàã. Ýäãýýð
¿ç¿¿ëýëò, óëñ õîîðîíäûí àðãà õýðýãñýë ýð÷èìòýé
õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà, õàðèëöàí îíîøëîãîîíû íýã õýñýã áîëîí
ÿðèà, îíîøëîãîî õèéõ, àæëûí öààøèä íÿãòëàí ñóäëàâàë çîõèõ
ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëàõ, ñàëáàðóóäûã òîäîðõîéëäîã.
òóñëàìæèéã õóâààðèëàõ, ñàíàë [Æèøýý íü: ÕÍÓ-ûí ººðèéí
àñóóëãà, øèíý÷ëýëèéí ¿ð íºëººã ¿íýëãýý]
õýìæèõ ãýõ ìýò ¿ãí¿¿ä îðñîí áàéõ
æèøýýòýé. 2.Õÿíàí øàëãàëò áà õàðèóöëàãûí
òîãòîëöîî:
Çàðèì àðãà õýðýãñë¿¿ä çîðèëãîî Ýíý íü çàñãèéí ãàçàð òóõàéí
òàéëáàðëààã¿é, õàðèí òýäãýýð íü îíöîëñîí ¿íýëãýýíèé ñýäâèéí
òóõàéí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, õ¿ðýýíä àæèë ¿¿ðãýý õèð çýðýã
¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí ¿ç¿¿ëýõ ñàéí ã¿éöýòãýæ áàéãàà òàëààð
¿ð ä¿í, áîëîâñðóóëæ ºãºõ ìýäýýëýë òîäîðõîéëñîí ìýäýýëëèéã
çýðãèéã òàéëáàðëàñàí áàéäàã. áàãòààíà. Õÿíàëò øàëãàëò
Õýðýâ õýðýãëýã÷ íàð áîëîâñðóóëñàí òóõàéí ñòàíäàðò õýì õýìæýýíýýñ
ìýäýýëëèéã øàëãàæ ¿çýõ çàìààð õàìààðàí áîäèò íºõöëèéã
õàìãèéí òîõèðîìæòîé çºâ àðãà òîãòîîõîä àøèãòàé áàéäàã.
õýðýãñýëýý ñîíãîõ áîëîëöîîòîé Èíãýñíýýð öààøèä õýðõýí
áîëñîí áîë îäîî õèéõ ¿íýëãýýíèé ñàéæðóóëàõ òàëààð õýëýëöýõ
çîðèëãûã òîäîðõîé áîëãîõ íü áîëîëöîîòîé áîëíî. Îëîí àðãà
õàìãèéí ÷óõàë. õýðýãñýëèéã õÿíàí øàëãàëòûí
çîðèóëàëòààð àøèãëàäàã.
22 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

23. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
Õýðýãëýã÷ îäîî õèéãäýæ áóé [Æèøýý: Íýýëòòýé òºñâèéí
øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéí èíäåêñ]
ÿâöûã õÿíàí øàëãàõûã õ¿ñýæ
áàéâàë òóõàéí ñîíãîæ àâñàí 5.ͺºöèéã õóâààðèëàõ:
àðãà õýìæýýã ñòðàòåãè ¯íýëãýýíèé àæëûí ¿ð ä¿í
çîðèëãîäîî òóñàõóéöààð òóñëàìæ õóâààðèëàõ ¿éë ÿâöòàé
òýäãýýðèéã òîõèðóóëàí õýðýãëýæ õîëáîîòîé áàéäàã. Ãýâ÷ ýíý íü
áîëíî. [Æèøýý íü: Èðãýäèéí ìàíàé àðãà õýðýãñýë, ýõ
¿íýëãýýíèé êàðò] ñóðâàëæèéí çîðèëãî áèø.
¯¿íèéã çàñãèéí ãàçðóóä
3.Íèéò õàðüöóóëàëò áà æèøèã ñîíèðõäîã ó÷ðààñ îðóóëñàí þì.
¿ç¿¿ëýëò: [Æèøýý íü: ÓÑÇÑÕ/ÐÅFÀ]
Ýíý íü ìýäýýëýë ¿éë àæèëëàãàà
õýìæäýã îíîîã òîîöîí ãàðãàæ Àðãà õýðýãñýë, ýõ ñóðâàëæèéí äýýð
íýã îðíûã íºãºº îðîíòîé äóðäñàí çîðèëãóóäûã àíãèëñàí
õàðüöóóëàõàä õýðýãëýãäýíý. óòãààð íü õ¿ñíýãò 3-ä èëýðõèéëñýí
Æèøèã ¿ç¿¿ëýëò ãýäýã òóõàéí áàéíà. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,
õýì õýìæ¿¿ðèéã ñòàíäàðò, áàéãóóëëàãóóä õàðèëöàí ÿðèà õèéõ,
òýðã¿¿í òóðøëàãàòàé õÿíàëò øàëãàëò, óëñ ¿íäýñòíèéã
õàðüöóóëàí öààøèä õºãæ¿¿ëýí õîîðîíä íü æèøèæ õàðüöóóëàõ ãýõ
ñàéæðóóëàõ àðãà çàì þì. Ýíý íü ìýò îëîí øàëòãààíààð õýìæèæ
ÿëàíãóÿà õàíäèâëàã÷äûí ¿íýëýõèéã ñîíèðõäîã. Õàðèí
íèéãýìëýãò àíõ ¿¿ñýæ áèé ýñðýãýýð òóõàéí îðíû çàñãèéí ãàçàð
áîëñîí àðãà õýðýãñýë, ýõ Òºðèéí çàõèðãààã îíîøëîãîî,
ñóðâàëæóóäûí õóâüä ýíãèéí õÿíàëò øàëãàëò õèéõ çîðèëãîîð
çîðèëãî þì. [Æèøýý íü: Çàñãèéí ¿íýëýõèéã èë¿¿ä ¿çýæ, õàðèëöàí
ãàçðûí àæèë ýðõëýëò, öàëèí ÿðèà, õàìòûí øèéäâýð ãàðãàõàä
õºëñíèé ¿íäýñíèé ìýäýýëýë] ñîíèðõîë áàãàòàé áàéäàã.
4.Õàðèëöàí ÿðèëöàõ, õàìòûí Äóíä çýðãèéí îðëîãîòîé,
øèéäâýð ãàðãàõ: õºãæèëòýé îðîí áîëîõ ýðìýëçýëòýé
Ýíä ººð÷ëºëò õèéæ, ñàéæðóóëàõ îðíóóä îëîí óëñûã õàðüöóóëàí
òàëààð õàðèëöàí ÿðèà æèøèæ ¿çýõ çîðèëãûã èë¿¿
ñàíàà÷èëæ ºäººõºä ìýäýýëëèéã ñîíèðõäîã áîë èõýíõè õºãæèæ
õýðõýí àøèãëàõ àñóóäàë áàéãàà îðíóóä ýíý çîðèëãîä íýã èõ
ÿðèãäàíà. Õàðèëöàí ÿðèëöëàãà àíõààðäàãã¿é. Îëîí àðãà õýðýãñýë,
õèéõ íü äàðàà äàðààãèéí ýõ ñóðâàëæóóä íýãýí çýðýã îëîí
íàðèéâ÷èëñàí ä¿í çîðèëãûã áàãòààñàí áàéäàã. Ãýâ÷
øèíæèëãýýíèé àæëûí àíõíû ýíý íü øààðäëàãà õàíãàæ ÷àäíà
àëõàì áîëäîã áºãººä ýíý íü ãýõýä ýðãýëçýýòýé. Îëîí óëñûã
Ïàðèñûí òóíõàãëàëààð õàðüöóóëàõ æèøèæ ¿çýõ çîðèëãî íü
äýìæèãäýæ áàéãàà õàíäèâëàã÷, îðîí íóòàãò õýðýãëýãääýã
çàñãèéí ãàçðûí ò¿íøëýëèéã îíîøëîãîî áóþó õÿíàëò øàëãàëòûí
õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãûã àãóóëäàã. õýðýãñýëèéã áàãòààäàãã¿é.
Õàðèëöàí ÿðèà ä¿í øèíæèëãýý
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 23

24. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
õèéõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ àøèãòàé Çîðèëãûã òîäîðõîé èëýðõèéëáýë
áàéæ áîëíî. Ãýâ÷ õàðèëöàí ÿðèàíä çîõèíî. Õýðýâ õýðýãëýã÷ õèéãýýä ãîë
çîðèóëñàí ìýäýýëýë, ä¿í îðîëöîã÷ òàë íóóãäìàë òºëºâëºãºº
øèíæèëãýýíèé ìýäýýëýë íü ó÷èð àãóóëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë àñóóäàë
øàëòãààí øèíæ òýìäãèéã øàëãàæ ¿¿ñýõ íü òýð.
áàéäàã ä¿í øèíæèëãýýíèé
ìýäýýëýëòýé àäèë òºñòýé áàéäàãã¿é Óëñûí çàðäàë ñàíõ¿¿ãèéí
ó÷ðààñ õýðýãëýã÷ ÿíç á¿ðèéí õàðèóöëàãà (ÓÇÑÕ-ÐÅFÀ) íü óëñ
çîðèëãîòîé ¿íýëãýý õèéëãýõ îðíû òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí
ñîíèðõîëòîé áàéãàà áîë îëîí óäèðäëàãûí ã¿éöýòãýõ àæèë
òºðëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà ¿¿ðãèéã õÿíàäàã áà ÿðèà õýëöýëèéã
õýðýãñýëèéã õàâñðóóëàí òîõèðóóëæ õàíãàæ áàéäàã. Àðãà õýðýãñýëèéí
õýðýãëýõ íü ç¿éòýé. èæ á¿ðýí áàéäëààñ ¿¿äýí çàðèì
¿íýëãýý íü èòãýëöýëèéí ýðñäýëèéí
Õýðýãëýã÷ ãàíö çîðèëãî òàâüñàí ¿íýëãýýíèé õýñãèéã á¿ðä¿¿ëæ
íºõöºëä ¿íýëãýýíèé àæèë ìàø ñàéí áàéäàã. Ýíý òîõèîëäîëä çàðèì îðíû
ÿâàãääàã. Ýíý íü áóñàä îðîëöîã÷ çàñãèéí ãàçàð áàéãàà äóòàãäàëàà
òàëóóäûí çîðèëãûã òîëüäîí íóóí äàðàãäóóëàõûã îðîëääîã.
õàðóóëæ áàéäàã. Ó÷èð íü ýíý ¿éë àæèëëàãàà
õºãæëèéí òóñëàìæ àâàõ áîëîìæèéã
¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëèéã áàãàñãàæ áîëîõ òàëòàé.
îíîøëîãîî õèéõ, õÿíàæ øàëãàõ,
õàðèóöëàãà òîîöîõ çîðèëãîîð Äóòàãäëûã íóóí äàðàãäóóëàõ íü
õýðýãëýæ áîëîõ áà øèíý÷ëýëèéí ¿íýëãýýíèé à÷ õîëáîãäëûã èõýýõýí
òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõàä á¿äãýð¿¿ëäýã. ÓÇÑÕ íü îëîí òîîíû
çîðèóëàãäñàí îíîøëîãîîíû àðãà õóó÷èí àðãà õýðýãñëèéã õàëàõ
õýðýãñýë íü (òºðèéí àëáàí õààã÷èéã áîëñîí. ¯¿ñ÷ áàéãàà àñóóäëûã
ñîíãîí øàëãàðóóëàõ) àæèëä àâàõ, çàñãèéí ãàçðûí îðîëöîã÷ òàë,
òýä íàð õýðõýí àæèëëàäàã çýðãèéã ¿íýëãýýíèé áàã õî¸ðûí õîîðîíä
òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýãäýíý. îëîí òîîíû çºâëºë人í
çºâøèëöººí õèéñíýýð àðèëãàæ
ªºð÷ëºëò õèéõ ¿¿ðýãòýé áîëîõ áºãººä òîãòñîí ñòàíäàðòûã
ìýðãýæèëòíèé ò¿âøèíä õÿíàëò õàíãàõààñ èë¿¿ óëñûí ñàëáàðûí
øàëãàëò õèéõ çîðèëãîîð ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã
õýðýãëýãäýíý. Ãýâ÷ ýíý íü ÿàðàëòàé õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëýõýä ãîë
¿ð ä¿í õ¿ñýæ áàéãàà øèíý÷ëýëèéí àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé.
ìåíåæåð¿¿äýä àøèã áàãàòàé.
Àìüäðàë äýýð îíîøëîãîî, õÿíàí Çîðèëãî öóãëóóëñàí ìýäýýíèé
øàëãàëò õèéõýä øààðäëàãàòàé íàéäâàðòàé áàéäàë, ÷àíàðò íºëººëæ
ìýäýýëýë ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé áîëíî.
áàéäàã ÷, çàðèì íºõöºëä äàâõöàæ
áîëíî. Á¿õ îðîëöîã÷äûí õóâüä Õÿíàæ øàëãàõ, õàðèóöëàãà òîîöîõ
¿íýëãýýíèé àæëûí çîðèëãûí òàëààð çîðèëãîîð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ
çºâøèëöºë õèéãäñýí áàéõ ¸ñòîé. õýðýãëýã÷èéí õóâüä öóãëóóëñàí
ìýäýýëýë ãîë çîðèëòîò õ¿ðýýãýý
24 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

25. “ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÌÆÈկɔ
íàðèéñãàõ ýñâýë àæèë ¿¿ðýã íü Òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà,
áàéãààãààñàà õýòýðõèé ñàéí áîëæ çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî
ãàðàõààð ¿íýëãýý ºãºõ õàíäëàãà áîëîâðóóëàëòûã õýìæäýã àðãà
õàðàãääàã. Ìýäýýëëýýð õàíãàã÷èéí õýðýãñýë åðºíõèé人 íýã çàãâàðòàé
õóâèéí àøèã ñîíèðõîë õýò áàéäàã.
äàâàìãàéëñíààñ îíîøëîãîîíû àðãà
õýðýãñýë íü íóóí äàðàãäóóëàõàä ¯éë÷èëãýý õ¿ðãýëò
õ¿ðãýæ áîëíî. Ýíý íü õýðýãëýã÷
ñàéä, òºðèéí óäèðäàõ àëáàí Ãàðûí àâëàãàä ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ 3
òóøààëòàí õèéãýýä ¿íýëãýýíèé òºëºâèéã õýìæäýã 4 àðãà õýðýãñëèéã
àæëûã õàðèóöñàí àæèëòíóóäûí ººð òàíèëöóóëæ áàéíà. Äýëõèéí áàíê
õîîðîíäîî õàìòàð÷ àæèëëààã¿éãýýñ ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ 4 õýìæýýñò
¿¿ñäýã. àíõààð÷ ñóäàëãààãàà õèéäýã. Ýíý 4
õýìæýýñ áîë ÷àíàð, öàã õýìíýëò,
1.6. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, íýâòðýõ áîëîìæ, ¿ð àøèã þì.
ìýäýýëëèéí ñóðâàëæ ÷óõàì Ýäãýýðèéã òóõàéí áàéãóóëëàãàä
þóã ¿íýëæ õýìæäýã âý? òîõèðóóëàí õèéæ áîëíî.
Åðºíõèé人 òîîí ìýäýýëëèéã
Àðãà õýðýãñëèéã ñîíãîõ 2 äàõü ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã ãàçðûí á¿ðòãýë
øàëãóóð áîë öóãëóóëæ òýìäýãëýëýýñ àâ÷ áîëíî. Èðãýäèéí
áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí ÷àíàð, ¿íýëãýýíèé êàðò Åâðîïûí òºðèéí
à÷ õîëáîãäîë þì. çàõèðãààíû èíñòèòóò (EÒÇÈ)-ûí
ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü
Õýðýãëýã÷ ò¿¿íèé çîðèëãûã õàíãàæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã
áàéãàà îëîí òîîíû àðãà õýðýãñëèéã õýìæäýã.
òîäîðõîéëñíû äàðàà òýäãýýðèéí
¿ç¿¿ëýëòèéã íàðèéí øàëãàõ Ýõíèé õýðýãñýë èðãýäèéí ¿çýë
øààðäëàãàòàé áîëäîã. Õóóëü ä¿ðýì áîäëûã èõýâ÷ëýí àñóóõ çàìààð
äàãàõ, àìüäðàë äýýð õýðýãëýõ òîäîðõîéëäîí áîë ñ¿¿ëèéíõ íü
õî¸ðûí õîîðîíä íàðèéí ÿëãàà áèé. ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ñýòãýë õàíàìæèéí
àñóóäëààð ñàíàë áîäëûã íü
Äýëõèéí áàíê ÕÍÓ-ûí èäýâõèòýé èëýðõèéëýõ ìåíåæìåíòèéã
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã çàñàãëàëûí øààðäàíà. Õàðèí Àíãëèä èðãýäýä
¿ç¿¿ëýëò àñóóëò òóñ á¿ðèéã “ä¿ðýì ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã ººðºº ¿íýëýõ
æóðìûí äàãóó ÿâàãääàã” ýñâýë àðãà õýðýãñýë íü ÿìàð ¿éë÷èëãýý
“àìüäðàëä õýðýãëýãääýã” ãýæ ÿëãàí ¿ç¿¿ëæ áàéãààä áóñ, õàðèí
àíãèëñàí áàéíà. Õýðýãëýã÷ ¿éë÷èëãýý õýðõýí õ¿ð÷ áàéãààä
¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ, ýñâýë õ¿íèé ãîëëîí àíõààðäàãààðàà äýýðõ 2
íººöèéí óäèðäëàãûí øèíý÷ëýë õýðýãñýëýýñ ÿëãààòàé.
õèéõýý ººðºº ñîíãîæ òîäîðõîéëíî.
Àðãà ç¿é àðãà÷èëàë, èæ á¿ðýí ¯éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõàä
¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä èõýýõýí ÿëãàà àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëíý. Ýíý àðãà
áàéäàã. õýðýãñýë ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ñýòãýë
õàíãàëóóí áàéãàà ýñýõèéã
ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 25